Сс S Ссабру алжаналълъул кIулила. Sabru al$ana:ul julila. Ссабру гьабулеб бугилан чи валъаргъунге, си гIураб меххалълъ, биххулебин. Sabru habuleb bugilan xi wa;arvunge, si furab me{a:, bi{ulebin. Ссабру гьаби гIоларо, рекIелI гIакълу гьечIони. Sabru habi folaro, reje/ faqlu hezoni. Ссабру гьабурассе пайда кIудияб. Sabru haburaSe _ayda judiyab. Ссабру гьечIев чияссул гьабун жо релълъунаро. Sabru hezew xiyaSul habun $o re:unaro. Ссабру – гIакълуялълъул ххан. Sabru - faqluya:ul {an. КIудияв чиясс васассул васассда малълъулеб букIун буго, ворехха, дир вас, мун ххеххдаруге, гIакълуялълъул ххан ссабруйин кколеб. judiyaw xiyaS wasaSul wasaSda ma:uleb bujun bugo, wore{a, dir was, mun {e{daruge, faqluya:ul {an Sabruyin Koleb. ЧIчIужу ячун мехх бахъилалдего, гьев ккун вуго рагъде. Рокъове щвечIого ун руго гIемерал санал. Гьасс пикру гьабулеб букIун буго чIчIужу жиндие ххияналъанадай, россассе анадайилан... Zu$u yaxun me{ ba]ilaldego, hew Kun wugo ravde. roqowe &wezogo un rugo femeral sanal. haS _ikru habuleb bujun bugo Zu$u $indiye {iyana;aday, roSaSe anadayilan... Аххирги гьав щун вуго сардилI жиндирго минаялде. Цин рокъове лIугьиналде, тIохдеги вахун, ццебетIалаялдассан рокъове валагьараб меххалълъ, бихьун буго таххида вегун цо бихьинчи вукIинги, гьессул бетIералда кверги лъун, жиндирго чIчIужу йикIинги. КIудияв инссул малълъ босичIев ххеххдарухъанасс, жанивеги лIугьун, цин хханжар кьабун буго бихьинчияссда, ракIалда букIун буго чIчIужуги чIвазе. a{irgi haw &un wugo sardi/ $indirgo minayalde. cin roqowe /uhinalde, To[degi wa[un, CebeTalayaldaSan roqowe walaharab me{a:, bi%un bugo ta{ida wegun co bi%inxi wujingi, heSul beTeralda kwergi ;un, $indirgo Zu$u yijingi. judiyaw inSul ma: bosizew {e{daru]anaS, $aniwegi /uhun, cin {an$ar pabun bugo bi%inxiyaSda, rajalda bujun bugo Zu$ugi zwa#e. «Вай! ЧIвана гури дуцца дурго унтарав вас!» – ан чIчIужу тIад ххурххарай меххалълъ, бичIчIун буго гьессда ссабру гIакълуялълъул ххан букIин. «way! zwana guri duCa durgo untaraw was!» - an Zu$u Tad {ur{aray me{a:, biZun bugo heSda Sabru faqluya:ul {an bujin. Ссабру тIагIарассухъа тIад гьабун жо босуге. Sabru TafaraSu]a Tad habun $o bosuge. Ссабру ццебе ккезабе, ццин нахъе ккезабе. Sabru Cebe Ke#abe, Cin na]e Ke#abe. Ссабруялда чIчIарассе пайда камулареб, ххеххдарухъанассул ххиялал хIорго ххутIулел. Sabruyalda ZaraSe _ayda kamulareb, {e{daru]anaSul {iyalal \orgo {uTulel. Ссабруялълъ мегIер лълъухъалеб. Sabruya: mefer :u]akeb. Ссабруялълъул тIиналда – багIараб месед. Sabruya:ul Tinalda - bafarab mesed. Ссабуралълъул аххада - роххел. Sabura:ul a{ada - ro{el. Ссабруялълъул тIиналда тIогьол майдан рагIула. Sabruya:ul Tinalda Tohol maydan rafula. Ссабурассе – бохх, виххарассе – ратIа. SaburaSe - bo{, wi{araSe - raTa. Ссадакъа кье кваранаб квералълъ, кьураблъи квегIаб квералда лъаларедухъ. (Квараналълъ кьураб квегIалда лъазе кколареб). Sadaqa pe kwaranab kwera:, purab;i kwefab kweralda ;alaredu]. (kwarana: purab kwefalda ;a#e Kolareb). Ссадакъа кье рукъ бакъулареб, хIалтIи гьабе черхх чIвалареб. Sadaqa pe ruq baqulareb, \alTi habe xer{ zwalareb. Ссадакъаги къадеквенги – дагьаб жо. Sadaqagi qadekwengi - dahab $o. Ссадакъаялълъ хьихьулессул къадруги букIинаро, бараб гIетIалълъ тIувалессул къиматги хвеларо. Sadaqaya: %i%uleSul qadrugi bujinaro, barab feTa: TuwaleSul qimatgi [welaro. СсахIие жо рокъоб гьечIей, къолоде жо тIад ретIуней. Sa\iye $o roqob hezey, qolode $o Tad reTuney. СсахIил пайда гьабулаго къолол зарал ккарабила. Sa\il _ayda habulago qolol #aral Karabila. СсахIилги роцен лъазе ккола. Sa\ilgi rocen ;a#e Kola. СсахIихъ ссахI гурони щолареб. Sa\i] Sa\ guroni &olareb. СсахIицца къеларо, къолоцца бергьинаро (Жо гуреб жоялълъул бицунге). Sa\iCa qelaro, qoloCa berhinaro ($o gureb $oya:ul bicunge). СсахIицца хIама цIцIараб, рахъицца оц цIцIараб (хIал щун унтараб). Sa\iCa \ama ~arab, ra[iCa oc ~arab (\al &un untarab). Ссвакарассда нух гурхIулареб, вакъарассда чед гурхIулареб. SwakaraSda nu[ gur\ulareb, waqaraSda xed gur\ulareb. СсвакачIого чIчIани, чIчIечIого вилълъине кколев. Swakazogo Zani, Zazogo wi:ine Kolew. Ссванилан ккараб цIа рекIинеги бегьулеб, ссванилан тараб питна цIилъизеги бегьулеб. Swanilan Karab `a rejinegi behuleb, Swanilan tarab _itna `i;i#egi behuleb. Ссверун къачIеб азбар – цаби гьечIеб кIал. Swerun qazeb a#bar - cabi hezeb jal. СсалихIицца жергъен гIадин рекъезабе. Sali\iCa $erven fadin reqe#abe. Ссан – дуе, хур – дие, бекьизе – дуе, кваназе – дие. San - duye, [ur - diye, bepi#e - duye, kwana#e - diye. СсугъралIа чиясс гьабураб жо анкьго соналдассан гурони тIатунаребила. Suvra/a xiyaS haburab $o anpgo sonaldaSan guroni Tatunarebila. Ссугъур къан букъе, къехь биччан букъе. Suvur qan buqe, qe% biXan buqe. Ссундуе букIаниги, пал лълъикIаб къотIе. Sunduye bujanigi, _al :ijab qoTe. Ссундуего жиндир заман, ххасало-гIазу, риидал-цIцIад. Sunduyego $indir #aman, {asalo-fa#u, riidal-~ad. СсундулIго роцен букIине кколеб. Sundu/go rocen bujine Koleb. Ссундулго аххир букIунеб, анищалълъул бицен ххутIулеб. Sundulgo a{ir bujuneb, ani&a:ul bicen {uTuleb. Ссургу гIадинги вукIунгейила, жини гIадинги вукIунгейила, цо-цониги кьоххорххо гIадинги вукIайила (Ссургу гIадин хъалалъанги вукIунгейила, жини гIадин гъорлIанги вукIунгейила, цо-цониги кьоххорххо гIадинги вукIайила). Surgu fadingi wujungeyila, $ini fadingi wujungeyila, co-conigi po{or{o fadingi wujayila (Surgu fadin ]ala;angi wujungeyila, $ini fadin vor/angi wujungeyila, co-conigi po{or{o fadingi wujayila). Ссуриялдасса хвелго лълъикIила. SuriyaldaSa [welgi :ijila. Ссурун хвей – кIицIцIул хвей. Surun [wey - ji~ul [wey.

Гъ v 1. Гъагъал – ссогIал, кьварарал, бадибе рагIи абулел, цояб бер бахъулелълъул, цогидаб къапуларел, цинги тIаде вачIарав гьобол-гьудулассе квасгIан тамахал, нахгIан хIеренал. vaval - Sofal, pwararal, badibe rafi abulel, coyab ber ba]ule:ul, cogidab qa_ularel, cingi Tade wazaraw hobol-hudulaSe kwasfan tama[al, na[fan \erenal. 2. Гъадидаги кколебила бищунго гIакъилаб жибгойилан. vadidagi Kolebila bi&ungo faqilab $ibgoyilan. 3. Гъадидасса тIинчI лумияб. vadidaSa Tinz lumiyab. Гъадицца тIанчIида малълъулеб букIун буго, гIадамил лъимер гIодобе къулулеб бихьарабго, боржаян. ТIанчIицца абун буго - гIадамил лъимер гIодобе къулизегIанго чIчIеларила жиб, гьеб бихьарабго боржинила. Гьеб меххалълъ гъадицца гьелълъул бетIералда гозо кIутIун буго, цIцIодорил цIцIодоранги абулаго. Гьелда тIад бижараб буго «Гъадидасса тIинчI лумияб» абураб кици. vadiCa Tanzida ma:uleb bujun bugo, fadamil ;imer fodobe qululeb bi%arabgo, bor$ayan. TanziCa abun bugo - fadamil ;imer fodobe quli#efango Zelarila $ib, heb bi%arabgo bor$anila. heb me{a: vadiCa he:ul beTeralda go#o juTun bugo, ~odoril ~odorilangi abulago. helda Tad bi$arab bugo «vadidaSa Tinz lumiyab» aburab kici. 4. Гъадилаб – гъадие, цIцIудулаб – цIцIудуе. vadilab - vadiye, ~udulab - ~uduye. 5. ГъадилIа лачен. vadi/a laxen. 6. ГъадилIан лаченги лIугьунеб, лочнолIан гъедуги лIугьунеб. vadi/an laxengi /uhuneb, loxno/an vedugi /uhuneb. 7. Гъадихъе мокъокъ щолареб, щвани, инжит гьабулеб. vadi]e moqoq &olareb, &wani, in$it habuleb. 8. Гъадихъе щвараб хъарчигъаялълъ бахъулеб. vadi]e &warab ]arxivaya: ba]uleb. 9. Гъадицца лочнол бер бахъарабила. vadiCa loxnol ber ba]arabila. 10. Гъадицца гъадил бер бахъулареб, гIадамасс гIадамассул бер бахъулеб. vadiCa vadil ber ba]ulareb, fadamaS fadamaSul ber ba]uleb. 11. Гъадицца къвагъан ахIараб меххалълъ, тIанчIицца тIокIаб щибилан ахIилеб? vadiCa qwavan a\arab me{a:, TanziCa Tojab &ibilan a\ileb? 12. Гъадринибе карщгицин батIа-батIайисса чIвазе бегьулебила. vadrinibe kar&igicin baTa-baTayiSa zwa#e behulebila. 13. Гъазибегил талихI – аваданай Ххалун, Ххалунил талихI – аваданав Гъазибег. va#ibegil tali\ - awadanay {alun, {alunil tali\ - awadanaw va#ibeg. РакIалде щвезабе - «Аваданаб рукъ – рагьадго Алжан». Гъазибегги Ххалунги рукIана аваданлъиялда гIумру арал, рукъ мискинал – жалго бечедал, жалго херал – ракI бахIарал росс-лълъади. Херай Ххалуницца бицунаан, гьаб гIумруялде рахинегIан, дагьал кочIол рагIабиги абичIого, кьурдун цо-кIиго ссвериги бахъичIого, сордо бачIун, бусада хьибил лъурал росс-лълъади гурила жал. rajalde &we#abe - «awadanab ruq - rahadgo al$an». va#ibeggi {alungi rujana awadan;iyalda fumru aral, ruq miskinal - $algo bexedal, $algo [eral - raj ba\aral roS-:adi. [eray {aluniCa bicunaan, hab fumruyalde ra[inefan, dahal kozol rafabigi abizogo, purdun co-jigo Swerigi ba]izogo, sordo bazun, busada %ibil ;ural roS-:adi gurila $al. 14. Гъалай хъванилан, маххул гIарац лIугьунареб, дарай ретIунилан, хIамил чу лIугьунареб. valay ]wanilan, ma{ul farac /uhunareb, daray reTunilan, \amil xu /uhunareb. 15. ГъалатI ккедал абула илбисалълъ малълъунилан, цинги кици букIуна мунго дуццагойилан. valaT Kedal abula ilbisa: ma:unilan, cingi kici bujuna mungo duCagoyilan. 16. ГъалатI ккечIого, битIаралде ургъуларел. valaT Kezogo, biTaralde urvularel. 17. ГъалатI ккеялдасса гъалатI битIизабунгутIи кIудияб, мунагь гьабиялдасса мунагьалълъе мукIурлъи лълъикIаб. valaT KeyaldaSa valaT biTi#abunguTi judiyab, munah habiyaldaSa munaha:e mujur;i :ijab. 18. ГъалатI кколарев чи вукIунарев, малълъ кIутIулареб чу букIунареб. valaT Kolarew xi wujunarew, ma: juTulareb xu bujunareb. 19. ГъалатI кколарев чи вуго ретIун тIимугъгун, гъассда гIодов чIчIарав чи. valaT Kolarew xi wugo reTun Timuvgun, vaSda fodow Zaraw xi. 20. ГъалатI лълъилго кколебила, мунагь ккезе вукIунгейила. valaT :ilgo Kolebila, munah Ke#e wujungeyila. 21. ГъалатI нусго соналдассанги битIизабизе бегьулеб. valaT nucgo sonaldaSangi biTi#abi#e behuleb. 22. ГъалбацI асир гьабизе царал гьунар гIеларо, гъадил гунпара кьвагьун, гачил хъала тIеларо. valba` asir habi#e caral hunar felaro, vadil gun_ara pwahun, gaxil ]ala Telaro. 23. ГъалбацI гьечIеб рохьоб ци басандула. valba` hezeb ro%ob ci basandula. 24. ГъалбацI кинабго жоялдасса бергьунеб, инсан гъалбацIалдасса бергьунев. valba` kinabgo $oyaldaSa berhuneb, insan valba`aldaSa berhuneb. 25. ГъалбацI – царае ххан. valba` - caraye {an. 26. ГъалбацIазул бетIералда чахъу тараб боялдасса чахъабазул бетIералда гъалбацI тараб бо бергьунебила. valba`a#ul beTeralda xa]u tarab boyaldaSa xa]aba#ul beTeralda valba` tarab bo berhunebila. 27. ГъалбацIал гьалаглъизе гьой бетIерлъун ккогегийила. valba`al halag;i#e hoy beTer;un Kogegiyila. 28. ГъалбацIалълъ нахъе цIцIоко толеб, бахIарчиясс цIцIар толеб. valba`a: na]e ~oko toleb, ba\arxiyaS ~ar toleb. 29. ГъалбацIалълъул рачIчIлъуналдасса катил бетIерлъунго лълъикIила. valba`a:ul raZ;unaldaSa katil beTer;ungo :ijila. 30. Гъалдибералда месед бекьунилан, хIамил чу лIугьинаро. valdiberalda mesed bepunilan, \amil xu /uhinaro. 31. Гъанкъизе гъветIгицин берцинаб бищулебила. vanqi#e vwaTgicin bercinab bi&ulebila. 32. Гъанкъилищилан абурабила тIоххоцца, балагьилинхха цоян абурабила родоцца. vanqili&ilan aburabila To{oCa, balahilin{a coyan aburabila rodoCa. 33. ГъасстIа вукIун, бечелъарав мискинчи! vaSTa wujun, bexe;araw miskinxi! 34. ГъасстIа кватIани, эбел-ясалда гьоркьобги кколебила рагIи. vaSTa kwaTani, ebel-yasalda horpobgi Kolebila rafi. 35. ГъасстIа кватIани, я лълъадулгун рагIи кколеб, я гIемераб лълъим гьекъолеб. vaSTa kwaTani, ya :adulgun rafi Koleb, ya femerab :im heqoleb. 36. ГъасстIа кето кьарияй, бокьоб боцIцIи хIалакъай. vaSTa keto pariyay, bopob bo~i \alaqay. 37. ГъасстIа россассулгун рохъо бикьарай, хьагинире ххинкIал гIуж бан реххарай. vaSTa roSaSulgun ro]o biparay, %aginire {injal fu$ ban re{aray. 38. ГъасстIа цIа гьечIого, тIохда кIкIуй букIунареб. vaSTa `a hezogo, To[da Juy bujunareb. 39. Гъвалайин дие бокьулареб. vwalayin diye bopulareb. Гъвала букIун буго ххарил гIарахъалда ссверун лIугьун кваналеб. Гьеб гьойилан ккун, лIутун вачIунев чияссда гIадамаз абун буго, доб гьой гурин, гъвала бугилан. «Гъвалайин дие бокьулареб!» – ан цIцIукIа нахъ вуссун гьечIо. Гьал рагIаби ххутIун руго жо гуреб жоялдасса хIинкъарав чияссул хIакъалълъулI кицилъун. vwala bujun bugo {aril fara]alda Swerun /uhun kwanaleb. heb hoyilan Kun, /utun wazunew xiyaSda fadama# abun bugo, dob hoy gurin, vwala bugilan. «vwalayin diye bopulareb!» - an ~uja na] wuSun hezo. hal rafabi {uTun rugo $o gureb $oyaldaSa \inqaraw xiyaSul \aqa:u/ kici;un. 40. Гъвалида жибго жеги цIцIе гIечIеб бурутIилан кколебила. vwalida $ibgo $egi ~e hezeb buruTilan Kolebila. 41. Гъванща цIунулебги – мацIцI, гъванща буххулебги – мацIцI. vwan&a `unulebgi - ma~, vwan&a bu{ulebgi - ma~. 42. Гъванщу гIодулей, гIабдал елъулей. vwan&u foduley, fabdal ye;uley. 43. Гъваридаб гIурул хъуй дагьаб, гIакъилассул калам дагьаб. vwaridab furul ]uy dahab, faqilaSul kalam dahab. 44. Гъварул моцIцIу цIцIункIизе цIцIар ГIалиде ахIана, ЦIцIобалълъул накIкI щунщудун, щуб ГIумариде ккана. vwarul mo~u ~unji#e ~ar falide a\ana, ~oba:ul naJ &un&udun, &ub fumaride Kana. 45. Пачаяссул заманалда диванбегзаби рищун толаан. Гьезда гьоркьосса ришват цIцIикIкIун кьурал диванбегзабилъунги кколаан. _axayaSul #amanalda diwanbeg#abi ri&un tolaan. he#da horpoSa ri^wat ~iJun pural diwanbeg#abi;ungi Kolaan. Авар рахъалълъул Бакълъухъ бакIалдассан шаригIат диванхханаялде рищулел рукIун руго Могьохъ росулIа ГIумарги НитIа росулIа ГIалиги. Жидецца рищулезул гIемериссез ццебеккунго ГIали вищизе рагIи кьун букIун буго. Цинги, ГIумарил ришват цIцIикIкIараб меххалълъ, цIцIайи гьессде ккун буго. Цинги ГIалицца ццереххун реххссарал, магIарулазда гьоркьор кицилъун ххутIарал гьадал рагIаби абун руго. awar ra]a:ul baq;u] bajaldaSan ^arifat diwan{anayalde ri&ulel rujun rugo moho] rosu/a fumargi niTa rosu/a faligi. $ideCa ri&ule#ul femeriSe# CebeKungo fali wi&i#e ragi pun bujun bugo. cingi, fumaril ri^wat ~iJarab me{a:, ~ayi heSde Kun bugo. cingi faliCa Cere{un re{Saral, mafarula#da horpor kici;un {uTaral hadal rafabi abun rugo. 46. Гъвесс кваналессул гел рачлихъ бахъун букIунебила. vweS kwanaleSul gel raxli] ba]un bujunebila. 47. ГъветI бекидал, гIаркьалабазул бицунареб. vwaT bekidal, fadpalaba#ul bicunareb. 48. ГъветI бихьун – пихъ, чи вихьун – хIалтIи. vweT bi%un - _i], xi wi%un - \alTi. 49. ГъветI бихьун – рагIад, чи вихьун – къисмат. vweT bi%un - rafad, xi wi%un - qismat. 50. ГъветI бугеб бакIалда бихьинкетоги цIцIеги хьихьугейила. vweT bugeb bajalda bi%inketogi ~egi %i%ugeyila. 51. ГъветI гьороцца реххулеб, гIадан бугьтаналълъ толарев. vweT horoCa re{uleb, fadan buhtana: tolarew. 52. ГъветI кинаб бугониги кIваричIо, пихъ лълъикIаб бугони. vweT kinab bugonigi jwarizo, _i] :ijab bugoni. 53. ГъветI кьалбаз ккола, гIадан гьудул-гьалмагълъиялълъ ккола. vweT palba# Kola, fadan hudul-halmav;iya: Kola. 54. ГъветI пихъ бижулеб лълъикIаб, чи хIалтIулев лълъикIав. vweT _i] bi$uleb :ijab, xi \alTulew :ijaw. 55. Гъеду гъагъадунилан лочнол къимат холареб. vedu vavadunilan loxnol qimat [olareb. 56. Гъежххалатил гъеж бекаги, кунххалатил квер къотIаги. ve${alatil ve$ bekagi, kun{alatil kwer qoTagi. 57. Гъизараб чуризеялдасса чурараб цIунизе бигьаяб. vi#arab xuri#eyaldaSa xurarab `uni#e bihayab. 58. Гъизараб чуруларей, чурараб цIунуларей. vi#arab xurularey, xurarab `unularey. 59. Гъира бугони, хIалтIи жибго билълъуна. vira bugoni, \alTi $ibgo bi:una. 60. Гъира гьечIеб квалквал – хьул гьечIеб чIамчIам. vira hezeb kwalkwal - %ul hezeb zamzam. 61. Гъирун хвеялдасса хIулун хвейго бокьилилан абурабила царацца. virun [weyaldaSa \ulun [weygo bopililan aburabila caraCa. 62. ГъогъолIейила гьорчо гирулеб, бугелълъубейила боцIцIи унеб. vovo/eyila horxo giruleb, buge:ubeyila bo~i uneb. 63. Гъодоцца буххун, ралъад лIугIулареб. vodoCa bu{un, ra;ad /ufulareb. 64. Гъонода къачIони, магьида жо кколаро. vonoda qazoni, mahida $o :olaro. 65. Гъоркь рекIараб жоги хIама бугила, хIамитIа рекIаравги хIама вугила. vorp rejarab $ogi \ama bugila, \amiTa rejarawgi \ama wugila. 66. Гъоркьан баккарабги чIчIикIарав, тIассан баккарабги чIчIикIарав. vorpan baKarabgi Zijaraw, TaSan baKarabgi Zijaraw. 67. Гъоркьан гьаналав, тIассан гьоролав. vorpan hanalaw, TaSan horolaw. 68. Гъоркьан тIутIурав, тIассан ххоххорав. vorpan TuTuraw, TaSan {o{oraw. 69. Гъоркье рортизейилан кьурулIе лIугьунарел, росун инейилан гIурулIе кIанцIуларел. vorpe rorti#eyilan puru/e /uhunarel, rosun ineyilan furu/e jan`ularel. 70. Гъоркьеххун бугеб цIцIеда тIадеххун бугеб бацIицца лълъим гъабургъинабугеян абурабила. vorpe{un bugeb ~eda Tade{un bugeb ba`iCa :im vaburvinabugeyan aburabila. 71. Гъоссогъадил тIинчI гIадав. voSovadil Tinz fadaw. 72. «Гъоссол цIураб къвачIиниб гIарац-месед кин балеб, хъублъи къватIибе чIехьон, жанисса чуричIого». «voSol `urab qwazinib farac-mesed kin baleb, ]ub;i qwaTibe ze%on, $aniSa xurizogo». 73. «ГъоссолI букIун, тIотIоцца тIогьолI бугеб найиде - «Дун лъаларищ, гьвел роцц!» – ан рогьоб къабихIаб бала». «voSo/ bujun, ToToCa Toho/ bugeb nayide - «dun ;alari&, hwel roC!» - an rohob qabi\ab bala». 74. ГъотIода рекъарабила пихъги букIунеб. voToda reqarabila _i]gi bujuneb. 75. ГъотIода ццерессан унелълъул, гIащтIи роццда нахъа бахъе. voToda CereSan une:ul, fa&Ti roCda na]a ba]e. 76. ГъотIодайила гъудул рещтIунел, нохъодейила маккал ссверулел. voTodayila vudul re&Tunel, no]odeyila maKal Swerulel. 77. ГъотIодасса гъотIоде кIанцIунилан гъадил лачен лIугьинаро. voTodaSa voTode jan`unilan vadil laxen /uhinaro. 78. ГъотIое къимат – пихъ бихьун, чияссе къимат – иш бихьун. voToye qimat - _i] bi%un, xiyaSe qimat - i^ bi%un. 79. ГъотIокье гурони гIеч бортулареб. voTope guroni fex bortulareb. 80. ГъотIол борххалъи лъала, рагIадалълъухъ балагьун, чияссул ритIухълъи лъала, гIамалалълъухъ балагьун. voTol bor{a;i ;ala, rafada:u] balahun, xiyaSul riTu];i ;ala, famala:u] balahun. 81. ГъотIоцца кьалбал, гIодоре унел гьечIони, эххеде риччала. voToCa palbal, fodore unel hezoni, e{ede riXala. 82. ГъоцIоцца махх кколеб, россасс чIчIужу кколей. voToCa ma{ Koleb, roSaS Zu$u Koley. 83. Гъугъай ххеххаб накIкIалълъул цIцIад хъандаяб букIуна. vuvay {e{ab naJa:ul ~ad ]andayab bujuna. 84. Гъурщил багьа лъаларев кепкил багьаяв вукIунарев. vur&il baha ;alarew ke_kil bahayaw wujunarew. 85. ГъурщитIа гъурущ лъунила бечелъи гIолеб. vur&iTa vuru& ;unila bexe;i foleb. 86. ГъутIбузда гIазу – гъудузе бертин. vuTbu#da fa#u - vudu#e bertin. 87. ГъутIбузул гIурччинлъи кьалбазул сахлъиялда бараб букIуна. vuTbu#ul furXin;i palba#ul sa[;iyalda barab bujuna.

