top of page

"Б" хIарпалдасса байбихьулел  магIарул кицаби ва абиял  

ب حارفالداصا بايبێڮۇلېل ماعارۇل كێښابێ وا ابێيال

 

1. Бавудасса гуребила бугъил хIал лъалеб, бугьудассайила.

۱. باوۇداصا ڬۇرېبێلا بۇغێل حال ڸالېب، بۇغۇداصايێلا.


2. Багъарараб гIосое дару – бахъи.

۲. باغاراراب عۈسۈيې دارۇ - باڅێ.


3. Багъарараб хIатIида хIарщ рекIунеб.

۳. باغاراراب حاطێدا حارۺ رېگۇنېب.


4. Багъарулареб кьун, багъарулеб босуге.

۴. باغارۇلارېب ڨۇن، باغارۇلېب بۈسۇڬې.


5. Багъулеб гьой камугеги, бекерулеб чу тIагIунгеги.

۵. باغۇلېب هۈي كامۇڬېڬێ، بېكېرۇلېب چۇ طاعۇنڬېڬێ.


6. Багъулеб оцол лълъурдул хъухъала, нахъассан речIчIулеб гьой раххсида бала, нахъарукъалълъул рахал гьечIев чи ссунда валев?

۶. باغۇلېب ئۈښۈل ڷۇردۇل څۇڅالا، ناڅاصان رېڄۇلېب هۈي راخسێدا بالا، ناڅارۇقاڷۇل راځال هېڃېو چێ صۇندا والېو؟


7. Багъун чIалгIунареб тIехI бараб бече гIадин, диваналълъ къун чIчIоларев Ххучбар гIадин.

۷. باغۇن ڃالعۇنارېب طېح باراب بېچې عادێن، دێواناڷ قۇن ڄۈلارېو خۇچبار عادێن.

​

Ххучбар вукIун вуго тIехI бараб бачида рагъгIанги дагIба чIалгIунарев, жагьилав, амма рагIуе махщел бугев – кIалкъолав чи. Ххучбарихъе гIадамал рачIунел рукIун руго, бахъизе кIвараб боцIцIул цо бутIа, яги тIолабго дуе телин, мурад бергьенлъи бугилан…
Къулизеги къулун, мугъзада нахъа кIиябго кверги лъун, гьев унев вукIун вуго битIухъего Шурагьаве, губернаторассухъе. Диванрукъалълъул кIалтIассанго байбихьулеб букIун буго губернаторассда гаргадизеги:
Дицца губернаторассда гьадин … абила.
БегьичIо. Гьеб меххалълъ гъосс дидаги гьадин … абила.
Гьеб куцалда, жинццаго бицун, жинццаго жаваб кьун, генерал къезавичIого, Ххучбарицца Щура-лъар бахунеб букIун гьечIо.
Бицен буго, Авар округалълъул диваналда разилъичIого Щурагьаве унев меххалълъ къотIараб лъабкъого тIил букIанила Ххучбарил царгъитIа.

خۇچبار وۇگۇن وۇڬۈ طېح باراب باچێدا راغعانڬێ داعبا ڃالعۇنارېو، جاهێلاو، اما راعۇيې ماځۺېل بۇڬېو - گالقۈلاو چێ. خۇچبارێڅې عادامال راڃۇنېل رۇگۇن رۇڬۈ، باڅێزې گواراب بۈڞۇل ښۈ بۇطا ياڬێ طۈلابڬۈ دۇيې تېلێن، مۇراد بېرهېنڸێ بۇڬێلان.

قۇلێزېڬێ قۇلۇن، مۇغزادا ناڅا گێيابڬۈ كوېرڬێ ڸۇن، هېو ئۇنېو وۇگۇن وۇڬۈ بێطۇڅېڬۈ شۇراهاوې ڬۇبېرناتۈراصۇڅې.

دێوانرۇقاڷۇل گالطاصانڬۈ بايبێڮۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ ڬۇبېرناتۈراصدا ڬارڬادێزې.

دێڛا ڬۇبېرناتۈراصدا هادێن ... ابێلا.

بېهێڃۈ. هېب مېخاڷ غۈص دێداڬێ هادێن ... ابێلا.

هېب كۇښالدا جێنڛاڬۈ بێښۇن، جێنڛاڬۈ جاواب ڨۇن، ڬېنېرال قېزاوێڃۈڬۈ خۇچبارێڛا شۇرا ڸار باځۇنېب بۇگۇن هېڄۈ.

بێښېن بۇڬۈ، اوار ئۈكرۇڬاڷۇل دێوانالدا رازێڸێڃۈڬۈ شۇراهاوې ئۇنېو مېخاڷ قۈطاراب ڸابقۈڬۈ طێل بۇگانێلا خۇچبارێل ښارغێطا.

 

8. Багьа гьечIеб гьанал гьагIу лълъикIаб букIунареб.

۸. باها هېڃېب هانال هاعۇ ڷێگاب بۇگۇنارېب.


9. Багьа кьолареб рагIи кIалдибго бакъвазе те, къимат кьолареб къалам гIодоб лъуралълъубго те.

۹. باها ڨۈلارېب راعێ گالدێـبڬۈ تې، قێمات ڨۈلارېب قالام عۈدۈب ڸۇراڷۇبڬۈ تې.


10. Багьадур къо ккедал лъала.

۱۰. باهادۇر قۈ ڭېدال ڸالا.


11. Багьана батизе бигьаяб жо буго, гважи, гIеретI къватIибе босе.

۱۱. باهانا باتێزې بێهاياب جۈ بۇڬۈ، ڬواجێ، عېرېط قواطێبې بۈسې.


12. Багьана батизе лъалареб кIалалълъ гьересси бицунареб.

۱۲. باهانا باتێزې ڸالارېب گالاڷ هېرېصێ بێښۇنارېب.


13. Багьана батун, гьан кьеги! – ян гьарулебила дибирасс.

۱۳. باهانا باتۇن، هان ڨېڬێ! - يان هارۇلېبێلا دێـبێراص.


14. Багьана батун кьеги боцIцIи, багьана батун чуругеги.

۱۴. باهانا باتۇن ڨېڬێ بۈڞێ، باهانا باتۇن چۇرۇڬېڬێ.


15. Багьана батун щолебила боцIцIи, багьана батун чурулебила.

۱۵. باهانا باتۇن ۺۈلېبێلا بۈڞێ، باهانا باتۇن چۇرۇلېبێلا.


16. Багьана гьечIого барщарав, мухь кьечIого рекъолев.

۱۶. باهانا هېڃۈڬۈ بارۺاراو، مۇڮ ڨېڃۈڬۈ رېقۈلېو.


17. Багьана – Гьолокье, жийго – ЦIцIолокье.

۱۷. باهانا - هۈلۈڨې، جێيڬۈ - ڞۈرۇڨې.


18. Багьана жидеццаго батилин, рухI бахъеян абулебила Аллагьасс.

۱۸. باهانا جێدېڛاڬۈ باتێلێن، رۇح باڅېيان ابۇلېبێلا الاهاص.


19. Багьаралда лъимараб бани, лъеберго къо тIокIаб балеб.

۱۹. باهارالدا ڸێماراب بانێ، ڸېبېرڬۈ قۈ طۈگاب بالېب.


20. Багьаяб жо – лълъикIаб жо, учузаб жо – квешаб жо.

۲۰. باهاياب جۈ - ڷێگاب جۈ، ئۇچۇزاب جۈ - كوېشاب جۈ.


21. БагIараб гIакдаццаги чIчIегIераб бече гьабулеб.

۲۱. باعاراب عاكداڛاڬێ ڄېعېراب بېچې هابۇلېب.


22. БагIараб меседалълъ гIор бахунареб,

ГIамал гьечIей ясалълъ росу толареб. 
БагIараб меседалълъ гIорги бахунеб, 
Меседихъ кьолеб жо росулI гьечIони. 
ГIамал гьечIей ясалълъ росуги толеб,
Ясалда рекъарав данделъичIони.

۲۲. باعاراب مېسېداڷ عۈر باځۇنارېب،

عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇ تۈلارېب.

باعاراب مېسېداڷ عۈر باځۇنېب،

مېسېدێڅ ڨۈلېب جۈ رۈسۇڶ هېڃۈنێ.

عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇڬێ تۈلېب،

ياسالدا رېقاراو داندېڸێڃۈنێ.


23. БагIараб меседалълъ росу толаро, гIайиб гьечIей ясалълъ гIор бахунаро.

۲۳. باعاراب مېسېداڷ رۈسۇ تۈلارۈ، عايـێب هېڃېي ياساڷ عۈر باځۇنارۈ.


24. БагIараб кколебилан, нихьваяб борчIизе гурин.

۲۴. باعاراب ڭۈلېبێلان، نێڮواياب بۈرڃێزې ڬۇرێن.


25. БагIарцIцIвайилI хасел бигъани, их бигъараб бачIунеб.

۲۵. باعارڞوايێڶ ځاسېل بێغانێ، ئێځ بێغاراب باڃۇنېب.


26. Бадиб балеб берцинлъи булбулалълъулги гьечIеб.

۲۵. بادێب بالېب بېرښێنڸێ بۇلبۇلاڷۇلڬێ هېڃېب.

​
 

 

27. Бадиб кьер гурев, кьандиб рухI гурев.

۲۷. بادێب ڨېر ڬۇرېو، ڨاندێب رۇح ڬۇرېو.


28. Бадиб щвезегIан кьенссералда щвейго лълъикI.

۲۸. بادێب ۺوېزېعان ڨېنصېرالدا ۺوېيڬۈ ڷێگ.


29. Бадибе абурав – гIадамазул тушман, нахъассан абурав – Аллагьассул тушман.

۲۹. بادێبې ابۇراو - عادامازۇل تۇشمان، ناڅاصان ابۇراو - الاهاصۇل تۇشمان.


30. Бадибе беццаризе ругьунаб мацIцI ругънаде цIцIан щвазеги хIадур букIунеб.

۳۰. بادێبې بېڛارێزې رۇهۇناب ماڞ رۇغنادې ڞان ۺوازېڬێ حادۇر بۇگۇنېب.


31. Бадибе «салам гIалайкум», нахъассан «ГIалицца мун вакун».

۳۱. بادێبې سالام عالايكۇم، ناڅاصان "عالێڛا مۇن واكۇن".


32. Бадибе туниги, цIцIад балеб бугилан чIчIолев.

۳۲. بادێـبې تۇنێڬێ ڞاد بالېب بۇڬێلان ڄۈلېو.


33. Бадиве веццуге, нахъассан какуге.

۳۳. بادێبې وېڛۇڬې، ناڅاصان كاكۇڬې.


34. Бадиве веццун, нахъассан какун.

۳۴. بادێوې وېڛۇن، ناڅاصان كاكۇن.


35. Бадие елъулей, нахъассан хьандолей.

۳۵. بادێـيې يېڸۇلېي، ناڅاصان ڮاندۈلېي.

 

36. Бадиб рецц гьабулев ракIчIчIегIерицца 

Мугъзада кьабулеб загьруяб ххвалчен.

۳۶. باڃۇنېب رېڛ هابۇلېو راگڄېعېرێڛا

مۇغزادا ڨابۇلېب زاهرياب خوالچېن.
 

37. Бажарулареб жо гьабичIого те.

۳۷. باجارۇلارېب جۈ هابێڃۈڬۈ تې.


38. Базаралда хIамил гIин къотIуге.

۳۸. بازارالدا حامێل عێن قۈطۇڬې.


39. Базаралде унеб меххалълъ нухда «лълъикIав чи» ватиялдасса чвантиниб гIарац букIин лълъикIаб.

۳۹. بازارالدې ئۇنېب مېخاڷ نۇځدا "ڷێگاو چێ" واتێيالداصا چوانتێنێب عاراښ بۇگێن ڷێگاب.


40. Базаргабазул щегI гъуричIессда хабал гIазаб щибила лъалеб.

۴۰. بازارڬابازۇل ۺېع غۇرێڃېصدا ځابال عازاب ۺێبێلا ڸالېب.


41. Базарганассул мискинлъи-бечелъи хведал лъалеб.

۴۱. بازارڬاناصۇل مێسكێنڸێ- بېچېڸێ ځوېدال ڸالېب.


42. Байбихьи – бигьаяб, лIугIел – захIматаб.

۴۲. بايـبێڮێ - بێهاياب، ڶۇعېل - زاحماتاب.


43. Байбихьуда гIелму загьругIан кьогIабила, аххиралда гьоцIцIогIан гьуинабила.

۴۳. بايـبێڮۇدا عېلمۇ زاهرۇعان ڨۈعابێلا، اخێرالدا هۈڞۈعان هۇئێنابێلا.


44. Байрахъ парпадулеб гьорода рекъон.

۴۳. بايراڅ فارفادۇلېب هۈرۈدا رېقۈن.


45. Бакарассул цIадухъ, цIурассул лълъадахъ.

۴۵. باكاراصۇل ڝادۇڅ، ڝۇراصۇل ڷاداڅ.


46. Баккудасса хинлъичIеб бакъалълъ нахъа хинлъуларел.

۴۶. باڭۇداصا ځێنڸێڃېب باقاڷ ناڅا ځێنڸۇلارېل.


47. Баккудассаго бегIераб букIуна заз.

۴۷. باڭۇداصا بېعېراب بۇگۇنا زاز.


48. Бакрулав гIадин вуххун рехханила.

Бакрулав вуго, МухIамад аварагассде хьандонилан, тIоццебе ислам къабул гьабурал гIарабаз вуххун хвезавурав, МухIамад аварагассдаги Абусупян ханассдаги гьоркьоб кIудияб тариххияб рагъ ккеялълъе гIилалъун вукIарав чи.

۴۸. باكرۇلاو عادێن وۇخۇن رېخانێلا.

باكرۇلاو وۇڬۈ مۇحاماد اواراڬاصدې ڮاندۈنێلان، طۈڛېبې ئێسلام قابۇل هابۇرال عاراباز وۇخۇن ځوېزاوۇراو، ، مۇحاماد اواراڬاصداڬێ ابۇسۇفيان ځاناصداڬێ هۈرڨۈب گۇدێياب تارێخێياب راغ ڭېياڷې عێلاڸۇن وۇگاراو چێ. 

​

49. Бакулареб кан, кваналареб квен.

۴۹. باكۇلارېب كان، كوانالارېب كوېن.


50. Бакъ аги, къо аги, къоабилелълъ ххарж щваги.

۵۰. باق اڬێ، قۈ اڬێ، قۈئابێلېڷ خارج ۺواڬێ.


51. Бакъ агиян – къулун, къо агиян – ворххун.

۵۱. باق اڬێيان - قۇلۇن، قۈ اڬێيان - وۈرخۇن.


52. Бакъ баккани – моцIцI тIагIунеб, моцIцI баккани – цIцIваби тIагIунел.

۵۲. باق باڭانێ - مۈڞ طاعۇنېب، باڭانێ - ڞوابێ طاعۇنېل.


53. Бакъ баккигун, моцIцI тIерхьине ккола.

۵۳. باق باڭێڬۇن، مۈڞ طېرڮـێنې.


54. Бакъ бокьарал – ракьанда, рокьи ккарал – рагIалда.

۵۴. باق بۈڨارال - راڨاندا، رۈڨێ ڭارال - راعالدا.


55. Бакъ бухIуларелълъуб ракь хинлъулареб.

۵۵. باق بۇحۇلارېڷۇب راڨ ځێنڸۇلارېب.


56. Бакъ гьечIони, моцIцIги гвангъулеб.

۵۶. باق هېڃۈنێ، مۈڞڬێ ڬوانغۇلېب.


57. Бакъ лIугьунареб рокъове тохтир лIугьунев.

۵۷. باق ڶۇهۇنارېب رۈقۈوې تۈځتێر ڶۇهۇنېو.


58. Бакъ-моцIцI тIерхьараб меххалълъ, цIцIваби раккулел.

۵۸. باق- مۈڞ طېرڮاراب مېخاڷ، ڞوابێ راڭۇلېل.


59. Бакъ тIерхьунелълъул, рагьдул кIалтIа гIодор чIчIоларел.

۵۹. باق طېرڮۇنېڷۇل، راهدۇل گالطا عۈدۈر ڄۈلارېل.


60. Бакъ тIерхьун ххадуб рукъ лълъухьулареб.

۶۰. باق طېرڮۇن خادۇب رۇق ڷۇڮۇلارېب.


61. Бакъ щолареб бакIалда хIучч цIцIай.

۶۱. باق ۺۈلارېب باگالدې حۇڿ ڞاي.


Авараз гьаб аби абула, абулаго рортун ун, кIкIуйдул тIалаялда жаниб хIуччги хъвала, гьабуларев чиясс гIаданлъи гьабураб, лIугьинчIев гIадав чияссул гьумер хъахIаб хIалтIи лIугьараб меххалълъ.

اواراز هاب ابێ ابۇلا، ابۇلاڬۈ رۈرتۇن ئۇن، ڴۇيدۇل طالايالدا جانێب حۇڿڬێ څوالا، هابۇلارېو چێياص عادانڸێ هابۇراب، ڶۇهێنڃېو عاداو چێياصۇل هۇمېر څاحاب حالطێ ڶۇهاراب مېخاڷ.

​

62. Бакъан лълъикIаб буго цIцIалулеб жо къуръан батани.

۶۲. باقان ڷێگاب بۇڬۈ ڞالۇلېب جۈ قۇرئان باتانێ. 


63. Бакъан лълъикIаб бугоан, цIцIалулеб жо къулгьу батичIони.

۶۳. باقان ڷێگاب بۇڬۈئان، ڞالۇلېب جۈ قۇلهۇ باتێڃۈنێ.


64. Бакъараб гьой гIадинан кваналелълъул хъантIуге.

۶۴. باقاراب هۈي عادێنان كوانالېڷۇل څانطۇڬې.


65. Бакъараб гьойцца гьусун бацI кквеларо.

۶۵. باقاراب هۈيڛا هۇسۇن باڝ ڭوېلارۈ.
 

 

66. Бакъараб гIанкIуялда макьилI муч бихьулебила.

۶۶. باقاراب عانگۇيالدا ماڨێڶ مۇچ


67. Бакъалда хинлъун букIунеблъи лълъидаго лъалеб.

۶۷. باقالدا ځێنڸۇن بۇگۇنېبڸێ ڷێداڬۈ ڸالېب.


68. Бакъараб хъумур гIадав, хъантIараб гьой гIадинав.

۶۸. باقاراب څۇمۇر عاداو، څانطاراب هۈي عادێناو.


69. БакъванбугIаялда мацIцI бахъарал, цIцIороссаролълъил ххинкIида убач гьабурал.

۶۹. باقوانبۇعايالدا ماڞ باڅارال، ڞۈرۈصارۈڷێل خێنگێدا ئۇباچ هابۇرال.


