ДУН МАГIАРУЛАВ ВУГО

Куделдерил мацIцI авар мацIцIалълъул ссверелилан ккола. 

Куделдерил мацIцI бицунел росаби гIемер руго, Гъуниб мухъалдаги руго, Хьаргабиб мухъалдаги руго.

Гъуниб мухъалда куделдерил мацIцI бицуна Кудалиб росулIги, СилтIа росулIги.

Хьаргабиб мухъалда куделдерил мацIцI бицуна Мурада, Дарада, Горгониб, ИпутIа, ГIахъушалиб, МагIлиб, Хъвартихьуниб, Тунзиб, Хъварада росабазда, Курмибги руго куделдерил мацIцI бицунел гIадамал.

Куделдерил ссверелалълъул чIил ккола сулдерил гаргарги, кIкIагьадерил гаргарги. 

КIкIагьадерил мацIцI цIакъго релълъараб буго куделдерил мацIцIалда.

​

Коделдерил мацIцIалълъа гьечIо "лI" гьаракьги, "лъ" - гьаракьги, "тI" гьаракь ругел рагIаби дагьго руго, буго "пI" гьаракьги, "дж" гьаракьги.
 

Дун кидаго вукIинягIан, щимо дай болмацIцIалълъа "лъар" абинеб, коделдерил мацIцIалълъа "гьар" абинеб, цинги "лъим" болмацIцIалълъа гIадин нежеццаги "лъим" абинеб. Цо нугьалълъ Атаевассул макъала цIцIалинеб букIана дицца, гьесс доба хъван батана гIандалазул мацIцIазда гьечIин "лI", "лъ" гьаркьал. Гьеб меххалълъ дида бичIчIана щимо лъар гьар бугеб, лъим гьединго лъим бугеб, щибидегурелълъул лъим рагIулълъ "лълъ" гьаракь буго, дида гьаняро щимо цо "лъ" хъванеб кисса-кебего. Дицца гьанже  "лълъ" хъваня, цо-цоял рукIиня дуцца мекъи хъванеб бугин, оццебе дидаги гьеб гьанярого букIанахха, гьанже гьанеб буго, гьездаги гьанярого батлахха. 

болмацIцI - коделдерил мацIцI

лI - лълъ

лIар - лълъар, лIвартIизе - лълъвартIде, лIини - лълъини, лIугъур - лълъугъур, лIугьине - лълъугьде, лIугIизе - лълъугIде, лIулIазе - лълъулълъаде, лIутI - лълъутI, нилI - нилълъ, нилIер - нелълъер

лъ - гь

лъар - гьар, лъалкI - гьакI, лъазе - гьаде, лъабго - гьабго, лъедераб - гьедераб, лъезе - гьеде,

лъел - гьел, лъен - гьен, лъилъизе - гьилгьде, лъилъаризе - гьилгьарде, лъимал - гьимал,  лъор - гьор 

лъ - лгь

ралъад - ралгьад, белъараб - белгьараб, болъон - болгьон, лъелго - гьелдго, кIалъазе - кIалгьаде, ​лъилъизе - гьилгьде, лъилъаризе - гьилгьарде, налъи - налгьи, нилъу - нилгьо, релъен - релгьен,

белъараб - белгьараб

лъ - л

лълъалъазе - лълъаладе, лълъелъ - лълъел, лълъолъохьон - лълъолохьон, бакIлъи - бакIли,

балъго - балго, лъоб - лаб, белъине - белде, бигьалъи - бигьали, гьалъабеле - гьалабеле,

кидалъизегIан - кидалдегIан, кьаралъи - кьарали, кьаралъизе - кьаралде, цолъизе - цолде, лъоба - лоба,

нилъ - нил, малъ - мал, щулалъизе - щулалде

​

Белъине рагIи коделдерил мацIцIалълъа белде ккенеб буго, 

белъараб - белгьараб ккенеб буго. Гьан белде. Белгьараб гьан.

Ралъад - ралгьад. Берценаб ралгьад буго. Рилълъа ралдале.

​

Цоги мухIкали буде ккенеб жо, болмацIцIалълъа буго "х" гьаракьги, "хх" гьаракьги. Гьеб "х" гьаракь гьечIин ккена дида коделдерил  мацIцIалълъа, цо-цо мисалал рачла дицца:
болмацIцIалълъа абинеб куц - коделдерил мацIцIалълъа абинеб куц: 
х - ⁧ гь
нух - нугь, нах - нагь, ах - агь, мах - магь, бахине - багьде, тIамах - амагь, ниха - нигьа, тIелех - илигь,  

хвах - гьагь, тIох - огь, тамахаб - тамагьаб, нухи - ногьи.
х - гъ:
михир - мигъир, сахаб - сагъаб.
х - хъ:
бахине - бахъде, хисизе - хъисде, хапизе - хъапде
х - хI:
рахазе - рахIаде, хоб - хIоб, хвезе - хIоде, херав - хIерав, хоно - хIоно, хур - хIур, чвалхезе - чолхIеде, цIцIаха - цIцIахIа.
Жеги-жеги гьединял мисалал ратла.