Цц C Ццебе бекьарассул хур кIудияб, ххадуб бекьарассул ссан кIудияб. Cebe beparaSul [ur judiyab, {adub beparaSul San judiyab. Ццебе кIал биххарав кIалъан къола. Cebe jal bi{araw ja;an qola. Ццебе лъураб кванида щибго кIалъай гьабуге. Cebe ;urab kwanida &ibgo ja;ay habuge. Ццебе рукIкIен бахъун, ххадуб кун бахъун. Cebe ruJen ba]un, {adub kun ba]un. Ццебе цIа гьечIони, нахъа рахъу кколареб. Cebe `a hezoni, na]a ra]u Kolareb. Ццебе цIакъаб чиярлъаги, нахъа цIакъаб нилIерлъаги. Cebe `aqab xiyar;agi, na]a `aqab ni/er;agi. Ццебессеб ццебе гьабе, ххадуссеб ххадуб гьабе. CebeSeb Cebe habe, {aduSeb {adub habe. Ццебеккунго ургъарав нахъа воххула, ригьда нахърател гьабичIев нахъа пашманлъула. CebeKungo urvaraw na]a wo{ula, rihda na]ratel habizew na]a _a^man;ula. ЦцебетIамалълъе тIил бигъараб, витIунчияссе росу хвараб. CebeTama:e Til bivarab, wiTunxiyaSe rosu [warab. Ццебехъанлъун гъеду тани, рещтIен рощногохIда гьабулебила. Cebe]an;un vedu tani, re&Ten ro&nogo\da habulebila. Ццеве валагьун, вилълъа, нахъе валагьун, гьури биччай. Cewe walahun, wi:a, na]e walahun, huri biXay. Ццеве вугессул хIетIе хъущтIани, нахъияв цIцIодорлъула. Cewe wugeSul \eTe ]u&Tani, na]iyaw ~odor;ula. Ццеве къвакIуге, нахъа чучуге. Cewe qwajuge, na]a xuxuge. Ццеве кIанцIани, гIадалI щола, нахъа чIчIани, гъванщилI щола. Cewe jan`ani, fada/ &ola, na]a Zani, vwan&i/ &ola. Ццеве хварав мискинчи ххадув вукъула, ххадув хварав бечедав ццеве вукъула. Cewe [waraw miskinxi {aduw wuqula, {aduw [waraw bexedaw Cewe wuqula. Ццевесса инчIого, чияссул къимат лъаларо. CeweSa inzogo, xiyaSul qimat ;alaro. Ццевехъан живго ццеве унев чи гуревила, цогидалги цадахъ рачунев чийила. Cewe]an $iwgo Cewe unew xi gurewila, cogidalgi cada] raxunew xiyila. Ццее – Ххалун, ххадув – ГIабас. Ceye - {alun, {aduw - fabas. Ццидадассан – ццин, цIадудассан – цIа. CidadaSan - Cin, `adudaSan - `a. Ццидал къали гьекъечIесс бакъул кеп босуларо. Cidal qali heqezeS baqul ke_ bosularo. Ццидал къали гьекъечIесс инссул росу кколаро. Cidal qali heqezeS inSul rosu Kolaro. Ццидалав чи жанисса махIцаравила вукIунев. Cidalaw xi $aniSa ma\carawila wujunew. Ццидалассе роххел гьечIеб, баххилассе гьудул гьечIев. CidalaSe ro{el hezeb, ba{ilaSe hudul hezew. Ццидацца гIакълу инабулеб, ургъалицца квен тезабулеб. CidaCa faqlu inabuleb, urvaliCa kwen te#abuleb. Ццидацца лълъикIаб жо гьабуларебила. CidaCa :ijab $o habularebila. Ццин бахъарав воххичIо, ххеххлъарав разилъичIо. Cin ba]araw wo{izo, {e{;araw ra#i;izo. Ццин бахъарав чияссда канлъи бихьулареб. Cin ba]araw xiyaSda kan;i bi%ulareb. Ццин бахъарай якьад цIарагI чуризе йиччаге. Cin ba]aray yapad `araf xuri#e yiXage. Ццин бахъиналълъ гIакълу унеб, гIамал кIодолъиялълъ къадру холеб. Cin ba]ina: faqlu uneb, famal jodo;iya: qadru [oleb. Ццин бахъун реххараб гьан гьойццаги кваналареб. Cin ba]un re{arab han hoyCagi kwanalareb. Ццин бугеб цIцIодораб жо, къурассде гурони бахъунареб. Cin bugeb ~odorab $o, quraSde guroni ba]unareb. Ццин къулчIчIе, къурассда тIасса лIугьа. Cin qulZe, quraSda TaSa /uha. Ццин къулчIчIи буго бахIарчилъиялълъул гIаламат. Cin qulZi bugo ba\arxi;iya:ul falamat.

Кк K Ккараб бакIалда къо хIехьонила бахIарчи вахъунев. Karab bajalda qo \e%onila ba\arxi wa]unew. Кквезе рачIчI гуреб, цIцIазе гIин гуреб. Kwe#e raZ gureb, ~a#e fin gureb. КкечIеб къо борххарав дур рукъ бухIаяв, къун лълъади ячарав, дур чара хваяв. Kezeb qo bor{araw dur ruq bu\ayaw, qun :adi yaxaraw dur xara [wayaw. Кколареб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге. Kolareb bajalda fodowgi Zoge, hiqizeb $ogi bicunge. - Ворехха, дуда бихьизабичIеб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге. wore{a, duda bi%i#abixeb bajalda fodowgi Zoge, hiqizeb $ogi bicunge. Щун руго берталълъе. Хъатамасан гьоболасс живго гIодов чIчIезе бищун лълъикIаб бакI балагьун буго. «Огь, инссул рукъбухIадихъ балагье!» - ян бетIер кIибикIун буго рукъалълъул бетIергьанасс. &un rugo berta:e. ]atamasan hobolaS $iqgo fodow Ze#e bi&un :ijab baj balahun bugo. «oh, inSul ruqbu\adi] balahe!» - yan beTer jibijun bugo ruqa:ul beTerhanaS. РачIун руго бахIаравги гьессул гьудул-гьалмагъзабиги. Хъурщизе гьавулаго-гьавулаго, гьобол ккун вуго нуцIцIида нахъе. Жинда гьикъичIеб жо бицуниланги хIара къотIизе нус кьуниланги, гьоболассда гIакIаги къотIун буго. Гьев хIободаги вухьун вуго. razun rugo ba\arawgi heSul hudul-halmav#abigi. ]ur&i#e hawulago-hawulago, hobol Kun wugo nu~ida na]e. $inda hiqizeb $o bicunilangi \ara qoTi#e nus punilangi, hobolaSda fajagi qoTun bugo. hew \obodagi wu%un wugo. Рукъалълъул бетIергьанасс гьобол берталълъе вачун вуго. Гьобол щвалде щварав гьечIолъиялда щаклъарав рукъалълъул бетIергьанасс гьессда малълъун буго. ruqa:ul beTerhanaS hobol berta:e waxun wugo. hobol &walde &waraw hezo;iyalda &ak;araw ruqa:ul beTerhanaS heSda ma:un bugo. Кколареб бицунессда бицунеб кIочон таги. Kolareb bicuneSda bicuneb joxon tagi. Кколареб жоялълъул ургъел гьабуге, рухIел гуреб жоялълъул рухIелги гьабуге. Korareb $oya:ul urvel habuge, ru\el gureb $oya:ul ru\el habuge. Кколареб къо босун хвараб пакъир хIама! Kolareb qo bosun [warab _aqir \ama! Гьакьадерил кьоги бахун, доб рахъалде щвейгун, рагIарабила Гьолокь росулIан гьагIдолел хIамузул гьаракь. Цинги нухлулассул хIама арабила щвартIан гьалагаб гIурулIе кIанцIун. Жиндир хIама гIуруцца босун унеб меххалълъ, ххадувги валагьун, хIамил бетIергьанасс абурал рагIаби магIарулазда гьоркьоб абилъун хIалтIизабула кколареб иш бетIералде босарав чияссул хIакъалълъулI. hapaderil pogi ba[un, dob ra]alde &weygun, rafarabila holop rosu/an hafdolel \amu#ul harap. cingi nu[lulaSul \ama arabila &warTan halagab furu/e jan`un. $indir \ama furuCa bosun uneb me{a:, {aduwgi walahun, \amil beTerhanaS abural rafabi mafarula#da horpob abi;un \alTi#abula Kolareb i^ beTeralde bosaraw xiyaSul \awa:u/. Цо хьиндалав унев вукIаравила, хIамаги ццебе къотIун, Къороде. co %indalaw unew wujarawila, \amagi Cebe qoTun, qorode. Кколаребила гудрацца чIчIегIераб царал бохх, кквезе ккани, ункъабго цадахъ кколебила. Kolarebila gudraCa Zeferab caral bo{, Kwe#e Kani, unqabgo cada] Kolebila. Ккуралълъуб ах бижулеб, таралълъуб заз бижулеб. Kura:ub a[ bi$uleb, tara:ub #a# bi$uleb.

Л l Лабалда хурги бекьуге, бугъаоцги хьихьуге. labalda [urgi bepuge, buvaocgi %i%uge. Лабаллъуда хур гьабуге, лъарал рагIалда рукъ гьабуге. labal;uda [ur habuge, ;aral rafalda ruq habuge. Лагъ гIадин хIалте, ххан гIадин кванай. lav fadin \alTe, {an fadin kwanay. Лагъги озденги данделъани, бечелъулел. lavgi o#dengi dande;ani, bexe;ulel. Лагъассул ияхIги, хIамил хъетиги – цого жо. lavaSul iya\gi, \amil ]etigi - cogo $o. Лагълъи гьабурассе хханлъи щола, хханлъун гурони вукIинарилан лIугьарассе лагълъи щола. lav;i haburaSe {an;i &ola, {an;un guroni wujinarilan /uharaSe lav;i &ola. Лъагълъиялдасса хвел лълъикIила, ссуриялдасса цIа лълъикIила. lav;iyaldaSa [wel :ijila, SuriyaldaSa `a :ijila. Лал тIамизе бегьулареб къоялълъ, къед гьабизеги бегьулареб. lal Tami#e behulareb qoya:, qed habi#egi behulareb. ЛахIту бихьаниги, рухIел бихьугеги. la\tu bi%anigi, ru\el bi%ugegi. Лачен боржаралълъуб гъеду рещтIунеб. laxen bor$ara:ub vedu re&Tuneb. Жиндирго лълъикIай чIчIужуялдаги рекъечIого, чангиясс ячуна гьелдасса къадарай. Цоги аби буго гьадинабги - «Цо багьана бугей хьихьичIесс, кIиго багьана бугей хьихьизе ккарайила». $indirgo :ijay Zu$uyaldagi reqezogo, xangiyaS yaxuna heldaSa qadaray. cogi abi bugo hadinabgi - «co bahana bugey %i%izeS, jigo bahana bugey %i%i#e Karayila» Гьедин ккараб меххалълъ абула магIарулаз гьал рагIаби. hedin Karab me{a: abula mafarula# hal rafabi. Лачен – чанабе, гъеду – рохьобе. laxen - xanabe, vedu - ro%obe. Лаченги тарулеб, тайлан хъущтIулеб, тувадахъ гурони гIодоб кколареб. laxen taruleb, taylan ]u&Tuleb, tuwada] guroni fodob Kolereb. Лаченги чучула чи гIемерлъани, чаранги биуна цIа гьалаглъани. laxengi xuxula xi femer;ani, xarangi biuna `a halag;ani. Ле, гIакълугьечI, тIуруге, гIи тун гIангис кинигин, гIадамал тун хьвадани, хьитал хун басралъулин. le, faqluhez, Turuge, fi tun fangis kinigin, fadamal tun %wadani, %ital [un basra;ulin. «Ле!» – ян ахIарассде, «Я!» – ян ахIизе кIоларев къватIиве вахъунарев. «le!» - yan a\araSde, «ya!» - yan a\i#e jolarew qwaTiwe wa]unarew. «Ле!» – ян ахIунилан, ахIмакъ нахъ вуссунарев. «le!» - yan a\unilan, a\maq na] wuSunarew. Лочноде ххиял бугев чаргъадихъ валагьуларо. loxnode {iyal bugew xarvadi] walahularo. Лочнол бетIералда чаргъеду чIчIезабуге. loxnol beTeralda xarvedu Ze#abuge. Лочнол гьава – зодобе, гъадил гьава – рохьобе. loxnol hawa - #odobe, vadil hawa - ro%obe.

Х [ 1. ХабалалIцин жиндие бакI гьечIев. [abala/cin #indiye baj hezew. 2. ХабалI жаназа лъелалде, цин гIурай яс россассе кье. [aba/ $ana#a ;elalde, cin furay yas roSaSe pe. 3. ХабалI лъуниги, ххиянат тIаде баккичIого чIчIоларебила. [aba/ ;unigi, {iyanat Tade baKizogo Zolarebila. 4. ХабалI лъуниги, (ракьудасса) чияссул бер гIорцIцIуларебила. [aba/ ;unigi, (rapudaSa) xiyaSul ber for~ularebila. 5. Ханинибго чIичIидараб тIанчIил бетIер чIчIинтIейила. [aninibgo zizidarab Tanzil beTer ZinTeyila. 6. Ханинийго чIичIидарай, чIаратIаго гаргадарай. [aniniygo zizidaray, zaraTago gargadaray. 7. Хахизе ракIалда – буртIида, лIутизе ракIалда – цIцIеда. [a[i#e rajalda - burTida, /uti#e rajalda - ~eda. 8. Хвалил зигара байги – чIагоязе кумекила. [walil #igara baygi - zagoya#e kumekila. 9. Хвалил хIинкъи дандчIвани, гIонкIкIолги аздагьо лIугьунебила. [walil \inqi dandzwani, fonJolgi a#daho /uhunebila. 10. Хваниги йосила чияр яс, тIуниги бацIцIина квасул кун. [wanigi yosila xiyar yas, Tunigi ba~ina kwasul kun. 11. Хвараб бацIицца гIи гъурулареб. [warab ba`iCa fi vurulareb. 12. Хвараб гъалбацIалдасса чIагояб гьойго лълъикIила. [warab valba`aldaSa zagoyab hoygo :ijila. 13. Хвараб гIака – рахьдалаб. [warab faka - ra%dalab. 14. Хвараб меххалълъ чиги кинавго лълъикIав, бахIараб меххалълъ букIараб чуги киназдассаго цIакъаб. [warab me{a: xigi kinawgo :ijaw, ba\arab me{a: bujarab xugi kina#daSago `aqab. 15. Хвараб ретIел нацIцIие, къадарав чи рагIуе. [warab reTel na~iye, qadaraw xi rafuye. 16. Хварабниги чIорто дарайдул. [warabnigi zorto daraydul. 17. Хварав чи вагъаризавуни, бусен хъублъулеб, хвараб-араб жоялълъул бицани, ракIал хъублъулел. [waraw xi wavari#awuni, busen ]ub;uleb, [warab-arab $oya:ul bicani, rajal ]ub;ulel. 18. Хварав чи каки – чIагоязе заралила. [waraw xi kaki - zagoya#e #aralila. 19. Хварав чидай, хвечIев чидай? [waraw xiday, [wezew xiday? КIиго нухлулассда данде ккун руго хвел букъизе унел гIадамал. ГIолохъанасс херассда гьикъун буго - jigo nu[lulaSda dande Kun rugo buqi#e unel fadamal. folo]anaS [eraSda hiqun bugo - - Хварав чидай, хвечIев чидай молода вугев? - [waraw xiday, [wezew xiday moloda wugew? - Мун гIадаллъунищ вугев, дир вас? РагIараб жо гуро хвечIев чи, молодаги лъун, вукъизе восун унев! - mun fadal;uni& wugew, dir was? rafarab $o guro [wezew xi, molodagi ;un, wuqi#e wosun ubew! ГIолохъанчи, херассул хIурмат цIунун, вуцIцIун чIчIун вуго. folo]anxi, [eraSul \urmat `unun, wu~un Zun wugo. Къасси гьел щванила херассул росулIе. Ясалълъ инссуда гьикъанила - qaSi hel &wanila [eraSul rosu/e. yasa: inSuda hiqanila - - Цадахъ вугев чи щив, эмен? - cada] wugew xi &iw, emen? - Нухда данделъарав дагьав гIакълу гьечIев гIолохъанчи вуго, дир яс. - nu[da dande;araw dahaw faqlu hezew folo]anxi wugo, dir yas. - ЩибгIаги гьесс гьабураб? Щиб ккараб, эмен? – ан цIехханила ясалълъ. - &ibfagi heS haburab? &ib Karab, emen? - an `e{anila yasa:. - Гьабизеги щиб гьесс гьабилеб, дир яс. Дие гIантал суалал кьуна гьесс. - habi#egi &ib heS habileb, dir yas. diye fantal sualal puna heS. Инссуцца ясалълъе бицанила хварав чияссул хIакъалълъулI гьесс гьикъараб жо. inSuCa yasa:e bicanila [waraw xiyaSul \aqa:u/ heS hiqarab $o. - ГIантаб жо гьикъун гьечIохха, эмен, гьесс дуда. Хварав чи вуго ххалкъалълъе инжитлъун хварав чи. ХвечIев чи вуго, живго хваниги, ххалкъалълъе жиндир ишалги цIцIарги нахъе тарав чи. - fantab $o hiqun hezo{a, emen, heS duda. [waraw xi wugo {alqa:e in$it;un [waraw xi. [wezew xi wugo, $iwgo [wanigi, {alqa:e $indir i^algi ~argi na]e taraw xi. 20. Хваразда ххадур чIагоял рилълъине бегьуларо. [wara#da {adur zagoyal ri:ine behularo. 21. Хваразе гурони, риччан таразе хоб бухъулареб. [wara#e guroni, riXan tara#e [ob bu]ulareb. 22. Хваразул бицани, чIагоязул рахIат хола, араб-хваралълъул бицани, дандияссул рахIат хола. [wara#ul bicani, zagoya#ul ra\at [ola, arab-[wara:ul bicani, dandiyaSul ra\at [ola. 23. Хварал рорчIизарулаго, чIагоязул тIом хIулулеб. [waral rorzi#arulago, zagoya#ul Tom \ululeb. 24. Хваралги релъила лъималазул рагIиялда. [waralgi re;ila ;imala#ul rafiyalda. 25. Хваралги рикIкIани, гIухьби гIемерал, мутагIилзабиги рикIкIани, ясал гIемерал. [waralgi riJani, fu%bi femeral, mutafil#abigi riJani, yasal femeral. 26. Хварассе зурма щайила. [waraSe #urma &ayila. 27. Хварассул къулгьу гурел, гIурассул бертин гурел. [waraSul qulhu gurel, furaSul bertin gurel. 28. Хведал гурони, хьул къотIулареб. [wedal guroni, %ul qoTulareb. 29. Хвезе вокьарав чи кьолбоцца вецце. [we#e woparaw xi polboCa weCe. 30. Хвезе мехх щвараб меххалълъ хIама гъотIоде бахунебила. [we#e me{ &warab me{a: \ama voTode ba[unebila. 31. Хвезе мехх щварав херасс я чIчIужу ячунейила, я чу босулебила. [we#e me{ &waraw [eraS ya Zu$u yaxuneyila, ya xu bosulebila. 32. Хвезеги гIажал кIудияб лълъикIила. [we#egi fa$al judiyab :ijila. 33. ХвезегIан чIаго тани, хвечIого рухI бахъугеги (НилI хвезегIан чилъи хогеги). [we#efan zago tani, [wezogo ru\ ba]ugegi (ni/ [we#efan xi;i [ogegi). 34. Хвел гьикъун бачIунаро, чIоралълъ чи цIеххоларо. [wel hiqun bazunaro, zora: xi `e{olaro. 35. Хвелалдего хварав (чIагого хварав). [welaldego [waraw (zagogo [waraw). 36. Хвеларев чIухIа, чIваларев вохха. [welarew zu\a, zwalarew wo{a. 37. Холевлъи лъарабани, эмен цIцIамухъ вичилаанилан абурабила Мала Нассрудиницца. [olew;i ;arabani, emen ~amu] wixilaanilan aburabila mala naSrudiniCa. 38. Хвелилан давлад унарел, тIатинилан жо бикъулареб. [welilan dawlad unarel, Tatinilan $o biqulareb. 39. ХвечIого чияссул къимат лъаларебила. [wezogo xiyaSul qimat ;alarebila. 40. Хераб гъветI турулеб, тараб хур чIунтулеб. [erab vweT turuleb, tarab [ur zuntuleb. 41. Хераб оцол пурццида ххадуб рахъ гъваридаб букIунебила. [erab ocol _urCida {adub ra] vwaridab bujunebila. 42. Хераб хIамида рохьоб нух малълъизе кколареб. [erab \amida ro%ob nu[ ma:i#e Kolareb. 43. Хераб бацIицца чахъу кIиго цадахъ хъамулебила. [erab ba`iCa xa]u jigo cada] ]amulebila. 44. ХерабгIан хIама сихIираб. [erabfan \ama si\irab. 45. «Херав чи», – ян кIалъаге, мунги вукIине вугевин херав чи. «[eraw xi», - yan ja;age, mungi wujine wugewin [eraw xi. 46. Херав чияссул ххиялал хабалIе цадахъ унел. [eraw xiyaSul {iyalal [aba/e cada] unel. 47. Херай йигониги, яс лълъикI, ххалатаб бугониги, шагьра лълъикI. [eray yigonigi, yas :ij, {alatab bugonigi, ^ahra :ij. 48. Херай чIчIужу ячарав гIолохъанчияссул буголъи, гьевги хун, хералълъе щварабила. [eray Zu$u yaxaraw folo]anxiyaSul bugo;i, hewgi [un, [era:e &warabila. 49. Херасс гIолохъанай лълъади ячани, кIиялго разилъичIеб даран кколебила. [eraS folo]anay :adi yaxani, jiyalgo ra#i;izeb daran Kolebila. 50. Херассул – гIакълу, гIолохъанассул – къуват. [eraSul - faqlu, folo]anaSul - quwat. 51. Херлъи бихьичIого, щивго хогеги, БихьичIезда лъазе щиб жо гьебали. [er;i bi%izogo, &iwgo [ogegi, bi%ize#da ;a#e &ib $o hebali. 52. Херлъи – гьойлъи. [er;i - hoy;i. 53. Херлъигун гьойцца гьатIаналълъубцин хъублъи гьабулеб. [er;igun hoyCa haTana:ubcin ]ub;i habuleb. 54. Херлъидал бацI гIонкIкIол цIцIобалде кколебила (Херлъидал цIцIумги къоркъол цIцIобалде кколебила). [er;idal ba` fonJol ~obalde Kolebila ([er;idal ~umgi qorqol ~obalde Kolebila). 55. Херлъиларев гьечIев, хвеларев гьечIев (Херлъиларев вохха, хвеларев чIухIа). [er;ilarew hezew, [welarew hezew ([er;ilarew wo{a, [welarew zu\a). 56. Херлъиялдасса баракат бугеб жо гьечIебила, тIаде бачIун гурони, тIасса унареб. [er;iyaldaSa barakat bugeb $o hezebila, Tade bazun guroni, TaSa unareb. 57. Херлъиялдасса квешаб жо – живго херлъун вукIин лъангутIи. [er;iyaldaSa kwe^ab $o - $iwgo [er;un wujin ;anguTi. 58. Херлъун ххадуб хъарчигъа тIанчIацца балъаргъунеб. [er;un {adub ]arxiva TanzaCa ba;arvuneb. 59. Херлъунилан бацI кваначIого чIчIолареб. [er;unilan ba` kwanazogo Zolareb. 60. Херлъунилан бацIил цер лIугьинаро, цаби гъунилан ритIучIил багьа хвеларо. [er;unilan ba`il cer /uhinaro, cabi vunilan riTuzil baha [welaro. 61. Херлъунилан бацIицца бацIил гIамал толареб. [er;unilan ba`iCa ba`il famal tolareb. 62. Херлъунилан оцолги гIалимчияссулги багьа холареб. [er;unilan ocolgi falimxiyaSulgi baha [olareb. 63. Хис-бас – шайтIаналълъул жо (дираб – дие, дураб – дуе). [is-bas - ^ayTana:ul $o (dirab - diye, durab - duye). 64. Хоб тIупанагIан, ракI тIупулеб (ракь тIупанагIан, ракIалги тIупулел). [ob Tu_anafan, raj Tu_uleb (rap Tu_anafan, rajalgi Tu_ulel). 65. Холареб рагIиги букIунареб, рагIал гьечIеб авлахъги букIунареб. [olareb rafigi bujunareb, rafal hezeb awla]gi bujunareb. 66. Холареб ракI букIунареб, бахъунареб ццин букIунареб. [olareb raj bujunareb, ba]unareb Cin bujunareb. 67. Холарев чи вукIунарев, холареб цIцIар букIунеб. [olarew xi wujunarew, [olareb ~ar bujuneb. 68. Холев чияссда ццебе нусго соналълъул гIумру чIчIолебила. [olew xiyaSda Cebe nusgo sona:ul fumru Zolebila. 69. Хоно гьабизе – мадугьалихъе, кваназе – рокъобе. [ono habi#e - maduhali]e, kwana#e - roqobe. 70. Хоно – къурщил, къвакъвай – хъазил. [ono - qur&il, qwaqway - ]a#il. 71. Хоно кьабун, гьецIцIо гъурулареб. [ono pabun, he~o vurulareb. 72. Хур асскIобегIан лълъикIила, гIагарлъи рикIкIадегIан лълъикIила. [ur aSjobefan :ijila, fagar;i riJadefan :ijila. 73. Хур бекьичIесс хIанчIиларо, хер бецичIесс чIамиларо. [ur bepizeS \anzilaro, [er becizeS zamilaro. 74. Хур босарав бечелъарав, рукъ босарав мискинлъарав. [ur bosaraw bexe;araw, ruq bosaraw miskin;araw. 75. Хур букIаго, ракъарал, рукъ букIаго, ругьарал. [ur bujago, raqaral, ruq bujago, ruharal. 76. Хур гуккуге, гьелълъ мунго дагьавги цIакъ гуккизе гурин (Дуцца хур цин гуккани, хуралълъ мун анцIцIцIул гуккулев). [ur guKuge, he: mungo dahawgi `aq guKi#e gurin (duCa [ur cin guKani, [ura: mun an`~ul guKulew). 77. Хур гьабулаго, рукъ хварай, рукъ гьабулаго, хур хварай. [ur habulago, ruq [waray, ruq habulago, [ur [waray. 78. Хур кIодолъиялдасса гьир кIодолъи лълъикIаб. [ur jodo;iyaldaSa hir jodo;i :ijab. 79. Хур лълъикIаб бугилан абе, тIорщел царгъинибе бараб меххалълъ, ххан лълъикIав вугилан абе, ункъабго къоно тIад чIвараб меххалълъ. [ur :ijab bugilan abe, Tor&el carvinibe barab me{a:, {an :ijaw wugilan abe, unqabgo qono Tad zwarab me{a:. 80. Хур-рукъ бичун аниги, инссул къо-асс бичун унареб. [ur-ruq bixun anigi, inSul qo-aS bixun unareb. 81. Хур ЦIцIоробе балагьараб лълъикIаб. - Хур щай бичараб? - Пурццида кIутIизе гамачI батичIого. [ur ~orobe balaharab :ijab. - [ur &ay bixarab? - _urCida juTi#e gamaz batizogo. 82. Хурги дуццаго бекье, гьабихъеги мунго а. [urgi duCago bepe, habi]egi mungo a. 83. Хурзал ракул цIуни, царгъал богIол цIола. [ur#al rakul `uni, carval bofol `ola. 84. Хурзал чIахIиял – чIамчIам дагьал. [ur#al za\iyal - zamzam dahal. 85. Хуриб лълъикI жо бижизабизе Аллагьассде тIамун тоге. [urib :ij $o bi$i#abi#e allahaSde Tamun toge. 86. Хуриб тIепаб, тIохда ганжаб гьецIцIо тоге. [urib Te_ab, To[da gan$ab he~o toge. 87. Хурибе ккараб хIамицца кIал кIудияб цIолеб. [uribe Karab \amiCa jal judiyab `oleb. 88. Хурибе хьон – хьагинибе ххинкI. [uribe %on - %aginibe {inj. 89. Хурисса жо бачIинчIолъи чIарал гIайиб кколареб. [uriSa $o bazinzo;i zaral fayib Kolareb. 90. Хурищ бокьилеб, хурлъун дунищ? [uri& bopileb, [ur;un duni&? 91. Хурул мадугьал вакъарав ккаги, рукъалълъул мадугьал гIорцIцIарав ккаги. [urul maduhal waqaraw Kagi, ruqa:ul maduhal for~araw Kagi. 92. Хурул хьон боцIцIийила, боцIцIул хьон рагIийила. [urul %on bo~iyila, bo~ul %on rafiyila. 93. Хурул хьоналълъ чехь гIорцIцIаги, чохьол лъималаздасса ракI боххаги. [urul %ona: xe% for~agi, xo%ol ;imala#daSa raj bo{agi. 94. Хурулги рукъзабазулги бутIа бакьулIа босе. [urulgi ruq#aba#ulgi buTa bapu/a bose. 95. Хурулги хьолболги цIцIину лълъикIаб. [urulgi %olbolgi ~inu :ijab. 96. Хурухъан кинав вугевали ххасалихълъиялълъ бицуна. [uru]an kinaw wugewali {asali];iya: bicuna.