70. Бакъвараб бугониги, дурго квер дур ккола.

۷۰. باقواراب بۇڬۈنێڬێ، دۇرڬۈ كوېر دۇر ڭۈلا.


71. Бакъвараб гъотIое дару – къотIун реххи.

۷۱. باقواراب غۈطۈيې دارۇ - قۈطۇن رېخێ.


72. Бакъвараб гъотIое хъулухъ гьабулареб.

۷۲. باقواراب غۈطۈيې څۇلۇڅ هابۇلارېب.


73. Бакъвараб цIцIулал цIадаб биччарабги рекIунеб.

۷۳. باقواراب ڞۇلال ڝاداب بێڿارابڬێ رېگۇنېب.


74. Бакъги моцIцIги гIун буго гIахьалаб жо.

۷۴. باقڬێ مۈڞڬێ عۇن بۇڬۈ عاڮالاب جۈ.


75. Бакъидал бацI цIадабеги кIанцIулеб.

۷۵. باقێدال باڝ ڝادابې گانڝۇلېب.


76. Бакълъухъа оц босе, Аргъванисса куй босе.

۷۶. باقڸۇڅا ئۈښ بۈسې، ارغوانێصا كۇي بۈسې.


77. Бакъуцца бухIун ххадуб лълъалъан хур бачIунареб.

۷۷. باقۇڛا بۇحۇن خادۇب ڷاڸان ځۇر باڃۇنارېب.


78. БакьулIа зоб роцIцIиналдасса жиндие цIцIиналдасса чехь унтизе бокьулилан абулебила царацца.

۷۸. باڨۇڶا زۈب رۈڞێنالداصا جێندێـيې ڞێنالداصا چېڮ ئۇنتێزې بۈڨۇلێلان ابۇلېبێلا ښاراڛا.


79. БакьулIа роцIцIараб зобалдассаги цIунаги, нуцIцIида нахъе ялагьарай чIчIужуялдассаги цIунаги.

۷۹. باڨۇڶا رۈڞاراب زۈبالداصاڬێ ڝۇناڬێ، نۇڞێدا ناڅې يالاهاراي ڄۇجۇيالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


80. БакI бихьун – рагIи, чи вихьун – хIурмат.

۸۰. باگ بـێڮۇن - راعێ، چێ وێڮۇن - حۇرمات.


81. БакI бихьун, чи вихьун тIамулеб жойила кици.

۸۱. باگ بێڮۇن، چێ وێڮۇن طامۇلېب جۈيـێلا كێښێ.


82. БакI гуреб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге.

Цо магIаруласс гьобол берталълъе вачун вуго. Гьобол щвалде щварав гьечIолъиялда щаклъарав гьесс гьоболассда малълъун буго: “Дуда бихьизабичIеб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге, дуда кьеян абичIеб жоги кьоге”.
Щун руго берталълъе. Хъатамасан гьоболасс живго гIодов чIчIезе бищун лълъикIаб бакI балагьун буго. «Огь, инссул рукъ бухIад!» – ан бетIер кIибикIун буго магIаруласс.
ВачIун вуго бахIарав. Хъурщизе гьавулаго-гьавулаго, гьобол ккун вуго нуцIцIида нахъе. ТIарамагъадаги, гьикъичIеб жо бицуниланги, хIара къотIизе нус кьуниланги гьобол, гIадаталда рекъон, хIобода вухьине ккун вуго. 

۸۲. باگ ڬۇرېب باگالدا عۈدۈوڬێ ڄۈڬې، هێقێڃېب جۈڬێ بێښۇنڬې.

ښۈ ماعارۇلاص هۈبۈل بېرتاڷې واچۇن وۇڬۈ. هۈبۈل ۺوالدې ۺواراو هېڃۈڸێيالدا ۺاكڸاراو هېص هۈبۈلاصدا ماڷۇن بۇڬۈ: "دۇدا بێڮێزابێڃېب باگالدا عۈدۈوڬێ ڄۈڬې، هێقێڃېب جۈڬێ بێښۇنڬې، دۇدا ڨېيان ابێڃېب جۈڬێ ڨۈڬې".

ۺۇن رۇڬۈ بېرتاڸې. څاتاماسان هۈبۈلاص جێوڬۈ عۈدۈو ڄېزې بێۺۇن ڷێگاب باگ بالاهۇن بۇڬۈ. "ئۈه ئێنصۇل رۇق بۇحاد!" - ان بېطېر گێبێگۇن بۇڬۈ ماعارۇلاص.

واڃۇن وۇڬۈ باحاراو. څۇرۺێزې هاوۇلا- هاوۇلاڬۈ هۈبۈل ڭۇن وۇڬۈ نۇڞێدا ناڅې. طاراماغاداڬێ هێقێزې بێښۇنێلانڬێ حارا قۈطێزې نۇس ڨۇنێلانڬێ هۈبۈل عاداتالدا رېقۈن حۈبۈدا وۇڮێنې ڭۇن وۇڬۈ.

​

83. БакI ккезегIан нахъе лъун тараб рагIи – гъанссиниб лъураб месед.

۸۳. باگ ڭېزېعان ناڅې ڸۇن تاراب راعێ - غانصێنێب ڸۇراب مېسېد.


84. БакI къватIиб беццейила, роцц рокъоб лъейила.

Цо иццул хIориниб букIарабила кIиго къверкъ.
Цо нухалълъ гьел тира-ссверизе рахъанила. Батанила гьезда нухда цо цIцIадал хIор. Хинаб лълъимги бугила гьениб, кигIан бокьаниги кваназе жоги бугила. РачIайила гьаниб гIумру гьабизеян чIчIанила цояб къверкъ. Цогиялълъ абунила: валлагьин, жиндие жибго гьабураб, жибго гIураб, жиндаго хIал лъалеб иццул хIоринибго бокьилилан.
Гьалмагъги цIцIадал хIориниб тун, гьаб рокъобе билълъанила.
Анила чанго къо. Иццул хIориниб бугеб къверкъалълъул гьалмагъалде ракI щванила. ГIедегIанила гьеб цIцIадал хIорихъе. ГьечIила дунялалдаго доб цIцIадал хIорги, кьварун бакъвараб хIарулI, чехьатIадеги ккун, хун гьалълъул гьалмагъги бугила.
Гьеб меххалълъ ракIалде щванила гьалда бакI къватIиб беццейин, роцц рокъоб лъеян абураб умумузул кици.

ښۈ ئێڛۇل حۈرێنێب بۇگارابێلا گێڬۈ قوېرق.

ښۈ نۇځاڷ هېل تێرا- صوېرێزې راڅانێلا. باتانێلا هېزدا نۇځدا ښۈ ڞادال حۈر. ځێناب ڷێمڬۇ بۇڬێلا هېنێب، كێعان بۈڨانێڬێ كوانازې جۈڬێ بۇڬێلا. راڃايێلا هانێب عۇمرۇ هابێزېيان ڄانێلا ښۈياب قوېرق. ښۈڬێياڷ ابۇنێلا: والاهێن، جێندێيې جێبڬۈ هابۇراب، جێبڬۈ عۇراب، جێنداڬۈ حال ڸالېب ئێڛۇل حۈرێنێبڬۈ بۈڨێلێلان.

هالماغڬێ ڞادال حۈرێنێب تۇن، هاب رۈقۈبې بێڷانێلا. انێلا چانڬۈ قۈ. ئێڛۇل حۈرێنێب بۇڬېب قوېرقاڷۇل هالماغالدې راگ ۺوانێلا. عېدېعانێلا هېب ڞادال حۈرێڅې. هېڃێلا دۇنيالالداڬۈ دۈب ڞادال حۈرڬێ، ڨوارۇن باقواراب حارۇڶ ، چېڮاطېڬێ ڭۇن ، ځۇن هاڷۇل هالماغڬێ بۇڬێلا. 

هېب مېخاڷ راگالدې ۺوانێلا هالدا باگ قواطێب بېڛېيێن، رۈڛ رۈقۈب ڸېيان ابۇراب ئۇمۇمۇزۇل كێښێ.

 

85. БакI хинлъизабизе гуревила хIаким вищулев.

۸۵. باگ ځێنڸێزابێزې ڬۇرېوێلا حاكێم وێۺۇلېو.


86. БакI чияр бугониги, чи нилIерго вуго.

۸۶. باگ چێيار بۇڬۈنێڬێ، چێ نێڶېرڬۈ وۇڬۈ.


87. Бал хвараб гIощтIоцца канахIехь бичIуларо.

۸۷. بال ځواراب عۈۺطۈڛا كاناحېڮ بێڃۇلارۈ.


88. Бал холареб ххвалчен букIунареб, малълъ кIутIулареб чу букIунареб.

۸۸. بال ځۈلارېب خوالچېن بۇگۇنارېب، ماڷ گۇطۇلارېب چۇ بۇگۇنارېب.
 

 

89. Бал тIутIураб гIащтIиялълъ канахIехь бичIуларо, ияхI гьечIев бахIарчи кьалда бажаруларо.

۸۹. بال طۇطۇراب عاۺطێياڷ كاناحېڮ بێڃۇلارۈ، ئێياح هېڃېو باحارچێ ڨالدا باجارۇلارۈ.


90. Балагь бачIиндал гьудул кIочон тоге.

۹۰. بالاه باڃێندال هۇدۇل گۈچۈن تۈڬې.


91. Балагь букIунебила бачIарабги бачарабги.

۹۱. بالاه بۇگۇنېبێلا باڃارابڬێ باچارابڬێ.


92. Балагь гьикъун бачIунареб, талихI бичун босулареб.

۹۲. بالاه هێقۇن باڃۇنارېب، تالێح بێچۇن بۈسۇلارېب.


93. Балагь къо цIеххон гуребила рещтIунеб.

۹۳. بالاه قۈ ڝېخۈن ڬۇرېبێلا رېۺطۇنېب.


94. Балагьаз квер бан ххадуб зигардун жо кколаро.

۹۴. بالاهاز كوېر بان خادۇب زێڬاردۇن جۈ ڭۈلارۈ.


95. Балагьаздасса хан гIакъиласс цIунулевила. Ханассда кколебила гIакъилги живгоги жинцца цIунулелилан.

۹۵. بالاهازداصا خان عاقێلاص ڝۇنۇلېوێلا. خاناصدا ڭۈلېبێلا عاقێلڬێ جێوڬۈڬێ جێنڛا ڝۇنۇلېلێلا.


96. Балагьалде гъедал цIцIунцIцIраялълъ куркьбал рорххулелила, эххеде бахъингун хIанчIчIицца хъамунги унебила.

۹۶. بالاهالدې غېدال ڞۇنڞراياڷ كۇرڨبال رۈرخۇلېلێلا، ئېخېدې باڅێنڬۇن حانڄێڛا څامۇنڬێ ئۇنېبێلا.  


97. Балагьалълъул нуцIцIби къаги, нигIматалълъул каваби рагьаги.

۹۷. بالاهاڷۇل نۇڞبێ قاڬێ، نێعماتاڷۇل كاوابێ راهاڬێ.


98. Балагьана – батана, букарана – хъасана.

۹۸. بالاهانا - باتانا، بۇكارانا - څاسانا.


99. Балагьидал кIал чIварай, кIалъайдал бер чIварай.

۹۹. بالاهێدال گال ڃواراي، گاڸايدال بېر ڃواراي.


100. БалагьичIого беццав лъаларо, кIалъачIого гIинкъав лъаларо.

۱۰۰. بالاهێڃۈڬۈ بېڛاو ڸالارۈ، گاڸاڃۈڬۈ عێنقاو ڸالارۈ.


101. Балай балъго гьабе, бертин тIатун гьабе.

۱۰۱. بالاي باڸڬۈ هابې، بېرتێن طاتۇن هابې.


102. Балъго бицараб лъадго тIатунебила.

۱۰۲. باڸڬۈ بێښاراب ڸادڬۈ طاتۇنېبێلا.


103. Балъго рахь босани, тIатун къинлъулебила.

۱۰۳. باڸڬۈ راڮ بۈسانێ، طاتۇن قێنڸۇلېبێلا.


104. Балъго рохьдочани, тIатун рахь босулеб.

۱۰۴. باڸڬۈ رۈڮدۈچانێ، طاتۇن راڮ بۈسۇلېب.


105. Балъгояб тIатIиялдасса тIатараб гьуэрго лълъикI.

۱۰۵. باڸڬۈياب طاطێيالداصا طاتاراب هۇئېرڬۈ ڷێگ.


106. Балъда нахъа – хIалихьат, хIарччда нахъа – багьадур.

۱۰۶. باڸدا ناڅا - حالێڮات، حارڿدا ناڅا - باهادۇر.


107. Бараб ахIулI гурев, ахIараб болI гурев.

۱۰۷. باراب احۇڶ ڬۇرېو، احاراب بۈڶ ڬۇرېو.


108. Бараб ахIулIги, ахIараб болIгийила бихьинчи лъалев.

۱۰۸. باراب احۇڶـڬێ، احاراب بۈڶـڬێيێلا بێڮێنچێ ڸالېو.


109. Бараб лълъар борххуларесс, ккараб къоги борххулареб.

۱۰۹. باراب ڷار بۈرخۇلارېص، ڭاراب قۈڬێ بۈرخۇلارېب. 


110. Баракат гьечIеб даранги, давлат гьечIеб ригьинги.

۱۱۰. باراكات هېڃېب دارانڬێ، داولات هېڃېب رێهێنڬێ.


111. Баракат лъуни, цоги гIемераб лъечIони, нусгоги дагьаб.

۱۱۱. باراكات ڸۇنێ، ݭۈڬێ عېمېراب ڸېڃۈنێ، نۇسڬۈڬێ داهاب.


112. Барахщарассул боцIцIи сахаватасс кваналеб.

۱۱۲. باراځۺاراصۇل بۈڞێ ساخاواتاص كوانالېب.


113. Барахщарассул къайи къавул гьойцца кваналебила.

۱۱۳. باراځۺاراصۇل قايێ قاوۇل هۈيڛا كوانالېبێلا.


114. Барахщарассул – чияе, чехь квешассул – жиндиего.

۱۱۴. باراځۺاراصۇل - چێيايې، چېڮ كوېشاصۇل - جێندێيېڬۈ.


115. Баргъичал рокьила – мун вокьиларо, кьураб жо босила – мун восиларо. 

۱۱۵. بارغێچال رۈڨێلا - مۇن وۈڨێلارۈ، ڨۇراب جۈ بۈسێلا - مۇن وۈسێلارۈ.


Кицилъун лIугьарал гьал рагIаби абун руго херав гIарцул къебедассе йокьарай гIолохъанай ясалълъ. МагIарулаз гьаб кици хIалтIизабула вас махссараде кколей ясалълъул, махссараде ккун дурц кваналей якьадалълъул, рекIелI рокьи гьечIев жиндиего жо цIакъ бокьулев гьудул-гьалмагъассул, вацц-васассул хIакъалълъулI.

كێښێڸۇن ڶۇهارال هال راعابێ ابۇن رۇڬۈ ځېراو عارښۇل قېبېداصې يۈڨاراي عۈلۈڅاناي ياساڷ. ماعارۇلاز هاب كێݭێ حالطێزابۇلا واس ماخصارۈدې ڭۈلېي ياساڷۇل، ماخصارۈدې ڭۇن دۇرڛ كوانالېي ياڨاداڷۇل، رېگېڶ رۈڨێ هېڃېو جێندێيېڬۈ جۈ ڝاق بۈڨۇلېو هۇدۇل- هالماغاصۇل، واڛ- واساصۇل حاقاڷۇڶ. 

​

116. Баркала гьечIеб кечI – кири гьечIеб лаила.

۱۱۶. باركالا هېڃېب كېڃ - كێرێ هېڃېب لائێلا.


117. Баркат гьечIеб боцIцIудассаги цIунаги, гьуинлъи гьечIеб ригьнадассаги цIунаги.

۱۱۷. باركات هېڃېب بۈڞۇداصاڬێ ڝۇناڬێ، هۇئێنڸێ هېڃېب رێهناداصاڬێ ڝۇناڬێ.


118. Баркат гьечIеб боцIцIиялдассан баркат бахунареб.

۱۱۸. باركات هېڃېب بۈڞێيالداصانڬێ باركات باځۇنارېب.


119. Бартигун хIур чIчIикIи лълъикI, хIамагун кIалцIи квинегIан.

۱۱۹. بارتێڬۇن حۇر ڄێگێ ڷێگ، حاماڬۇن گالڝێ كوێنېعان.


120. Бархъалиссесс хъабида гIоркь бокьаралълъуб гъолеб.

۱۲۰. بارڅالێصېص څابێدا عۈرڨ بۈڨاراڷۇب غۈلېب.


121. Барщараб меххалълъ пихъги жибго бортулеб, гIураб меххалълъ васасс чIчIужу ячеян чагъанаги жинццаго хъвалеб.

۱۲۱. بارۺاراب مېخاڷ فێڅڬێ جێبڬۈ بۈرتۇلېب، عۇراب مېخاڷ واساص ڄۇجۇ ياچېـيان چاغاناڬێ جێنڛاڬۈ څوالېب.


122. Барщараб пихъалълъе дару – кванай.

۱۲۲. بارۺاراب فێڅاڷې دارۇ - كواناي.


123. Барщарал рекъолел къварилъи ккейгун.

۱۲۳. بارۺارال رېقۈلېل قوارێڸێ ڭېيڬۇن.


124. Барщарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб.

۱۲۴. بارۺاراصې ڨېي هېڃېب، ڨێجاراصې تېي هېڃېب.


125. Барщарассе – щинкIил, щинкIарассе – ратIа.

۱۲۵. بارۺاراصې - ۺێنگێل، ۺێنگاراصې - راطا.


126. Барщидал кваначIеб гIеч гIодобе бортун хола.

۱۲۶. بارۺێدال كواناڃېب عېچ عۈدۈبې بۈرتۇن ځۈلا.


127. БарщичIого пихъ кванаге, бежичIого чед кванаге.

۱۲۷. بارۺێڃۈڬۈ فێڅ كواناڬې، بېجێڃۈڬۈ چېد كواناڬې.


128. Барщуларевги хIама, барщун рекъезе  лъаларевги хIама.

۱۲۸. بارۺۇلارېوڬێ حاما، بارۺۇن رېقېزې ڸالارېوڬێ حاما.


129. Баси беццейила, оц байила.

۱۲۹. باسێ بېڛېيێلا، ئۈښ بايـێلا.


130. Баси лълъил кIанцIаниги щиб, бече нилIер бугелълъул.

۱۳۰. باسێ ڷێل گانڝانێڬێ ۺێب، بېچې نێڶېر بۇڬېڷۇل.


131. Басиялълъ гIощтIогIоркь хъуб гьабун батанила.

۱۳۱. باسێياڷ عۈۺطۈعۈرڨ څۇب هابۇن باتانێلا.