​

Коделдерил мацIцIалълъа "тI" гьаракь ругел рагIаби дагьго руго.

тI - ъ

бетIер - бел'ер, бетIербахъизе - бел'эрбахъде, бурутI - бул'ур, ратIа - рал'а, ретIел - рел'эл, тIамах - амагь, тIагъур - угъур, тIагIел - агIел, тIад - ад, тIала - ала, тIамач - имич, тIарад - арада, тIатараб - атараб,

тIелех - илигь, тIеренаб - эренаб, тIехх - эхх, тIехI - эхI, тIехь - эхь, тIи - и, тIил - ил, тIикъва - окъи,

тIимугъ - имогъ, тIин - ин, тIинк - энк, тIину - ино, тIирщи - ищи, тIобитIизе - обитIде, тIогь - огь, тIокъ - окъ,

тIокI - окI, тIокIаб - окIаб, тIом - он, тIокIкIараб - окIкIараб, тIоноцIцI - опоцIцI, тIорщел - орщел, тIор - ор, тIорахь - орахь, тIох - огь, тIоццебе - оццебе, тIубазе - обаде, тIупизе - упде, тIутI - ул (тIабакI),

СалтIа - Сала

тI - гь

ретIине - регьеде, тIокъо - гьокъо

тI - л

батIаго - баладго, батIияб - баладаб, бетIергьан - белегьан

​

Цоги мисал "х"-ги, "хх"-ги гьаркьазул.
БолмацIцIалълъул "тамахаб" абинеб рагIи коделдерицца абиня "тамагьаб", ценги болмацIцIалълъул "хинаб" коделдерицца гьединго "хенаб" абиня, дида ккена гьеб рагIулълъ "хх" гьаракь бугин, гьелълъ хъваде ккена "ххенаб". Дида СагIидовалълъул рагIироялълъа гьедин хъван батана. Гьей йиго магIарул мацIцIалълъул гIалимчIчIужу.
БолмацIцIалълъа хъваде ккена "тамахаб", "ххинаб", коделдерил мацIцIалълъа хъваде ккена "тамагьаб", "ххенаб".
 

Цоги мисал:
хъизан - ххизан, болмацIцIалълъа хъизан абиня, коделдерицца ххизан абиня, дида ккена коделдерил ххизан рагIулълъ "хх" гьаракь бугин.

Масала, болмацIцIалълъул мах - коделдерицца абиня магь, болмацIцIалълъул махх - коделдерицца гьединго махх абиня.

Дида ккена "х" гьаракь гьечIин коделдерил мацIцIалълъа, буго  "хх" гьаракь.

​

Цоги мисал:
болмацIцIалълъул мех рагIулълъ буго "хх" гьаракь, цинги хъваде ккена мехх, дида гьаняро щимо мех хъванеб, коделдериццаги мехх абиня, ай гьеб мехх рагIулълъ "хх" абун, цинги кодердерил бахчде рагIулълъ гьебго "хх" гьаракь буго, ай гьединго мехх гIадин баххчде хъваде ккена, гьединал мисалал гIемер ратла, хасел - ххасел, хан рагIулълъги дида "хх" гьаракь рагIинеб буго, гьединго махщел рагIулълъги "хх" гьаракь буго - маххщел, ахбазан - аххссан, цоги-цоги гьединял мисалал ратла гIемерал.

​

Цо мисал буго "х"-ги, "хх"-ги гьаркьазул.

БолмацIцIалълъа руго рагIаби их ва ихх, кIиго баладаб магIнаялълъул рагIаби, гьеб киябго рагIи коделдерицца ихх илан абиня, кIиго баладаб магIнаялълъул рукIаниги. Гьединял рагIаби гьемер руго, масала, нус - цо магIна къотIинеб жо, цогидаб -  васассул яги ваццассул чIчIужу.

​

Коделдерил мацIцIалълъа руго "ж" гьаракьги, "дж" гьаракьги. Киналго гIараб рагIабазулълъ "дж" гьаракь ругел рагIаби коделдерил мацIцIалълъа гьединго абиня, болмацIцIалълъа "ж" абиня. 
Масала: джаваб - жаваб, джамагIат - жамагIат, джин - жен, гоцидалги гьединял мисалал гIемерал руго.
Ценги руго коделдерил мацIцIалълъа рагIабиги "дж" гьаракь ругел, масала гьанже - гьандже, жух - джухI. Гьел коделдерил "дж" гьаракь ругел рагIаби дагьал руго.

​

б - пI:

кьабизе - кьапIде, убач - пIачч

​

чч - дж:

ччугIа - джугIа

​

ХIалтIуцIцIаразул аххиралда хъвала -де

хIалтIизе - хIалтIде, кIалъазе - кIалгьаде, хъвадаризе - хъвадарде ...