Кь p Кьабарабги хIехьолев, хIунссарабги баччулев. pabarabgi \e%olew, \unSarabgi baXulew. Кьабулареб бахъуге, кьвагьулареб борчунге. pabulareb ba]uge, pwahulareb borxunge. Кьабураб зар гьанада унтулеб, абураб рагIи рекIеда унтулеб. paburab #ar hanada untuleb, aburab rafi rejeda untuleb. Кьавуялълъ махх куна, кIкIвахIалълъ чи куна. pawuya: ma{ kuna, Jwa\a: xi kuna. КьагIазул чолое хьоп меседилав, гIиял хъутаналълъе гъазихъ гIарцулав. pafa#ul xoloye %o_ mesedilaw, fiyal ]utana:e va#i] farculaw. Кьал балагьулессда хвел батулеб. pal balahuleSda [wel batuleb. Кьал гьабулеб жо – гап. pal habuleb $o - ga_. Кьалбаз ккола гъветI. palba# Kola vweT. Кьалбазда рекъарабила гъветIги букIунеб. palba#da reqarabila vweTgi bujuneb. Кьалбал гъваридаб гъветI гьороцца реххулареб. palbal vwaridab vweT horoCa re{ulareb. Кьалбал риччараб гъветIалда бакъ рагIуларо. palbal riXarab vweTalda baq rafularo. Кьалбал турараб хIохьодассан чIагояб чIор кIанцIулареб. palbal turarab \o%odaSan zagoyab zor jan`uleb. Кьалул цIа ссвинабе, хIенехI букIаго. palul `a Swinabe, \ene\ bujago. Кьаралъани, чуги лълъикIаб, бечелъани, чиги лълъикIав. para;ani, xugi :ijab, bexe;ani, xigi :ijaw. Кьарияб жинццаго куней, хIалакъаб россассе кьолей. pariyab $inCago kuney, \alaqab roSaSe poley. Кьвагьи гьечIеб бакIалде гIарада баге. pwahi hezeb bajalde farada bage. Кьвагьизе ккани, цIун букIине ккола. pwahi#e Kani, `un bujine Kola. Кьвагьулареб туманкIалдассаги цIунаги, ватуларев гьудулассдассаги цIунаги. pwahulareb tumanjaldaSagi `unagi, watularew hudulaSdaSagi `unagi. Кьвагьун бахъунареб бакIалда гIужги баге, кIанцIун вахъунареб бакIалда хIуччги цIцIаге. pwahun ba]unareb bajalda fu$gi bage, jan`un wa]unareb bajalda \uXgi ~age. КьватIараб бакI бухIизе тIатIи гьечIев бетIеркъотI, дун ячараб сордоялълъ чирахъ ссунцца бакилеб? pwaTarab baj bu\i#e TaTi hezew beTerqoT, dun yaxarab sordoya: xira] SunCa bakileb? КьватIараб матIуялълъул багьа – мочол мугь. pwaTarab maTuya:ul baha - moxol muh. «Кье» гурони, «ма» лъаларев. «pe» guroni, «ma» ;alarew. Кьезе бокьани, жакъаго кьолеб, бокьичIони, метералде тIамулеб. pe#e bopani, $aqago poleb, bopizoni, meteralde Tamuleb. Кьер кинаб букIаниги, болъон буго болъон. per kinab bujanigi, bo;on bugo bo;on. Кьерхада ххадуб – роцIцIен, къварилъиялда ххадуб – роххел. per[ada {adub - ro~en, qwari;iyalda {adub - ro{el. Кьерхаде хъвараб ххер роцIцIаде бакIарула. per[ade ]warab {er ro~ade bajarula. Кьерханкъо къалъулареб, къокъав чи херлъуларев. per[anqo qa;ulareb, qoqaw xi [er;ularew. Кьерхахъе зоб букIунареб, рещтIахъе бо букIунареб. per[a]e #ob bujunareb, re&Ta]e bo bujunareb. КьечIеб талихI бахъизе туманкIгунищ яхъиней, щвечIев Ису сабаблъун сордойилищ ягъилей? pezeb tali\ ba]i#e tumanjguni& yainey, &wezew isu sabab;un sordoyili& yaviley? Кьибил гьечIеб, гъветI гьечIеб гIагарлъи камурав чи гьечIев. pibil hezeb, vweT hezeb fagar;i kamuraw xi hezew. Кьибил нахъа гьечIони, тIадегIанлъи щоларо, хханлъи кодоб гьечIони, гьессдасса хIинкъуларо. pibil na]a hezoni, Tadefan;i &olaro, {an;i kodob hezoni, heSdaSa \inqularo. Кьибил хIалае чIчIани, вас бахIарчи вахъунев. pibil \alaye Zani, was ba\arxi wa]unew. Кьибилалде ракI гъурав гьел гьечIелълъув чучула. pibilalde raj vuraw hel heze:uw xuxula. Кьижарав вахъинегIан, вахъарав чIчIоларевила. pi$araw wa]inefan, wa]araw Zolarewila. Кьижарав чи – хварав чи. pi$araw xi - [waraw xi. Кьижаразда гурони макьу бихьулареб. pi$ara#da guroni mapu bi%ulareb. Кьижарасс кьижарав ворчIизавуларев. pi$araS pi$araw worzi#awularew. Кьижизе гурони бусада вегизе ккогеги. pi$i#e guroni busada wegi#e Kogegi. Кьили лъунилан, гIорцIадул чу лIугьинаро, чангит банилан, хIамил гIорцIен лIугьинаро. pili ;unilan, for`adul xu /uhinaro, xangit banilan, \amil for`en /uhinaro. Кьо дудассанго лъоге, чияцца лъезе те. po dudaSango ;oge, xiyaCa ;e#e te. Кьогедила, дада, чияр ракьалде. pogedila, dada, xiyar rapalde. Къали-рикьиялълъул гъассда цIаги бан, qali-ripiya:ul vaSda `agi ban, РосулIго бокьила, кьибил тезегIан. rosu/go bopila, pibil te#efan. КьогIаб букIунелълъулин дару даруяб букIунеб. pofab bujune:ulin daru daruyab bujuneb. КьогIаб калам гIундузда рагIиялдасса гIундулго гьечIого рукIин лълъикIаб. pofab kalam fundu#da rafiyaldaSa fundulgo hezogo rujin :ijab. КьогIаб чIамичIессда гьуиналълъул тIагIам лъалареб. pofab zamizeSda huina:ul Tafam ;alareb. Кьодукьа гурелила хIинкъулел, гIурукьайила. podupa gurelila \inqulel, furupayila. Кьойид гьаби – нух балагьи. poyid habi - nu[ balahi. Кьолелълъул босе, кьабулелълъул лIута. pole:ul bose, pabule:ul /uTa. Кьолбода ХIажимурад вахъунилан, киналго ХIажимурадал рукIунарел. polboda \a$imurad wa]unilan, kinalgo \a$imuradal rujunarel. Кьолбодасса чIухIизе гIабдал те, мунго бахIарчилъиялдасса чIухIа. polbodaSa zu\i#e fabdal te, mungo ba\arxi;iyaldaSa zu\a. Кьолелълъул – цIун кье, нахъе босулелълъул – бетIер хъван босе. pole:ul - `un pe, na]e bosule:ul - beTer ]wan bose. Кьолессда гьарулеб, гьабулессда малълъулеб. poleSda haruleb, habuleSda ma:uleb. Кьолессе цоги гIемераб, босулессе кIигоги дагьаб. poleSe cogi femerab, bosuleSe jogogi dahab. Кьохъияссул хIамиегIан хIалхьи гьечIебила руччабазе. po]iyaSul \amiyefan \al%i hezebila ruXaba#e. Кьурасс босулеб жо буго талихI. puraS bosuleb $o bugo tali\. Кьураб босун барще. purab bosun bar&e. Кьураб квералда лъала, квараб чехьалда лъала. purab kweralda ;ala, kwarab xe%alda ;ala. Кьурав гуревила саххаватав босаравила. puraw gurewila sa{awataw bosarawila. Кьурав мискинлъуларев, гьарарав бечелъуларев. puraw miskin;ularew, hararaw bexe;ularew. Кьуралда рекъечIев рокъов кванайилан те. puralda reqezew roqow kwanayilan te. Кьурассул квералда гIадин, кварассул кIалалда лъалареб. puraSul kweralda fadin, kwaraSul jalalda ;alareb. Кьурда хоно чIваге, чIалгIаде гаргадуге. purda [ono zwage, zalfade gargaduge. Кьурдизе лъаларесс ссвери къваридаб бугилан абурабила. purdi#e ;alareS Sweri qwaridab bugilan aburabila. Кьурдизеги гьавулев гьакълицца, гьардезеги тIамулев гьакълицца. purdi#e hawulew haqliCa, harde#e Tamulew haqliCa. Кьурдуларевила гIабдал, кьурдани, чIчIезе лъаларебила. purdularewila fabdal, purdani, Ze#e ;alarebila. Кьурдун ссвакаравги – кванде, гIодун ссвакаравги – кванде. purdun Swakarawgi - kwande, fodun Swakarawgi - kwande. Цо къоролалълъул маулхIаяталълъе вукIарав вас хун вуго. Дуниялалдассаго рокьи бичарай гъарималълъ хварав вас вукъизе виччан гьечIо. ХвезегIан, васассда тIад ккун, гIодизе тейин жий, тIаде нуцIцIаги рахаян абун буго. ГIагарлъиялълъ гIемер гьарун буго кваназегIаги кванайилан. Къоролалълъ кинго къабул гьабун гьечIо гьеб гьари. co qorola:ul maul\ayata:e wujaraw was [un wugo. duniyalaldaSago ropi bixaray varima: [waraw was wuqi#e wiXan hezo. [we#efan, wasaSda Tad Kun, fodi#e teyin $iy, Tade nu~agi ra[ayan abun bugo. fagar;iya: femer harun bugo kwana#efagi kwanayilan. qorola: kingo qabul habun hezo heb hari. Цинги гIагарлъиялълъ, гIодун ссвакараб меххалълъгIаги щиб гьалълъ гьабулаян бихьизе, гьей гIунтIулареб борххатаб бакIалда квен лъун тун буго. cingi fagar;iya:, fodun Swakarab me{a:fagi &ib ha: habulayan bi%i#e hey funTulareb bor{atab bajalda kwen ;un tun bugo. ЦIакъ гIемер гIодун йиго эбел, аххирги кванде ххиял лъун буго. Ххарххадун йиго гIагарлъиялълъ лъураб бакIалдасса квен босизе. Кинго гIунтIизе кIвечIеб меххалълъ, васассул жаназаги бехъерхъун, гьелда тIад хIетIеги чIчIун, босун буго эбелалълъ квен. `aq femer fodun yigo ebel, a{irgi kwande {iyal ;un bugo. {ar{adun yigo fagar;iya: ;urab bajaldaSa kwen bosi#e. kingo funTi#e jwezeb me{a:, wasaSul $ana#agi be]er]un, helda Tad \eTegi Zun, bosun bugo ebela: kwen. Гьаниб ракIалде щола «Хоб тIупанагIан, ракI тIупулеб» абураб кициги. hanib rajalde &ola «[ob Tu_anafan, raj Tu_uleb» aburab kicigi. Кьурдухъанассул хIатIал гIедерал, хIалтIухъанассул кверал гIедерал. purdu]anaSul \aTal federal, \alTu]anaSul kweral federal. Кьуру биххана, борохь нахъе тана. puru bi{ana, boro% na]e tana. Кьуру биххичIого, хIур (хъуй) бахъунареб. puru bi{izogo, \ur (]uy) ba]unareb. Кьуруги биххулеб, раххассги тIолеб, гIагарлъи тIолареб. purugi bi{uleb, ra{aSgi Toleb, fagar;i Tolareb. Кьуруги биххун, гъоркье кканиги, гьересси тIатинчIого ххутIулареб. purugi bi{un, vorpe Kanigi, hereSi Tatinzogo {uTulareb. Кьуругун багъун, гъалбацI бергьинаро, лаченгун багъун, гъеду бергьинаро. purugun bavun, valba` berhinaro, laxengun bavun, vedu berhinaro. Кьурул рагIалде щвезегIан ккве чи. purul rafalde &we#efan Kwe xi. КьучIчI гьечIел ххарбал – лъалкI гьечIел гьерссал. puZ hezel {arbal - ;alj hezel herSal.