Маххул къебедассдаги цо бечедав чияссдаги гьоркьоб дагIба-къецц ккун буго. КIияссдаго гьоркьоб шаргIалълъул хIукму къотIизе гьел дибирассухъе ине кколел рукIун руго. Маххул къебедасс дибирассе ришваталълъе цо лълъикIаб гIащтIи щвезабун буго. Бечедав чияссги дибирассул рагьде баси щвезабун буго.
Дибир хIукму къотIизехъин вугеб меххалълъ маххул къебедасс абун буго: «Дуцца, дибир, хIукму гIощтIоцца гIадин къотIе»,– ян.
Дибирасс данде жаваб кьун буго: «Басиялълъ гIощтIогIоркь хъуб гьабун буго,» – ян.

ماخۇل قېبېداصداڬێ ښۈ بېچېداو چێياصداڬێ هۈرڨۈب داعبا- قېڛ ڭۇن بۇڬۈ. گێياصداڬۈ هۈرڨۈب شارعاڷۇل حۇكمۇ قۈطێزې هېل دێـبێراصۇڅې ئێنې ڭۈلېل رۇگۇن رۇڬۈ. ماخۇل قېبېداص دێـبێراصې رێشواتاڷې ښۈ ڷێگاب عاۺطێ ۺوېزابۇن بۇڬۈ. بېچېداو چێياصڬێ دێـبێراصۇل راهدې باسێ ۺوېزابۇن بۇڬۈ.

دێـبێر حۇكمۇ قۈطێزېڅێن مېخاڷ ماخۇل قېبېداص ابۇن بۇڬۈ: "دۇڛا، دێبێر، حۇكمۇ عۈۺطۈڛا عادێن قۈطې"، - يان.

دێبێراص داندې جاواب ڨۇن بۇڬۈ: "باسێياڷ عۈۺطۈعۈرڨ څۇب هابۇن بۇڬۈ"، - يان. 

​

132. Басиялълъухъ оц кьоге.

۱۳۲. باسێياڷۇڅ ئۈښ ڨۈڬې.


133. Басрияб алаталълъ бо гIуцIцIуларо.

۱۳۳. باسرێـياب الاتاڷ بۈ عۇڞۇلارۈ.


134. Басрияб гордида цIияб къвал гъуни, къоролалълъе гьебги гъвел буго.

۱۳۴. باسرێـياب ڬۈردێدا ڝێياب قوال غۇنێ، قۈرۈلاڷې هېبڬێ غوېل بۇڬۈ. 


135. Басрияб наккдалълъа цIияб бугIаги бахъуге, ссвараб питнаялда гъоркь цIаги бакуге.

۱۳۵. باسرێـياب ناڭداڷا ڝێياب بۇعاڬێ باڅۇڬې، صواراب فێتنايالدا غۈرڨ ڝاڬێ باكۇڬې.


136. Басрияб пандридаги чанги лълъикIаб бакъан бачине бегьула.

۱۳۶. باسرێـياب فاندرێداڬێ چانڬێ ڷێگاب باقان باچێنې بېهۇلا.


137. Басрияб ретIине чIухIарассе цIияб щолареб.

۱۳۷. باسرێـياب رېطێنې ڃۇحاراصې ڝێياب ۺۈلارېب.


138. Басрияб холаро цIиялълъ жиндиего бакI бахъичIого.

۱۳۸. باسرێـياب ځۈلارۈ ڝێياڷ جێندێـيېڬۈ باگ باڅێڃۈڬۈ.


139. Басрияб цIцIулалълъул цIияб гъалдибер, цIияй бахIаралълъул херав бахIарав.

۱۳۹. باسرێياب ڞۇلاڷۇل ڝێياب غالدێبېر، ڝێياي باحاراڷۇل ځېراو باحاراو.


140. Басриябги цIуне, цIиябги лъай.

۱۴۰. باسرێـياب ڝۇنې، ڝێياب ڸاي.


141. Бассарун коралдасса кванан эбел бергьана, ххенон гьобоялдасса гьанщун лъимал бергьана.

۱۴۱. باصارۇن كۈرالداصان كوانان ئېبېل بېرهانا، خېنۈن هۈبۈيالداصا هانۺۇن ڸێمال بېرهانا.


142. Батаралълъуб батараб те, босаралълъуб босараб лъе.

۱۴۲. باتاراڷۇب باتاراب تې، بۈساراڷۇب بۈساراب ڸې.
 

 

143. Батун бечелъула, бихьун цIцIодорлъула.

۱۴۳. باتۇن بېچېڸۇلا، بێڮۇن ڞۈدۈرڸۇلا.


144. БатIаргьаде тIи бан бугилан абурабила Мала Нассрудиницца.

۱۴۴. باطارهادې طێ بان بۇڬێلان ابۇرابێلا مالا ناصرۇدێنێڛا.


Мала Нассрудинида асскIове вачIаравила мадугьал хурибе босизе батIаргьин кьейилан. Малаясс абурабила батIаргьаде тIи бан бугилан. ВахIин, гьелдегийищин тIи балебан гIажаиблъаравила мадугьал. Чияхъе кьезе бокьичIеб меххалълъ балилан абурабила Мала Нассрудиницца.

مالا ناصرۇدێنێدا اصگۈوې واڃاراوێلا مادۇهال ځۇرێبې بۈسێزې باطارهێن ڨېيێلان. 

​

145. БатIиял хвеялдасса воххарав, ххадувго цун, живгоги хвезе бегьулев.

۱۴۵. باطێيال ځوېيالداصا وۈخاراو، خادۇوڬۈ ݭۇن، جێوڬۈڬێ ځوېزې بېهۇلېو.


146. Баххилав чияссулгун гьудуллъи гьабуни, бищунго дуе къваригIараб бакIалда живго гIодов чIчIола.

۱۴۶. باخێلاو چێياصۇلڬۇن هۇدۇلڸێ هابۇنێ، بێۺۇنڬې دۇيې قوارێعاراب باگالدا جێوڬۈ عۈدۈو ڄۈلا.


147. Баххиласс кваналарищан гьикъулеб, сахаватасс кьолеб.

۱۴۷. باخێلاص كوانالارێۺان هێقۇلېب، ساخاواتاص ڨۈلېب. 


148. Баххиллъи – бацIцIадаб рекIелIан, жахIда – хъубаб рекIелIан.

۱۴۸. باخێلڸێ - باڞاداب رېگېڶان، جاحدا - څۇباب رېگېڶان.


149. Баххиллъиги намусги цо рекIелI букIунаро.

۱۴۹. باخێلڸێڬێ نامۇسڬێ ښۈ رېگېڶ بۇگۇنارۈ.


150. Бахчун квине кколеб гьаналдасса, тIатун квине бегьулеб мочоххинкI лълъикIаб.

۱۵۰. باځچۇن كوێنې ڭۈلېب هانالداصا، طاتۇن كوێنې بېهۇلېب مۈچۈخێنگ ڷێگاب.


151. Бахъаги кIиго бер, чIахъаги ункъго беран абулебила бацIицца.

۱۵۱. باڅاڬێ گێڬۈ بېر، ڃاڅاڬێ ئۇنقڬۈ بېران ابۇلېبێلا باڝێڛا.


152. Бахъараб бералда хъат чIван щибилеб.

۱۵۲. باڅاراب بېرالدا څات ڃوان ۺێبێلېب.


153. Бахъараб хьит реххизеги нилIерго бокIон лълъикIила.

۱۵۳. باڅاراب ڮێت رېخێزېڬێ نێڶېرڬۈ بۈگۈن ڷێگێلا.


154. Бахъаралълъуб бихъе ццин.

۱۵۴. باڅاراڷۇب بێڅې ڛێن.


155. Бахъизеги гали ццебе бахъараб лълъикIаб.

۱۵۵. باڅێزېڬێ ڬالێ ڛېبې باڅاراب ڷێگاب.


156. Бахьи къосарай лълъадуда данде чIваялдасса гIалхул хъумуралда данде чIвай нусцIцIул лълъикIаб.

۱۵۶. باڮێ قۈساراي ڷادۇدا داندې ڃوايالداصا عالخۇل څۇمۇرالدا داندې ڃواي نۇسڞۇل ڷێگاب.


157. Бахьинаб надалдасса гьоко богIол цIоларо, 

Ххалатаб гарбидасса къвал ххарил бахъуларо.

۱۵۷. باڮێناب نادالداصا هۈكۈ بۈعۈل ڝۈلارۈ،

خالاتاب ڬاربێداصا قوال خارێل باڅۇلارۈ. 


158. БахIараб гIумру анищ, гьанжессеб гIакълу анищ.

۱۵۸. باحاراب عۇمرۇ انێۺ، هانجېصېب عاقلۇ انێۺ.


159. БахIараб меххалълъ – ахтачу гIадин, херлъараб меххалълъ – гьагIдолеб хIама гIадин.

۱۵۹. باحاراب مېخاڷ - اځتاچۇ عادێن، ځېرڸاراب مېخاڷ - هاعدۈلېب حاما عادێن.


160. БахIараб меххалълъ гьабичIеб херлъидал батуларо.

۱۶۰. باحاراب مېخاڷ هابێڃېب ځېرڸێدال باتۇلارۈ.


161. БахIараб меххалълъ хIалтIизе кIухIаллъарав херлъидал кIицIцIул хIалтIизе ккола.

۱۶۱. باحاراب مېخاڷ حالطێزې گۇحالڸاراو ځېرڸێدال گێڞۇل حالطێزې ڭۈلا.


162. БахIарайгIан кIалъаге, кIал ккурабгIан кванаге.

۱۶۲. باحارايعان گاڸاڬې، گال ڭۇرابعان كواناڬې.


163. БахIарго херлъугеги, херлъун хъарцинлъугеги.

۱۶۳. باحارڬۈ ځېرڸۇڬېڬێ، ځېرڸۇن څارښێنڸۇڬېڬێ.


164. БахIаргоги хогеги, херлъун дабагъ лIугьинегIанги ххутIугеги.

۱۶۴. باحارڬۈڬێ ځۈڬېڬێ، ځېرڸۇن داباغ ڶۇعێنېعانڬێ خۇطۇڬېڬێ.


165. БахIаргойин гъветI гьетIулеб.

۱۶۵. باحارڬۈيێن غوېط هېطۇلېب.


166. БахIарлъуда – кополчи, харадунив – чIандачи.

۱۶۶. باحارڸۇدا - كۈلۈلچێ، ځارادۇنێو - ڃانداچێ.


167. БахIарчи къинлъулаго гуревила холев, рагъдайила.

۱۶۷. باحارچێ قێنڸۇلاڬۈ ڬۇرېوێلا ځۈلېو، راغدايێلا.


168. БахIарчи кьалда хола, хIалихьат боснов хола.

۱۶۸. باحارچێ ڨالدا ځۈلا، حالێڮات بۈسنۈو ځۈلا.


169. БахIарчи лъала хIинкъи ккараб бакIалда, гIакъил лъала чара хвараб ишалда гьоркьов.

۱۶۹. باحارچێ ڸالا حێنقێ ڭاراب باگالدا، عاقێل ڸالا چارا ځواراب ئێشالدا هۈرڨۈو.


170. БахIарчи хъабчилIги ватула, чу гьирикьги батула.

۱۷۰. باحارچێ څابچێڶـڬێ واتۇلا، چۇ هێرێڨڬێ باتۇلا.


171. БахIарчи хIинкъи бугеб къоялълъ чучуларев.

۱۷۱. باحارچێ حێنقێ بۇڬېب قۈياڷ چۇچۇلارېو.


172. БахIарчи цин хола, хIалихьат анцIцIцIул хола.

۱۷۲. باحارچێ ښێن ځۈلا، حالێڮات انڝڞۇل ځۈلا.


173. БахIарчи цIакъав кьалда, кьибил кIудияв росулI.

۱۷۳. باحارچێ ڝاقاو ڨالدا، ڨێبێل گۇدێياو رۈسۇڶ. 


174. БахIарчи цIакъав – ЧIондокьа ХIажияв, цIцIар – ХIажимурадие (ХIажимурадил кици).

۱۷۴. باحارچێ ڝاقاو - ڃۈندۈڨا حاجێياو، ڞار - حاجێمۇرادێيې (حاجێمۇرادێل كێښێ).


ХIажимурадицца кидаго гьадинаб къимат кьолеб букIун буго ЧIондокьа ХIажияссе. ЧIондокьа ХIажияв вукIана ХIажимурадил чукъа, мухъилав рагъухъан, ХIажимурадие бика хъамулеб сордоялълъ тIоццеве галаналде вахарав, бика кодое щвезе киназего нухги рагьарав чи.

حاجێمۇرادێڛا كێداڬۈ هادێناب قێمات ڨۈلېب بۇگۇن بۇڬۈ ڃۈندۈڨا حاجێياصې. ڃۈندۈڨا حاجێياو وۇگانا حاجێمۇرادێل چۇڅا، مۇڅێلاو راغۇڅان، حاجێمۇرادێيې بێكا څامۇلېب سۈردۈياڷ طۈڛېوې ڬالانالدې واځاراو، بێكا كۈدۈيې ۺوېزې كێنازېڬۈ نۇځڬێ راهاراو چێ.

​

175. БахIарчи чарангIан гьетIуларев, хIалихьат пахь гIадин хьетIарулев.

۱۷۵. باحارچێ چارانعان هېطۇلارېو، حالێڮات فاڮ عادێن ڮېطارۇلېو.

 
176. БахIарчи чол кьолонив холев.

۱۷۶. باحارچێ چۈل ڨۈلۈنێو ځۈلېو.


177. БахIарчилъи яхIалълъулълъила букIунеб (яхI гьечIелълъуб бахIарчилъи букIунареб).

۱۷۷. باحارچێڸێ ياحاڷۇڷێلا بۇگۇنېب (ياح هېڃېڷۇب باحارچێڸێ بۇگۇنارېب).


178. БахIарчилъиги намусги цадахъ букIунеб, цояб билани, цоябги билулеб.

۱۷۸. باحارچێڸێڬێ نامۇسڬێ ښاداڅ بۇگۇنېب، ښۈياب بێلانێ، ښۈيابڬێ بێلۇلېب.


179. БахIарчилъи рагъда гуребги бихьизабизе бегьулебила.

۱۷۹. باحارچێڸێ راغدا ڬۇرېبڬێ بێڮێزابێزې بېهۇلېبێلا.


180. БахIарчилъиялда цадахъ хIилаги букIине кколеб.

۱۸۰. باحارچێڸێيالدا ښاداڅ حێلاڬێ بۇگێنې ڭۈلېب.


МагIарулаз гьаб кици ХIажимурадиде гIунтIизабула. Гьесс гIемер абулел рукIун руго гьал рагIаби.

ماعارۇلاز هاب كێښێ حاجێمۇرادێدې عۇنطێزابۇلا. هېص عېمېر ابۇلېل رۇگۇن رۇڬۈ هال راعابێ.

 

181. БахIарчиясс бадибе абула, хIалихьат нахъассан кIалъала.

۱۸۱. باحارچێياص بادێـبې ابۇلا، حلێڮات ناڅاصان گاڸالا.


182. БахIарчиясс балъголъи хабалIе босулеб.

۱۸۲. باحارچێياص باڸڬۈڸێ ځاباڶې بۈسۇلېب.


183. БахIарчиясс бахIарчияссе зарал гьабулареб.

۱۸۳. باحارچێياص باحارچێياصې زارال هابۇلارېب.


184. БахIарчиясс гIайиб жиндаго чIвала, хIалихьатасс гIайиб чияде реххула.

۱۸۴. باحارچێياص عايێب جێنداڬۈ ڃوالا، حالێڮاتاص عايێب چێيادې رېخۇلا.


185. БахIарчиясс загIипассдасса къиссасс босулареб.

۱۸۵. باحارچێياص زاعێفاصداصا قێصاص بۈسۇلارېب.


186. БахIарчиясс къо хIехьола, хIалихьатасс мугъ реххула.

۱۸۶. باحارچێياص قۈ حېڮۈلا، حالێڮاتاص مۇغ رېخۇلا.


187. БахIарчияссдасса хIинкъуге, хIалихьатав гьудулассдасса хIинкъа.

۱۸۷. باحارچێياصداصا حێنقۇڬې، حالێڮاتاو هۇدۇلاصداصا حێنقا.


188. БахIарчияссе рагIи хвей – живго хвей гIадаб жо.

۱۸۸. باحارچێياصې راعێ ځوېي - جێوڬۈ ځوېي عاداب جۈ.


189. БахIарчияссул бахIарчилъи носол балада бараб жойила.

۱۸۹. باحارچێياصۇل باحارچێڸێ نۈسۈل بالادا باراب جۈيێلا.


190. БахIарчияссул кIиго рагIи букIунареб.

۱۹۰. باحارچێياصۇل گێڬۈ راعێ بۇگۇنارېب.


191. БахIарчияссул кIиго рачел букIунеб, цоябниги чучани, чилъи холеб.

۱۹۱. باحارچێياصۇل گێڬۈ راچېل بۇگۇنېب، ښۈيابنێڬێ چۇچانێ، چێڸێ ځۈلېب.


192. БахIарчияссул надалда – меседил мугьру, цIцIукIаяссул мугъалда – карпиталълъул дангъва.

۱۹۲. باحارچێياصۇل نادالدا - مېسېدێل مۇهرۇ، ڞۇگاياصۇل مۇغالدا - كارفێتاڷۇل دانغوا.

​
 

 

193. БахIарчияссул цIцIар кибего рагIула.

۱۹۳. باحارچێياصۇل ڞار كێبېڬۈ راعۇلا.


194. БахIарчияссул чIухIи – кьалда бергьин, хIалихьатав чияссул чIухIи –  кванан бергьин.

۱۹۴. باحارچێياصۇل ڃۇجێ - ڨالدا بېرهێن، حالێڮاتاو چێياصۇل - كوانان بېرهێن.


195. БахIри гьечIев чанахъан – чухъа гьечIев нуцалчи.

۱۹۵. باحرێ هېڃېو چاناڅان - چۇڅا هېڃېو نۇښالچێ. 


196. БахIриялълъул хIал лъачIого, ручниб гIанкIкI къинлъулареб.

۱۹۶. باحرێياڷۇل حال ڸاڃۈڬۈ، رۇچنێب عانڴ قێنڸۇلارېب.


197. Бацизе кIолареб кIалтIуги рагьуге, кIалалълъ бичизе кIолареб гарацIцIги баге.

۱۹۷. باښێزې گۈلارېب گالطۇڬێ راهۇڬې، گالاڷ بێچێزې گۈلارېب ڬاراڞڬێ باڬې.


198. БацI бихьараб хIама хIохьокьаги хIинкъулебила.

۱۹۸. باڝ بێڮاراب حاما حۈڮۈڨاڬێ حێنقۇلېبـێلا.


199. БацI гьечIеб кIкIалахъ гIанкIкIги ханила.