Э e 1. Эбел гьечIев вукIунаревила, яцц гьечIев ватуларевила. ebel hezew wujunarewila, yaC hezew watularewila. 2. Эбел-инссуе гьабураб хъулухъ – дуего нухде бараб тIехх. ebel-inSuye haburab ]ulu] - duyego nu[de barab Te{. 3. Эбел-инссуе жалго кигIан рокьулел рукIаралали лъазе, лъимер щвечIого, щивниги хогегийила. ebel-inSuye $algo kifan ropulel rujaralali ;a#e, ;imer &wezogo, &iwnigi [ogegiyila. 4. Эбел-инссуе кьураб гIакъуба – дурго нухде бан тараб заз. ebel-inSuye purab faquba - durgo nu[de ban tarab #a#. 5. Эбел-инссуе нужецца гьабураб, нужер лъималаз нужееги гьабулеб. ebel-inSuye nu$eCa haburab, nu$er ;imala# nu$eyegi habuleb. 6. Эбел-инссул адабгьечI жужахIалълъул тIинде реххулевила. ebel-inSul adabhez $u$a\a:ul Tinde re{ulewila. 7. Эбел-инссул бечелъиялълъила лъимал хвезарулел. ebel-inSul bexe;iya:ila ;imal [we#arulel. 8. Эбел-инссул дуцца гьабулеб адаб – дурго лъималаздассан дуего щвезессеб давла. ebel-inSul duCa habuleb adab - durgo ;imala#daSan duyego &we#eSeb dawla. 9. Эбел-инссул ракI – лъималазда, лъималазул ракI – гьаваялда. ebel-inSul raj - ;imala#da, ;imala#ul raj - hawayalda. 10. Эбел-инссул талихIги талихIкъосинги лъималазулIила букIунеб. ebel-inSul tali\gi tali\qosingi ;imala#u/ila bujuneb. 11. Эбел-инссул хIурмат тарав ххалкъалълъе басралъула. ebel-inSul \urmat taraw {alqa:e basra;ula. 12. Эбел йигей ясалълъул къаданижо борххатаб. ebel yigey yasa:ul qadani$o bor{atab. 13. Эбел йихьун яс йосе, мицIцIир бихьун ххам босе. ebel yi%un yas yose, mi~ir bi%un {am bose. 14. Эбел йихьун яс яче, эмен вихьун дурцц гьаве. ebel yi%un yas yaxe, emen wi%un durC hawe. 15. Эбел лълъикIай гурейила ячуней, жийго лълъикIайила. ebel :ijay gureyila yaxuney, $iygo :ijayila. 16. Эбел ракI-ракIалълъ гIодулей, ххутIарал ххвалие гIодулел. ebel raj-raja: foduley, {uTaral {waliye fodulel. 17. Эбел-лъимал тIезарулебги – мацIцI, росс-лълъади ратIа гьарулебги – мацIцI. ebel-;imal Te#arulebgi - ma~, roS-:adi raTa harulebgi - ma~. 18. Эбел-лъималазда гьоркьоб ккараб рагIи – гIурччинаб ххарде ккараб гIазу. ebel-;imala#da horpob Karab rafi - furXinab {arde Karab fa#u. 19. Эбел разилъичIого, яс чIчIужулъун ячунге. ebel ra#i;izogo, yas Zu$u;un yaxunge. 20. Эбел хвараб кьегIер кьурде бахунебила. ebel [warab pefer purde ba[unebila. 21. Эбел цадахъал – царгъинире, эбел гьечIел – къватIире. ebel cada]al - carvinire, ebel hezel - qwaTire. 22. Эбел ясандухъан йигони, яс кьурдухъан йикIуна. ebel yasandu]an yigoni, yas purdu]an yijuna. 23. Эбел-эмен разияб лъимер – лIугIи гьечIеб ххазина. ebel-emen ra#iyab ;imer - /ufi hezeb {a#ina. 24. Эбел-эмен ххер гьарулелги – лъимал, бахIар гьарулелги – лъимал. ebel-emen {er harulelgi - ;imal, ba\ar harulelgi - ;imal. 25. Эбел-ясалда гьоркьобги меседил баргъич биларабила. ebel-yasalda horpobgi mesedil barvix bilarabila. 26. Эбелаб балагь бачIунгеги, ракъул къали кIутIугеги. ebelab balah bazungegi, raqul qali juTugegi. 27. Эбелаб росуги инссулаб нухги кIочонгейила. ebelab rosugi inSulab nu[gi joxongeyila. 28. Эбелалда ургьиссанго гурев гьекъолдухъан вахъунев, жакъа парччи гьекъон, метер хъаба гьекъонила. ebelalda urhiSango gurew heqoldu]an wa]unew, $aqa _arXi heqon, meter ]aba heqolebila. 29. Эбелалълъ гьавичIевги вацц гIемер вукIунев. ebela: hawizewgi waC femer wujunew. 30. Эбелалълъ еццарай ячунгейила, авал-къоноялълъ еццарай ячейила. ebela: yeCaray yaxungeyila, awal-qonoya: yeCaray yaxeyila. 31. Эбелалълъ еццичIей лълъицца еццилей? Вокьулесс ячинчIей лълъицца ячиней? ebela: yeCizey :iCa yeCiley? wopuleS yaxinzey :iCa yaxiney? 32. Эбелалълъ малълъун гуро милъиршоялълъ бусен гьабулеб, инссуцца малълъун гуро устарассул вас устар лIугьунев. ebela: ma:un guro mi;ir^oya: busen habuleb, inSuCa ma:un guro ustaraSul was ustar /uhunew. 33. Эбелалълъе васги вукIине кколев бахIарчи, ясалълъе россги вукIине кколев. ebela:e wasgi wujine Kolew ba\arxi, yasa:e roSgi wujine Kolew. 34. Эбелалълъе ясги вугев дун, ясалълъе россги вугев дун. ebela:e yasgi wugew dun, yasa:e roSgi wugew dun. 35. Эбелалълъул квешай ясги якьадалълъул лълъикIай нусги йикIунарей. ebela:ul kwe^ay yasgi yapada:ul :ijay nusgi yijunarey. 36. Эбелалълъул ракI – васассул каранда, васассул ракI – ЦIцIоралълъул мугIрузда. ebela:ul raj - wasaSul karanda, wasaSul raj - ~ora:ul mufru#da. 37. Эбелалълъул ракI лъималазда лъалебани, гьей егараб бакIалда тIад квер бахъун гурони, кьижилароанила. ebela:ul raj ;imala#da ;alebani, hey yegarab bajalda Tad kwer ba]un guroni, pi$ilaroanila. – Эбелалълъул рокъой бакъ унеб бугин, Балъида цIцIал кIутIе, бахIар руччаби. - Бакъараб чехьалда къоно чIван бугин, Бакъуда цIцIал кIутIе, малаикзаби. Кицилъун лIугьарал гьал рагIаби ТIелекь росулI рижун руго. Хур нуцалчияссул букIун буго. Росдал руччаби гьессие жидеда тIадаб къо гьабулел, гьессул чIахIиял хурзал лъилъулел рукIун руго. Бакъ гIебеде балагьун бихьараб меххалълъ, хъантIарав нуцалчиясс руччабазда гьадал рагIаби абун руго. Ракъуцца хIалги гьабун, къо кидадай инаян ругел руччабазги нуцалчияссул чара хвараб гьадаб жаваб кьун буго. - ebela:ul roqoy baq uneb bugin, ba;ida ~al juTe, ba\ar ruXabi. - baqarab xe%alda qono zwan bugin, baquda ~al juTe, malaik#abi. kici;un /uharal bujun bugo. rosdal ruXabi heSiye $ideda Tadab qo habulel, heSul za\iyal [ur#al ;i;ulel rujun rugo. baq febede balahun bi%arab me{a:, ]anTaraw nucalxiyaS ruXaba#da hadal rafabi abun rugo. raquCa \algi habun, qo kidaday inayan rugel ruXaba#gi nucalxiyaSul xara [warab hadab $awab pun bugo. 38. Эбелалълъул рокьи ккечIони, ясалълъе росс щоларев. ebela:ul ropi Kezoni, yasa:e roS &olarew. 40. Эбелалълъул рокьи ккун, яс кьурайила, инссул рокьи ккун, васассе ячарайила. ebela:ul ropi Kun, yas purayila, inSul ropi Kun, wasaSe yaxarayila. 41. Эбелалълъул хIила бергьун, ххинкIал гIиссин гьарунила, лъималазул макру цIцIикIкIун, кIи-кIи цадахъ квананила. ebela:ul \ila berhun, {injal fiSin harunila, ;imala#ul makru ~iJun, ji-ji cada] kwananila. 42. Эбелалълъул цого жо – царгъиниве гъецIеро. ebela:ul cogo $o - carviniwe ve`ero. 43. Эбелалълъул цIцIалкIил гьаракь рагIулареб бакIалда сордо баларев «багьадур». ebela:ul ~aljil harap rafulare bajalda sordo balarew «bahadur». 44. Эбелалълъул цIцIалкIил гьаракь рагIулареб бакIалда сордо баларев вас, хIамил рачIчI ккуниги, кверда пинкь бахъуней къоролалълъуй яс. ebela:ul ~aljil harap rafulareb bajalda sordo balarew was, \amil raZ Kunigi, kwerda _inp ba]uney qorola:ul yas. 45. Эбелалълъухъ гIенеккуларел ВатIаналълъеги мутIигIлъуларел. ebela:u] feneKularel waTana:egi muTif;ularel. 46. Эбелалълъухъ гIин тIамуларей ясалълъ чияхъги гIин тIамиларо. ebela:u] fin Tamularey yasa: xiya]gi fin Tamilaro. 47. Эбелги ясги – расаги гIункIкIги, нусги якьадги – ракьаги нусги. ebelgi yasgi - rasagi funJgi, nusgi yaoadgi - rapagi nusgi. 48. Эбелдахъан – асс, инссухъан – къо. ebelda]an - aS, inSu]an - qo. 49. Эбелдахъан гIагарлъиялълъул гурхIел цIцIикIкIарабила. ebelda]an fagar;iya:ul gur\el ~iJarabila. 50. Эбеллъун яхъине – бигьаяб жо, эбеллъи гьабизе – захIматаб жо. ebel;un ya]ine - bihayab $o, ebel;i habi#e - #a\matab $o. 51. Эбел-эмен лъималазе алжаналълъул кавабийила. ebel-emen ;imala#e al$ana:ul kawabiyila. 52. Эбел-эмен рукIунелила кидадай лъимал кIудиял гIелаян, лъимал рукIунелила кидадай гьел хвелаян. ebel-emen runelila kidaday ;imal judiyal felayan, ;imal rujunelila kidaday hel [welayan. 53. Эгъе кьуранани кьолбое гIолев, кьурун вуссанани росдае гIолев. eve puranani polboye folew, purun wuSanani rosdaye folew. 54. Элтир бихьун кьегIер хъве, гIала бихьун чу босе. eltir bi%un pefer ]we, fala bi%un xu bose. 55. Эмен беццав, вацц гIинкъав. emen beCaw, waC finqaw. 56. Эмен васаб, вас эменаб къайи-ссвериялдасса цIунагийила. emen wasab, was emenab qayi-SweriyaldaSa `unagiyila. 57. Эмен вукIаго – бессдалал, росс вукIаго – къоролай. emen wujago - beSdalal, roS wujago - qorolay. 58. Эмен гъоркье реххараб гьегь мунгоги херлъилалде нахъе цIуне. emen vorpe re{arab heh mungogi [er;iyalde na]e `une. Хханассул бюрухъ букIун буго хIалтIул гIумруялдасса арал херал эбел-эмен, гьагьинирги лъун, кьурсса гъоркье реххеян. Гьедин киназго реххулелги рукIун руго. Цо херай эбел гъоркье реххулеб меххалълъилан бицен буго, гьелълъ васассда гьарарабила - «Ворехха, дир вас, хIатIил кьватIараб бакI тункиларедухъ реххе», – ян. Эмен реххулеб меххалълъ, гьесс гьабураб васигат батIияб буго. «Ворехха, дир вас, – ан абун буго гьесс, – херлъарав меххалълъ мунгоги реххизе, гьаб гьегь нахъе цIунун те!» {anaSul buyuru] bujun bugo \alTul fumruyaldaSa aral [eral ebel-emen, hahinirgi ;un, purSa vorpe re{eyan. hedin kina#go re{ulelgi rujun rugo. co [eray vorpe re{uleb me{a:ilan bicen bugo, he: wasaSda hararabila - «wore{a, dir was, \aTil pwaTarab baj tunkilaredu] re{e», - yan. emen re{uleb me{a:, heS haburab wasigat baTiyab bugo. «wore{a, dir was, - an abun bugo heS, - [er;araw me{a: mungogi re{i#e, hab heh na]e `unun te!» Инссуда цIакъ ракIги гурхIун, жинццаго эмен реххарав гIадин, жиндир васасс живги реххизе вукIиналълъул ххиялги гьабун, гьесс эмен гъоркье реххун гьечIо. Хханассдасса балъго, нахъарокъов тун, хьихьун вуго. Хханзабазул букIараб гIадаталда рекъон, цо хханасс гIадамал гъоркье ралев хханассе цо оц битIун бачIун буго. Кагътида хъван букIун буго, гьаб оцол хIалалабги хIарамабги гьан батIа гьабизе лъани, жинцца дуе пуланаб росуги кьелила, лъачIони, цо росу дуцца диеги кьезе кколилан. inSuda `aq rajgi gur\un, $inCago emen re{araw fadin, $indir wasaS $iwgi re{i#e wujina:ul {iyalgi habun, heS emen vorpe re{un hezo. {anaSdaSa ba;go, na]aroqow tun, %i%un wugo. {an#aba#ul bujarab fadatalda reqon, co {anaS fadamal vorpe ralew {anaSe co oc biTun bazun bugo. kavtida ]wan bujun bugo, hab ocol \alalabgi \aramabgi han baTa habi#e ;ani, $inCa duye _ulanab rosugi pelila, ;azoni, co rosu duCa diyegi pe#e Kolilan. Жиндирго ххалкъги данде гьабун, хханасс гьеб суалалда тIад ургъизе лъабго къо кьун буго. Нахъа рокъов ваххчизавурав инсуцца гьикъун буго, щайин жакъа хханасс ххалкъ данде гьабун букIарабилан. Васассги бицун буго хханассда чIван бугеб кIудияб ургъалил. Инссуцца васассда малълъун буго, дуцца абейила хханассда, гьеб оцги хъун, гIадамал кваназарейин, цаби рикIкIараб гьанги, гIодобе реххизе биччачIого, цо бакIалде бакIаризе гьабейилан. Цинги гьеб гьанги битIейин дов хханассухъе, дуцца нижее битIараб оцода гьабгощинаб гьан хIарамаб батанин, хIалалабщинаб нижеццаги кванилан. $indirgo {alqgi dande habun, {anaS heb sualalda Tad urvi#e ;abgo qo pun bugo. na]a roqow wa{xi#awuraw inSuCa hiqun bugo, &ayin $aqa {anaS {alq dande habun bujarabilan. wasaSgi bicun bugo {anaSda zwan bugeb judiyab urvalil. inSuCa wasaSda ma:un bugo, duCa abeyila {anaSda, heb ocgi ]un, fadamal kwana#areyin, cabi riJarab hangi, fodobe re{i#e biXazogo, co bajalde bajari#e habeyilan. cingi heb hangi biTeyin dow {anaSu]e, duCa ni$eye biTarab ocoda habgo&inab han \aramab batanin, \alalab&inab ni$eCa kwanilan. Хханасс лъабго къоялдассан ххалкъ данде гьабун буго. Жаваб кьезе кIолев чи гьадав ваххчарав инссул вас гурони ватун гьечIо. Киназго гьев гIолохъанчияссул жаваб битIараблъун рикIкIун буго. Гьесс абухъе гьабураб меххалълъ, гьезул хханги дандияссдасса бергьун вуго. {anaS ;abgo qoyaldaSan {alq dande habun bugo. $awab pe#e jolew xi hadaw wa{xaraw inSul was guroni watun hezo. kina#go hew folo]anxiyaSul $awab biTarab;un riJun bugo. heS abu]e haburab me{a:, he#ul {angi dandiyaSdaSa berhun wugo. Нахъе-нахъеги рачIарал гьададиналго гъваридал суалазе гIакъилал жавабал гьавго васасс кьураб меххалълъ, ххан щаклъун вуго, чIчIезабун буго, гьав гIолохъанчиясс ургъарал жавабал гьал гурин, гьалда жаниб жив ххадув гъолареб цо хIикмат батизе кколилан. na]e-na]egi razaral hadadinalgo vwaridal suala#e faqilal $awabal hawgo wasaS purab me{a:, {an &ak;un wugo, Ze#abun bugo, haw folo]anxiyaS urvaral $awabal hal gurin, halda $anib $iw {aduw volareb co \ikmat bati#e Kolilan. АсскIовеги ахIун, хханасс гIолохъанчияссда абун буго, гьал захIматал суалазе жавабал кьей дур гьунар гуреблъи лъалин дида, щив гIакъиласс дуда гьал жавабал малълъулел ратаниги, гьев щив чиян жинда бицеян. ГIолохъанчиясс кинабго жо битIун бицун буго. aSjowegi a\un, {anaS folo]anxiyaSda abun bugo, hal #a\matal suala#e $awabal pey dur hunar gureb;i ;alin dida, &iw faqilaS duda hal $awabal ma:ulel ratanigi, hew &iw xiyan $inda biceyan. folo]anxiyaS kinabgo $o biTun bicun bugo. Гьеб меххалълъ хханассда бичIчIун буго, хханлъи цIунизе ккани, гIумру бихьарал, хIалбихьи бугел херал, гIакъилал гIадамал къваригIунел рукIин. ЦIияб буюрухъ кьун буго - «Херал эбел-эмен гъоркьеги реххуге, гьезул хIурматги цIуне», – ян. heb me{a: {anaSda biZun bugo, {an;i `uni#e Kani, fumru bi%aral, \albi%i bugel [eral, faqilal fadamal qwarifunel rujin. `iyab buyuru[ pun bugo - «[eral ebel-emen vorpegi re{uge, he#ul \urmatgi `une», - yan. 59. Эмен гьечIессдасса, эбел гьечIев цIцIикIкIун бессдалавила. emen hezeSdaSa, ebel hezew ~iJun beSdalawila. 60. Эмен гьечIессул кIудияв эмен валагьуге. emen hezeSul judiyaw emen walahuge. 61. Эмен гьобол гIадав чи, рукъалълъул хIал эбелалда лълъикI лъала. emen hobol fadaw xi, ruqa:ul \al ebelalda :ij ;ala. 62. Эмен къолохъан вугони, вас кьурдухъан вахъуневила. emen qolo]an wugoni, was purdu]an wa]unewila. 63. Эмен къваригIунареб къо бачIунареб. emen qwarifunareb qo bazunareb. 64. Эмен лълъикIассдасса живго лълъикIав лълъикI, эбел лълъикIалдасса яс лълъикIай лълъикI. emen :ijaSdaSa $iwgo :ijaw :ij, ebel :ijaldaSa yas :ijay :ij. 65. Эмен рихарав васассда живгоги рихунев. emen ri[araw wasaSda $iwgogi ri[unew. 66. Эмен цин кваналев, эбел кIицIцIул кваналей, лъимал лъабцIцIул кваналел. emen cin kwanalew, ebel ji~ul kwanaley, ;imal ;ab~ul kwanalel. 67. Эменлъи гьабурассе васлъи гьабе, ваццлъи гьабурассе ваццлъи гьабе. emen;i haburaSe was;i habe, waC;i haburaSe waC;i habe. 68. Эххебе араб гIор нахъ буссунареб. e{ebe arab for na] buSunareb. 69. Эххебе араб лълъецца гьобо хIалтIулареб. e{ebe arab :eCa hobo \alTulareb. 70. Эххебе битIараб хIетIе сабаблъунги кколебила росс-лълъадиялда гьоркьоб рагIи. e{ebe biTarab \eTe sabab;ungi Kolebila roS-:adiyalda horpob rafi. 71. ЭххеберегIел гьечIеб эххедерегIел букIунареб. e{eberefel hezeb e{ederefel bujunareb. 72. Эххеде валагьарав гIодов ххутIаравила, гIодове валагьарав вахъун ккаравила. e{ede walaharaw fodow {uTarawila, fodowe walaharaw wa]un Karawila. 73. Эххеде ваханагIан гьури кутакаб. e{ede wa[anafan huri kutakab. 74. Эххеде йорххани рокьи бугилан абула, гIодое къулани къинай йигилан абула. e{ede yor{ani ropi bugilan abula, fodoye qulani qinay yigilan abula. 75. Эххеде мохъалълъ – чотIахъан, чи гьечIелълъув – багьадур. e{ede mo]a: - xoTa]an, xi heze:uw - bahadur. 76. Эххеде реххараб тIагъур гIодобе бачIинегIанги бихьинчияссе хIалхьи лълъикIаб. e{ede re{arab Tavur fodobe bazinefangi bi%inxiyaSe \al%i :ijab. 77. Эххеде реххараб тIагъур гIодобе бачIинегIанги чияссул бахIарчилъи лIугьунеб. e{ede re{arab Tavur fodobe bazinefangi xiyaSul ba\arxi;i /uhuneb. 78. Эххеде унелълъул, нахъвуссине ккеялълъулги хIисаб гьабе. e:ede une:ul, na]wuSine Keya:ulgi \isab habe. 79. Эххедераялълъ – чотIацIакъ, чияр рокъов – саххават. e{ederaya: - xoTa`aq, xiyar roqow - sa{awat.

ТI T 1. ТIабкIиниб ххинкI букIаго ххарбиде вуссунарев, хъабиниб рахь букIаго гъуд кодосса биччачIев. Tabjinib {inj bujago {arbide wuSunarew, ]abinib ra% bujago vud kodoSa biXazew. 2. ТIавус зодобе боржуна, гIункIкI ракьулIе лIугьуна. Tawus #odobe bor$una, funJ rapu/e juhuna. 3. ТIавус тIавусалда цадахъ, гъеду гъадида цадахъ. Tawus Tawusalda cada], vedu vadida cada]. 4. ТIагъур бахъеян витIани, бетIер къотIун вачIунев. Tavur ba]eyan wiTani, beTer qoTun wazunew. 5. ТIагъур баччизе гуребила бетIер бижараб, ургъизейила. Tavur baXi#e gurebila beTer bi$arab, urvi#eyila. 6. ТIагъур лъун щинав чи вукIунаро, чоххтIо къан щинай чIчIужу йикIунаро. Tavur ;un &inaw xi wujunaro, xo{To qan &inay Zu$u yijunaro. 7. ТIагъур цIун хьаралълъусса тIагъур цIураб гурони бачIинчIо. Tavur `un %ara:uSa Tavur `urab guroni bazinzo. 8. ТIагIам гьечIеб квен, цIцIам банилан, тIагIамлъиларо. Tafam hezeb kwen, ~am banilan, Tafam;ilaro. 9. ТIад базегIан чIвадан букIараб батани, тIад бан ххадуб рукъ лIугьунеб. Tad ba#efan zwadan bujarab batani, Tad ban {adub ruq /uhuneb. 10. ТIад гьабураб куйдасса кодобе кьураб хIоржого лълъикI. Tad haburab kuydaSa kodobe purab \or$ogo :ij. 11. ТIад гьир лъезе къваригIараб меххалълъ, хIамида кьабуларебила, кьинкΙулебила. Tad hir ;e#e qwarifarab me{a:, \amida pabularebila, pinjulebila. 12. ТIад квер бахъани, катицца нилIее маргьа бицуна, течIони, хъарссула. Tad kwer ba]ani, katiCa ni/eye marha bicuna, tezoni, ]arSula. 13. ТIад налъи ккун чи рихунгеги, чед тIагIун гьобол рихунгеги. Tad na;i Kun xi ri[ungegi, xed Tafun hobol ri[ungegi. 14. ТIад рекIараб чол квелълъ кквезеги лъазе кколебила. Tad rejarab xol kwe: Kwe#egi ;a#e Kolebila. 15. ТIадаб гуреб гьабуни, гьабизе кколеб бегулеб. Tadab gureb habuni, habi#e Koleb beguleb. 16. ТIадагьаб чвантинисса бакIаб гьир гьечIеб. Tadahab xwantiniSa bajab hir hezeb. 17. ТIадго арав гьоболги, лълъикIго кьолеб микьирги. Tadgo araw hobolgi, :ijgo poleb mipirgi. 18. ТIадго кквечIев цIцIогьор гурев. Tadgo Kwezew ~ohor gurew. 19. ТIаде валагьарассе – рахъу, бухъулессе – хъиру. Tade walaharaSe - ra]u, bu]uleSe - ]iru. 20. ТIаде гьобол къотIугеги, гьабихъе нух къосунгеги. Tade hobol qoTugegi, habi]e nu[ qosungegi. 21. ТIаде къо ккани, къоркъолги бацI лIугьунеб. Tade qo Kani, qorqolgi ba` /uhuneb. 22. ТIаде къо ккезегIан кIалалълъ гьури кколаресс, тIаде къо ккараб меххалълъ горбода бетIер кколареб. Tade qo Ke#efan jala: huri KolareS, Tade qo Karab me{a: gorboda beTer Kolareb. 23. ТIаде лълъим бачIунареб хIор ххеххгого къунеб. Tade :im bazunareb \or {e{gogo quneb. 24. ТIаде хъвачIого ракьалдасса чияссул хIал хьоларебила. Tade ]wazogo rapaldaSa xiyaSul \al %olarebila. 25. ТIаде цоги гъеду бачIани, гъоркь букIараб боржунеб гIадат. Tade cogi vedu bazani, vorp bujarab bor$uneb fadat. 26. ТIаде цIцIанагIан гIемерлъулебги ургъел, тIасса бачахъанагIан дагьлъун унебги ургъел. Tade ~anafan femer;ulebgi urvel, TaSa baxa]anafan dah;un unebgi urvel. 27. ТIаде чи лъаларила, чараб гьой лъаларила (гьабулеб ишалълъе ххеххлъи гьабейила...). Tade xi ;alarila, xarab hoy ;alarila (habuleb i^a:e {e{;i habeyila...). 28. ТIадегIан ругезул хIурмат лълъиццаго цIунулебила, хIурмат цIунейила гъоркьегIан ругезулги. Tadefan ruge#ul \urmat :iCago `unulebila, \urmat `uneyila vorpefan ruge#ulgi. 29. ТIадежоялълъила мискинчи чIвалев. Tade$oya:ila miskinxi zwalew. 30. ТIадлъи милк гуро. Tad;i milk guro. 31. ТIаждал хвах бихъун толев, тIаргъида рукъи балев. Ta$dal [wa[ bi]un tolew, Tarvida ruqi balew. 32. ТIажуги ретIунилан, тIагъурги лъунилан, бихьинчи лIугьунарев. Ta$ugi reTunilan, Tavurgi ;unilan, bi%inxi /uhunarew. 33. ТIаладухъа гъоркье гIарац баниги, чIчIужуялълъ кквечIеб рукъ бечелъулареб. Taladu]a vorpe farac banigi, Zu$uya: Kwezeb ruq bexe;ulareb. 34. ТIалил найицца гIадин, дуццагоги кваназе, чияеги кьезе гьабе дуниял. Talil nayiCa fadin, duCagogi kwana#e, xiyayegi pe#e habe duniyal. 35. ТIамах гъунилан, гъветI бакъвалареб. Tama[ vunilan, vweT baqwalareb. 36. ТIансса ссурмияй, салмаг гвангъарай. TanSa Surmiyay, salmag gwanvaray. 37. ТIанчIи ругеб гъадие гъоссол бутIа щолареб. Tanzi rugeb vadiye voSol buTa &olareb. 38. ТIанчIиги гьарила квешав чиясс, ханалги гьарила. Tanzigi harila kwe^aw xiyaS, [analgi harila. 39. ТIанчIиги ханалги гьарулел ратила. Tanzigi [analgi harulel ratila. ГIурус тIаде бахараб, гьез магIарухъе болъонги бачун бачIараб заман букIун буго. МагIарулал киданиги жидеда бихьичIеб хIайваналда тамашалъун рукIун руго. Цоясс цогияссда гьикъун буго - “ТIанчIидай гьалълъ гьарула, ханалдай?” Дандеясс жаваб кьун буго - «Куц лълъикIаб гьечIо, тIанчIиги гьарулел ратила, ханалги гьарулел ратила». Гьессали тIанчIиги ханалги гьарилаян, магIарулазда гьоркьоб гьаб аби квешав чияссул хIакъалълъулI хIалтIизабула. furus Tade ba[arab, he# mafaru]e bo;ongi baxun bazarab #aman bujun bugo. mafarulal kidanigi $ideda bi%izeb \aywanalda tama^a;un rujun rugo. coyaS cogidaSa hiqun bugo - «Tanziday ha: harula, [analday?» dandeyaS $awab pun bugo - «kuc :ijab hezo, Tanzigi harulel ratila, [analgi harulel ratila» heSali Tanzigi [analgi harilayan, mafarula#da horpob hab abi kwe^aw xiyaSul \aqa:u/ \alTi#abula. 40. ТIанчIил гьоцIцIо гьуинабила. Tanzil ho~o huinabila. 41. ТIаргъил борххалъиялълъ гуребила чияссул тIадегIанлъи борцунеб. Tarvil bor{a;iya: gurebila xiyaSul Tadefan;i borcuneb. 42. ТIарцIцIаб куялдасса керчаб гьой лълъикIаб. Tar~ab kuyaldaSa kerxab hoy :ijab. – ТIасса лIугьа! Дур букIин лъарабани, бикъилароан! - TaSa /uha! dur bujin ;arabani, biqilaroan! – ВахI, дир букIинни лъан батиларин, дурго гуреблъигIагийищ лъачIеб? - wa\, dir bujinni ;an batilarin, durgo gureb;ifagiyi& ;azeb? 43. ТIассан бараб рукъи тIассан ххолеб. TaSan barab ruqi TaSan {oleb. 44. ТIахьал гIабдалзабазе гурелила хъвалел. Ta%al fabdal#aba#e gurelila ]walel. 45. ТIегь балареб гъотIоде наялги руссунарел. Teh balareb voTode nayalgi ruSunarel. 46. ТIегь батани, тIун чияе кье, гIагIа батани, чияда бихьилалде, тIаде ракь хъвай. Teh batani, Tun xiyaye pe, fafa batani, xiyada bi%ilalde, Tade rap ]way. 47. ТIегь гIемералдасса гъветI тIамах гIемераб лълъикIаб. Teh femeraldaSa vweT Tama[ femerab :ijab. 48. ТIегь гIурдада берцинаб. Teh furdada bercinab. 49. ТIегьги ххерги бижилалде, лълъимги ракги бижарабила. Tehgi {ergi bi$ilalde, :imgi rakgi bi$arabila. 50. ТIегьалареб гъотIода пихъ бижулареб. Tehalareb voToda _i] bi$ulareb. 51. ТIекъав, тIикъвамагIал чIваниги, хъущтIулев. Teqaw, Tiqwamafal zwanigi, ]u&Tulew. 52. ТIекъалда тIад рекъоге, къурассде вортанхъуге. Teqalda Tad reqoge, quraSde wortan]uge. 53. ТIекълъи ккедал абула илбисалълъ батилилан, кицини букIуна мунго дуццагойилан. Teq;i Kedal abula ilbisa: batililan, kicini bujuna mungo duCagoyilan. 54. ТIелекье ГIалибулат гIадин. Telepa falibulat fadin. ГIалибулат вукIун вуго ххунздерил наибассул нукар. Цо къоялълъ наибасс ГIалибулатида абун буго метер мун ТIелекье ине кколилан. Щай витIулев вугевали бицун букIун гьечIо. Нахъиссеб къоялълъ радакь вахъун арав ГIалибулат, ТIелекьеги щун, наиб вегаралълъусса вахъиналде Ххунзахъе тIад вуссун вуго. falibulat wujun wugo {un#deril naibaSul nukar. co qoya: naibaS falibulatida abun bugo meter mun Telepe ine Kolilan. &ay wiTulew wugewali bicun bujun hezo. na]iSeb qoya: radap wa]un araw falibulat, Telepegi &un, naib wegara:uSa wa]inalde {un#a]e Tad wuSun wugo. 55. ТIепалодул щибаб мугьалда бугебила алипалълъул ххатIги гIетIул тIириги. Te_alodul &ibab muhalda bugebila ali_a:ul {aTgi feTul Tirigi. 56. ТIеренаб бакI бихьунила кварги тIолеб. Terenab baj bi%unila kwargi Toleb. 57. ТIеренаб хьвацIцIил щулалъиялдасса цIунаги. Terenab %wa~il &ula;iyaldaSa `unagi. 58. ТIеренлълъеда – лълъетIахъан, шагьра нухда – палугьан. Teren:eda - :eTa]an, ^ahra nu[da - _aluhan. 59. ТIехх кьурасс чехь бихъана, чед кьурасс бер бахъана. Te{ puraS xe% bi]ana, xed puraS ber ba]ana. 60. ТIехI бараб ябуялда лIулIадулеб батунилан, таманчаги речIчIун, гIандиссесс жиндирго чу чIварабила. Te\ barab yabuyalda /u/aduleb batunilan, tamanxagi reZun, fandiSeS $indirgo xu zwarabila. 61. ТIехI барассе рас кисса, гIи гьечIессе квас кисса? Te\ baraSe ras kiSa, fi hezeSe kwas kiSa? 62. ТIехIасс тIагъур хъубухъулеб, тIадерахъи баралълъ гьумер баххчулеб. Te\aS Tavur ]ubu]uleb, Tadera]i bara: humer ba{xuleb. 63. ТIидул ххинкIал гьаруге, гьацIцIулIе цIцIам тIамуге. Tidul {injal haruge, ha~u/e ~am Tamuge. 64. ТIил – мугъалда, рагIи – бадибе (ТIил мугъалда лълъикIабила, рагIи бадибе лълъикIабила). Til - muvalda, rafi - badibe (Til muvalda :ijabila, rafi badibe :ijabila). 65. ТIилал махI бахъинабичIого, катицца рахь толареб. Tilal ma\ ba]inabizogo, katiCa ra% tolareb. 66. ТIилихъ къали кьурабила, гъалдибералълъухъ рикьи кьурабила. Tili] qali purabila, valdibera:u] ripi purabila. – Аб тIил щай, гIундулххалат, гьадигIан ххираго босараб? – ab Til &ay, fundul{alat, hadifan {irago bosarab? – ТIил гьечIого, дун тIубаларо. Гъалдибер гьечIониги, гьирихъ хьвадизе бегьула. – Til hezogo, dun Tubalaro. valdiber hezonigi, hiri] %wadi#e behula. 67. ТIимугъ ххинаб бокьун, чахъаби рихун. Timuv {inab bopun, xa]abi ri[un. 68. ТIинаб кIодо гьабуге, ккечIеб тIаде босуге. Tinab jodo habuge, Kezeb Tade bosuge. 69. ТIингъида рукъи къохьол рекъола. Tinvida ruqi qo%ol reqola. 70. ТIингъилI векьарани, гордилI лъилъарула. Tinvi/ weparani, gordi/ ;i;arula. 71. ТIину гьечIеб гьагьинире гьарудуге. Tinu hezeb hahinire haruduge. 72. ТIирикI-тIирикIан ракI бугев мун, рекIетIа саву ккарай дун. Tirij-Tirijan raj bugew mun, rejeTa sawu Karay dun. 73. ТIирун чIчIани, чияссе мегIерги мутIигIлъулеб. Tirun Zani, xiyaSe mefergi muTif;uleb. 74. ТIогьоде хьвадулареб найицца гьоцIцIо гьабулареб. Tohode %wadulareb nayiCa ho~o habulareb. 75. ТIогьол цIураб авлахъалдасса ракул цIураб бокьобе хIайвангицин буссуна, гьундузухъе мун щай вуссунарев? Tohol `urab awla]aldaSa rakul `urab bopobe \aywangicin buSuna, hundu#u]e mun &ay wuSunarew? 76. ТIогьолI на гIадавги вукIуневила чи, наязда гъорлI кьужна гIадавги вукIуневила. Toho/ na fadawgi wujunewila xi, naya#da vor/ pu$na fadawgi wujunewila. 77. ТIокъо-къоноялълъ жаниве вачарав чи чанги вукIунев. Toqo-qonoya: $aniwe waxaraw xi xangi wujunew. 78. ТIокIаб боцIцIуцца бер бахъулареб. Tojab bo~uCa ber ba]ulareb. 79. ТIокIабги дуе гьобо базе бакIищила къваригIун бугеб? (щиб кьуниги, щиб гьабуниги гIоларев чияссде). Tojabgi duye hobo ba#e baji&ila qwarifun bugeb? (&ib punigi, &ib habunigi folarew xiyaSde). 80. ТIолго дунял ссверана, алжан рокъоб батана. Tolgo dunyal Swerana, al$an roqob batana. 81. ТIом чIартилав, ракI квасулав. Tom zartilaw, raj kwasulaw. 82. ТIоноцIцI букаригун, наку хъассуге. Tono~ bukarigun, naku ]aSuge. 83. ТIор бищун, мугь кванан, жий йиццалъарай, Налъи бецIулаго, жий тIеренлъарай. Tor bi&un, muh kwanan, $iy yiCa;aray, na;i be`ulago, $iy Teren;aray. 84. ТIор бакIлъани, гIодобе къулула, чи бечелъани, эххеде валагьула. Tor baj;ani, fodobe qulula, xi bexe;ani, e{ede walahula. 85. ТIор чIобогояб хIалухъин ххалатаб букIуна, бетIер чIобогояв чи чIухIарав вукIуна. Tor zobogoyab \alu]in {alatab bujuna, beTer zobogoyaw xi zu\araw wujuna. 86. ТIоралда тIор лъуни, гул лIугьуна. Toralda Tor ;uni, gul .uhuna. 87. ТIотIода хъублъи батула, найида тIегь батула. ToToda ]ub;i batula, nayida Teh batula. 88. ТIотIоде гIарада кьвагьулареб. ToTode farada pwahulareb. 89. ТIотIоцца малал ран, на букIинаро, ихдал гъотIодасса тIегь босичIого. ToToCa malal ran, na bujinaro, i[dal voTodaSa Teh bosizogo. 90. ТIох борлIун баниги, гIолареб гIарац! To[ bor/un banigi, folareb farac! 91. ТIохда гьоло гурев, гьоцIцIиб лал гурев. To[da holo gurew, ho~ib lal gurew. 92. ТIохде рахине кIкIухIалал рохьоре ине ккола. To[de ra[ine Ju\alal ro%ore ine Kola. 93. ТIоххол гьоболассдассаги тIоге, гьанал гIагарлъиялдассаги тIоге. To{ol hobolaSdaSagi Toge, hanal fagar;iyaldaSagi Toge. 94. ТIохIол цIураб бетIер букаричIого букIинищила. To\ol `urab beTer bukarizogo bujini&ila. 97. ТIохIоцца бетIер квараб хIамида щайила божулев, гIазугIан бетIер хъахIлъарав жинда щайила божулареван абурабила Мала Нассрудиницца мадугьалассда. To\oCa beTer kwarab \amida &ayila bo$ulew, fa#ufan beTer ]a\;araw $inda &ayila bo$ularewan aburabila mala naSrudiniCa maduhalaSda. 98. ТIоццебе тамашаяблъун букIунеб жо нахъа гIадатлъун лIугьун унеб. ToCebe tama^ayab;un bujuneb $o na]a fadat;un /uhun uneb. 99. ТIоццебессеб рахъида барабила букIунеб хурул (рекьул) берцинлъи. ToCebeSeb ra]ida barabila bujuneb [urul (repul) bercin;i. 100. ТIоццее гьаюрай яс – ццудун бекьараб пурчIина. ToCeye hayuray yas - Cudun beparab _urzina. 101. ТIорщел цIуна-къай, царгъиниб гъвар-гъвари бахъиналде, гIарац цIуна-къай, чвантиниб гьури бахъиналде. Tor&el `una-qay, carvinib vwar-vwari ba]inalde, farac `una-qay, xwantinib huri ba]inalde. 102. ТIуралълъубе лълъим унеб, чIваралълъубе магI унеб. Tura:ube :im uneb, zwara:ube maf uneb. 103. «ТIура!» – ян гIанкIкIида, «Гьа!» – ян царада. «Tura!» - yan fanJida, «ha!» - yan carada. 104. ТIуркIуларев гурони бергьунарев. Turjularew guroni berhunarew. 105. ТIурун унеб царал рачIчI сабаблъунги кколебила гьудул-гьалмагълъиялда гьоркьоб дагIба-къецц. Turun uneb caral raZ sabab;ungi Kolebila hudul-halmav;iyalda horpob dafba-qeC. Тира-ссверизе вахъарав кIиго гьалмагъассда цер бихьанила. Цояв гьалмагъасс цер хIинкъизе гьаракь гьабунила. ХIинкъараб цер, бекерухъе лъарги кIанцIун, тIурун анила. tira-Sweri#e wa]araw jigo halmavaSda cer bi%anila. coyaw halmavaS cer \inqi#e harap habunila. \inqarab cer, bekeru]e ;argi jan`un, Turun anila. Гьалмагъасс гIажаиблъи гьабунила гIебаб лъар царада кIанцIизе кIвеялда. Цогияв гьалмагъасс абунила, кIанцIизеяли кIанцIанин гьеб, лъарални доб рагIалде щолаго, гьелълъул рачIчI лълъадалI ччунилан. Валлагь, ччунилан ав, валлагь ччучIилан дов, лълъикIабго дагIба-къецц кканила гьезда гьоркьоб. Гьеб сабаблъун ракIхвейгицин кканила. halmavaS fa$aib;i habunila febab ;ar carada jan`i#e jweyalda. cogiyaw halmavaS abunila, jan`i#eyali jan`anin heb, ;aralni dob rafalde &olago, he:ul raZ :ada/ Xunilan. walah, Xunilan aw, walah Xuzilan dow, :ijabgo dafba-qeC Kanila he#da horpob. heb sabab;un raj]weygicin Kanila. Анила чанго сон. Цо гIодорчIчIеялда гьазул цояссда ракIалде щванила доб царал рачIчI сабаблъун гьазда гьоркьоб ккараб дагIба-къецц. Дандеясс абунила, валагьин, кигIан дуе бокьаниги бокьичIониги, доб лъар кIанцIулелълъул царал рачIчI лълъеда хъван букIанилан. Ав жиндирабго ккун чIчIанила, тIарамагъадаги, цIидассан цоцазулгун ракIалги хун, ратIалъанила гьалмагъзаби. anila xango son. co fodorZeyalda ha#ul coyaSda rajalde &wanila dob caral raZ sabab;un ha#da horpob Karab dafba-qeC. dandeyaS abunila, walahin, kifan duye bopanigi bopizonigi, dob ;ar jan`ule:ul caral raZ :eda ]wan bujanilan. aw $indirabgo Kun Zanila, Taramavadagi, `idaSan coca#ulgun rajalgi [un, raTa;anila halmav#abi. 108. ТIутI батани, боржа, чIчIетI батани, кIанцIе. TuT batani, bor$a, ZeT batani, jan`e. 109. ТIутIалги тIаделъугеги гIемерал жал. TuTalgi Tade;ugegi femeral $al.

О o Оборай елъулейила, хъахIба гIодулейила. oboray ye;uleyila, ]a\ba foduleyila. Огь! – ан абизе ккараб къо бачIунгеги. oh! - an abi#e Karab `o bazungegi. Огь, бочIораб «ворчIами», чи вихьун, гаргадулеб, огь, бочIораб «ворчIами», чи вихьун, буцIцIун чIчIолеб. oh, bozorab «worzami», xi wi%un, gargaduleb, oh, bozorab «worzami», xi wi%un, bu~un Zoleb. Огь, гъарим цого чахъу, чундузул болIе ккараб, Чабххил лълъим гьекъечIого, зумзумилан къеркьолеб. oh, varim cogo xa]u, xundu#ul bo/e Karab, xab{il :im heqezogo, #um#umilan qerpoleb. Огь, мун хваяв херав чи, гъассда рукIел ссурарав, Огь, мун хваяв херав чи, хIарччда кванай ссурарав, Огь, мун хваяв херав чи, босноб регел ссурарав! (Херал чагIаз, херлъиялълъул квешлъи бицун, абулел рагIаби). oh, mun [wayaw [eraw xi, vaSda rujel Suraraw, oh, mun [wayaw [eraw xi, \arXda kwanay Suraraw, oh, mun [wayaw [eraw xi, bosnob regel Suraraw! ([eral xafa#, [er;iya:ul kwe^;i bicun, abulel rafabi). Огь, мун чIунтугеяб ГIандимегIер, тIагъургIанаб накIкI лъуниги, зобго цIураб цIцIад балеб. oh, mun zuntugeyab fandimefer, Tavurfanab naJ ;unigi, #obgo `urab ~ad baleb. Огь, баркаман, бергъубакI, пирпилаго цIа бакулеб, цIадабе реххун, пер бежулеб! oh, barkaman, bervubaj, _ir_ilago `a bakuleb, `adabe re{un, _er be$uleb! Огь, эбелалълъул ракI, эбелалълъул ракI! oh, ebela:ul raj, ebela:ul raj! Огьогьоялълъ гьорчо кколаребила. ohohoya: horxo Kolarebila. Ордекалълъул тIанчIида ханинибго лъалебила лълъим. ordeka:ul Tanzida [aninibgo ;alebila :im. Охолисса бекьичIеб ххаслихъе бачIунареб (лъилъулареб). o[oliSa bepizeb {asli]e bazunareb (;i;ulareb). Охолисса гьабичIеб ххаслихъе батулареб. o[oliSa habizeb {asli]e batulareb. Охолисса карщ лълъама, ххаслихъе ххинкIал чIахIа. o[oliSa kar& :ama, {asli]e {injal za\a. Оц бикъидал, къоно тIамурав, къотIнове лIугьиндал, хьитал рукъарав. oc biqidal, qono Tamuraw, qoTnowe /uhindal, %ital ruqaraw. Оц бикъун ххадуб тIамураб къанил пайда щиб? oc biqun {adub Tamurab qanil _ayda &ib? Оц бихьун, рихьи бай, басиялда гIурдул рай. oc bi%un, ri%i bay, basiyalda furdul ray. Оц гьекъон бахъинегIанассеб заманалълъ лъалареб жо гьабизегIан, сордо-къоялълъ лъалеб жо гьабизе бигьаябила. oc heqon ba]inefanaSeb #amana: ;alareb $o habi#efan, sordo-qoya: ;aleb $o habi#e bihayabila. Оц гьечIев хIаликъав, хIама гьечIев рилълъакъав. oc hezew \aliqaw, \ama hezew ri:aqaw. Оц гьечIессул рекьи хIалакъаб. oc hezeSul repi \alaqab. Оц гьечIессул хур кIудияб, хIама гьечIессул гьир кIудияб. oc hezeSul [ur judiyab, \ama hezeSul hir judiyab. Оц гьечIессул хIалтIи бакIаб, хIама гьечIессул гьир бакIаб. oc hezeSul \alTi bajab, \ama hezeSul hir bajab. Оц гьечIессухъе оцги биччаге, хIама гьечIессухъе хIамаги биччаге. oc hezeSu]e ocgi biXage, \ama hezeSu]e \amagi biXage. Оц гIуниги – бече. oc funigi - bexe. Оц гIуниги – гIолохъан, гIала гIуниги – тагьи. oc funigi - folo]an, fala funigi - tahi. Оц гIураб меххалълъ, гIинтIизеги ккогеги, гIолохъанчи гIураб меххалълъ, гIакълу малълъизеги ккогеги. oc furab me{a:, finTi#egi Kogegi, folo]anxi furab me{a:, faqlu ma:i#egi Kogegi. Оц кьун барщизарула, хIелеко кьун рекъезаруларо (Шагьи кьун барщизаруге, оц кьун рекъезаре). oc pun bar&i#arula, \eleko pun reqe#arularo (^ani pun bar&i#aruge, oc pun reqe#are). Оц кьурул рагIалде къайгун, хIамида ургъел чIвалеб. oc purul rafalde qaygun, \amida urvel zwaleb. Оц кIанцIизе кватIани, гIака кIанцIулеб. oc jan`i#e kwaTani, faka jan`uleb. Оц лIугьунеб жо бачидаго лъалебила. oc /uhuneb $o baxidago ;alebila. Оц лIугьунеб жоялълъул лIар бегIераб букIуна. oc /uhuneb $oya:ul /ar beferab bujuna. Оц мацIцI лъалесс бикъун батаги. oc ma~ ;aleS biqun batagi. ВуцIцIун чIчIарав чияссул цIцIогь тIатIинчIого ххутIизеги бегьула, гIемерни чвархъолев кIалачол балъголъи тIатинчIого, къватIибе реххичIого ххутIуларо. Гьединлъидал абула цIцIогьорассул хIакъалълъулI гьал рагIаби. Гьалълъулго абулеб куц ккола - «МацIцI лъаларев цIцIогьор хваги, цIцIар лъаларев тушман хваги», – ян абурабги. (ЦIцIар лъаларев тушман вуго балъгояв тушман). wu~un Zaraw xiyaSul ~oh TaTinzogo {uTi#egi behula, femerni xwar]olew jalaxol ba;go;i Tatinzogo, qwaTibe re{izogo {uTularo. hedin;idal abula ~ohoraSul \aqa:u/ hal rafabi. ha:ulgo abuleb kuc Kola - «ma~ ;alarew ~ohor [wagi, ~ar ;alarew tu^man [wagi», - yan aburabgi. (~ar ;alarew tu^man wugo ba;goyaw tu^man). Оц тIураниги Марямил гIайиб, релълъ беканиги Марямил гIайиб (Оц тIураниги – Марям, релълъ беканиги – Марям). oc Turanigi maryamil fayib, re: bekanigi maryamil fayib (oc Turanigi - maryam, re: bekanigi - maryam). Оц хвани – гьан, гьоко хвани – цIул. oc [wani - han, hoko [wani - `ul. Оц хваниги хур ххутIулеб, хур хваниги ракь ххутIулеб. oc [wanigi [ur {uTuleb, [ur [wanigi rap {uTuleb. Оц хIалакълъичIони хъизан гIорцIцIулареб. oc \alaq;izoni ]i#an for~ulareb. Оцаз гьабураб, чоцца рииялълъ гьабураб ххаселалълъ кваналебила. oca# haburab, xoCa riiya: haburab {asela: kwanalebila. Оцал – магIарда, МахIама – рагIдукь. ocal - mafarda, ma\ama - rafdup. Оцал тIуричIони, тIегь балареб, тIаде ракь хъвачIони, хур бачIунареб. ocal Turizoni, Teh balareb, Tade rap ]wazoni, [ur bazunareb. Кици буго некIссияб. НекIо умумуз, “оцбай” абураб ихдалил рекьул байрам тIобитIулаго, гьенир гьарулаан цIакъго тIассан ккарал гIадатал. Гьезда гьоркьоссан цояб букIана хьон хьазе, рекьуда байбихьизе рахъарал херал чагIазде, гьадал рагIабиги ахIулаго, тIаде ракь хъвалеб, росдал гIиссинлъиги ххадуб тIамун, оцал тIуризабулеб гIадат. kici bugo nejSiyab. nejo umumu#, «ocbay» aburab i[dalil repul bayram TobiTulago, henir harulaan `aqgo TaSan Karal fadatal. he#da horpoSan coyab bujana %on %a#e, repuda baybi%i#e ra]aral [eral xafa#de, hadal rafabigi a\ulago, Tade rap ]waleb, rosdal fiSin;igi {adub Tamun, ocal Turi#abuleb fadat. Оцода бече гьабеянги абуге, гIака гьакидаги баге. ocoda bexe habeyangi abuge, faka hakidagi bage. Оцода гъоркь бече балагьулареб. ocoda vorp bexe balahulareb. Оцодаги букIунеб хIал, хIамидаги букIунеб жан. ocodagi bujuneb \al, \amidagi bujuneb $an. Оцол гIадаб габуралълъул, тIотIол гIадаб бетIералълъул. ocol fadab gabura:ul, ToTol fadab beTera:ul. Оцол лIаран хIамил гIин ккоге. ocol /aran \amil fin Koge. Оцол тIомол бицинчIого, тIомохьитазул бицунге. ocol Tomol bicinzogo, Tomo%ita#ul bicunge. Оцол тIомониб бачил ракI лъурав. ocol Tomonib baxil raj ;uraw. Оцол хъири бахъинчIони, магIил хъуй бахъунареб. ocol ]iri ba]inzoni, mafil ]uy ba]unareb. Оцол, хIамил хIисабгьечI, хIамикIартил бетIергьан. ocol, \amil \isabhez, \amijartil beTerhan. Оцолаб босе, басидулаб те. ocolab bose, basidulab te. Оцоцца гIанассеб хIалтIи гьабулев, хIамицца гIанассеб къайи баччулев. ocoCa fanaSeb \alTi habulew, \amiCa fanaSeb qayi baXulew. Оцоцца цIцIалеб букIаго, гьоко ссвакалареб. ocoCa ~aleb bujago, hoko Swakalareb. Оц хъвезеги бокьун гьечIо, гIака бичизеги рес гьечIо. oc ]we#egi bopun hezo, faka bixi#egi res hezo.