۱۹۹. باڝ هېڃېب ڴالاڅ عانڴـڬێ ځانێلا.


200. БацI гьечIеб рохь букIунареб, вехь гьечIеб гIи букIунареб.

۲۰۰. باڝ هېڃېب رۈڮ بۇگۇنارېب، وېڮ هېڃېب عێ بۇگۇنارېب.


201. БацI унтуе кьижулеб, кьалуе борчIулеб.

۲۰۱. باڝ ئۇنتۇيې ڨێجۇلېب، ڨالۇيې بۈرڃۇلېب.


202. БацI хIинкъизе хIамицца гIундул кIорокIулелила.

۲۰۲. باڝ حێنقێزې حامێڛا عۇندۇل گۈرۈگۇلېلێلا.


203. БацI цIцIахIилаб букIунилан гуребила чIвалеб, гIиялълъ речIчIулелълъулила.

۲۰۳. باڝ ڞاحێلاب بۇگۇنێلان ڬۇرېـبـێلا ڃوالېب، عێياڷ رېڄۇلېڷۇلێلا.


204. БацIги циги багъулди – царацца би чIчIикIулди.

۲۰۴. باڝڬێ ښێڬێ باغۇلدێ - ښاراڛا بێ ڄێگۇلدێ.


205. БацIгун багъун чахъу бергьинаро, чугун бекерун хIама бергьинаро.

۲۰۵. باڝڬۇن باغۇن چاڅۇ بېرهێنارۈ، چۇڬۇن بېكېرۇن حاما بېرهێنارۈ.


206. БацIида гурони бецIцIаб сардил хIал лъаларебила.

۲۰۶. باڝێدا ڬۇرۈنێ بېڞاب ساردێل حال ڸالارېبێلا.


207. БацIида кIалдибе кьегIер реххуге, мохмохида нах бахунге.

۲۰۷. باڝێدا گالدێـبې ڨېعېر رېخۇڬې، مۈخمۈخێدا ناځ باځۇنڬې.


208. БацIида кIалдисса тIинчIчI бахъулареб.

۲۰۸. باڝێدا گالدێصا طێنڄ باڅۇلارېب.


209. БацIида макьилI гIи бихьулебила, катида макьилI гIункIкI бихьулебила.

۲۰۹. باڝێدا ماڨێڶ عێ بێڮۇلېبێلا، كاتێدا ماڨێڶ عۇنڴ بێڮۇلېبێلا.


210. БацIида ракIалда – чахъу, чанахъанассда ракIалда – бацI.

۲۱۰. باڝێدا راگالدا - چاڅۇ، چاناڅاناصدا - باڝ.


211. БацIида щибила лъалеб бетIергьанчияссе чахъдал хиралъи.

۲۱۱. باڝێدا ۺێبێلا ڸالېب بېطېرهانچێياصې چاڅدال خێراڸێ.


212. БацIикьа хIинкъарасс гIи гьабулареб.

۲۱۲. باڝێڨا حێنقاراص عێ هابۇلارېب.


213. БацIикьа хIинкъун, гъотIоде вахаравила, гъотIода ци батарабила.

۲۱۳. باڝێڨا حێنقۇن غۈطۈدې واځاراوێلا، غۈطۈدا ښێ باتارابێلا.


214. БацIил анищ – пуй-чIвай, цIцIогьорассул мурад – гьорол сордо.

۲۱۴. باڝێل انێۺ - فۇي- ڃواي، ڞۈهۈراصۇل مۇراد - هۈرۈل سۈردۈ. 


215. БацIил бетIер тарщидаго чIчIинтIе.

۲۱۵. باڝێل بېطېر تارۺێداڬۈ ڄێنطې.


216. БацIил гIамал гьечIеб тIинчIчI букIунареб.

۲۱۶. باڝێل عامال هېڃېب طێنڄ بۇگۇنارېب.


217. БацIил кьер хисула, ххассият цо букIуна.

۲۱۷. باڝێل ڨېر ځێسۇلا، خاصێيات ښۈ بۇگۇنا.


218. БацIил кIал гъуни ракьа гъадиццаги букъулеб.

۲۱۸. باڝێل گال غۇنێ راڨ غادێڛاڬێ بۇقۇلېب.


219. БацIил кIал цIцIоройги, цIцIогьорассул бохх бекаги.

۲۱۹. باڝێل گال ڞۈرۈيڬێ، ڞۈهۈراصۇل بۈخ بېكاڬێ.


220. БацIил макруялдассаги царал хIилаялдассаги цIунаги.

۲۲۰. باڝێل ماكرۇيالداصاڬێ ښارال حێلايالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


221. БацIилгун гьудуллъиги гьабуге, гьойдулгун махссараги гьабуге.

۲۲۱. باڝێلڬۇن هۇدۇلڸێڬێ هابۇڬې، هۈيدۇلڬۇن ماځصاراڬێ هابۇڬې.


222. БацIицца бацI чIваларебила, гIадан гIадамассда гурхIуларевила.

۲۲۲. باڝێڛا باڝ ڃوالارېبێلا، عادان عاداماصدا ڬۇرحۇلارېوێلا.


223. БацIицца гурони цIцIе чIваларо, цIцIецца гурони бурутI гьабуларо.

۲۲۳. باڝێڛا ڬۇرۈنێ ڞې ڃوالارۈ، ڞېڛا ڬۇرۈنێ بۇرۇط هابۇلارۈ.


224. БацIицца гьабураб гьвецца кваналеб.

۲۲۴. باڝێڛا هابۇراب هوېڛا كوانالېب.


225. БацIун хIамил чу лIугьинаро, чурун болъон бацIцIалъиларо.

۲۲۵. باڝۇن حامێل چۇ ڶۇهێنارۈ، چۇرۇن بۈڷۈن باڞاڸێلارۈ.


226. БацIун хIамил чу лIугьунаро, вуххун гIабдал цIцIодорлъуларо. 

۲۲۶. باڝۇن حامێل چۇ ڶۇهۇنارۈ، وۇخۇن عابدال ڞۈدۈرڸۇلارۈ.


227. БацIцIадаб иццул лълъимги тун ганщал жанир регараб хIорил лълъим гьекъолареб.

۲۲۷. باڞاداب ئێڛۇل ڷێمڬێ تۇن ڬانۺال جانێر رېڬاراب حۈرێل ڷێم هېقۈلارېب. 


228. БацIцIадаб меседил багьа холаро, ракI бацIцIадаб хIалтIул къимат холаро.

۲۲۸. باڞاداب مېسېدێل باها ځۈلارۈ، راگ باڞاداب حالطۇل قێمات ځۈلارۈ.


229. БацIцIадаб меседалълъ гIор бахунареб, гIамал гьечIей ясалълъ росу толареб.

۲۲۹. باڞاداب مېسېداڷ عۈر باځۇنارېب، عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇ تۈلارېب.


230. Бачани хIежалде хIамаги уна, хIежалде ан щинав хIажи кколаро.

۲۳۰. باچانێ حېجالدې حاماڬێ ئۇنا، حېجالدې ان ۺێناو حاجێ ڭۈلارۈ.


231. Бачалълъ чудук гIадин.

۲۳۱. باچاڷ چۇدۇك عادێن.


232. Бачидаго лъалебила оц лIугьунеб жо.

۲۳۲. باچێداڬۈ ڸالېبێلا ئۈښ ڶۇهۇنېب جۈ.


233. Бачидасса гIадалаб жо гьечIеб, гIорцIмадасса капураб жо гьечIеб.

۲۳۳. باچێداصا عادالاب جۈ هېڃېب، عۈرڝماداصا كافۇراب جۈ هېڃېب.


234. Бачил жаваб – гIакдацца.

۲۳۴. باچێل جاواب - عاكداڛا.


235. Бачида босараб гIамал гIакдада толареб.

۲۳۵. باچێدا بۈساراب عامال عاكدادا تۈلارېب.


236. БачитIа бечелъиги гьабе, оцотIа оцлъиги гьабе.

۲۳۶. باچێطا بېچېڸـێڬێ هابې، ئۈښۈطا ئۈښڸـێڬێ هابې.


237. БачIанила дард – давуданила дир лал, бакканила багIарбакъ – бокъанила дир лал.

۲۳۷. باڃانێلا دارد - داوۇنێلا دێر لال، باڭانێلا باعارباق - بۈقانێلا دێر لال.


238. БачIиналълъул хIисаб хаслихъе гьабе, ххутIаралълъул хIисаб ихдал гьабе.

۲۳۸. باڃێناڷۇل حێساب ځاسلێڅې هابې، خۇطاراڷۇل حێساب ئێځدال هابې.


239. БачIинеб-бачIинареб лъалареб гIурус, бачIинчIого букIунареб хасел.

۲۳۹. باڃێنېب - باڃێنارېب ڸالارېب عۇرۇس، باڃێنڃۈڬۈ بۇگۇنارېب خاسېل.


Кици бижун буго Шамилил къуват дагьлъизе лIугьараб, магIарухъе гIурус гIагарлъараб заманалда. ГIурусаз щущахъ биххизабизе магIишатго щай гьабилебан, хасалие хIадурлъи гьабиялде ракIго баларого, рукIун руго росабазул гIадамал. Гьеб меххалълъ цо гIакъилав херав чиясс абун руго, букIинебищ-букIинаребищали лъалареб жоялда бан, букIинчIого чара гьечIеб жо гьабичIого тоге абураб магIнаялда кицилъун тIиритIарал гьадал рагIаби.

كێښێ بێجۇن بۇڬۈ شامێلێل قۇوات داهڸێزې ڶۇهاراب، ماعارۇڅې عۇرۇس عاڬارڸاراب زامانالدا. عۇرۇساز ۺۇۺاڅ بێخێزابێزې ماعێشاتڬۈ ۺاي هابێلېبان، خاسالێيې حادۇرڸێ هابێيالدې راگڬۈ بالارۈڬۈ، رۇگۇن رۇڬۈ رۈسابازۇل عادامال. هېب مېخاڷ ښۈ عاقێلاو ځېراو چێياص ابۇن رۇڬۈ، بۇگێنېبێۺ- بۇگۇنارېبێۺالێ ڸالارېب جۈيالدا بان، بۇگێنڃۈڬۈ چارا هېڃېب جۈ هابێڃۈڬۈ تۈڬې ابۇراب ماعنايالدا كێښێڸۇن طێرێطارال هادال راعابێ.

​

240. БачIинилан къо бачIунареб, ккелилан чияде кколарел.

۲۴۰. باڃێنێلان قۈ باڃۇنارېب، ڭېلێلان چێيادې ڭۈلارېل.


241. БачIинищан гьикъун унти бачIунаребила, бегьилищан гьикъун хвел бачIунаребила.

۲۴۱. باڃێنێۺان هێقۇن ئۇنتێ باڃۇنارېبێلا، بېهێلێۺان هێقۇن ځوېل باڃۇنارېبێلا.


242. БачIунаго лълъар кквечIони, лълъутун унаго, рачIчI кквезе щолареб.

۲۴۲. باڃۇناڬۈ ڷار ڭوېڃۈنێ، ڷۇتۇن ئۇناڬۈ راڄ ڭوېزې ۺۈلارېب.


243. БачIунилан накIкI инчIого букIунареб.

۲۴۳. باڃۇنێلان ناڴ ئێنڃۈڬۈ بۇگۇنارېب.


244. БачIун чIчIараб гьой лълъикIаб, бачIун чIчIараб кето лълъикIаб. 

۲۴۴. باڃۇن ڄاراب هۈي ڷێگاب، باڃۇن ڄاراب كېتۈ ڷێگاب.


245. БачIунеб – гIагарда, унеб – рикIкIада.

۲۴۵. باڃۇنېب - عاڬاردا، ئۇنېب - رێڴادا.

​
 

 

246. БачIунебги борце, унебги борце.

۲۴۶. باڃۇنېبڬێ بۈرښې، ئۇنېبڬێ بۈرښې.


247. БачIунелълъул (кколелълъул) пикру гьабулев бахIарчи вахъунарев.

۲۴۷. باڃۇنېڷۇل (ڭۈلېڷۇل) فێكرۇ هابۇلېو باحارچێ واڅۇنارېو.


248. БачIухъе бо букIунареб, кьерххахъе зоб букIунареб.

۲۴۸. باڃۇڅې بۈ بۇگۇنارېب، ڨېرخاڅې زۈب بۇگۇنارېب.


249. Бащадаб гIамал-ххассият – щулияб рокьи.

۲۴۹. باۺاداب عامال- خاصێيات -  ۺۇلێياب رۈڨێ.


250. Бащадаб ххинкIги бекизе кколеб мадугьалассе.

۲۵۰. باۺاداب خێنگڬێ بېكێزې ڭۈلېب مادۇهالاصې.


251. Бащдаб бугIа бичун, дандежо босе.

۲۵۱. باۺداب بۇعا بێچۇن داندې جۈ بۈسې.


252. Бащдаб гьабун тараб хIалтIи – гьабизего гьабичIеб хIалтIи.

۲۵۲. باۺداب هابۇن تاراب حالطێ - هابێزېڬۈ هابێڃېب حالطێ.


253. Бегараб бацI бакъараб, бахъараб бацI гIорцIцIараб.

۲۵۳. بېڬاراب باڝ باقاراب، باڅاراب باڝ عۈرڞاراب.


254. Бегараб кьабурав, бал'араб чIварав (Бегараб буххизеги хварав чIвазеги кIолев “бахIарчи”).

۲۵۴. بېڬاراب ڨابۇراو، بالئاراب ڃواراو (بېڬاراب بۇخێزېڬێ ځواراو ڃوازېڬێ گۈلېو "باحارچێ".


255. Бегараб маххуда кьаву чIвалеб.

۲۵۵. بېڬاراب ماخۇدا ڨاوۇ ڃوالېب.


256. Бегун унеб гьакида Аллагьасс щиб гьабилеб.

۲۵۶. بېڬۇن ئۇنېب هاكێدا الاهاص ۺێب هابێلېب.


257. Бегун хвараб гъалбацIалдасса бахъун хвараб гьой лълъикIаб.

۲۵۷. بېڬۇن ځواراب غالباڝالداصا باڅۇن ځواراب هۈي ڷێگاب.


258. Бегун чIчIараб бакъун хвараб, бахъун чIчIараб гIорцIцIун хвараб.

۲۵۸. بېڬۇن ڄاراب باقۇن ځواراب، باڅۇن ڄاراب عۈرڞۇن ځواراب.


259. Бегьулебани, гьобол, гьеб ражи нижеццаги ххвилаан.

۲۵۹. بېهۇلېبانێ، هۈبۈل، هېب راجێ نێجېڛاڬێ خوێلائان.


Кици буго къарумай гIадан махссараде ккураб. Гьоболасс ххинкIазда данде ражи гIемер ххулеб букIун буго. БитIахъего ражи ххугеян абизеги кIвечIого, гьелълъ гьадинаб ссверел гьабун буго.
Гьаб кици тIамула бегьулареб жо гьабурав ялъуни гьабизе къассдалда вугев чияссе.

كێښێ بۇڬۈ قارۇماي عادان ماځصارۈدې ڭۇراب. هۈبۈلاص خێنگازدا داندې راجێ عېمېر خۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ. بێطاڅېڬۈ راجێ خۇڬېيان ابێزېڬێ گوېڃۈڬۈ، هېڷ هادێناب صوېرېل هابۇن بۇڬۈ.

هاب كێښێ طامۇلا بېهۇلارېب جۈ هابۇراو ياڸۇنێ هابێزې قاصدالدا وۇڬېو چێياصې.

​

260. БегIераб рагIи носодассаги рекIараб букIунебила.

۲۶۰. بېعېراب راعێ نۈسۈداصاڬێ رېگاراب بۇگۇنېبێلا.


261. Бежилеб-бежилареб лъалареб Тамарил гурга, ссвараб рохъдолI тIамураб, ссвартIун вакъун вугев дун.

۲۶۱. بېجێلېب - بېجێلارېب ڸالارېب تامارێل ڬۇرڬا، صواراب رۈڅدۈڶ طامۇراب صوارطۇن وۇڬېو دۇن.


262. БежичIеб чед кунелълъул Бигищ гIадин, гъурудалълъул ххинкIал кунелълъул Таймасхан гIадин.

۲۶۲. بېجێڃېب چېد كۇنېڷۇل بێڬێۺ عادێن، غۇرۇداڷۇل خێنگال كۇنېڷۇل تايماسځان عادێن.


263. Бежун ияхI кварав, бухIун нич кварав.

۲۶۳. بېجۇن ئێياح كواراو، بۇحۇن نێچ كواراو.


264. Бежун яхI кварассул керен бухIаги.

۲۶۴. بېجۇن ياح كواراصۇل كېرېن بۇحاڬێ.


265. Бежунги белъунгийищила бацIицца гьан кваналеб?

۲۶۵. بېجۇنڬێ بېڸۇنڬێيێۺێلا باڝێڛا هان كوانالېب.


266. Бекани бохх я ххалалъулеб, я къокълъулеб.

۲۶۶. بېكانێ بۈخ يا خالاڸۇلېب، يا قۈقڸۇلېب. 


267. Беканиги кьоларев чияссулгун хоно чIваге.

۲۶۷. بېكانێڬێ ڨۈلارېو چێياصۇلڬۇن ځۈنۈ ڃواڬې.


268. Бекараб мугъалда михир бачунге, къураб оцалде цIцIайи бахъуге.

۲۶۸. بېكاراب مۇغالدا مێځێر باچۇنڬې، قۇراب ئۈښالدې ڞايێ باڅۇڬې.


269. Бекараб ххвалчадасса ххутIараб лъелго лълъикI.

۲۶۹. بېكاراب خوالچاداصا خۇطاراب ڸېلڬۈ ڷێگ.


Гьаб буго чияцца чIван хварав чияссул хIакъалълъулI. Бидул хIакъалдасса хварассул гIагарлъи тIасса лIугьаян гьарулеб меххалълъ, маслигIатчагIаз гьезда ццебе лъолеб букIун буго гьаб суал.

هاب بۇڬۈ چێياڛا ڃوان ځواراو چێياصۇل حاقاڷۇڶ. بێدۇل حاقالداصا ځواراصۇل عاڬارڸێ طاصا ڶۇهايان هارۇلېب مېخاڷ، ماسلێحاتچاعاز هېزدا ڛېبې ڸۈلېب بۇگۇن بۇڬۈ هاب سۇئال.

​

270. Бекаралълъухъ бекулеб жо буго чед, цIуралълъухъ цIолеб жо буго парччи.

۲۷۰. بېكاراڷۇڅ بېكۇلېب جۈ بۇڬۈ چېد، ڝۇراڷۇڅ ڝۈلېب جۈ بۇڬۈ فارڿێ.


271. Бекарасс кварххи кье, кварасс гIакIа кье.