П _ Пагьму гьечIессда гьабида гIентIеро базецин лъалареб. _ahmu hezeSda habida fenTero ba#ecin ;alareb. Пайда гьечIеб гIелмуялдассаги цIунаги, гIамал гьечIеб черххалдассаги цIунаги. _ayda hezeb felmuyaldaSagi `unagi, famal hezeb xer{aldaSagi `unagi. Пакъирзаби, мискинал бечедал чагIи! _aqir#abi, miskinal bexedal xafigi! Палугьан гурони, квариде вахунаро. _aluhan guroni, kwaride wa[unaro. Панкъ гьабизе лълъим щвечIей, лълъелIе базе цIцIам щвечIей. _anq habi#e :im &wezey, :e/e ba#e ~am &wezey. Панкъил къулгьу, къолол бертин. _anqil qulhu, qolol bertin. ПасихIал рагIабацца богIол цагъур цIеларо. _asi\al rafabaCa bofol cavur `elaro. Пахьул бетIералда жанир меседил пикраби рукIунарел. _a%ul beTeralda $anir mesedil _ikrabi rujunarel. Пашманассул магIу гIемераб, рокьи ккарассул ххабар гIемераб. _a^manaSul mafu femerab, ropi KaraSul {abar femerab. Пашманлъи гьоркьоб гьечIеб роххелги букIунаребила, роххел лъалареб пашманлъиги бачIунаребила. _a^man;i horpob hezeb ro{elgi bujunarebila, ro{el ;alareb _a^man;igi bazunarebila. Пер кунаресс хъал кунеб. _er kunareS ]al kuneb. Пикраби – магIарда, къварилъи – мугъзада нахъа. _ikrabi - mafarda, qwari;i - muv#ada na]a. Пикру гIемерлъани, чи гIадаллъулев. _ikru femer;ani, xi fadal;ulew. Пикру – ццебе, ццим – ххадуб. _ikru - Cebe, Cim - {adub. ПиргIавние Муса камуларев. _irfawniye musa kamularew. Пири пирхханщинахъе зоб гъугъалареб. _iri _ir{an&ina]e #ob vuvalareb. Пириялълъеги гъветI кIудияб бокьулеб. _iriya:egi vweT judiyab bopuleb. Питна бокьарасс багьана, ракь хъвалхьун, балагьулеб. _itna boparaS bahana, rap ]wal%un, balahuleb. Питнабазул мугьал хьани, балагьазул гьирал раччулел. _itnadul muhal %ani, balaha#ul hiral raXulel. Питнадул мугьал хьани, балагьалълъул тIор бала. _itnadul muhal %ani, balaha:ul Tor bala. Пихъ бижулареб гъветI гьурщулареб. _i] bi$ulareb vweT hur&ulareb. Пихъ гьечIеб гъотIода тIил речIчIулареб, лълъим гьечIеб иццухъе гел бегьулареб. _i] hezeb voToda Til reZulareb, :im hezeb iCu]e gel behulareb. ПицIцIил рукъи гIадин, рекIунги вукIунге, цIакъго чияссдасса рикIкIалъунги вукIунге. _i~il ruqi fadin, rejungi wujunge, `aqgo xiyaSdaSa riJa;ungi wujunge. ПонцIон рагIи бицунессул хIассил хIалакъаб. _on`on rafi bicuneSul \aSil \alaqab. Пударулев чияссул гьабихъ рищни гIемераб. _udarulew xiyaSul habi] ri&ni femerab. Пуланав чиясс мун чIвазехъин вугилан абидал, гьесс данде абурабила, «ВахI, дицца гьессие лълъикIлъи гьабун букIинчIо гури!» _ulanaw xiyaS mun zwa#e]in wugilan abidal, heS dande aburabila, «wa\, diCa heSiye :ij;i habun bujinzo guri!» Пурцциде бараб гIазу гулидеги балеб. _urCide barab fa#u gulidegi baleb. Пурцциде саву ккани, нилъалдеги кколеб. _urCide sawu Kani, ni;aldegi Koleb. Пурцциде цIцIер бани, рии квачараб бачIунеб. _urCide ~er bani, rii kwaxarab bazuneb. Пурццил гIоркь ккурав вакъуларев, къохьол къимат лъалев вугьунарев. _urCil forp Kuraw waqularew, qo%ol qimat ;alew wuhunarew. Пурццил хъвари къотIани, къолол бетIер дагьлъула. _urCil ]wari qoTani, qolol beTer dah;ula.

П _ Пагьму гьечIессда гьабида гIентIеро базецин лъалареб. _ahmu hezeSda habida fenTero ba#ecin ;alareb. Пайда гьечIеб гIелмуялдассаги цIунаги, гIамал гьечIеб черххалдассаги цIунаги. _ayda hezeb felmuyaldaSagi `unagi, famal hezeb xer{aldaSagi `unagi. Пакъирзаби, мискинал бечедал чагIи! _aqir#abi, miskinal bexedal xafigi! Палугьан гурони, квариде вахунаро. _aluhan guroni, kwaride wa[unaro. Панкъ гьабизе лълъим щвечIей, лълъелIе базе цIцIам щвечIей. _anq habi#e :im &wezey, :e/e ba#e ~am &wezey. Панкъил къулгьу, къолол бертин. _anqil qulhu, qolol bertin. ПасихIал рагIабацца богIол цагъур цIеларо. _asi\al rafabaCa bofol cavur `elaro. Пахьул бетIералда жанир меседил пикраби рукIунарел. _a%ul beTeralda $anir mesedil _ikrabi rujunarel. Пашманассул магIу гIемераб, рокьи ккарассул ххабар гIемераб. _a^manaSul mafu femerab, ropi KaraSul {abar femerab. Пашманлъи гьоркьоб гьечIеб роххелги букIунаребила, роххел лъалареб пашманлъиги бачIунаребила. _a^man;i horpob hezeb ro{elgi bujunarebila, ro{el ;alareb _a^man;igi bazunarebila. Пер кунаресс хъал кунеб. _er kunareS ]al kuneb. Пикраби – магIарда, къварилъи – мугъзада нахъа. _ikrabi - mafarda, qwari;i - muv#ada na]a. Пикру гIемерлъани, чи гIадаллъулев. _ikru femer;ani, xi fadal;ulew. Пикру – ццебе, ццим – ххадуб. _ikru - Cebe, Cim - {adub. ПиргIавние Муса камуларев. _irfawniye musa kamularew. Пири пирхханщинахъе зоб гъугъалареб. _iri _ir{an&ina]e #ob vuvalareb. Пириялълъеги гъветI кIудияб бокьулеб. _iriya:egi vweT judiyab bopuleb. Питна бокьарасс багьана, ракь хъвалхьун, балагьулеб. _itna boparaS bahana, rap ]wal%un, balahuleb. Питнабазул мугьал хьани, балагьазул гьирал раччулел. _itnadul muhal %ani, balaha#ul hiral raXulel. Питнадул мугьал хьани, балагьалълъул тIор бала. _itnadul muhal %ani, balaha:ul Tor bala. Пихъ бижулареб гъветI гьурщулареб. _i] bi$ulareb vweT hur&ulareb. Пихъ гьечIеб гъотIода тIил речIчIулареб, лълъим гьечIеб иццухъе гел бегьулареб. _i] hezeb voToda Til reZulareb, :im hezeb iCu]e gel behulareb. ПицIцIил рукъи гIадин, рекIунги вукIунге, цIакъго чияссдасса рикIкIалъунги вукIунге. _i~il ruqi fadin, rejungi wujunge, `aqgo xiyaSdaSa riJa;ungi wujunge. ПонцIон рагIи бицунессул хIассил хIалакъаб. _on`on rafi bicuneSul \aSil \alaqab. Пударулев чияссул гьабихъ рищни гIемераб. _udarulew xiyaSul habi] ri&ni femerab. Пуланав чиясс мун чIвазехъин вугилан абидал, гьесс данде абурабила, «ВахI, дицца гьессие лълъикIлъи гьабун букIинчIо гури!» _ulanaw xiyaS mun zwa#e]in wugilan abidal, heS dande aburabila, «wa\, diCa heSiye :ij;i habun bujinzo guri!» Пурцциде бараб гIазу гулидеги балеб. _urCide barab fa#u gulidegi baleb. Пурцциде саву ккани, нилъалдеги кколеб. _urCide sawu Kani, ni;aldegi Koleb. Пурцциде цIцIер бани, рии квачараб бачIунеб. _urCide ~er bani, rii kwaxarab bazuneb. Пурццил гIоркь ккурав вакъуларев, къохьол къимат лъалев вугьунарев. _urCil forp Kuraw waqularew, qo%ol qimat ;alew wuhunarew. Пурццил хъвари къотIани, къолол бетIер дагьлъула. _urCil ]wari qoTani, qolol beTer dah;ula.

С s 1. Сабаб тIагIараб жо – гIажал, гIадан холеб жо – ххиял. sabab Tafarab $o - fa$al, fadan [oleb $o - {iyal. 2. Саву кьарияб, кьаву хIалакъаб. sawu pariyab, pawu \alaqab. 3. Саву кьун, кьаву босуге. sawu pun, pawu bosuge. 4. СагърикьотIа гьабураб ГьимагIурухъ батулеб. savripoTa haburab himafuru] batuleb. 5. СагIат гьечIеб рукъ – гIака гьечIеб бокь. safat hezeb ruq - faka hezeb bop. 6. СагIат гьечIев беццав, рузнама гьечIев рекъав. safat hezew beCaw, ru#nama hezew reqaw. 7. СагIатгIан ххалатабги букIунебила къо, лъагIелгIан ххалатабги букIунебила. safatfan {alatabgi bujunebila qo, ;afelfan {alatabgi bujunebila. 8. Сайигъат бачIарав – таххида, бачIинчIев – туртида. sayivat bazaraw - ta{ida, bazinzew - turtida. 9. Сайигъаталълъе кьоло-гъолон чу щварасс цадахъ ярагъги щай гьечIебилан абурабила. sayivata:e polo-volon xu &waraS cada] yaravgi &ay hezebilan aburabila. 10. Сапаралде вахъунесс хъабарча рокъоб тоге. sa_aralde wa]uneS ]abarxa roqob toge. 11. Сапар цадахъ лъазе бокьани, гьессул хьитинибе чIимихх реххейила. sa_ar cada] ;a#e bopani, heSul %itinibe zimi{ re{eyila. 12. Сапнацца чурунилан чIчIегIерцIцIвак хъахIлъиларо. sa_naCa xurunilan Zefer~wak ]a\;ilaro. 13. Сариси гуреб букIун бугеб, тIатIи букIун буго (ХIамида оххцер квине щибила лъалеб). sarisi gureb bujun bugeb, TaTi bujun bugo (\amida o{cer kwine &ibila ;aleb). 14. Сардил ххалалъи лъалеб унтарассда, къойил ххалалъи лъалеб вакъарассда. sardil {ala;i ;aleb untaraSda, qoyil {ala;i ;aleb waqaraSda. 15. Сасу бекуларо, кун тIечIелдасса. sasu bekularo, kun TezeldaSa. 16. Сасу кьун, рукIкIен кьунила рокьи гьабулеб. sasu pun, ruJen punila ropi habuleb. 17. Сахаб гьой гважуда тIад речIчIулареб. sa[ab hoy gwa$uda Tad reZulareb. 18. Сахав бахIарчияссе нусго гьунарги дагьаб. sa[aw ba\arxiyaSe nusgo hunargi dahab. 19. Саххаватасс мусру чиядаги балебила, къарумасс жиндаго барабги кIкIунебила. sa{awataS musru xiyadagi balebila, qarumaS $indago barabgi Junebila. 20. Сахлъи бокьани, бетIер гьогьмада, хIатIал ххинлъуда, чехь бакъун хьихьейила. sa[;i bopani, beTer hohmada, \aTal {in;uda, xe% baqun %i%eyila. 21. Сахлъи букIаго хIалтIи гьабе, черхх букIаго ретIел ретIе. sa[;i bujago \alTi habe, xer{ bujago reTel reTe. 22. Сахлъи гьечIеб унтудассаги нагагьаб балагьалдассаги цIунаги. sa[;i hezeb untudaSagi nagahab balahaldaSagi `unagi. 23. Сахлъи гьечIев хханассдасса сахлъи бугев лагъго талихIавила. sa[;i hezew {anaSdaSa sa[;i bugew lavgo tali\awila. 24. Сахлъи гьечIессе бечелъи ссундуе? sa[;i hezeSe bexe;i Sunduye? 25. Сахлъиги кьун унти босарав. sa[;igi pun unti bosaraw. 26. Сег кванараб чода канлъи бихьулареб, бечелъараб меххалълъ чияссда чияр гIакълу берцин бихьулареб. seg kwanarab xoda kan;i bi%ulareb, beze;arab me:a: xiyaSda xiyar faqlu bercin bi%ulareb. 27. СихIираб гьимиялдассаги цIунаги, гьуинаб реццалдассаги цIунаги. si\irab himiyaldaSagi `unagi, huinab reCaldaSagi `unagi. 28. СихIирав гIабдал. si\iraw fabdal. 29. СихIирав чияссулгун даранги гьабуге, гIантав чияссулгун оцги баге. si\iraw xiyaSulgun darangi habuge, fantaw xiyaSulgun ocgi bage. 30. Сордо базеян гъотIода рещтIараб гъеду гIумруялълъго гьениб ххутIун рагIула. sordo ba#eyan voToda re&Tarab vedu fumruya:go henib {uTun rafula. 31. Сордо бачIунареб къо букIунареб. sordo bazunareb qo bujunareb. 32. Сордо бецIцIаб бугогIан, цIцIваби гвангъун рукIуна. sordo be~ab bugofan, ~wabi gwanvun rujuna. 33. Сордо къватIиб – ххинкI рокъоб. sordo qwaTib - {inj roqob. 34. Сордо сардие те. soedo sardiye. 35. Сордойилго вачIани, вокьулевги чIалгIуна. sordoyilgo wazani, wopulewgi zalfuna. 36. Сордо-къо цIцIикIкIарассул гIакълу цIцIикIкIараб. sordo-qo ~iJaraSul faqlu ~iJarab. 37. Суалалда рекъон, къокъ гьабун, кье жаваб. sualalda reqon, qoq habun, pe $awab. 38. Сумал чIалу гьабуге, гьалил михир гьабуге. sumal zalu habuge, halil mi[ir habuge. 39. Сумалда сум лъуни, гул лIугьунеб. sumalda sum ;uni, gul /uhuneb. 40. Сусур цIцIикIкIаралълъуб бугIа дагьаб, рагIи гIемералълъуб гIакълу дагьаб. susur ~iJara:ub bufa dahab, rafi femera:ub faqlu dahab. 41. Сусур чIаралаго, ролIул чIорал гьоркьоре ккунги ратулел, гIакайилан ккун, хIама бечIчIулелги ратулел. susur zaralago, ro/ul zoral horpore Kungi ratulel, fakayilan Kun, \ama beZulelgi ratulel.

И i ИгиштIани, ЦIцIалкIитIа «цIцIар рагIарав багьадур!» igi^Tani, ~aljiTa «~ar rafaraw bahadur!» Анссадерил гIоралде ГIинтIилъар кIанцIарабила. anSaderil foralde finTi;ar jan`arabila. Илбисалда абурабила дудасса квешаб жого бугодаян. Илбисалълъги абурабила жиндасса квешав чи хварав какулев чи вугилан. ilbisalda aburabila dudaSa kwe^ab $ogo bugodayan. ilbisa:gi aburabila $indaSa kwe^aw xi [waraw kakulew xi wugilan Иман гьечIеб бакIалда ияхIги букIунареб. iman hezeb bajalda iya\gi bujunareb. Иман щулалъизе ккани, гIелму тIалаб гьабейила. iman &ula;i#e Kani, felmu Talab habeyila. «Инаро» бачарай рокъой ххутIарайила. «inaro» baxaray roqoy {uTarayila. Инаро дун хIорихъе, хIатIазде бакъ щвечIого, галиги бахъиларо, гурга кодой кьечIого. inaro dun \ori]e, \aTa#de baq &wezogo, galigi ba]ilaro, gurga kodoy pezogo. Инелъун бергьараб гIищкъу – саяхълъи, тезелъун гьабураб рокьи – хъахIбалъи. ine;un berharab fi&qu - saya];i, te#e;un haburab ropi - ]a\ba;i. Инжитав чияссул ишалги инжитал рукIуна. in$itaw xiyaSul i^algi in$ital rujuna. Инжилъун гIадамазда гьоркьов вукIинегIан, хIамалъун гьирикьго лълъикIила. in$i;un fadama#da horpow wujinefan, \ama;un hiripgo :ijila. Инсан вахараб борххалъиялда бараб букIунила гьессда бихьулеб майданалълъул гIатIилъи. insan wa[arab bor{a;iyalda barab bujunila heSda bi%uleb maydana:ul faTi;i. Инсанасс щибго хIехьолебила, ракъи хIехьоларебила. insanaS &ibgo \e%olebila, raqi \e%olerebila. Инсан жиндир заманалда релълъаравила вукIунев. insan $indir #amanalda re:arawila wujunew. Инсанассул жавабалълъ жиндир гIакълу борцуна, калам къокъаб бугони, къимат цIцIикIкIун гьабула. inasanaSul $awaba: $indir faqlu borcuna, kalam qoqab bugoni, qimat ~iJun habula. Инсанассул кIалдиб мацIцI рекIараб ххвалчен буго, кIалдиссан пулеб гьури гьалаглъулеб чIор буго. insanaSul jaldib ma~ rejarab {walxen bugo, jaldiSan _uleb huri halag;uleb zor bugo. Инсанассул черхх бетIергьанчиясс бачухъе билълъунеб жойила. insanaSul xer{ beTerhanxiyaS baxu]e bi:uneb $oyila. Инсанассул яхI – мугъ чIвалеб ссангар, гIадамассул кIкIвахI – бохх ккураб лангар. insanaSul ya\ - muv zwaleb Sangar, fadamaSul Jwa\ - bo{ Kurab langar. Инссудасса вас цIцIодорав лIугьин – роххелила, ваццассдасса вацц цIцIодорав лIугьин – жахIдайила. inSudaSa was ~odoraw /uhin - ro{elila, waCaSdaSa waC ~odoraw /uhin - $a\dayila. Инссудасса чIухIарав вас гIемерав вукIуна, чIарбида эмен лъедал, чияр цIцIобалде кколев. inSudaSa zu\araw was femeraw wujuna, zarbida emen ;edal, xiyar ~obalde Kolew. Инссул къадруялда чIчIа. inSul qadruyalda Za. Гьеб букIана мискинзаби кидаго мискин рукIа, къуралги кидаго къунги хунги рукIаян абулел абадиялълъ тIалъи жидеего бокьаразул аби. Гьеб мурад цIунун рижарал рукIана «ЛълъикIлъи хIехьезе аххтачодаги хханассул васассдаги гурони кIоларо», «АхIун вачун, бачавехь таххбакIалда толаро» гIадал кицаби. «БукIинчIеб рокъоб рекъечIеб бетIергьанчихвад» гIадал абиялги. heb bujana miskin#abi kidago miskin ruja, quralgi kidago qungi [ungi rujayan abulel abadiya:gi Ta;i $ideyego bopara#ul abi. heb murad `unun ri$aral rujana «:ij;i \e%e#e a{taxodagi {anaSul wasaSdagi guroni jolaro», «a\un waxun ta{bajalda tolaro» fadal kicabi. « bujinzeb roqob reqezeb beTerhanxi[wad » fadal abiyalgi. Инссул сагIадат бихьун, васассе къимат кьоге. inSul safadat bi%un, wasaSe qimat poge. Инссул сагIадаталълъул васассе ххайир гьечIо, жиндир сияразухъе ссурукълъи ккун батани. inSul safadata:ul wasaSe {ayir hezo, $indir siyara#u]e Suruq;i Kun batani. Инссул ццин цаххбиниб. Налъи холареб, би бакъвалареб. inSul Cin ca{binib. na;i [olareb, bi baqwalareb. Бицен буго. Васассул эмен чияцца чIван вукIун вуго, гьев эбелалълъ гьавилалдего. Бидулав херлъун вуго, вас гIун вачIун вуго. ГодекIанир ихдалил бакъалда курмул роркьулел рукIун руго херал чагIи. Дагьал дорегIан маххссаро-ххочIалда, цоцазул мугжул кIкIвалел рукIун руго гIолохъабиги. Цо херав чиясс гIолохъабазда жиндир гъоркьамегеж кIкIваян абун буго. Жинцца кIкIвалилан, дов эмен чIвараб меххалълъ ургьив вукIарав васасс нус кодобе босун буго. Мегеж кIкIвалеб меххалълъ, гьесс гьикъун буго - «КIудияв чи, бидуе хъукьлъи букIунебищ?» – ан. Гъоссги жаваб кьун буго букIунарилан. «Ма, букIунареб батани!» – ян васассги эмен чIварав чияссул бидул гIор биччан буго. bicen bugo. wasaSul emen xiyaCa zwan wujun wugo, hew ebela: hawilalde. bidulaw [er;un wugo, was fun wazun wugo. godejanir i[dalil baqalda kurmul rorpulel rujun rugo [eral xafi. dahal dorefan ma{Saro-{ozalda, coca#ul mug$ul Jwalel rujun rugo folo]abi. co [eraw xiyaS folo]aba#da $indir vorpamege$ Jwayan abun bugo. $inCa Jwalilan, dow emen zwarab me{a: urhiw wujaraw wasaS nus kodobe bosun bugo. mege$ Jwaleb me{a:, heS hiqun bugo - «judiyaw xi, biduye ]up;i bujunebi&?» - an. voSgi $awab pun bugo bujunarilan. «ma, bujunareb batani!» - yan wasaSgi emen zwaraw xiyaSul bidul for biXan bugo. Умумузул гьал кицаби руго инсан гьечIел питнабазде ахIулел кIалзул гIарадаби. РукIун руго питнаби цо кIалъараб кIалалълъ рикIкIен гьечIел биял гIодоре тIуралги. РецIелалълъе цIцIараб заман букIинчIо, гьелълъул гIорхъи букIана ссанагIат рекъараб къо. umumu#ul hal kicabi rugo insan hezel _itnaba#de a\ulel jal#ul faradabi. rujun rugo _itnabi co ja;arab jala: riJen hezel biyal fodore Turalgi. re`ela:e ~arab #aman bujinzo, he:ul for]i bujana Sanafat reqarab qo. Инссухъ ралагьун, васги лъалевила, васассухъ ралагьун, эменги лъалевила. inSu] ralahun, wasgi ;alewali, wasaSu] ralahun, emengi ;alewila. Инссухъ ралагьун, яс кье, эбелалълъухъ ралагьун, яс яче. inSu] ralahun, yas pe, ebela:u] ralahun, yas yaxe. ИнчIевани лъаргIиве, лъачIевани Магьдида. inzewani ;arfiwe, ;azewani mahdida. ИнчIого къоги беццуге, вихьичIого чиги веццуге. inzogo qogi beCuge, wi%izogo xigi beCuge. ИнчIого ххаселги беццуге, хвечIого нуцалчиги веццуге. inzogo {aselgi beCuge, [wezogo nucalxigi weCuge. Инссуда малълъаруге, гьесс малълъараб гьабе. inSuda ma:aruge, heS ma:arab habe. Инссуеги лъимал жиндиего жо кьолел рокьулел. inSuyegi ;imal $indiyego $o polel ropulel. Инссул адаб тарав васассдассаги цIунаги, къо ккедал ватуларев ваццассдассаги цIунаги. inSul adab taraw wasaSdaSagi `unagi, qo Kedal watularew waCaSdaSagi `unagi. Инссул боцIцIуцца гьаглъарассдассан пайда бахунареб. inSul bo~uCa hag;araSdaSan _ayda ba[unareb. Инссул гьоболги тоге, эбелаб нухги тоге. inSul hobolgi toge, ebelab nu[gi toge. Инссул гIамал гьечIев вас ватуларо, бацIил гIамал гьечIеб тIинчI букIунаро. inSul famal hezew was watularo, ba`il famal hezeb Tinz bujunaro. Инссул кIал чIвазе раскIил кIиго ругIел гIолеб. inSul jal zwa#e rasjil jigo rufel foleb. Инссул малълъ босуларев вас лIугьунгеги, эбелалдасса бергьарай яс лIугьунгеги. inSul ma: bosularew was /uhungegi, ebelaldaSa berharay yas /uhungegi. Инссул нигIматал кунелълъул, эменги кIочон тоге. inSul nifmatal kune:ul, emengi joxon toge. Инссул нухдассанила васги унев (инссул квартIа-гъецI босуларев вас вукIунарев). inSul nu[daSanila wasgi unew (inSul kwarTa-ve` bosularew was wujunarew). Инссул рател бичарасс бачаго хIал росула. inSul ratel bixaraS baxago \al rosula. Инссул рокьи ккун, васассе ячарайила, эбелалълъул рокьи ккун, яс кьурайила. inSul ropi Kun, wasaSe yaxarayila, ebela:ul ropi Kun, yas purayila. Инссул росу тарассда лълъикIаб къо бихьуларо. inSul rosu taraSda :ijab qo bi%ularo. «Инссул рукъбугьадил орорго ражидул букIун буго!» – ян абурабила гIандиссесс. «inSul ruqbuhadil ororgo ra$idul bujun bugo!» - yan aburabila fandiSeS. Инссул ххам бугони, гурдал ххалатал, рокъоб хханжу бугони, ххинкIал чIахIиял. inSul {am bugoni, gurdal {alatal, roqob {an$u bugoni, {injal za\iyal. Инссул цIцIар – васассе, росдал цIцIар – киназего. inSul ~ar - wasaSe, rosdal ~ar - kina#ego. Инссуцца бекьараб васасс лъилъулеб. inSuCa beparab wasaS ;i;uleb. Инссуцца ххер бичани, васасс хур бичулеб. inSuCa {er bixani, wasaS [ur bixuleb. Инссуцца соно квани, лъималазул цаби секколел. inSuCa sono kwani, ;imala#ul cabi seKolel. ИнчIого, хвечIого чияссул къимат лъаларебила. inzogo, [wezogo xiyaSul qimat ;alarebila. Ирс бикьулелълъул гьоркьов ххутIарав. irs bipule:ul horpow {uTaraw. Ирсалълъе щвараб гъамасс цIураб меседалдасса васассул кверзул маххщел бергьунебила. irsa:e &warab vamaS `urab mesedaldaSa wasaSul kwer#ul ma{&el berhunebila. Исана сон савуд хварабгIаги. isana son sawud [warabfagi. Исана тIад восила, тIадеялълъул лълъим лъала. isana Tad wosila, Tadeya:ul :im ;ala. Кици гIунтIизабула Авар гIоралълъ вас восун арай ГьидалIа эбелалде. Эбелалда вихьун вуго гIоралда тIад восун жиндирго лълъим лъаларев вас. Йоххизеги йоххун эбелалълъ гьал рагIаби абун руго. Гьеб магIнаялдани гуро жакъа гьеб кици хIалтIизабулеб. Гьеб хIалтIизабула «Инсан ццевеххун цойидассан унаро, дагь-дагьккун уна» абураб магIнаялда. kici funTi#abula awar fora: was wosun aray hida/a ebelalde. ebelalda wi%un wugo foralda Tad wosun $indirgo :im ;alarew was. yo{i#egi yo{un ebela: hal rafabi abun rugo. heb mafnayaldagi guro $aqa heb kici \alTi#abuleb. heb \alTi#abula «insan Cewe{un coyidaSan unaro, dah-dahKun una» aburab mafnayalda. Исхъалидул чухъида хъабарча бащалъиларо. is]alidul xu]ida ]abarxa ba&a;ilaro. Итни къо къоялгун шагьадулеб. itni qo qoyalgun ^ahaduleb. Их бащалъизегIан божи бугеб хур тоге. i[ ba&a;i#efan bo$i bugeb [ur toge. Их лълъамалъичIони, лълъидир бакъвалъулареб. i[ :ama;izoni, :idir baqwa;ulareb. Ихдал гьури – гьанал барти. i[dal huri - hanal barti. Ихдал нилIецца кьолеб, ххаслихъе нилIее кьолеб. i[dal ni/eCa poleb, {asli]e ni/eye poleb. Ихдал хур реххун тоге, ххасало рукъ реххун тоге. i[dal [ur re{un toge, {asalo ruq re{un toge. Ихдал хурибе бачIони, ххаслихъе цагъринибе балареб. i[dal [uribe bazoni, {asli]e cavrinibe balareb. Ихдал хIама къинлъугеги, хIалтIулI чIчIужу къинлъугеги. i[dal \ama qin;ugegi, \alTu/ Zu$u qin;ugegi. Ихдалил къо – къоролалълъул ракI. i[dalil qo - qorola:ul raj. Ихдалил къоялдаги къадарав бихьинчияссдаги божизе бегьуларел. i[dalil qoyalgi qadaraw bi%inxiyaSdagi bo$i#e behularel. Ихдалил къоялълъ лъагIалицца кваназарулел. i[dalil qoya: ;afaliCa kwana#arulel. Ихдалил лълъалъ – карае, ххасалил лълъалъ – кьолбое. i[dalil :a; - karaye, {asalil :a; - polboye. Ицц бацIцIадаб бугони, гIорги бацIцIадаб букIуна. iC ba~adab bugoni, forgi ba~adab bujuna. Иццул бетIералда гурони, тIокIкIараб лълъим букIунареб. iCul beTeralda guroni, ToJarab :im bujunareb. Иццул лълъим щоларелълъуб лъарал лълъимги – иццул лълъим. iCul :im &olare:ub ;aral :imgi - iCul :im. ИчIгоялълъ гьабе, лъабгоялълъ кванай. ixgoya: habe, ;abgoya: kwanay. Иш лъалев анцIгояссдасса хIалтIулев цо чи лълъикIав. i^ ;alew an`goyaSdaSa \alTulew co xi :ijaw. ИяхI баччулаго, хIулун тIагIарав, хварал рукъулаго, вакъуцца хварав. iya\ baXulago, \ulun Tafaraw, [waral ruqulago, waquCa [waraw. ИяхI бугев цин хола, къадарав кIицIцIул хола. iya\ bugew cin [ola, qadaraw ji~ul [ola. ИяхI гьечIого хьвадарассе – дуниял гIатIидаб жо. iya\ hezogo %wadaraSe - duniyal faTidab $o. ИяхI лъолелълъуб чед лъурав, чохьохъ чIахъен бичарав. iya\ ;ole:ub xed ;uraw, xo%o] za]en bixaraw. ИяхIги хIалихьалъиги хабалIеги цадахъ билълъунеб. iya\gi \ali%a;igi [aba/egi cada] ni:uneb. Йихьизе берцинай лълъикIай, ятизе гIакъилай лълъикIай. yi%i#e bercinay :ijay, yati#e faqilay :ijay. Йокьизеялдасса рихине захIматабила. yopi#eyaldaSa ri[ine #a\matabila. Йокьанщинай ясги щоларей, бицанщинаб рагIиги батулареб. yopan&inay yasgi &olarey, bican&inab rafigi batulareb. Йихьугеги, рагIугеги, дида гурхIаралда Аллагь гурхIаги! yi%ugegi, rafugegi, dida gur\aralda allah gur\agi! Йокьуларей лълъади – бокьулареб квен. yopularey :adi - bopulareb kwen.