۲۷۱. بېكاراص كوارخێ ڨې، كواراص عاگا ڨې.


272. Бекарассда гурони боххдул унти лъалареб, бихьарассда гурони гIосол хIара лъалареб.

۲۷۲. بېكاراصدا ڬۇرۈنێ بۈخدۇل ئۇنتێ ڸالارېب، بێڮاراصدا ڬۇرۈنێ عۈسۈل حارا ڸالارېب.


273. Бекун зоб кьейиланги лIугьунелила лъимал.

۲۷۳. بېكۇن زۈب ڨېيێلانڬێ ڶۇهۇنېلێلا ڸێمال.


Вас гIодун вуго жиндихъе нус кьеян. Эбелалълъги кьун буго. Лъимал бекун зоб кьеянги лIугьине бегьулин, амма нилIецца лъималазухъе гьезие бокьан щинаб жо кьезе кколарилан гIакъилай мадугьалалълъ малълъигун, эбелалълъ васассухъа нус нахъе босун буго. Цинги вас: “Бекун зоб кье! Бекун зоб кье!” – ян гIодизе лIугьун вуго.

واس عۈدۇن وۇڬۈ جێندێڅې نۇس ڨېيان. ئېبېلاڷـڬێ ڨۇن بۇڬۈ. ڸێمال بېكۇن زۈب ڨېيانڬێ ڶۇهێنې بېهۇلێن، اما نێڶېڛا ڸێمالازۇڅې هېزێيې بۈڨان ۺێناب جۈ ڨېزې ڭۈلارێلان عاقێلاي مادۇهالاڷ ماڷێڬۇن، ئېبېلاڷ واساصۇڅا نۇس ناڅې بۈسۇن بۇڬۈ. ښێنڬێ واس: "بېكۇن زۈب ڨې! بېكۇن زۈب ڨې!" - يان عۈدێزې ڶۇهۇن وۇڬۈ. 

​

274. Бекьараб гурони, бижулареб.

۲۷۴. بېڨاراب ڬۇرۈنێ، بێجۇلارېب.


275. Бекьараб гурони хурисса бачIунареб. 

۲۷۵. بېڨاراب ڬۇرۈنێ ځۇرێصا باڃۇنارېب.


276. Бекьан щинаб хурги бачIунареб, гьаран щинай ясги кьоларей.

۲۷۶. بېڨان ۺێناب ځۇرڬێ باڃۇنارېب، هاران ۺێناي ياسڬێ ڨۈلارېي.


277. Бекьизе хур гурев, гIунтIизе оц гурев.

۲۷۷. بېڨێزې ځۇر ڬۇرېو، عۇنطێزې ئۈښ ڬۇرېو.


278. БекьичIесс хур лъилъуларо.

۲۷۸. بېڨێڃېص ځۇر ڸێڸۇلارۈ.


279. БекIкIулеб ганчIихъги  ралагьуге, бичIулеб цIцIулахъги ралагьуге.

۲۷۹. بېڴۇلېب ڬانڃێڅڬێ رالاهۇڬې، بێڃۇلېب ڞۇلاڅڬێ رالاهۇڬې.


280. Белъараб бежунги кванаге, бежараб белъунги кванаге.

۲۸۰. بېڸاراب بېجۇنڬێ كواناڬې، بېجاراب بېڸۇنڬێ كواناڬې.


ГIиял бетIергьанасс жиндирго вехь вегIерун вуго: «Воре, дуцца белъараб бежунги кванаге, бежараб белъунги кванаге», – ян.
Цо жого гьечIого гIиял бетIергьанасс дида гьадин абиларилан, вехьасс хIал бихьун буго. Белъараб бежунги бежараб белъунги квараб меххалълъ, гьанал тIагIам цIакъ тIокIаб батун буго. Цинги вехьасс, гьаб гьадин хвана, доб додин тIагIанаян, гIиял ох инабун буго.

عێيال بېطېرهاناص جێندێرڬۈ وېڮ وېعېرۇن وۇڬۈ: "وۈرې، دۇڛا بېڸاراب بېجۇنڬێ كواناڬې، بېجاراب بېڸۇنڬێ كواناڬې"، - يان.

ښۈ جۈڬۈ هېڃۈڬۈ عێيال بېطېرهاناص دێدا هادێن ابێلارێلان، وېڮاص حال بێڮۇن بۇڬۈ. بېڸاراب بېجۇنڬێ بېجاراب بېڸۇنڬێ كواراب مېخاڷ، هانال طاعام ڝاق طۈگاب باتۇن بۇڬۈ. ښێنڬێ وېڮاص، هاب هادێن ځوانا، دۈب دۈدێن طاعانايان، عێيال ئۈځ ئێنابۇن بۇڬۈ.

​

281. Бер бакъарав, чехь бакъарав, чияр хIарччда сахаватав.

۲۸۱. بېر باقاراو، چېڮ باقاراو، چێيار حارڿدا ساځاواتاو.


282. Бер баххилаб ххер гуро, ххер керчаб мегIер гуро.

۲۸۲. بېر باخێلاب خېر ڬۇرۈ، خېر كېرچاب مېعېر ڬۇرۈ.


283. Бер бахъарассдасса нич бахъарав сурарав.

۲۸۳. بېر باڅاراصداصا نێچ باڅاراو سۇراراو.


284. Бер бугессда йихьаги, ракI лълъикIассда ятаги (бахьи бугесс ячаги).

۲۸۴. بېر بۇڬېصدا يێڮاڬێ، راگ ڷێگاصدا ياتاڬێ (باڮێ بۇڬېص ياچاڬێ).


285. Бер къанщарассда бакъул нур бихьулареб, черхх унтарассда кванил тIагIам лъалареб.

۲۸۵. بېر قانۺاراصدا باقۇل نۇر بێڮۇلارېب، چېرخ ئۇنتاراصدا كوانێل طاعام ڸالارېب.


286. Бер гIункIрукьалълъ бацIцIе.

۲۸۶. بېر عۇنگرۇڨاڷ باڞې.


Бер унтарав чияссе тохтирасс гIакълу кьун буго, воре, гьеб гIункIрукьалълъ гурони бацIцIунгеян. Гьев нахъеги тохтирассухъе вачIун вуго, гIункIрукь бералде гIунтIуларилан. Тохтирасс абун буго: «ЦIакъ лълъикI рагIула. ГIунтIулареб батани, бацIцIинчIого те».

بېر ئۇنتاراو چێياصې تۈځتێراص عافلۇ ڨۇن بۇڬۈ، وۈرې، هېب عۇنگرۇڨاڷ ڬۇرۈنێ باڞۇنڬېيان. هېو ناڅېڬێ تۈځتێراصۇڅې واڃۇن وۇڬۈ عۇنگرۇڨ بېرالدې عۇنطۇلارێلان. تۈختێراص ابۇن بۇڬۈ: "ڝاق ڷێگ راعۇلا. عۇنطۇلارېب باتانێ، باڞێنڃۈڬۈ تې".

​

287. Бер къанщизегIан заманалълъ яхI гьабе, мунго бахIарчи вахъине.

۲۸۷. بېر قانۺێزېعان زاماناڷ ياح هابې، مۇنڬۈ باحارچێ واڅێنې.

​
 

 

288. Бер хъантIуге, боцIцIудасса чIухIуге.

۲۸۸. بېر څانطۇڬې، بۈڞۇداصا ڃۇجۇڬې.


289. Бер щваралълъубе хIетI щвезабулев.

۲۸۹. بېر ۺواراڷۇبې حېط ۺوېزابۇلېو.


290. Бераз берцинлъи балагьулебила, ракIалълъ гIакълу балагьулебила.

۲۹۰. بېراز بېرښێنڸێ بالاهۇلېبێلا، راگاڷ عاقلۇ بالاهۇلېبێلا.


291. Беразе макьу ххирияб, рокьуе ссвади ххирияб.

۲۹۱. بېرازې ماڨۇ خێرێياب، رۈڨۇيې صوادێ خێرێياب.


292. Берал ругила рекIел матIаби.

۲۹۲. بېرال رۇڬێلا رېگېل ماطابێ.


293. Берал рукIаго канлъи щибали пикру гьабулареб.

۲۹۳. بېرال رۇگاڬۈ كانڸێ ۺێبالێ فێكرۇ هابۇلارېب. 


294. Берал чIахIад, канлъи гьечI.

۲۹۴. بېرال ڃاحاد، كانڸێ هېڃ.


295. Бералда бихьараб – битIараб, гIиналда рагIараб – гьересси.

۲۹۵. بېرالدا - بێطاراب، عێنالدا راعاراب - هېرېصێ.


Росдае дибирлъи гьабизе иххтияр кьеялълъул имтихIаналда цо гIалимчияссда гьикъун буго:
- БитIаралдаги гьерессиялдаги гьоркьоб кигIанассеб манзил букIунеб?
- Ункъго килищ букIуна, – ян абун буго гIалимчиясс, бералдаги гIиналдаги гьоркьоб кверги чIван.
- Кин?
- Кин гурого, гьаб ункъго килщил манзилалда ццебеххун бугеб бералда бихьараб жо битIараб букIунелълъул, нахъеххун бугеб гIиналда рагIараб жо гьересси букIунелълъул.
Мажлисалълъ хIукму гьабун буго гIакъилаб жавабалълъе гIоло гьев росдал дибирлъун тезе.

رۈسدايې دێبێرڸێ هابێزې ئێختێيار ڨېياڷۇل ئێمتێحانالدا ښۈ عالێمچێياصدا هێقۇن بۇڬۈ:

- بێطارالداڬێ هېرېصێيالداڬێ هۈرڨۈب گێعاناصېب مانزێل بۇگۇنېب؟

- ئۇنقڬۈ كێلێۺ بۇگۇنا، - يان ابۇن بۇڬۈ عالێمچێياص، بېرالداڬێ عێنالداڬێ هۈرڨۈب كوېرڬێ ڃوان.

- كێن؟

- كێن ڬۇرۈڬۈ، هاب ئۇنقڬۈ كێلۺێل مانزێلالدا ڛېبېخۇن بۇڬېب بېرالدا بێڮاراب جۈ بێطاراب بۇگۇنېڷۇل، ناڅېخۇن بۇڬېب عێنالدا راعاراب جۈ هېرېصێ بۇگۇنېڷۇل.

ماجلێساڷ حۇكمۇ هابۇن بۇڬۈ عاقێلاب جاواباڷې عۈلۈ هېو رۈسدال دێبێرڸۇن تېزې.  

​

296. Бералда бихьараб гIадаб даран букIунареб.

۲۹۶. بېرالدا بێڮاراب عاداب داران بۇگۇنارېب.


297. Бералда бихьулареб ракIалда бихьулебила.

۲۹۷. بېرالدا بێڮۇلارېب راگالدا بێڮۇلېبێلا.


298. Бералда бихьулеб гурони боцIцIи букIунаребани, мискинчи вакъуцца хвелаан.

۲۹۸. بېرالدا بێڮۇلېب ڬۇرۈنێ بۈڞێ بۇگۇنارېبانێ، مێسكێنچێ واقۇڛا ځوېلائان.


299. Бералда гуребила бихьулеб, ракIалдайила.

۲۹۹. بېرالدا ڬۇرېبێلا بێڮۇلېب، راگالدايێلا.


300. Берални берцинал ругоан тIом хъазхъил гьечIебани.

۳۰۰. بېرالنێ بېرښێنال رۇڬۈئان طۈم څازڅێل هېڃېبانێ. 


301. Берацца бицунеб рекIелI бугеб жо.

۳۰۱. بېراڛا بێښۇنېب رېگېڶ بۇڬېب جۈ.


302. Бералълъул гIадаб унтиги гьечIеб, налъулгIан кIудияб ургъелги гьечIеб.

۳۰۲. بېراڷۇل عاداب ئۇنتێڬێ هېڃېب، ناڸۇلعان گۇدێياب ئۇرغېلڬێ هېڃېب.


303. Бергьараб гIорцIцIичIого, къуралълъе бутIа щолареб.

۳۰۳. بېرهاراب عۈرڞێڃۈڬۈ، قۇراڷې بۇطا ۺۈلارېب.


304. Бергьараб цIцIуяб жоялдассаги цIунаги, бугьараб мегIералдассаги цIунаги.

۳۰۴. بېرهاراب ڞۇياب جۈيالداصا ڝۇناڬێ، بۇهاراب مېعېرالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


305. Бергьарав – къавутIа, къурав – гIияда.

۳۰۵. بېرهاراو - قاوۇطا، قۇراو - عێيادا.


306. Бергьарав – тIад, тIамурав – гъоркь.

۳۰۶. بېرهاراو - طاد، طامۇراو - غۈرڨ.


307. Бергьаравги къуравги къаденахъе лъала.

۳۰۷. بېرهاراوڬێ قۇراوڬێ قادېناڅې ڸالا.


308. Бергьарай чIчIужу – чIчIинтIараб балагь.

۳۰۸. بېرهاراي ڄۇجۇ - ڄێنطاراب بالاه.


309. Бергьарай чIчIужуялдассаги цIунаги, чIчIун букIунеб хIамаялдассаги цIунаги.

۳۰۹. بېرهاراي ڄۇجۇيالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڄۇن بۇگۇنېب حامايالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


310. Бергьаралълъе – кIиго бутIа, кIарччамалълъе – лъабго бутIа.

۳۱۰. بېرهاراڷې - گێڬۈ بۇطا، گارڿاماڷې - ڸابڬۈ بۇطا.


311. Бергьарасс гьабуларебги, къурасс хIехьоларебги жо гьечIеб.

۳۱۱. بېرهاراص هابۇلارېبڬێ، قۇراص حېڮۈلارېبڬێ جۈ هېڃېب.


312. Бергьарассда гъоркьаги вахъунарев, къурассда тIассаги вахъунарев.

۳۱۲. بېرهاراصدا غۈرڨاڬێ واڅۇنارېو، قۇراصدا طاصاڬێ واڅۇنارېو.


313. Бергьарассдасса къалев, къурассде тIаделъулев.

۳۱۳. بېرهاراصداصا قالېو، قۇراصدې طادۇڸۇلېو.


314. Бергьарассде – къулун, къурассде – рортун.

۳۱۴. بېراراصدې - قۇلۇن، قۇراصدې - طادېڸۇلېو.


315. Бергьарассул – къо, къурассул – сордо.

۳۱۵. بېرهاراصۇل - قۈ، قۇراصۇل - سۈردۈ.


316. Бергьарассул ярагъ магIида букIаго, къурассул ярагъ чвархъулеб.

۳۱۶. بېرهاراصۇل ياراغ ماعێدا بۇگاڬۈ، قۇراصۇل ياراغ چوارڅۇلېب.


317. Бергьун чIчIоларев къун чIчIолев.

۳۱۷. بېرهۇن ڄۈلارېو قۇن ڄۈلېو.


318. Бергьунгеги гIищкъу къадар хъвачIезул, къун унгеги рокьи рукъ цолъаразул.

۳۱۸. بېرهۇنڬېڬێ عێشقۇ قادار څواڃېزۇل، قۇن ئۇنڬېڬێ رۈڨێ رۇق ݭۈڸازارۇل.


319. Бергьунгеги, къогеги, къаццандулел чIчIогеги! (тушманзабазде).

۳۱۹. بېرهۇنڬېڬێ، قۈڬېڬێ، قاڛاندۇلېل ڄۈڬېڬێ! (تۇشمانزابازې).


320. Бергьунессул къуваталдасса къолессул хIила бергьунеб.

۳۲۰. بېرهۇنېصۇل قۇواتالداصا قۈلېصۇل حێلا بېرهۇنېب.


321. БергIанассеб гьан кьуни, бахъизе бер кьелилан абулебила гIанкIуялълъ.

۳۲۱. بېرعاناصېب هان ڨۇنێ، باڅێزې بېر ڨېلێلان ابۇلېبێلا عانگۇياڷ.


322. Берзуе гIолареб черхх бугони щиб, чидай рокьи кьолеб ракI гьечIелдасса.

۳۲۲. بېرزۇيې عۈلارېب چېرخ ۺێب، چێداي رۈڨێ ڨۈلېب راگ هېڃېلداصا.


323. Бертаде гурони чед бекизе ккогеги, бокьун гурони тIутI лъезе ккогеги.

۳۲۳. بېرتادې ڬۇرۈنێ چېد بېكێزې ڭۈڬېڬێ، بۈڨۇن ڬۇرۈنێ طۇط ڸېزې ڭۈڬېڬێ.


324. Бертаде гурони чедги бекичIей, чурпаде гурони цIцIанги хIуличIей.

۳۲۴. بېرتادې ڬۇرۈنێ چېدڬێ بېكێڃېي، چۇرفادې ڬۇرۈنێ ڞانڬێ حۇلێڃېي.


325. Берталълъе аниги, хIамие хIалтIийила.

۳۲۵. بېرتاڷې انێڬێ، حامێيې حالطێيێلا.


326. Берталълъеги кванан а, гIурухъеги гьекъон а.

۳۲۶. بېرتاڷېڬێ كوانان ا، عۇرۇڅېڬێ هېقۈن ا.


327. Бертин гьабулелълъул – тула Тамари, мегъел гьабулелълъул – гIагарай чIчIужу.

۳۲۷. بېرتێن هابۇلېڷۇل - تۇلا تامارێ، مېغېل هابۇلېڷۇل - عاڬاراي ڄۇجۇ.


328. Бертин гьабуни – нусго гIайиб, гьабичIони – цо гIайиб.

۳۲۸. بېرتێن هابۇنێ - نۇسڬۈ عايێب، هابێڃۈنێ - ښۈ عايێب.


329. Бертин гьабурассе баркалаги гьечIеб, гьабичIого тарассе нагIанаги гьечIеб.

۳۲۹. بېرتێن هابۇراصې باركالاڬێ هېڃېب، هابێڃۈڬۈ تاراصې ناعاناڬێ هېڃېب.


330. Берцин бихьи гIадаб берцинлъи гьечIеб.

۳۳۰. بېرښێن بێڮێ عاداب بېرښێنڸێ هېڃېب.


331. Берцинаб бихъиялдасса сурукъаб букъи лълъикIаб.

۳۳۱. بېرښێناب بێڅێيالداصا سۇرۇقاب بۇقێ ڷێگاب.


332. Берцинаб гьерессиялдасса сурукъаб битIарабго лълъикIила.

۳۳۲. بېرښێناب هېرېصێيالداصا سۇرۇقاب بێطارابڬۈ ڷێگێلا.


333. Берцинаб жо гуребила берцинаб, берцин бихьарабила.

۳۳۳. بېرښێناب جۈ ڬۇرېبێلا بېرښێناب، بېرښێن بێڮارابێلا.


Гьаб кици гIунтIизабула гIакъилав, гьелдаго цадахъ бахIарчияв нухлулассде.
Къапила унеб букIанила лълъим гьечIеб авлахъалдассан. Гьеб авлахъалълъул цого-цо бугеб иццул бетIерги ккун букIанила гьенив, борххатаб сиги бан, чIчIарав цо нухал къотIулев чиясс – хъачагъасс. Гьессул гIадат букIанила лълъадал рахълъен цIезе вачIарав нухлулассда цо щиб бугониги гьикъулеб, лъани, гьессие лълъимги кьолеб, лъачIони, гьевги чIван, давла босулеб.

ГIагарлъухъ рещтIараб къапилаялда гьоркьосса цо  бахIарчи анила гьалмагъзабазе лълъим босун вачIине къотIиялда. Вакканила сивул гордухъан хъачагъ. Цо цIакъ берцинай, цо цIакъ сурукъай – кIиго гIаданги цоги гордухъан яккизаюн, гьесс гIолохъанчияссе къотIи гьабунила, гьикъараб жоялълъе жаваб кьезе кIвани, лълъим кьезе, кIвечIони, чIвазе.

- Гьай кIияйго гIаданалълъул кинай берцинай? – абун гьикъанила хъачагъасс.

- Дуда берцин йихьарай берцинай йиго, - ян жаваб кьунила нухлуласс.

- ТIад квер чIван, ругIун цIе, гьудул, дурго рахълъаби. БитIараб буго, – ян ахIанила хъачагъасс.

هاب كێښێ عۇنطێزابۇلا عاقێلاو، هېلداڬۈ ښاداڅ باحارچێياو نۇځلۇلاصدې.

قافێلا ئۇنېب بۇگانێلا ڷێم هېڃېب اولاڅالداصان. هېب اولاڅاڷۇل ښۈڬۈ- ښۈ بۇڬېب ئێڛۇل بېطېرڬێ ڭۇن بۇگانێلا هېنێو، بۈرخاتاب سێڬێ بان، ڄاراو ښۈ نۇځال قۈطۇلېو چێياص - څاچاغاص.

هېصۇل عادات بۇگانێلا ڷادال راڅڸېن ڝېزې واڃاراو نۇځلۇلاصدا ښۈ ۺێب بۇڬۈنێڬێ هێقۇلېب، ڸانێ، هېصێيې ڷێمڬێ ڨۈلېب، ڸاڃۈنێ، هېوڬێ ڃوان، داولا بۈسۇلېب.

عاڬارڸۇڅ رېۺطاراب قافێلايالدا هۈرڨۈصا ښۈ باحارچێ انێلا هالماغزابازې ڷێم بۈسۇن واڃێنې قۈطێيالدا. واڭانێلا سێوۇل ڬۈردۇڅان څاچاغ. ښۈ ڝاق بېرښێناي، ښۈ ڝاق سۇرۇقاي - گێڬۈ عادانڬێ ښۈڬێ  ڬۈردۇڅان ياڭێزايۇن، هېص عۈلۈڅانچێياصې قۈطێ هابۇنێلا، هێقاراب جۈياڷې جاواب ڨېزې گوانێ، ڷێم ڨېزې، گوېڃۈنێ، ڃوازې.

- هاي گێيايڬۈ عاداناڷۇل كێناي بېرښێناي؟ - ابۇن هێقانێلا څاچاغاص.

- دۇدا بېرښێن يێڮاراي بېرښێناي يێڬۈ، - يان جاواب ڨۇنێلا نۇځلۇلاص.

- طاد كوېر ڃوان، رۇعۇن ڝې، هۇدۇل، دۇرڬۈ راڅڸابێ. بێطاراب بۇڬۈ، - يان احانێلا څاچاغاص.
 

 
 

334. Берцинаб кIалалълъе – кIиго бутIа.

۳۳۴. بېرښێناب گالاڷې - گێڬۈ بۇطا.


335. Берцинаб мацIцIалълъила чIчIужугIадан гъоркье реххулей.

۳۳۵. بېرښێناب ماڞاڷێلا ڄۇجۇعادان غۈرڨې رېخۇلېي.


336. Берцинаб рагIи – рекIелIе бугеб нух.

۳۳۶. بېرښێناب راعێ - رېگېڶې بۇڬېب نۇځ.


337. Берцинаб рагIуцца мегIерги лълъухъур гьабулеб.

۳۳۷. بېرښێناب راعۇڛا مېعېرڬێ ڷۇڅۇر هابۇلېب.


338. Берцинаб рагIуцца маххул каву рагьулеб.

۳۳۸. بېرښێناب راعۇڛا ماخۇل كاوۇ راهۇلېب.


339. Берцинаб рагIуцца ХIоццомегIер бегулебила.

۳۳۹. بېرښێناب راعۇڛا حۈڛۈمېعېر بېڬۇلېبێلا.


340. Берцинаб тIогьол гIумру къокъабила.

۳۴۰. بېرښێناب طۈهۈل عۇمرۇ قۈقابێلا.


341. Берцинай – беразе, цIцIодорай – рекIее.

۳۴۱. بېرښێناي - بېرازې، ڞۈدۈراي - رېگېـيې.


342. Берцинай гIаданалда гIемерав чи кIалъала.

۳۴۲. بېرښێناي عادانالدا عېمېراو چێ گاڸالا.


343. Берцинай къачIалалде, къолое хур лъилъарай, къунщбиххалат щвелалде, гьарщун кIущтIа баччарай.

۳۴۳. بېرښێناي قاڃالالدې، قۈلۈيې ځۇر ڸێڸاراي، قۇنۺبال خالات ۺوېلالدې، هارۺۇن گۇشطا باڿاراي.


344. Берцинай чIчIужу мадугьалассул лълъикIайила.

۳۴۴. بېرښێناي ڄۇجۇ مادۇهالاصۇل ڷێگايێلا.


345. Берцинай яс йикIунарей цониги гIайиб гьечIей.

۳۴۵. بېرښێناي ياس يێگۇنارېي ښۈنێڬێ عايێب هېڃېي.


346. Берцинай яс – нухда бугеб гьалихур.

۳۴۶. بېرښێناي ياس - نۇځدا بۇڬېب هالێځۇر.


347. Берцинай яс, хIамитIенкел гIадатIа бан йигониги, йихьула.

۳۴۷. بېرښێناي ياس، حامێطېنكېل عاداطا بان يێڬۈنێڬێ، يێڮۇلا.


348. Берцинай ясалълъул гьумералдасса кIудияв чияссул гIакълу лълъикIабила.

۳۴۸. بېرښێناي ياساڷۇل هۇمېرالداصا گۇدێياو چێياصۇل عاقلۇ ڷێگابێلا.


349. Берцинайги лълъикIайги лълъиегоги йокьула, сурукъайги йокьула рокьул дангъва бугони.

۳۴۹. بېرښێنايڬێ ڷێگايڬێ ڷێيېڬۈڬێ يۈڨۇلا، سۇرۇقايڬێ يۈڨۇلا رۈڨۇل دانغوا بۇڬۈنێ.


350. Берцинайги лълъикIайги лълъиегоги йокьула, сурукъайги квешайги рокьи ккарасс ячуна.

۳۵۰. بېرښێنايڬێ ڷێگايڬێ ڷێيېڬۈڬێ يۈڨۇلا، سۇرۇقايڬێ كوېشايڬێ رۈڨێ ڭاراص ياچۇنا.


351. Берцинайни йигоанила гогьай гьечIеяни, бахIарчини вугоанила гIантав гьечIевани.

۳۵۱. بېرښێناينێ يێڬۈئانێلا ڬۈهاي هېڃېيانێ، باحارچێنێ وۇڬۈئانێلا عانتاو هېڃېوانێ.


352. Берцинал ясазде чан гьабулаго, чарухъалги холел, мунги херлъулев.

۳۵۲. بېرښێنال ياسازدې چان هابۇلاڬۈ، چارۇڅالڬێ ځۈلېل، مۇنڬێ ځېرڸۇلېو.


353. Берциналги ссурула ссанагIалъи гьечIони, ссураралги рокьула рокьул дангъва бугони.

۳۵۳. بېرښێنالڬێ صۇرۇلا صاناعاڸێ هېڃۈنێ، صۇرارالڬێ رۈڨۇلا رۈڨۇل دانغوا بۇڬۈنێ.


354. Берциналълъа хъамурай, хъахIазулълъа йищарай бищун квешай ятарай.

۳۵۴. بېرښێناڷا څامۇراي، څاحازۇڷا يێۺاراي بێۺۇن كوېشاي ياتاراي.


355. Берциналълъухъ ххал гьабе, лълъикIалълъухъ рокьи гьабе.

۳۵۵. بېرښێناڷۇڅ خال هابې، ڷێگاڷۇڅ رۈڨێ هابې. 


356. Берцинассде – кIкIуй, кIкIуяссде – цIа.

۳۵۶. بېرښێناصدې - ڴۇي، ڴۇياصدې - ڝا.


357. Берцинго чодасса вортизегIан, сурукъго вукIаниги, гьелда тIадго лълъикIила.

۳۵۷. بېرښێنڬۈ چۈداصا وۈرتێزېعان، سۇرۇڨڬۈ وۇگانێڬێ، هېلدا طادڬۈ ڷێگێلا.


358. Берцинго цIеххезе лъалессе жаваб камулареб.

۳۵۸. بېرښێنڬۈ ڝېخېزې ڸالېصې جاواب كامۇلارېب.


359. Берцинлъи балагьуге, лълъикIлъи балагье.

۳۵۹. بېرښێنڸێ بالاهۇڬې، ڷێگڸێ بالاهې.


360. Берцинлъи бахъуларо, бахьинлъи баркуларо.

۳۶۰. بېرښێنڸێ باڅۇلارۈ، باڮێنڸێ باركۇلارۈ.


361. Берцинлъи лълъикIаб цIцIекIлъи гъорлI гьечIеб, гIадатлъи лълъикIаб чIухIи гъорлI гьечIеб.

۳۶۱. بېرښێنڸێ ڷێگاب ڞېگڸێ غۈرڶ هېڃېب، عاداتڸێ ڷێگاب ڃۇحێ غۈرڶ هېڃېب.


362. Берцинлъиялдасса чIухIуге, гIакълуялдасса чIухIа.

۳۶۲. بېرښێنڸێيالداصا ڃۇحۇڬې، عاقلۇيالداصا ڃۇحا.


363. Берцинлъиялълъ цIцIар тIибитIарай, цIцIодорлъиялълъ росу баххилай.

۳۶۳. بېرښێنڸێياڷ ڞار طێبێطاراي، ڞۈدۈرڸێياڷ رۈسۇ باخێلاي.


364. Бессдал лъимал ццере ккелел ратани, дир яс къадар гьечIейлъун йижун ятагиян абурабила эбелалълъ.

بېصدال ڸێمال ڛېرې ڭېلېل راتانێ، دێر ياس قادار هېڃېيڸۇن يێجۇن ياتاڬێيان ابۇرابێلا ئېبېلاڷ.


365. Бессдал эбелалълъе алжанги бессдал лъималазе гьабураб лълъикIлъиялълъухъила, жужахIги гьезие гьабураб квешлъиялълъухъила.

۳۶۵. بېصدال ئېبېلاڷې الجانڬێ بېصدال ڸێمالازې هابۇراب ڷێگڸێياڷۇڅێلا، جۇجاحڬێ هېزێيې هابۇراب كوېشڸێياڷۇڅێلا.


366. БетIер батIияссул гIакълу батIияб, щекъер батIияссул гьаракь батIияб.

۳۶۶. بېطېر باطێياصۇل عاقلۇ باطێياب، ۺېقېر باطێياصۇل هاراڨ باطێياب.


367. БетIер бекарабго бухье, ругъун рецIцI ккелалде бухье.

۳۶۷. بېطېر بېكارابڬۈ بۇڮې، رۇغۇن رېڞ ڭېلالدې بۇڮې.


368. БетIер бекилалде къай, рукъи багьилалде бай.

۳۶۸. بېطېر بېكێلالدې قاي، رۇقێ باهێلالدې باي.


369. БетIер бичун чед босуге.

۳۶۹. بېطېر بێچۇن چېد بۈسۇڬې.


370. БетIер бичун чед босулеб хIалалде ккезеги чIчIогейила, чол жалилан ккун хIамил рачIчIги ккогейила.

۳۷۰. بېطېر بێچۇن بۈسۇلېب حالالدې ڭېزېڬێ ڄۈڬېيێلا، چۈل جالێلان ڭۇن حامێل راڄڬێ ڭۈڬېيێلا.


371. БетIер бокьани, гьа, хIатIал!

۳۷۱. بېطېر بۈڨانێ، ها، حاطال.


372. БетIер бугев чияссул тIагъур гьечIеб дуниял, тIагъур бугев чияссул бетIер гьечΙеб дуниял.

۳۷۲. بېطېر بۇڬېو چێياصۇل طاغۇر هېڃېب دۇنێيال، طاغۇر بۇڬېو چێياصۇل بېطېر هېڃېب دۇنێيال.


373. БетIер бугони тIагъур камулареб, тIажу бугони рухьен камулареб.

۳۷۳. بېطېر بۇڬۈنێ طاغۇر كامۇلارېب، طاجۇ بۇڬۈنێ رۇڮېن كامۇلارېب.


374. БетIер гьечIеб бо биххулеб, бетIергьанлъи гьечIеб боцIцIи щущалеб.

۳۷۴. بېطېر هېڃېب بۈ بێخۇلېب، بېطېرهانچێ هېڃېب بۈڞێ ۺۇۺالېب.


375. БетIер гьечIеб бодуе рагъда талихI кьолареб.

۳۷۵. بېطېر هېڃېب بۈدۇيې راغدا تالێح ڨۈلارېب.


376. БетIер гьечIессул гьури-муч кIудияб, жаниб месехо гьечIеб цIулакьодул гъвар-гъвар кIудияб.

۳۷۶. بېطېر هېڃېصۇل هۇرێ- مۇچ گۇدێياب، جانێب مېسېځۈ هېڃېب غوار- غوار گۇدێياب.


377. БетIер гьогьомун хьихье, хIатIал хинлъун хьихье.

۳۷۷. بېطېر هۈهۈمۇن ڮێڮې، حاطال ځێنڸۇن ڮێڮې.


378. БетIер жагъалав гьудул – кьалбал жагъалаб гъветI.

۳۷۸. بېطېر جاغالاو هۇدۇل - ڨالبال جاغالاب غوېط.


379. БетIер къотIаниги как бачIого чIчIоларев, кверал къотIаниги бикъичIого чIчIоларев.

۳۷۹. بېطېر قۈطانێڬێ كاك باڃۈڬۈ ڄۈلارېو، كوېرال قۈطانێڬێ بێقێڃۈڬۈ ڄۈلارېو.


380. БетIер къотIаниги къуркьичIев.

۳۸۰. بېطېر قۈطانێڬێ قۇرڨێڃېو.


381. БетIер радалисса батулелълъуб лъейила.

۳۸۱. بېطېر رادالێصا باتۇلېڷۇب ڸېيێلا.

​

 

382. БетIер рикIкIун – чи, чи рикIкIун – ххассият.

۳۸۲. بېطېر رێڴۇن - چێ، چێ رێڴۇن - خاصێيات.


383. БетIер росс ватани, габур лълъади йиго.

۳۸۳. بېطېر رۈص واتانێ، ڬابۇر ڷادێ يێڬۈ.


384. БетIер тIадагьаб бугони, мугъ щулияб къваригIуна.

۳۸۴. بېطېر طاداهاب بۇڬۈنێ، مۇغ ۺۇلێياب قوارێعۇنا.


385. БетIер хIалтIичIони, хIатIал ссвакала (БотIрода гIакълу гьечIони, хIатIазда къо бихьула).

۳۸۵. بېطېر حالطێڃۈنێ، حاطال صواكالا (بۈطرۈدا عاقلۇ هېڃۈنێ، حاطازدا قۈ بێڮۇلا).


386. БетIер тIогърокь букIуна, габур цIцIвакизабе.

۳۸۶. بېطېر طۈغرۈڨ بۇگۇنا، ڬابۇر ڞواكێزابې.


387. БетIер хIалакъассул гьури гьарзаяб.

۳۸۷. بېطېر حالاقاصۇل هۇرێ هارزاياب.


388. БетIер хинлъизе тIагъур лъурав, тIагIел-гIучI бахчизе шарбал ретIарав.

۳۸۸. بېطېر ځێنڸێزې طاغۇر ڸۇراو، طاعېل- عۇڃ باځچێزې شاربال رېطاراو.


389. БетIер хIалтIуларев хIакимлъун тоге.

۳۸۹. بېطېر حالطۇلارېو حاكێمڸۇن تۈڬې.


390. БетIер цIакъав вукIиналълъул пайда щиб, бо цIакъаб гьечIони.

۳۹۰. بېطېر ڝاقاو وۇگێناڷۇل فايدا ۺێب، بۈ ڝاقاب هېڃۈنێ.


391. БетIер цIцIодорлъани, ретIел цIилъула.

۳۹۱. بېطېر ڞۈدۈرڸانێ، رېطېل ڝێڸۇلا.


392. БетIер цIунулеб меххалълъ, черххги кIочене бегьулареб.

۳۹۲. بېطېر ڝۇنۇلېب مېخاڷ، چېرخڬێ گۈچېنې بېهۇلارېب.


393. БетIер хIалтIизабе чIчIужу ячиналде.

۳۹۳. بېطېر حالطێزابې ڄۇجۇ ياچێنالدې.


394. БетIералда лъезе тажалдасса гъоркь лъезе бакI лълъикIаб (бечедалдасса мискинай ячун лълъикIан абураб магIна).

۳۸۴. بېطېرالدا ڸېزې تاجالداصا غۈرڨ ڸېزې باگ ڷێگاب (بېچېدالداصا مێسكێناي ياچۇن ڷێگان ابۇراب ماعنا).


395. БетIералдассан тIокIкIинчIеб лълъим аххадассан тIокIкIунареб.

۳۹۵. بېطېرالداصان طۈڴێنڃېب ڷێم اخاداصان طۈڴۇنارېب.


396. БетIералълъ бикъичIони, хIатIацца бикъулареб; рукъ тIад рекъечIони, лъималаз бикъулареб.

۳۹۶. بېطېراڷ بێقێڃۈنێ، حاطاڛا بێقۇلارېب؛ رۇق طاد رېقېڃۈنێ، ڸێمالاز بێقۇلارېب.


397. БетIералълъ къурщихоно бикъани, хIатIаз хъазихоно бикъулеб.

۳۹۷. بېطېراڷ قۇرۺێځۈنۈ بێقانێ، حاطاز څازێځۈنۈ بێقۇلېب.


398. БетIералълъ малълъараб гьабилалде, рекIедаги гьикъейила.

۳۹۸. بېطېراڷ ماڷاراب هابێلالدې، رېگېداڬێ هێقېيێلا.


399. БетIералълъе рахIат течIони, хIатIал ссвакала, черххалълъе рахIат течIони, унти гIемерлъула.