Н n На бокьарассе – на, никIкI бокьарассе – никIкI. na boparaSe - na, niJ - boparaSe - niJ. На лълъикIаб ссунтIур ххалатаб, гIака лълъикIаб гьанарачIчI ххалатаб. na :ijab SunTur {alatab, faka :ijab hanaraZ {alatab. На тIогьода чIчIола, тIутI къеда чIчIола. na Tohoda Zola, TuT qeda Zola. На – тIогьоде, тIутI – гъоссоде. na - Tohode, TuT - voSode. Нагагь жиб хванани, гIадамал лълъиццадай къосинарилаян ургъел чIванила хераб щайтIаналда. МахIги ургъел чIвагейин, мун хвани, гьел къосинаризе желкьал ругелъулан абурабила гьелълъул россасс. nagah $ib [wanani, fadamal :iCaday qosinarilayan urvel zwanila [erab &ayTanalda. ma\gi urvel zwageyin, mun [wani, hel qosinari#e $elpal ruge;ulan aburabila he:ul roSaS. Нагагь ккелеб лъаларилан, лъабго хьит гьабизабурабила. nagah Keleb ;alarilan, ;abgo %it habi#aburabila. Нагагьаб балагьалдассаги цIунаги, заман щвечIеб хвелалдассаги цIунаги. nagahab balahaldaSagi `unagi, #aman &wezeb [welaldaSagi `unagi. Наги тIутIги цадахъ хIалтIуларел. nagi TuTgi cada] \alTularel. Нагизил къватIал руччун рукIаго, роцIцIаде божи лъоге. nagi#il qwaTal ruXun rujago, ro~ade bo$i ;oge. НагIадалаялълъул бетIер чIахъаги! nafadalaya:ul beTer za]agi! Надиршагьассул боял кутакал, чабхъенал гьаризе магIарулал цIакъал. nadir^ahaSul boyal kutakal, xab]enal hari#e mafarulal `aqal. Наиб аралълъуссан нукарги ине кколевила. naib ara:uSan nukargi ine Kolewila. ГIарахъмегIер къотIун, цо росулIе берталIе унел рукIанила наибги гьессул нукарги. Наиб ригь арав чи вукIанила, нукарин абуни гIолохъанчи вукIанила. Анила къоги, щванила сордоги. fara]mefer qoTun, co rosu/e berta/e unel rujanila naibgi heSul nukargi. naib rih araw xi wujanila, nukarin abuni folo]anxi wujanila. anila qogi, &wanila sordogi. Ццеве-ццеве наибги, ххаду-ххадув нукарги вукIанила. Цо заманалдассан гьал цо хIоринире кканила. Чанго гали лълъелIан тIамун ххадуб, наибасс абунила. Cewe-Cewe naibgi, {adu-{aduw nukargi wujanila. co #amanaldaSan hal co \orinire Kanila. xango gali :e/an Tamun {adub, naibaS abunila. - Я вацц, дунни канлъи бихьичIого, ккун ватилин хIориниве. ГIолохъанав мунгIаги кин гьаниве ккарав? - ua waC, dunni kan;i bi%izogo, Kun watilin \oriniwe. folo]anaw munfagi kin haniwe Karaw? Нукарасс абунила, Наиб аралълъуссан нукарги ине ккола! – ян. nukaraS abunila, naib ara:uSan nukargi ine Kola! - yan. Найицца тIегь кванала, ТIотIоцца гъвесс кванала. ГъоссолI букIун тIотIоцца ТIогьолI бугеб наялде, Дун лъаларищ, гьвел роццан, Рогьо къабихIаб бала. nayiCa Teh kwanala, ToToCa vweS kwanala. voSo/ bujun ToToCa Toho/ bugeb nayalde, dun ;alari&, hwel roCan, roho qabi\ab bala. Кицилъун лIугьарал гьал мухъал руго пасихIлъиялълъул цIцIар арав Инххосса ГIалихIажияссул. Гьесс гьал рагIаби абун руго, кIал квешай мадугьалалълъ, рогьоги бан, цIакъго жив инжит гьавураб меххалълъ. НаккдалI баххчун варани тIубаларо. naKda/ ba{xun warani Tubalaro. НаккдалI каржин къинлъарабила, ххарилI борохь къинлъарабила. naKda/ kar$in qin;arabila, {ari/ boro% qin;arabila. Накку гьечIеб гьороре къадакаби унаро, гIатI-тIехх гьечIеб къвачIиде гIункIкIаз къассд гьабуларо. naKu hezeb horore qadakabi unaro, faT-Te{ hezeb qwazide funJa# qaSd habularo. Накку хъирщун, мугь бищун, Наккдагьороб букIаго, ТIил речIчIун, бохх бекана, Жул речIчIун, бер бахъана. naKu ]ir&un, muh bi&un, naKdahorob bujago, Til reZun, bo{ bekana, $ul reZun, ber ba]ana. Наку щвараб меххалълъ щибго кьурдула. naku &warab me{a: &ibgo purdula. НакIкI гьечIого цIцIад балареб, цIцIорол гIор щвечIого хур бачIунареб. naJ hezogo ~ad balareb, ~orol for &wezogo [ur bazunareb. НакIкIаз тIанчIи риччани, кьерхен ххалалъулеб. naJa# Tanzi riXani, per[en {ala;uleb. НакIкIал тIад тIупараб кьурул гIус гIадин. naJal Tad Tu_arab purul fus fadin. НакIкIигъотIода пихъ бижуларо. naJivoToda _i] bi$ularo. НакIкIикартIиниссан бакъ баккиларо, къарумассдассан жо баккиларо. naJikarTiniSan baq baKilaro, qarumaSdaSan $o baKilaro. НакIкIицца цIцIадги бакI бихьун гурони кьолареб, бакъул канлъиги киназего бащад щолареб. naJiCa ~adgi baj bi%un guroni polareb, baqul kan;igi kina#ego ba&ad &olareb. Налъи бецIичIого доб дунялалде аравги, кIудияб мунагьги гьабун арав чийила. na;i be`izogo dob dunyalalde arawgi, judiyab munahgi habun araw xiyila. Налъи бугев къурав, къо бугев бергьарав. na;i bugew quraw, qo bugew berharaw. Налъи бугелълъубе кьезе кIоларев, кьвагьи бугелълъуве ине кIоларев. na;i buge:ube pe#e jolarew, pwahi buge:uwe ine jolarew. Налъи гьабизе бигьаяб жо бугоан, бецIизе кколеб къо бачIунаребани. na;i habi#e bihayab $o bugoan, be`i#e Koleb qo bazunarebani. Налъи гьабуна – гьудуллъи хвана. na;i habuna - hudul;i [wana. Налъи гьечIев чи – бечедав чи, дагIба-къецц гьечIеб рукъ – рагьараб алжан. na;i hezew xi - bexedaw xi, dafba-qeC hezeb ruq - raharab al$an. Налъи тIубан хварав алжаналълъуве реххулевила. na;i Tiban [waraw al$ana:uwe re{ulewila. Налъи холареб, би бакъвалареб. na;i [olareb, bi baqwalareb. Налъуе босулареб рагIи, гIадан божулареб гIумру. na;uye bosulareb rafi, fadan bo$ulareb fumru. Налъукье ккарав эмен васассеги вокьуларев. na;upe Karaw emen wasaSegi wopularew. Налъул берцинлъи бецIийила. na;ul bercin;i be`iyila. Налъул хIуби бекулареб. na;ul \ubi bekulareb. Налъуцца чи бечелъуларев, бичалълъ рукъ ццебетIолареб. na;uCa xi bexe;ularew, bixa: ruq CebeTolareb. Намус билизегIан бетIер ками лълъикI. namus bili#efan beTer kami :ij. Намус бичани, мун чи вукIунарев, чилъи хвани, дур багьа букIунареб. namus bixani, mun xi wujunarew, xi;i [wani, dur baha bujunareb. Намус гьечIеб черххалдассаги цIунаги, чи божулареб гIумруялдассаги цIунаги. namus hezeb xer{aldaSagi `unagi, xi bo$ulareb fumruyaldaSagi `unagi. Намусалда хъубаб тIанкI лъезе тоге, нахъе бацIцIине захIмалъула. namusalda ]ubab Tanj ;e#e toge, na]e ba~ine #a\ma;ula. Намусалълъе нугI хIажалъуларебила. namusa:e nuf \a$a;ularebila. Намусалълъул лагълъунги напсалълъул хханлъунги вукIине ккола бихьинчи. namusa:ul lav;ungi na_sa:ul {an;ungi wujine Kola bi%inxi. 44. Намусги цIунани, черххги цIунани, чияр ракI релълъараб къо бачIунареб. namusgi `unani, xer{gi `unani, xiyar raj re:arab qo bazunareb. 45. Напакъа ххараб сордо – ххинкIал чIахIияб сордо. na_aqa {arab sordo - {injal za\iyab sordo. 46. Насибалдасса ратIалъиларо, гIажалалдасса ххвассарлъиларо. nasibaldaSa raTa;ilaro, fa$alaldaSa {waSar;ilaro. 47. Насслу гьечIев эмен – гьан гьечIеб ракьа. naSlu hezew emen - han hezeb rapa. 48. Нах гIемерлъунилан, карщ холареб. na[ femer;unilan, kar& [olareb. 49. Нах дараялда бахунге, къохьода бахе, ссадакъа бечедазе кьоге, мискинзабазе кье. na[ darayalda ba[unge, qo%oda ba[e, Sadaqa bexeda#e poge, miskin#aba#e pe. 50. Нах кваниги – хIажатххана, хIан кваниги – хIажатххана. na[ kwanigi - \a$at{ana, \an kwanigi - \a$at{ana. 51. Нах тIад кколеб, риди гъоркь кколеб. na[ Tad Koleb, ridi vorp Koleb. 52. Нахуда букIараб гьой чуруде ккани, чури хIехьолеб, чуруда букIараб гьой нахуде ккани, нах хIехьолареб. na[uda bujarab hoy xurude Kani, xuri \e%oleb, xuruda bujarab hoy na[ude Kani, na[ \e%olareb. 53. НахулI букIараб гел лълъелI чIчIарабила, лълъелI букIараб гел нахулI чIчIечIебила. na[u/ bujarab gel :e/ Zarabila, :e/ bujarab gel na[u/ Zezebila. 54. НахулIе квер биччарай, квасулIе бохх биччарай. na[u/e kwer biXaray, kwasu/e bo{ biXaray. 55. Нахъ буссун дудаго речIчIулеб чIор реххуге. na] buSun dudago reZuleb zor re{uge. 56. Нахъа букIунеб куйдасса кодоб бугеб гIечго лълъикI. na]a bujuneb kuydaSa kodob bugeb fexgo :ij. 57. Нахъа мунго рекIекълъулеб рагIи бицунге. na]a mungo rejeq;uleb rafi bicunge. 58. Нахъа ххутIараб боцIцIи бацIицца чIвалеб. na]a {uTarab bo~i ba`iCa zwaleb. 59. Нахъарукъалда рахал гьечIев (рагIи жаниб лъезе кIоларев чи). na]aruqalda ra[al hezew (rafi $anib ;e#e jolarew). 60. Нахъассан кIалъалев чи камуларев, чорокаб мацIцI камулареб. na]aSan ja;alew xi kamularew, xorokab ma~ kamulareb. 61. Нахъассан чухъа ккурассул чухъил квенчIчIел дуццаги ккве. na]aSan xu]a KuraSul xu]il kwenZel duCagi Kwe. 62. Нахъе бахъа, мискинлъи, диеги бакI биччаян абурабила чахъдацца. na]e ba]a miskin;i, diyegi baj biXayan aburabila xa]daCa. ВукIун вуго цо мискинчи. Гьессул рукъалълъул ункъабго бокIонги ккун букIун буго мискинлъиялълъ. Гьесс босун буго цо чахъу. Цо заманалдассан чахъдацца абун буго бокIон ккун чIчIараб мискинлъиялда. wujun wugo co miskinxi. heSul ruqa:ul unqabgo bojongi Kun bujun bugo miskin;iya:. heS bosun bugo co xa]u. co #amanaldaSan xa]daCa abun bugo bojon Kun Zarab miskin;iyalda. - Нахъе бахъа гьенисса, гьеб бакI дие дунго гIодоб чIчIезе къваригIун буго, – ян. Мискинлъи къватIибе ун буго. Цоги бокIоналде унги, чахъдацца абун буго, жиндир тIанчIиеги бакI теян. Нахъеги жиндирго нухиялълъе, ххадубги тIанчIил нухиялълъе цо-цоккун бокIналги рахъулаго, гьелълъ мискинлъи киссаго нахъе гъун буго. - na]e ba]a heniSa, heb baj diye dungo fodob Ze#e qwarifun bugo, - yan. miskin;i qwaTibe un bugo. cogi bojonalde ungi, xa]daCa abun bugo, $indir Tanziyegi baj teyan. na]egi $indirgo nu[iya:e, {adubgi Tanzil nu[iya:e co-coKun bojnalgi ra]ulago, he: miskin;i kiSago na]e vun bugo. 63. Нахъе валагьун, гьури биччай, ццеве валагьун, гьорчо биччай. na]e walahun, huri biXay, Cewe walahun, horxo biXay. 64. Нахъе лъуна – батана, бичун ана – камуна. na]e ;una - batana, bixun ana - kamuna. 65. Нахъе лъураб жо лъималазегIаги батулеб. na]e ;urab $o ;imala#efagi batuleb. 66. Нахъе нух къокъаб букIунебила. na]e nu[ qoqab bujunebila. 67. Нахъе тараб квен катицца унеб. na]e tarab kwen katiCa uneb. 68. Нахъе тараб порччое гьобол лълъикIав вачIунев. na]e tarab _orXoye hobol :ijaw wazunew. 69. Нахъе цIцIодорлъизе бихьараб батагиян абурабила царацца бацIида. na]e ~odor;i#e bi%arab batagiyan aburabila caraCa ba`ida. 70. Нахъеги рагьизе кколеб рагьу бекиледухъ къаге. na]egi rahi#e Koleb rahu bekiledu] qage. 71. Нахъеккей – нич. na]eKey - nix. 72. Нахъияссул хIетI ххеххаб, тушманассул квер ххеххаб. na]iyaSul \eT {e{ab, tu^manaSul kwer {e{ab. 73. Нахърател гьечIого, гьабураб дунял – бухъулаго квараб къвали. na]ratel hezogo, haburab dunyal - bu]ulago kwarab qwali. 74. Нахърател лъимал гIиссин рукIаго гьабе. na]ratel ;imal fiSin rujago habe. 75. НацIцI чIвазе зар къваригIунареб. na~ zwa#e #ar qwarifunareb. 76. НацIцIал гъана, тIигьа бана. na~al vana, Tiha bana. 77. НацIцIида ццин бахъун, цIцIаха цIадае реххулареб. na~ida Cin ba]un, ~a[a `adaye re{ulareb. 78. НацIцIие квешезе цIцIаха бухIарабила. na~iye kwe^e#e ~a[a bu\arabila. 79. НацIцIие хIалае хIанкIич бахъараб. na~iye \alaye \anjix ba]arab. 80. НацIцIицца къо гуккараб, къвалуцца бо гуккараб. na~iCa qo guKarab, qwaluCa bo guKarab. 81. Наял рагъила – гьоцIцIо тIагIина, гIадамал рагъила – рукъ тIеренлъила. nayal ravila - ho~o Tafina, fadamal ravila - ruq Teren;ila. 82. Некьида некь бижулеб, мичIчIида мичIчI бижулеб. nepida nep bi$uleb, miZida miZ bi$uleb. 83. НекIо лъимадасса лъимаде бихьулеб букIарабила бадибчIвай, гьанже бадисса бадибе бихьулеб бугила. nejo ;imadaSa ;imade bi%uleb bujarabila badibzway, han$e badiSa badibe bidibe bi%uleb bugila. 84. НекIссияб гIумру анищ, гьанжессеб гIакълу анищ! (НекIссиял сонал анищ, жакъассеб гIакълу анищ!) nejSiyab fumru ani&, han$eSeb faqlu ani&! (nejSiyal sonal ani&, $aqaSeb faqlu ani&!) 85. НекIссияб сон гуро, сонссияб къо гуро. nejSiyab son guro, sonSiyab qo guro. 86. НекIссияб сонги букIунареб, сонссияб къоги букIунареб. nejSiyab songi bujunareb, sonSiyab qogi bujunareb. 87. Нечарав хIажиясс хIеж борххулареб. nexaraw \a$iyaS \e$ bor{ulareb. 88. Нечарассе хIетI кьурав, хIинкъарассе ракI кьурав. nexaraSe \eT puraw, \inqaraSe raj puraw. 89. Нечоларищин мун, гьедигIан цIакъ бади-бадиссан баккун букIинеян абурабила къадкида. Нечани жиндие чед щоларилан абурабила къадкицца. nexolari&in mun, hedifan `aq badi-badiSan baKun bujineyan aburabila qadkiCa. nexani $indiye xed &olarilan aburabila qadkiCa. 90. Нигат бихьун гIамалила, гIамал бихьун жазайила. nigat bi%un famalila, famal bi%un $a#ayila. 91. НигIматазул бетIер-чед, чилъиялълъул бетIер – намус. nifmata#ul beTer-xed, xi;iya:ul beTer - namus. 92. НигIматазул кIулги – мацIцI, балагьазул кIулги – мацIцI. nifamata#ul julgi - ma~, balaha#ul julgi - ma~. 93. «Нижецца бекьана!» – ян абурабила хур бекьулелълъул оцол лIаратIа рещтIараб тIотIоцца. «ni$eCa bepana!» - yan aburabila [ur bepule:ul ocol /araTa re&Tarab ToToCa. 94. Низам гьечIеб бодуе рагъда талихI кьолареб. ni#am hezeb boduye ravda tali\ polareb. 95. НилI кьижаниги, мегъ кьижулареб. ni/ pi$anigi, mev pi$ulareb. 96. НилI кьижидалила царгъинире гIункIкIал раккулел. ni/ pi$idalila carvinire funJal raKulel. 97. «НилI кIиялго ращалъизе, цо анцIго шагьиги тIаде жубай», – ян гьарарабила мискинав вехьасс мегIер-гIалаххго цIураб гIи бугев бечедав чияссда (...мусру босизе камураб 10 шагьи). «ni/ jiyalgo ra&a;i#e, co an`go ^ahigi Tade $ubay», - yan hararabila miskinaw we%aS mefer-fala{go `urab fi bugew bexedaw xiyaSda (...musru bosi#e kamurab 10 ^ahi). 98. НилI рокьуларезда бугIа рихаги. ni/ ropulare#da bufa ri[agi. 99. НилI рокьулел гьурмахъ ралагьулел, рокьуларел ратIлихъ ралагьулел. ni/ ropulel hurma] ralahulel, ropularel raTli] ralahulel. 100. НилI рокьулелги нилIее бокьухъе ххутIаги, нилI рокьуларелги нилIее бокьухъе ххутIаги. ni/ ropulelgi ni/eye bopu]e {uTagi, ni/ ropularelgi ni/eye bopu]e {uTagi. 101. НилI хъурмидасса хIинкъулел ратани, хъумур нилIедасса нусцIцIул хIинкъулеб. ni/ ]urmidaSa \inqulel ratani, ]umur ni/edaSa nus~ul \inquleb. 102. НилI чиялълъуре ани, нилIер хIал чияда лъала, чи нилIеде вачIани, гьессул хIал нилIеда лъала. ni/ xiya:ure ani, ni/er \al xiyada ;ala, xi ni/ede wazani, heSul \al ni/eda ;ala. 103. «НилIги магIарда гIала къинлъун гьарурал чагIи гурелълъулхха», - ян абурабила гIандиссесс. «ni/gi mafarda fala qin;un harural xafi gure:ul{a» - yan aburabila fandiSeS. 104. НилIго нилIехъангойилан абулебила гIатIаххинкIазги. ni/go ni/e]angoyilan abulebila faTa{inja#. 105. НилIго рижараб бакI – ссверун алжан, бакьулI хIеж. ni/go ri$arab baj - Swerun al$an, bapu/ \e$. 106. НилIго херлъаниги, ракI бахIарго букIунебила. ni/go [er;anigi, raj ba\argo bujunebila. 107. НилIеда бихьичIеб беццассда бихьун батулебила, нилIеда рагIичIеб гIинкъассда рагIун батулебила. ni/eda bi%izeb beCaSda bi%un batulebila, ni/eda rafizeb finqaSda rafun batulebila. 108. НилIеда гьикъун гуребила талихIги балагьги бачIунеб. ni/eda hiqun gurebila tali\gi balahgi bazuneb. 109. НилIеда лъалелдасса лъалареб гIемер букIунебила. ni/eda ;aleldaSa ;alareb femer bujunebila. 110. НилIеда лълъикI бихьараб балагьалълъе батула, квешабилан ккарабги лълъикIлъиялде буссуна. ni/eda :ij bi%arab balaha:e batula, kwe^abilan Karabgi :ij;iyalde buSuna. 111. НилIеда ракь кIочани, ракьалда нилIги кIочонел. ni/eda rap joxani, rapalda ni/gi joxonel. 112. НилIеда сон рекъечIони, соналда нилI рекъезе ккола. ni/eda son reqezoni, sonalda ni/ reqe#e Kola. 113. НилIедего цIцIачIеб цIцIахдацца нилI ххинлъуларел ni/edego ~azeb ~a[daCa ni/ {in;ularel. 114. НилIедасса бечедаб бакIалде ригьин гьабиялдасса, гьорода бадире ралагьун, кIущи лълъикIаб. ni/edaSa bexedab bajalde rihin habiyaldaSa, horoda badire ralahun, ju&i :ijab. 115. НилIедасса къварилъиялда вугев чиго ватиладаян гьикъарабила, гамаги гъанкъун, цо хъорщода ххутIарав васасс инссуда. НилIедасса къварилъиялда вугин чIчIужуялълъул рокъов вугев россилан абурабила инссуцца. ni/edaSa qwari;iyalda wugew xigo watiladayan hiqarabila, gamagi vanqun, co ]or&oda {uTaraw wasaS inSuda. ni/edaSa qwari;iyalda wugin Zu$uya:ul roqow wugew roSilan aburabila inSuCa. 