۳۹۹. بېطېراڷې راحات تېڃۈنێ، حاطال صواكال، چېرخاڷې راحات تېڃۈنێ، ئۇنتێ عېمېرڸۇلا.


400. БетIералълъул гIакълу – багIараб месед (БетIералълъул гIакълу – чирахъалълъул нур).

۴۰۰. بېطېراڷۇل عاقلۇ - باعاراب مېسېد (بېطېراڷۇل عاقلۇ - چێراڅاڷۇل نۇر).


401. БетIергьабазул гIин гIинкъаб.

۴۰۱. بېطېرهابازۇل عێن عێنقاب.


402. БетIергьанассде хIал ккечIони, хIалтIул хIассил кколареб.

۴۰۲. بېطېرهاناصدې حال ڭېڃۈنێ، حالطۇل حاصێل ڭۈلارېب.


403. БетIергьанассул ракI – хIалтIуда, хIалтIухъанассул ракI –богорокъоб.

۴۰۳. بېطېرهاناصۇل راگ - حالطۇدا، حالطۇڅاناصۇل راگ - بۈڬۈرۈقۈب.


404. БетIергьанчи асскIов вугони, катицца гьойги къезабулеб.

۴۰۴. بېطېرهانچێ اصگۈو وۇڬۈنێ، كاتێڛا هۈيڬێ قېزابۇلېب.


405. БетIергьанчи анцIцIцIул ургъула, чияр чи цоцIцIул ургъула.

۴۰۵. بېطېرهانچێ انڝڞۇل ئۇرغۇلا، چێيار چێ ښۈڞۇل ئۇرغۇلا.


406. БетIергьанчи хвадан чодеги абуге, чияцца чIван вачIадан васассдеги абуге.

۴۰۶. بېطېرهانچێ ځوادان چۈدېڬێ ابۇڬې، چێياڛا ڃوان واڃادان واساصدېڬێ ابۇڬې.


407. БетIергьанчи хвадилан гIакдае чуриги кьун, чIаго ххутIадилан оцое накку баге.

۴۰۷. بېطېرهانچێ ځوادێلان عاكدايې چۇرێڬێ ڨۇن، ڃاڬۈ خۇطادێلان ئۈښۈيې ناڭۇ باڬې.


408. БетIергьанчи хIалтIани черхх чIвалеб, чияцца гьабуни рукъ чIвалеб.

۴۰۸. بېطېرهانچێ حالطانێ چېرخ ڃوالېب، چێياڛا هابۇنێ رۇق ڃوالېب.


409. БетIергьанчиясс бухьаралълъуб чIвагийила хIама бацIицца.

۴۰۹. بېطېرهانچێياص بۇڮاراڷۇب ڃواڬێيێلا حاما باڝێڛا.


Кици хIалтIизабула бетIергьанчиясс жиндиего бокьухъе гьабураб жоялда тIад кIалъаге, ай кколареб ишалда гьоркьоре лIугьунгеян абураб магIнаялда.

كێښێ حالطێزابۇلا بېطېرهانچێياص جێندێيېڬۈ بۈڨۇڅې هابۇراب جۈيالدا طاد گاڸاڬې، اي ڭۈلارېب ئێشالدا هۈرڨۈرې ڶۇهۇنڬېيان ابۇراب ماعنايالدا.

​

410. БетIергьанчиясс рахь хахани, бече букIунаро.

۴۱۰. بېطېرهانچێياص راڮ ځاځانێ، بېچې بۇگۇنارۈ.


411. БетIергьанчияссда асскIоб гьойдасса кетоги бергьунеб.

۴۱۱. بېطېرهانچێياصدا اصگۈب هۈيداصا كېتۈڬێ بېرهۇنېب.


412. БетIергьанчияссда тIад речIчIулеб гьой  гIадав, чури-ххинкI кьуралде багъулеб гIака гIадав.

۴۱۲. بېطېرهانچێياصدا طاد رېڄۇلېب هۈي عاداو، چۇرێ- خێنگ ڨۇرالدې باغۇلېب عاكا عاداو.


413. БетIергьанчияссе бокьараб бакIалда бухьараб хIама чIванилан бацIида гIайиб букIунаро.

۴۱۳. بېطېرهانچێياصې بۈڨاراب باگالدا بۇڮاراب حاما ڃوانێلان باڝێدا عايێب بۇگۇنارۈ.


414. БетIергьанчияссе – хIалтIул ургъел, хIалтIухъанассе – кванил ургъел.

۴۱۴. بېطېرهانچێياصې - حالطۇل ئۇرغېل، حالطۇڅاناصې - كوانێل ئۇرغېل.


415. БетIергьанчияссул бер тIад гьечIеб хIама бацIицца чIвалеб.

۴۱۵. بېطېرهانچێياصۇل بېر طاد هېڃېب حاما باڝێڛا ڃوالېب.


416. БетIергьанчияссул боцIцIи берда ццебе лълъикIилан, Мала Нассрудиницца ссакъисс магIарзул къалазда чIварабила.

۴۱۶. بېطېرهانچێياصۇل بۈڞێ بېردا ڛېبې ڷێگێلان، مالا ناصرۇدێنێڛا صاقێص ماعارزۇل قالازدا ڃوارابێلا.


417. БетIергьанчияссул гIадиллъи рагьда бугеб катиццаги бицуна.

۴۱۷. بېطېرهانچێياصۇل عادێلڸێ راهدا بۇڬېب كاتێڛاڬێ بێښۇنا.


418. БетIергьанчияссул квер щваралълъубе чияр бер щолареб.

۴۱۸. بېطېرهانچێياصۇل كوېر ۺواراڷۇبې چێيار بېر ۺۈلارېب.


419. БетIергьанчияссул чехь унтичIони, чияр мугъ унтулареб.

۴۱۹. بېطېرهانچێياصۇل چېڮ ئۇنتێڃۈنێ، چێيار مۇغ ئۇنتۇلارېب.


420. БетIерисса рехханиги катил мугъ тункулареб, тIасса гъоркье биччаниги мискинчияссул гьорчо гирулареб.

۴۲۰. بېطېرێصا رېخانێڬێ كاتێل مۇغ تۇنكۇلارېب، طاصا غۈرڨې بێڿانێڬێ مێسكێنچێياصۇل هۈرچۈ ڬێرۇلارېب.


421. Беххун катицца бер бахъарабила.

۴۲۱. بېخۇن كاتێڛا بېر باڅارابێلا.


Реххун цIакъго реэдун хьихьарал лъималаз адаб тараб, гьел данде рараб меххалълъ, лъимал гогьдаризариялдасса ракI бухIарал умумуз ва гьезул хIакъалълъулI бицунел цогидаз абула гьал рагIаби.

رېخۇن ڝاقڬۈ رېئېدۇن ڮێڮارال ڸێمالاز اداب تاراب، هېل داندې راراب مېخاڷ، ڸێمال ڬۈهدارێزارێيالدلصا راگ بۇحارال ئۇمۇمۇز وا هېزۇل حاقاڷۇڶ بێښۇنېل ښۈڬێداز ابۇلا هال راعابێ.

​

422. Беццаб даран гьабуге, гьекъечIого меххтуге.

بېڛاب داران هابۇڬې، هېقېڃۈڬۈ مېختۇڬې.


423. Беццав нечоларев, гIинкъав хIинкъуларев.

۴۲۳. بېڛاو نېچۈلارېو، عێنقاو حێنقۇلارېو.


424. Беццав чиясс нух малълъун нухда витIун ккеларо.

۴۲۴. بېڛاو چێياص نۇځ ماڷۇن نۇځدا وێطۇن ڭېلارۈ.


425. Беццав чияссда нич букIунареб, гьарчида бер букIунареб. 

۴۲۵. بېڛاو چێياصدا نێچ بۇگۇنارېب، هارچێدا بېر بۇگۇنارېب.


426. Беццараб кIалалълъ какизе ккогеги. 

۴۲۶. بېڛاراب گالاڷ كاكێزې ڭۈڬېڬێ.


427. Беццасс бихьулеб ххвел гьабулеб, рекъасс витIараб ххвел гьабулеб.

۴۲۷. بېڛاص بێڮۇلېب خوېل هابۇلېب، رېقاص وێطاراب خوېل هابۇلېب.


428. Беццассда кьер лъаларо, живго лъаларессда чи лъаларо.

۴۲۸. بېڛاصدا ڨېر ڸالارۈ، جێوڬۈ ڸالارېصدا چێ ڸالارۈ.


429. Беццассдаги бихьулеб, гIинкъассдаги рагIулеб.

۴۲۹. بېڛاصداڬێ بێڮۇلېب، عێنقاصداڬێ راعۇلېب.


430. Беццассдаги рекIелIангIаги канлъи бихьулебила.

۴۳۰. بېڛاصداڬێ رېگېڶانعانڬێ كانڸێ بێڮۇلېبێلا.


431. БецIцIаб сордо – бацIил сордо, гьорол сордо – цIцIогьорассул сордо.

۴۳۱. بېڞاب سۈردۈ - باڝێل سۈردۈ، هۈرۈل سۈردۈ - ڞۈهۈراصۇل سۈردۈ.


432. «БецIцIаб чIухIиялда тIад чIахI бижаги,
ЧIолорхъо бала гьелълъ гьагав чияссда,
Чорххол гьаваялда гьобо тираги, 
Толаро гьелълъ гIадан гIакълу-лъаялда».

۴۳۲. بېڞاب ڃۇحێيالدا طاد ڃاح بێجاڬێ،

ڃۈلۈرڅۈ بالا هېڷ هاڬاو چێياصدا،

چۈرخۈل هاوايالدا هۈبۈ تێراڬێ،

تۈلارۈ هېڷ عادان عاقلۇ- ڸايالدا.

 


433. БецIидалила налъи кIочонеб, бикьидалила ургъел бигьалъулеб.

۴۳۳. بېڝێدالێلا ناڸێ گۈچۈنېب، بێڨێدالێلا ئۇرغېل بێهاڸۇلېب.

​

 

​
 

434. Бацизе кIолареб кIалтIуги рагьуге, кIалалълъ бичизе кIолареб гарацIцIги баге.

۴۳۴. باښێزې گۈلارېب گالطۇڬێ راهۇڬې، گالاڷ بێچێزې گۈلارېب ڬاراڞڬێ باڬې.


435. БецIцIулаго тIатIи кварай, тIинкIулаго мохмох кварай.

۴۳۵. بېڞۇلاڬۈ طاطێ كواراي، طێنگۇلاڬۈ مۈخمۈخ كواراي.


436. Бече гьабидал, гьеб чуризе оц хъурав.

۴۳۶. بېچې هابێدال، هېب چۇرێزې ئۈښ څۇراو.


437. Бечедаб росу кIкIуялдассанги лъалебила.

۴۳۷. بېچېداب رۈسۇ ڴۇيالداصانڬێ ڸالېبێلا.


438. Бечедав – боцIцIул ургъалида, мискинав – кванил ургъалида.

۴۳۸. بېچېداو - بۈڞۇل ئۇرغالێدا، مێسكێناو - كوانێل ئۇرغالێدا.


439. Бечедав вугилан къайгимассда божун лъимал ххутIугеги.

۴۳۹. بېچېداو وۇڬێلان قايڬێماصدا بۈجۇن ڸێمال خۇطۇڬېڬێ.


440. Бечедав чи чохьоцца чIвала, мискинчи гьечIолъиялълъ чIвала.

۴۴۰. بېچېداو چێ چۈڮۈڛا ڃوالا، مێسكێنچێ هېڃۈڸێياڷ ڃوالا.


441. Бечедав чияссе гьабураб лълъикIлъи – ганчIида бахараб нах.

۴۴۱. بېچېداو چێياصې هابۇراب ڷێگڸێ - ڬانڃێدا باځاراب ناځ.


442. Бечедав чияссул бетIер унтани, 

Бухьине жо босун росу бортула. 
МискинчIчIужуялълъул лъимер унтани, 
Унтараб лъалалде хванин рагIула.

۴۴۲. بېچېداو چێياصۇل بېطېر ئۇنتانێ،

بۇڮێنې جۈ بۈسۇن رۈسۇ بۈرتۇلا.

مێسكێنڄۇجۇياڷۇل ڸێمېر ئۇنتانێ،

ئۇنتاراب ڸالالدې ځوانێن راعۇلا. 


443. Бечедав чияссул  мегIер-гIалахалдасса, мискинчияссул ракI гIатIидабила.

۴۴۳. بېچېداو چێياصۇل مېعېر- عالاځالداصا، مێسكێنچێياصۇل راگ عاطێدابێلا.


444. Бечедав чияссул хIама хваниги зигара базе рортулелила.

۴۴۴. بېچېداو چێياصۇل حاما ځوانێڬێ زێڬارا بازې رۈرتۇلېلێلا.


445. Бечедав чияссул чехь гIорцIцIаниги, бер гIорцIцIулареб.

۴۴۵. بېچېداو چێياصۇل چېڮ عۈرڞانێڬێ، بېر عۈرڞۇلارېب.


446. Бечедавилан чиги тIасса вищуге, боцIцIи гIемерав гIабдалги къол нухалълъ довегIан те.

۴۴۶. بېچېداوێلان چێڬێ طاصا وێۺۇڬې، بۈڞێ عېمېراو عابدالڬێ قۈل نۇځاڷ دۈوېعان تې.


447. Бечедавни вугоан – рекъав вуго, витIаравни вугоан – мискинав вуго.

۴۴۷. بېچېداونێ وۇڬۈئان - رېقاو وۇڬۈ، وێطاراونێ وۇڬۈئان - مێسكێناو وۇڬۈ.


448. Бечедай йигилан къоролайги ячунге, къун мухьиде кьолеб бугилан ябучуги босуге.

۴۴۸. بېچېداي يێڬێلان قۈرۈلايڬێ ياچۇنڬې، قۇن مۇڮێدې ڨۈلېب بۇڬێلان يابۇچۇڬێ بۈسۇڬې.


449. Бечедай ячани, хъарцинлъулевила.

۴۴۹. بېچېداي ياچانێ، څارښێنڸۇلېوێلا.


450. Бечедасс гьабураб – гьоцIцIо, мискинасс гьабураб – агIа.

۴۵۰. بېچېداص هابۇراب - هۈڞۈ، مێسكێنچێياص هابۇراب - اعا.


451. Бечедассул рокъоб къойил бертин.

۴۵۱. بېچېداصۇل رۈقۈب قۈيێل بېرتێن.


452. Бечедассул талихI къиналдасса, мискинассул талихIго лълъикIила.

۴۵۲. بېچېداصۇل تالێح قێنالداصا، مێسكێناصۇل تالێحڬۈ ڷێگێلا. 


453. Бечедассул хIамаги чIухIун хьвадулебила.

۴۵۳. بېچېداصۇل حاماڬێ ڃۇحۇن ڮوادۇلېبێلا.


454. Бечелъи бугила бахIарчияссул хIатикь букIунеб жо.

۴۵۴. بېچېڸێ بۇڬێلا باحارچێياصۇل حاطێڨ بۇگۇنېب جۈ.


455. Бечелъи гIемерлъиялълъ гIакълу гьечIев воххула, балагьал тIад тIиритIун цо къоялълъ къварилъула.

۴۵۵. بېچېڸێ عېمېرڸێياڷ عاقلۇ هېڃېو وۈخۇلا، بالاهال طاد طێرێطۇن ښۈ قۈياڷ قوارێڸۇلا.


456. Бечелъи хола, махщел ххутIула.

۴۵۶. بېچېڸێ ځۈلا، ماخۺېل خۇطۇلا.


457. Бечелъи цIаялълъ бухIула, лълъецца гъанкъула; яхI-намусги бихьинчилъиги насслабазе бидулI ххутIула.

۴۵۷. بېچېڸێ ڝاياڷ بۇحۇلا، ڷېڛا غانقۇلا؛ ياح - نامۇسڬێ بێڮێنچێڸێڬێ ناصلابازې بێدۇڶ خۇطۇلا.


458. Бечелъидал чухъа ретIарав, ресукълъидал нацIцIал кварав.

۴۵۸. بېچېڸێدال چۇڅا رېطاراو، رېسۇقڸێدال ناڞال كواراو. 


459. Бечелъизе бокьани, бугIаги бекье, гIалаги хьихье.

۴۵۹. بېچېڸێزې بۈڨانێ بۇعاڬێ بېڨې، عالاڬێ ڮێڮې.


460. Бечелъиялдасса сахлъиго лълъикI.

۴۶۰. بېچېڸێيالداصا ساځڸێڬۈ ڷێگ.


461. Бечелъиялълъ гуребила рукъ берцин гьабулеб, рацIцIа-ракиялълъги ракIа-раххариялълъгийила.

۴۶۱. بېچېڸێياڷ ڬۇرېبێلا رۇق بېرښێن هابۇلېب، راڞا - راكێياڷـڬێ

راگا - راخارێياڷـڬێيێلا


462. Бечелъиялълъ хисун ххассият лъола, 

Ханлъи гIагарлъидал гIамал хисула.

۴۶۲. بېچېڸێياڷ ځێسۇن خاصێيات ڸۈلا،

ځانڸێ عاڬارڸێدال عامال ځێسۇلا.


463. Бечеххараб гIака гIадинги вукIунге, тIинчIчI риххараб гагу гIадинги вукIунге.

۴۶۳. بېچېخاراب عاكا عادێنڬێ وۇگۇنڬې، طێنڄ رێخاراب ڬـاڬـۇ عادێنڬێ وۇگۇنڬې.


464. Бечелъиялълъ гIумру кьола, язихълъиялълъ гIажал кьола.

۴۶۴. بېچېڸێياڷ عۇمرۇ ڨۈلا، يازێڅڸێياڷ عاجال ڨۈلا.


465. Бечелъиялълъул кьучIчI – махщелги сахлъиги.

۴۶۵. بېچېڸێياڷۇل ڨۇڄ - ماځۺېلڬێ ساځڸێڬێ.


466. Бечелъиялълъ чIухIарай, чороклъиялълъ цIцIар арай.

۴۶۶. بېچېڸێياڷ ڃۇحاراي، چۈرۈكڸێياڷ ڞار اراي.


467. БеччичIеб реччеялълъул чед ххеххго холеб.

۴۶۷. بېڿێڃېب رېڿېياڷۇل چېد خېخڬۈ ځۈلېب.


468. БечIараб тIегь цIилъизеги бегьулеб, ссвараб ракI борххизеги бегьулеб.

۴۶۸. بېڃاراب طېه ڝێڸێزېڬێ بېهۇلېب، صواراب راگ بۈرخێزېڬێ بېهۇلېب.


469. БечIчIараб рахь гIадай, лълъадал полоп гIадай.

۴۶۹. بېڄاراب راڮ عاداي، ڷادال فۈلۈف عاداي.