116. НилIее бокьараб гуребила букIунеб, Аллагьасс хъварабила. ni/eye boparab gurebila bujuneb, allahaS ]warabila. 117. НилIее гьалулареб хьагиниб гьвел бетIер белъа абе. ni/eye halulareb %aginib hwel beTer be;a abe. 118. НилIее зарал гьечIони, инсан Аллагьасс вижахъе къабул гьавизе кколевила. ni/eye #aral hezoni, insan allahaS wi$a]e qabul hawi#e Kolewila. 119. НилIее кIал кьолев, чияе ракI кьолев гьудулассдасса цIунаги. ni/eye jal polew, xiyaye raj polew hudulaSdaSa `unagi. 120. НилIее пуй гуреб, гьорой хьвай гуреб. ni/eye _uy gureb, horoy %way gureb. 121. НилIее хъвараб чияда бихьулареб. ni/eye ]warab xiyada bi%ulareb. 122. НилIее чед гурев, чияе гурга гурев. ni/eye xed gurew, xiyaye gurew. 123. НилIеего тараб – месед, течIого бицараб – гIарац. ni/eyego tarab - mesed, tezogo bicarab - farac. 124. НилIер балагьалдасса чи цIунаги, чияр балагьалдасса нилI цIунаги. ni/er balahaldaSa xi `unagi, xiyar balahaldaSa ni/ `unagi. 125. НилIер бихьун, чи кантIугеги, чияр бихьун, нилI кантIаги. ni/er bi%un, xi kanTugegi, xiyar bi%un, ni/ kanTagi. 126. НилIер вугони – цIцIодор, чияр вугони – гIабдал. ni/er wugoni - ~odor, xiyar wugoni - fabdal. 127. НилIер гIайиб чияда лъалеб, чияр гIайиб нилIеда лъалеб. ni/er fayib xiyada ;aleb, xiyar fayib ni/eda ;aleb. 128. НилIер гIодизегIан, эбел чияр гIоди лълъикIаб. ni/er fodi#efan, ebel xiyar fodi :ijab. 129. НилIер къвачIицца кквечIеб чияр таргьицца кколареб. ni/er qwaziCa Kwezeb xiyar tarhiCa Kolareb. 130. НилIер кIалалълъ кквечIеб чияр кIутIбуз кколареб. ni/er jala: Kwezeb xiyar juTbu# Kolareb. 131. НилIер лъимер – гъветI, лъимадул лъимер – пихъ. ni/er ;imer - vweT, ;imadul ;imer - _i]. 132. НилIер хъахIба чияда лъалей, чияр хъахIба нилIеда лъалей (НилIер хъахIба - чияда, чияр хъахIба - нилIеда). ni/er ]a\ba xiyada ;aley, xiyar ]a\ba ni/eda ;aley (ni/er ]a\ba - xiyada, xiyar ]a\ba - ni/eda) 133. НилIер хIалтIудасса Аллагьассул къоял гIемерал. ni/er \alTudaSa allahaSul qoyal femeral. 134. НилIер чехь унтун букIин чияда лъалареб. ni/er xe% untun bujin xiyada ;alareb. 135. НилIер чехьги бугилан, чияр тIеххги бугилан, чохьол чIоло бичуге. ni/er xe%gi bugilan, xiyar Te{gi bugilan, xo%ol zolo bixuge. 136. НилIер чи хвей – тушманассе бертин. ni/er xi [wey - tu^manaSe bertin. 137. НилIер-чияр чи лъазе, чи чIвалареб кьал ккаги, кьолбол гьуинлъи лъазе, холареб унти чIваги. ni/er-xiyar xi ;a#e, xi zwalareb pal Kagi, polbol huin;i ;a#e, [olareb unti zwagi. 138. НилIерабго баххчун, чияраб гьурщун. ni/erabgo ba{xun, xiyarab hur&un. 139. НилIерабго – чинква, чияраб – курак. ni/erabgo - xinkwa, xiyarab - kurak. 140. НилIерал чияда лъалел, чиярал нилIеда лъалел. ni/eral xiyada ;alel, xiyaral ni/eda ;alel. 141. НилIералго чинква гьарун, чиярал цIулакьо гьарун, хьвадугейила. ni/eralgo xinkwa harun, xiyaral `ulapo harun, %wadugeyila. 142. НилIерго бакI – алжан, чияр бакI – жужахI. ni/ergo baj - al$an, xiyar baj - $u$a\. 143. НилIерго васассул вас лIугьинчIони, нусалълъулги яс лIугьунарей. ni/ergo wasaSul was /unizoni, nusa:ulgi yas /uhunarey. 144. НилIерго вугониги, чияр анищан ккаравги вукIуневила чи. ni/ergo wugonigi, xiyar ani&an Karawgi wujunewila xi. 145. НилIерго гъоссодассанила нилIго хъущтIулел. ni/ergo voSodaSanila ni/go ]u&Tulel. 146. НилIерго квенги кванан, нилIерго ретIелги ретIун, чияр ургъалида рукIунгейила. ni/ergo kwengi kwanan, ni/ergo reTelgi reTun, xiyar urvalida rujungeyila. 147. НилIерго лаченалълъул чияр бакIалдасса бачIараб гъадилгIан къимат гьабуларебила. ni/ergo laxena:ul xiyar bajaldaSa bazarab vadilfan qimat habularebila. 148. НилIерго лъарацца чияр гIурул хъуй рагIизе толаребила (нилIерго лъарал гьаракь бугони, чияр гIурул гьаракь рагIулареб) ni/ergo ;araCa xiyar furul ]uy rafi#e tolarebila (ni/ergo ;aral harap bugoni, xiyar furul harap rafulareb. 149. НилIерго лъимал – “кIарчанал”, чияр лъимал – “гIадалал”. ni/ergo ;imal - "jarxamal", xiyar ;imal - "fadalal". 150. НилIерго лъималги ццере тун, чияразда малълъаруларел. ni/ergo ;imalgi Cere tun, xiyara#da ma:arularel. 151. НилIерго малъаз гIадин нилIер мугъ хъассулареб. ni/ergo ma;a# fadin ni/er muv ]aSulareb. 152. НилIерго рукъ гIадаб бакI гьечIеб, хъизамалде гIадаб рекIелгъей букIунареб. ni/ergo ruq fadab baj hezeb, ]i#amalde fadab rejelvey bujunareb. 153. НилIерго реццалълъ гIадин, чияр реццалълъ нилIее зарал гьабуларебила. ni/ergo reCa: fadin, xiyar reCa: ni/eye #aral habularebila. 154. НилIерго хъорщода чиниги тун, чияр горда бугеб щагIида баххиллъуге. ni/ergo ]or&oda xinigi tun, xiyar gorda bugeb &afida ba{il;uge. 155. НилIерго хьитинибе ккечIеб цIаялълъ хIетIе бухIуларо. ni/ergo %itinibe Kezeb `aya: \eTe bu\ularo. 156. НилIерго хIал нилIеда лъала, чияр хIал чияда лъала. ni/ergo \al ni/eda ;ala, xiyar \al xiyada ;ala. 157. НилIерго чарухъ чияр чакмаялдасса лълъикIаб. ni/ergo xaru] xiyar xakmayaldaSa :ijab. 158. НилIерго чи – чинкир, чияр чи – курак. ni/ergo xi - xinkir, xiyar xi - kurak. 159. НилIерго чияссда асскIове арав гIодулаго вачIуневила, чияда асскIове арав гIагIадулаго вачIуневила. ni/ergo xiyaSda aSjowe araw fodulago wazunewila, xiyada aSjowe araw fafadulago wazunewila. 160. НилIерго чияссда гIайиб чIвани, «лъаларо валагь», – ан абулебила. ni/ergo xiyaSda fayib zwani, «;alaro walah», - an abulebila. 161. НилIерго чияссул гIамал хераб оцол гIадаб букIунеб, чияр чияссул гIамал хIал кколареб басидул гIадаб букIунеб. ni/ergo xiyaSul famal [erab ocol fadab bujuneb, xiyar xiyaSul famal \al Kolareb basidul fadab bujuneb. 162. НилIерго чияссул хIалтIудасса хIал хьолареб, чияцца гьабулеб гIемерлъун бихьулеб. ni/ergo xiyaSul \alTudaSa \al %olareb, xiyaCa habuleb femer;un bi%uleb. 163. НилIерго чундул гIадал ясал – чияе, чияр пахълаби – нилIее. ni/ergo xundul fadal yasal - xiyaye, xiyar _a]labi - ni/eye. 164. НилIерго ябучу чияр бекерухъаналдасса нусцIцIул лълъикIаб. ni/ergo yabuxu xiyar bekeru]analdaSa nus~ul :ijab. 165. НилIецца вахине гохI балагьарасс нилI реххизе кIкIал балагьулебила. ni/eCa wa[ine go\ balaharaS ni/ re{i#e Jal balahulebila. 166. НилIецца лъималазе цо гьересси бицани, лъималаз нилIее къого бицунеб. ni/eCa ;imala#e co hereSi bicani, ;imala# ni/eye qogo bicuneb. 167. НилIецца ракь цоцIцIул маххссараде ккуни, ракьалълъ нилI нусцIцIул кколел. ni/eCa rap co~ul ma{Sarade Kuni, rapa: ni/ nus~ul Kolel. 168. НилIецца цIцIали лъабго къоялълъ тани, цIцIалиялълъ нилI лъабго моцIцIалълъ тола. ni/eCa ~ali ;abgo qoya: tani, ~aliya: ni/ ;abgo mo~a: tola. 169. НилIецца чIолорхъо бачIеб чияр чол ургъел гьабизе кколареб. ni/eCa zolor]o bazeb xiyar xol urvel habi#e Kolareb 170. НилIеццаго абураб берцинаб, чияцца абураб ссурукъаб. ni/eCago aburab bercinab, xiyaCa aburab Suruqab. 171. НилIеццаго гьабичIеб нилIее батулареб. ni/eCago habizeb ni/eye - :ijab, xiyaCa habun&inab - kwe^ab. НилIеццаго гьабунщинаб – лълъикIаб, чияцца гьабунщинаб – квешаб. 172. Нисул даран лъалев, дадил хIал лъалев. nisul daran ;alew, dadil \al ;alew. 173. Нису тIамун тIехх кванан рукIин лълъикI, тIад вугев чияссе наку чIвазегIан. nisu Tamun Te{ kwanan rujin :ij, Tad wugew xiyaSe naku zwa#efan. 174. Нису тIамун тIеххгIагийищин гьезул гьечIебилан абурабила Бахху-бикацца. nisu Tamun Te{fagiyi&in he#ul hezebilan aburabila ba{u-bikaCa. Аваразул ххан Бахху-бикада бицарабила хханлъиялълъул ххалкъ бакъун-къечон бугилан. Гьелълъги данде гьадинаб жаваб кьурабила. awara#ul {an ba{u-bikada bicarabila {an;iya:ul {alq baqun-qexon bugilan. he:gi dande hadinab $awab purabila. 175. Нич бахъарассдасса бер бахъарав лълъикIав. nix ba]araSdaSa ber ba]araw :ijaw. 176. Нич бугессда намусги букIуна. nix bugeSda namusgi bujuna. 177. Нич буго чилъиялълъул гIаламат. nix bugo xi;iya:ul falamat. 178. Нич гьечIелълъуб намус гьечIеб, намус гьечIелълъуб нич гьечIеб. nix heze:ub namus hezeb, namus heze:ub nix hezeb. 179. Нодо берцинлъизе – кьенссер, кьибил берцинлъизе – цо чи. nodo bercin;i#e - penSer, pibil bercin;i#e - co xi. 180. Нодо букIкIарассул гьобол ххеххго унев. nodo buJaraSul hobol {e{go unew. 181. НолIссиялда саву ккарав, сонссиялде гIазу барав. no/Siyalda sawu Karaw, sonSiyalde fa#u baraw. 182. Носол балалда бараб жойила чияссул ияхI. nosol balalda barab $oyila xiyaSul iya\. 183. Носол мацIцIалълъ цIцIам босарай, цIцIел лIаралълъ бог босарай. nosol ma~a: ~am bosaray, ~el /ara: bog bosaray. 184. Носоцца гуро къотIулеб, квералълъин. nosoCa guro qoTuleb, kwera:in. 185. Носоцца тIад лъураб жо гурони къотIулареб, мацIцIалълъ кинабго къотIулеб. nosoCa Tad ;urab $o guroni qoTulareb, ma~a: kinabgo qoTuleb. 186. Нохъо бацIцIалъиларо, нохъо чороклъулеб гIамал течIони. no]o ba~a;ilaro, no]o xorok;uleb famal tezoni. «Нохъо чорок! Нохъо чорок!» абун рогьо бан буго цо хIинчIчIалълъ кидаго жиндир бусен бигун букIунеб цоги хIинчIчIалде. Чорокаб хIинчIчIалълъ абун буго - «Доб нохъояли некIого тараб дицца». Рогьо баралълъ жаваб кьун буго - «Нохъо тунилан, нохъо бацIцIалъиларо, нохъо чороклъулеб гIамал течIони». «no]o xorok! no]o xorok!» abun roho ban bugo co \inZa: kidago $indir busen bigun bujuneb cogi \inZalde. xorokab \inZa: abun bugo - «dob no]oyali nejogo tarab diCa». roho bara: $awab pun bugo - «no]o tunilan, no]o ba~a;ilaro, no]o xorok;uleb famal tezoni». 187. НугI гьечIеб жо – гьересси. - Нуж кин ругел, бихьинал? - ЧIчIужу квешал квеш руго. - Нуж кин ругел, бихьинал? - ЧIчIужу лълъикIал лълъикI руго. nuf hezeb $o - hereSi. - nu$ kin rugel, bi%inal? - Zu$u kwe^al kwe^ rugo. - nu$ kin rugel, bi%inal? - Zu$u :ijal :ij rugo. 188. Нуж лълъикIанила гъолълъухъ дир бадиссан ралагьизеян абурабила гIолиласс (дур йокьулей ссурукъай йигилан абидал). nu$ :ijanila vo:u] dir badiSan ralahi#eyan aburabila folilaS (dur yopuley Suruqay yigilan abudal). 189. Нуж цIакъалилан реццани, хIамикIучIалги кьурдулелила. nu$ `aqalilan reCani, \amijuzalgi purdulelila. 190. Нужее нужерго лъимал гIадиналин эбел-инссуе нужги рукIарал. nu$eye nu$ergo ;imal fadinalin ebel-inSuye nu$gi rujaral. 191. Нужее нужерго лъимал гIадинин чияе жидерго лъималги рокьулел. nu$eye nu$ergo ;imal fadinin xiyaye $idergo ;imalgi ropulel. 192. Нус йокьуларей якьадалълъул вас хваги! nus yopularey yapada:ul was [wagi! 193. Нус лълъикIаб жоани, васассул чIчIужуялдеги нусилан абилароан. nus :ijab $oani, wasaSul Zu$uyaldegi nusilan abilaroan. 194. Нус ячунеб меххалълъ ххинкI къаниги гIолилан абулеб, ячараб меххалълъ чед гьабуниги гIолареб. nus yaxuneb me{a: {inj qanigi folilan abuleb, yaxarab me{a: xed habunigi folareb. 195. Нусал барщани, ваццалги барщулел. nusal bar&ani, waCalgi bar&ulel. 196. Нусалда бичIчIизе ясалда абулеб, оцода бичIчIизе булагьиналда кьабулеб. nusalda biZi#e yasalda abuleb, ocoda biZi#e bulahinalda pabuleb. 197. Нусги якьадги – ракьаги нусги. nusgi yapadgi - rapagi nusgi. 198. Нусго гурила, дирай, ххвалчен йигила. nusgo gurila, diray, {walxen yigila. 199. Нусго гъурущ гьечIони, азарго гъурщил зарал кколебила. nusgo vuru& hezoni, a#argo vur&il #aral Kolebila. 200. Нусго гьудулассул ххайиралдасса цо тушманассул зарал кIудияб. nusgo hudulaSul {ayiraldaSa co tu^manaSul #aral judiyab. 201. Нусго къоялълъ борчунебила ярагъ, цо къоялълъ къваригIунебила. nusgo qoya: borxunebila yaeav, co qoya: qwarifunebila. 202. Нусго къоялълъ гIанкIулъуналдасса цо къоялълъ хIелеколъунго лълъикIила. nusgo qoya: fanju;unaldaSa co qoya: \eleko;ungo :ijila. 203. Нусго оцол бетIергьанасс чияда чIвантI гьарарабила. nusgo ocol beTerhanaS xiyada zwanT hararabila. 204. Нусго соналълъ рарал каказдасса ритIухълъиялълъул сагIат бергьунебила. nusgo sona: raral kaka#daSa riTu];iya:ul safat berhunebila. 205. Нусго томеналълъул багьаябги букIунебила гьересси. nusgo tomena:ul bahayabgi bujunebila hereSi. 206. Нусгоялда гьоркьой цо гурони чIчIужуги ятуларей, нусгоялда гъорлI цо гурони чуги батулареб. nusgoyalda horpoy co guroni Zu$u yatularey, nusgoyalda vor/ co guroni xugi batulareb. 207. Нусгоясс гьабураб цоясс биххулеб. nusgoyaS haburab coyaS bi{uleb. 208. Нух бачине гъеду тани, рещтIен рощногохIда гьабулеб. nu[ baxine vedu tani, re&Ten ro&nogo\da habuleb. 209. Нух бихьидал хьит букъарай, гьобол вачIиндал рукъ лълъухьарай. nu[ bi%idal %it buqaray, hobol wazindal ruq :u%aray. 210. Нух гьечIеб кьуру букIунареб, кьо гьечIеб гIор букIунареб. nu[ hezeb puru bujunareb, po hezeb for bujunareb. 211. Нух къваридав чи – хьитал къваридав чи. nu[ qwaridaw xi - %ital qwaridaw xi. 212. Нух гьечIеб кьурулIе кьоялги лъоге, кьолареб бакIалде ххиялги лъоге. nu[ hezeb puru/e poyalgi ;oge, polareb bajalde {iyalgi ;oge. 213. Нух къокъ гьабулеб жо – ххабарила, ххабар къокъ гьабулеб жо – гIакълуйила. nu[ qoq habuleb $o - {abarila, {abar qoq habuleb $o - faqluyila. 214. Нух лълъикIабани, нухда ххер бижилаан. nu[ :ijabani, nu[da {er bi$ilaan. 215. Нух цо гьабе, роцен кIиго гьабе. nu[ co habe, rocen jigo habe. 216. Нухда вахъунелълъул нухлулавги вище. nu[da wa]une:ul nu[lulawgi wi&e. 217. Нухда гIажал батугеги, гIодоб балагь батугеги. nu[da fa$al batugegi, fodob balah batugegi. 218. Нухда данде ккезе бищунго къваригIел гьечIев чи – меххтарав чи; къавулIе вачIине бищунго къваригIел гьечIев чи – меххтарулев гьудул. nu[da dande Ke#e bi&ungo qwarifel hezew xi - me{taraw xi, qawu/e wazine bi&ungo qwarifel hezew xi - me{tarulew hudul. 219. Нухда данде ккун чи лъаларо, черххалълъул гIамалал цIцIан рихьичIони. nu[da dande Kun xi ;alaro, xer{a:ul famalal ~an ri%izoni. 220. Нухда дарулъун ккаги, данде сабаблъун чIваги. nu[da daru;un Kagi, dande sabab;un zwagi. 221. Нухда иналде гьалмагъ валагье, рукъ босилалде мадугьал цIеххе. nu[da inalde halmav walahe, ruq bosilalde maduhal `e{e. 222. Нухда унелълъул радал ххеххго вахъа, бакъанида ххеххго рещтIа. nu[da une:ul radal {e{go wa]a, baqanida {e{go re&Ta. 223. Нухдаги данде чIвагеги баракат гьечIев чи. nu[dagi dande zwagegi barakat hezew xi. 224. Нухлул кIалтIу – гъанссито. nu[lul jalTu - vanSito. 225. Нухлул ххалалъиялде валагьуге, чIчIолелълъуве валагье. nu[lul {ala;iyalde walahuge, Zole:uwe walahe. 226. НухтIе щвезегIан – тIехх, тIохтIе щвезегIан – карщ. nu[Te &we#efan - Te{, To[Te &we#efan - kar&. 227. Нухъа бахъаралълъуб хъвек рещтIунеб. nu]a ba]ara:ub ]wek re&Tuneb. 228. Нухъаялълъ абурабила, роццалда рекъараб гурони, чIимихх къулчIчIугейилан. nu]aya: aburabila, roCalda reqarab guroni, zimi{ qulZugeyilan. 229. Нухъил бер гъадицца бахъарабила nu]il ber vadiCa ba]arabila. 230. Нуцалчияссе киве аниги – бертин. nucalxiyaSe kiwe anigi - bertin. 231. Нуцалчияссул квергIанаб гьан тIокIаб, гъудгIанаб би тIокIаб. nucalxiyaSul kwerfanab han Tojab, vudfanab bi Tojab. Гьаб букIана рагIияталда тIад жидер иххтияр щулалъизе, гьезда гьоркьоб жидер къадру-хIурмат букIине нуцабаз, хханзабаз ургъун бахъараб кици. 232. НуцIцIа гъезегIан – гъелдареч, хур бачIинегIан – пурчIина. nu~a ve#efan - veldarex, [ur bazinefan - _urzina. 233. НуцIцIа гьадил бугониги, нукьдул меседилал руго диралълъул. nu~a hadil bugonigi, nupdul mesedilal rugo dira:ul. 234. - НуцIцIа къире, къоролай, къватIив ххутIулев вугин, къоно ричIе, хIурулгIин, хIатIал квачалел ругин. - nu~a qire, qorolay, qwaTiw {uTulew wugin, qono rize, \urulfin, \aTal kwaxalel rugin. - Божиларо, гьабигьан, хIурул цIураб магжида. - bo$ilaro, habihan, \urul `urab mag$ida. - Божа, божа, къоролай, дурго къвачIаги ххинин. - bo$a, bo$a, qorolay, durgo qwazagi {inin. 235. НуцIцIида нахъа хьитги батугеги тIинчI-якьадалълъул. nu~ida ba]a %itgi batugegi Tinz-yapada:ul. 236. НуцIцIида нахъе ялагьарай яс гьаюгеги, кIалалълъе валагьарав вас гьавугеги. nu~ida na]e yalaharay yas hayugegi, jala:e walaharaw was hawugegi. НуцIцIил кIалтIаго – хIеж, хIобокьго – алжан (лълъадилъун ячинессей яс мадугьалихъго ятидал...).