470. “Бе-э-э! Дунги хъве, дир бурутIги нахъе те!” – ян ахIулебила цIцIецца бурутI хъолеб меххалълъ.

۴۷۰. "بـــــې، دۇنڬێ څوې، دێر بۇرۇطڬێ ناڅې تې" - يان احۇلېبێلا ڞېڛا بۇرۇط څۈلېب مېخاڷ.


471. Би гьекъон гурони къечIчI буссунарев.

۴۷۱. بې هېقۈن ڬۇرۈنێ قېڄ بۇصۇنارېب.


472. Бидуе хъукьлъи гьечIеб (Бидуе херлъи гьечIеб, хIание басралъи гьечIеб).

۴۷۲. بېدۇيې څۇڨڸێ هېڃېب (بێدۇيې ځېرڸێ هېڃېب، حانێيې باسراڸێ هېڃېب).


473. Бидул чIорто – чIчIегIераб жо.

۴۷۳. بێدۇل ڃۈرتۈ - ڄېعېراب جۈ.


474. Бидулассул гьой кьарияб, гьардухъанассул къвачIа кIудияб.

۴۷۴. بېدۇلاصۇل هۈي ڨارێياب، هاردۇڅاناصۇل قواڃا گۇدێياب.


475. Бидулассул туманкI кидаго цIураб, дандеяссул гула дагьабги ххеххаб.

۴۷۵. بېدۇلاصۇل تۇمانگ كێداڬۈ ڝۇراب، داندېياصۇل ڬۇلا داهابڬێ خېخاب.


476. БидулI ччуччун чед кунев.

۴۷۶. بېدۇڶ ڿۇڿۇن چېد كۇنېو.


477. БикьанагIан гIемерлъулеб жойила гIакълуги лъайги.

۴۷۷. بێڨاناعان عېمېرڸۇلېب جۈيێلا عاقلۇڬێ ڸايڬێ.


478. Бикъани вакъула, вакъани бикъула.

۴۷۸. بێقانێ واقۇلا، واقانێ بێقۇلا.


479. Бикъараб гурони боцIцIиги щвечIев, хъамараб гурони ххазина гьечIев.

۴۷۹. بێقاراب ڬۇرۈنێ بۈڞێڬێ ۺوېڃېو، څاماراب ڬۇرۈنێ خازێنا هېڃېو


480. Бикъарав вакъула, вагъарав къола. 

۴۸۰. بێقاراو واقۇلا، واغاراو قۈلا.


481. Бикъарассе цо хIакъ, бетIергьанчияссе нусго хIакъ.

۴۸۱. بێقاراصې ښۈ جاق، بېطېرهانچێياصې نۇسڬۈ حاق.


БетIергьанчи нусго бакIалде щаклъула, цо-цоязулгун дагIба-къецц ккола, мунагьго гьечIезе гIакъуба кьола, аххирги нечезе ккола.

بېطېرهانچێ نۇسڬۈ باگالدې ۺاكڸۇلا، ښۈ - ښۈيازۇلڬۇن داعبا - قېڛ ڭۈلا، مۇناهڬۈ هېڃېزې عاقۇبا ڨۈلا، اخێرڬێ نېچېزې ڭۈلا.

​

482. Бикъизе бокьулев цIцIогьоран абизе бокьуларев.

۴۸۲. بێقێزې بۈڨۇلېو ڞۈهۈران ابێزې بۈڨۇلارېو.


483. Бикъила – вакъила, гьавудила – гIорцIцIила.

۴۸۳. بێقێلا - واقێلا، هاوۇدێلا - عۈرڞێلا.


484. Бикъиялълъ гьекъеялде рачуна, гьекъеялълъ балагьалде рачуна.

۴۸۴. بێقێياڷ هېقېيالدې راچۇنا، هېقېياڷ بالاهالدې راچۇنا.


485. Бикъуге – хIинкъуге, гьересси бицунге – нечоге.

۴۸۵. بێقۇڬې - حێنقۇڬې، هېرېصێ بێښۇنڬې - نېچۈڬې.


486. Бикъула – вакъула, вакъула – бикъула. 

۴۸۶. بێقۇلا - واقۇلا، واقۇلا - بێقۇلا.


487. Бикъун бер гIорцIцIичIев, кванан чехь гIорцIцIичIев.

۴۸۷. بێقۇن بېر عۈرڞێڃېو، كوانان چېڮ عۈرڞێڃېو.


488. Бикъун щвараб боцIцIиялда  баркат лъоларебила (цIцIогьол боцIцIиялда баркат лъоларебила).

۴۸۸. بێقۇن ۺواراب بۈڞێيالدا باركات ڸۈلارېبێلا (ڞۈهۈل بۈڞێيالدا باركات ڸۈلارېبێلا).


489. Билараб гIарацIцI батулеб, гIадада араб заман батулареб.

۴۸۹. بێلاراب ڬاراڞ باتۇلېب، عادادا اراب زامان باتۇلارېب. 


490. Билараб жо хIатIицца балагьуге, ботIроцца балагье.

۴۹۰. بێلاراب جۈ حاطێڛا بالاهۇڬې، بۈطرۈڛا بالاهې.


491. Билараб зар питначияссул гъванщида нахъа батарабила.

۴۹۱. بێلاراب زار فێتناچێياصۇل غوانۺێدا ناڅا باتارابێلا.
 

 

492. Билизе чIчIетI гурев, чIвазе нацIцI гурев.

۴۹۲. بێلێزې ڄېط ڬۇرېو، ڃوازې ناڞ ڬۇرېو.


493. Билълъидалго бохха, цер! (Метерисса бохха, цер!).

۴۹۳. بێڷێدالڬۈ بۈخا ښېر (مېتېرێصا بۈخا ښېر).


ЦаратIинчIчI ун букIун буго тира-ссверизе. Гьелда гIодоб батун буго тIатIиги бахараб цо нус. Гьеб берцин бихьараб царатIинчIчIалълъ нус кIкIун биччан тун буго. ЦIакъ боххун рокъобеги бачIун, жинда батараб носол хIакъалълъулI эбелалълъеги бицун буго. 
- Кибхха гьеб бугеб?
- Квана дицца.
- Билълъидалго бохха, цер! – ан абун буго эбелалълъ.
Нахъиссеб къоялълъ царатIинчIчI чохьол унтиги бахъун хун буго.

ښاراطێڄ ئۇن بۇگۇن بۇڬۈ تێرا - صوېرێزې. هېلدا عۈدۈب باتۇن بۇڬۈ طاطێڬێ باځاراب ښۈ نۇس. هېب بېرښێن بێڮاراب ښاراطێنڄاڷ نۇس ڴۇن بێڿان تۇن بۇڬۈ. ڝاق بۈخۇن رۈقۈبېڬێ باڃۇن، جێندا باتاراب نۈسۈل حاقاڷۇڶ ئېبېلاڷېڬێ بێښۇن بۇڬۈ.

- كێبخا هېب بۇڬېب؟

- كوانا دێڛا.

بێڷێدالڬۈ بۈخا ښېر! - ان ابۇن بۇڬۈ ئېبېلاڷ.

ناڅێصېب قۈياڷ ښاراطێنڄ چۈڮۈل ئۇنتێڬێ باڅۇن ځۇن بۇڬۈ.

​

494. Бисмиллагь бахъичIого кваналев, как бачIого кIал кколев.

۴۹۴. بێسمێلاه باڅێڃۈڬۈ كوانالېو، كاك باڃۈڬۈ گال ڭۈلېو.


495. “Бисмиллагь” бахъунилан дагьаб квен гIемерлъиларо.

۴۹۵. "بێسمێلاه" باڅۇنێلان داهاب كوېن عېمېرڸێلارۈ.


Дагьабго квенги ццебе лъун, гьоболасс гIандиссессда абун буго: 
- Бисмиллагь бахъе, гьобол, кванда баракат лъезе.
Нахъиссеб соналълъ “бисмиллагь бахъани, кванда баракат лъолев гьобол” ГIандиве вачIун вуго. ХIерчч цIураб квенги гьоболассда ццебе лъун, гIандиссесс абун буго:
- ХIамил рачIчI! ХIамил рачIчI! – анги абун, кванай, гьобол. Баракатали кванда жибго лъелебин.

داهابڬۈ كوېنڬێ ڛېبې ڸۇن، هۈبۈلاص عاندێصېصدا ابۇن بۇڬۈ:

- بێسمێلاه باڅې، هۈبۈل، كواندا باراكات ڸېزې.

ناڅێصېب سۈناڷ "بێسمێلاه باڅانێ، كواندا باراكات ڸۈلېو هۈبۈل" عاندێوې واڃۇن وۇڬۈ. حېرڿ ڝۇراب كوېنڬێ هۈبۈلاصدا ڛېبې ڸۇن، عاندێصېص ابۇن بۇڬۈ:

- حامێل راڄ! حامێل راڄ! - انڬێ ابۇن، كواناي، هۈبۈل. باراكاتالێ كواندا جێبڬۈ ڸېلېبێن.

​

496. Бисмиллагь – кIудиясс, кIалдиб – гьитIинасс.

۴۹۶. بێسمێلاه - گۇدێياص، گالدێب - هێطێناص.


497. БитIараб бице мунго чиякьа къунгутIизе. Гьересси бицунге дурго гьумер багIарлъунгутIизе.

۴۹۷. بێطاراب بێښې مۇنڬۈ چێياڨا قۇنڬۇطێزې. هېرېصێ بێښۇنڬې دۇرڬۈ هۇمېر باعارڸۇنڬۇطێزې.


498. БитIараб бицинги къотIи тIубайгийила бахIарчияссул ххассият.

۴۹۸. بێطاراب بێښێنڬێ قۈطێ طۇبايڬێيێلا باحارچێياصۇل خاصێيات.


499. БитIараб бицине ккола, бицараб кквезе ккола.

۴۹۹. بێطاراب بێښێنې ڭۈلا، بێښاراب ڭوېزې ڭۈلا.


500. БитIараб бицунелълъул – мацIцI бабадулев, гьересси бицунелълъул – чваххун бачIунев.

۵۰۰. بێطاراب بێښۇنېڷۇل - ماڞ بابادۇلېو، هېرېصێ بێښۇنېڷۇل - چواخۇن باڃۇنېو.


501. БитIараб буго ханассе бокьараб жо, гьересси буго гьессул рекIелI рекъечIеб жо. 

۵۰۱. بێطاراب بۇڬۈ ځاناصې بۈڨاراب جۈ، هېرېصێ بۇڬۈ هېصۇل رېگېڶ رېقېڃېب جۈ.


502. БитIараб гьумералълъ чаран биунеб, аваданаб ракIалълъ кьуру биххулеб.

۵۰۲. بێطاراب هۇمېراڷ چاران بێئۇنېب، اواداناب راگاڷ ڨۇرۇ بێخۇلېب.


503. БитIараб гIурумухъ букIунаребила, сукIи гьечIеб сухъмахъ гьечIебила.

۵۰۳. بێطاراب عۇرۇمۇڅ بۇگۇنارېبێلا، سۇگێ هېڃېب سۇڅماڅ هېڃېبێلا


504. БитIараб лъазе бокьани беразухъ ралагьейила.

۵۰۴. بێطاراب ڸازې بۈڨانێ بېرازۇڅ رالاهېيێلا.


505. БитIараб лъазе бокьани, гьитIиназда цIеххейила (битIараб бицине бокьани – гьитIиназда, гьересси бицине бокьани – кIудиязда).

۵۰۵. بێطاراب ڸازې بۈڨانێ، هێطێنازدا ڝېخېيێلا (بێطاراب بێښێنې بۈڨانێ - هێطێنازدا، هېرېصێ بێښێنې بۈڨانێ - گۇدێيازدا).


506. БитIараб натIицца борцунеб, гьетIараб тIилицца борцунеб.

۵۰۶. بێطاراب ناطێڛا بۈرښۇنېب، هېطاراب طێلێڛا بۈرښۇنېب.


507. БитIараб рагIуе мегIерги къулулеб. 

۵۰۷. بێطاراب راعۇيې مېعېرڬێ قۇلۇلېب.


508. БитIараб тIад кколеб, тIекъаб гъоркь кколеб

(БитIараб – тIад, тIекъаб – гъоркь).

۵۰۸. بێطاراب طاد ڭۈلېب، طېقاب غۈرڨ ڭۈلېب

(بێطاراب - طاد، طېقاب - غۈرڨ).


509. БитIараб ццебе уна, тIекъаб нахъа ххутIула.

۵۰۹. بێطاراب ڛېبې ئۇنا، طېقاب ناڅا خۇطۇلا.


510. БитIарабги тIекъабги гьурмахъ ралагьунги лъалебила. 

۵۱۰. بێطارابڬێ طېقابڬێ هۇرماڅ رالاهۇنڬێ ڸالېبێلا.


511. БитIаралда божуларел, гьерессиялда божулел. 

۵۱۱. بێطارالدا بۈجۇلارېل، هېرېصێيالدا بۈجۇلېل.


512. БитIаралдаги гьерессиялдаги гьоркьоб бералдаги гIиналдаги гьоркьоб гIанаб гурони манзил гьечIебила.

۵۱۲. بێطارالداڬێ هېرېصێيالداڬێ هۈرڨۈب بېرالداڬێ عێنالداڬێ هۈرڨۈب عاناب ڬۇرۈنێ مانزێل هېڃېبێلا.


513. БитIаралдаги тIекъалдаги гьоркьоб  натIила.

۵۱۳. بێطارالداڬێ طېقالداڬێ هۈرڨۈب ناطێلا.


514. БитIаралълъе гуребила гьа къваригIунеб, гьерессиялълъейила.

۵۱۴. بێطاراڷې ڬۇرېبێلا ها قوارێعۇنېب، هېرېصێياڷېيێلا.


515. БитIаралълъе сухъмахъги гIатIидаб, тIекъалълъе шагьраги къваридаб.

۵۱۵. بێطاراڷې سۇڅماڅڬێ عاطێداب، طېقاڷې شاهراڬێ قوارێداب.


516. БитIизабизе бегьулареб  гъалатI букIунареб, гьетIизабизе кIолареб чаран букIунареб.

۵۱۶. بێطێزابێزې بېهۇلارېب غالاط بۇگۇنارېب، هېطێزابێزې گۈلارېب چاران بۇگۇنارېب.


517. БитIизабизеялдасса аралълъе нагIана кьезе бигьаябила.

۵۱۷. بێطێزابێزېيالداصا اراڷې ناعانا ڨېزې بێهايابێلا.


518. БитIккейги талихIги – цого жо.

۵۱۸. بێطڭېيڬێ تالێحڬێ - ݭۈڬۈ جۈ.


519. БитIун ккани – «гьа-гьа-гьа», мекъсса ккани – «огьогьой».

۵۱۹. بێطۇن ڭانێ - "هاهاها"، مېقصا ڭانێ - "ئۈهۈهۈي".


520. БитIун ккани – рокьи, мекъсса ккани – кьал (БитIун  ккараб – рокьи, мекъсса ккараб – кьал.)

۵۲۰. بێطۇن ڭانێ - رۈڨێ، مېقصا ڭانێ - ڨال (بێطۇن ڭاراب - رۈڨێ، مېقصا ڭاراب - ڨال).


521. БитIун унев тарулев. 

۵۲۱. بێطۇن ئۇنېو تارۇلېو.


522. БитIун хьвадарабани, гьадин битIизабизе ккелароанилан абурабила царацца борхьида. 

۵۲۲. بێطۇن ڮوادارابانێ، هادێن بێطێزابێزې ڭېلارۈئانێلان ابۇرابێلا ښاراڛا بۈرڮێدا.


523. БитIун чIчIезеян гьвел рачIчI бухьунге: бичараб меххалълъ нахъеги гурула. 

۵۲۳. بێطۇن ڄېزېيان هوېل راڄ بۇڮۇنڬې: بێچاراب مېخاڷ ناڅېڬێ ڬۇرۇلا.


524. Биххараб цIцIумалда тIад буцIцIараб гъеду чIчIолеб. 

۵۲۴. بێخاراب ڞۇمالدا طاد بۇڞاراب غېدۇ ڄۈلېب.


525. Биххун унеб букIараб къед реххун араб кьекIкIелалълъ ккурабила.

۵۲۵. بێخۇن ئۇنېب بۇگاراب قېد رېخۇن اراب ڨېڴېلاڷ ڭۇرابێلا.

 
526. Бихъаралълъуб чIар бугIарай, чIалххаралълъуб ххер бугIарай.

۵۲۶. بێڅاراڷۇب ڃار بۇعاراي، ڃالخاراڷۇب خېر بۇعاراي.


527. Бихъарасс букъе къохьол зоб, тIурасс бацIцIе квасул кун.

۵۲۷. بێڅاراص بۇقې قۈڮۈل زۈب، طۇراص باڞې كواسۇل كۇن.


528. Бихьа-бихьараб бицине гуребила рохьобе хIама унеб. 

۵۲۸. بێڮا - بێڮاراب بێښێنې ڬۇرېبێلا رۈڮۈبې حاما ئۇنېب.


529. Бихьанищ – бихьичIо, рагIанищ – рагIичIо.

۵۲۹. بێڮانێۺ - بێڮێڃۈ، راعانێۺ - راعێڃۈ.


530. Бихьанищ – божа, рагIанищ – ургъе. 

۵۳۰. بێڮانێۺ - بۈجا، راعانێۺ - ئۇرغې.


531. Бихьараб гурони бицунге, битIараб гурелде мугъ чIваге.

۵۳۱. بێڮاراب ڬۇرۈنێ بێښۇنڬې، بێطاراب ڬۇرېلدې مۇغ ڃواڬې.

 
532. Бихьараб хIехьезейила бихьинчияссе яхI кьун бугеб. 

۵۳۲. بێڮاراب حېڮـېزېيێلا بێڮێنچێياصې ياح ڨۇن بۇڬېب.


533. Бихьаралълъуб бихьараб те, батаралълъуб батараб те.

۵۳۳. بێڮاراڷۇب بێڮاراب تې، باتاراڷۇب باتاراب تې.


Цо нухлулав кканила гудрацца ккураб залимаб борхьида тIаде. Гьессда борохь гьардон буго, жиб хвассар гьабуни, жинцца дуе кIудияб лълъикIлъи гьабилилан. Гьелълъул рагIабазда божарав нухлуласс гудур ричIун буго. ГьебсагIатго борхьицца гьессда гьикъун буго: жинцца дур ракIищила кваналеб, тIулищила?
Нухлулав вихханила, лълъикIлъиялда данде квешлъийищин гьабизе кколебан гьикъанила.
- Ухха! – ян абунила борхьицца. – ЛълъикIлъи гьабурассе квешлъи гьаби буго гIадамил лъимадул ххассият. Нужееги гьедин гьабизе ккола.
Гурилан нухлулав чIчIанила, уйилан борохь чIчIанила. Аххирги хIукму кканила бищун ццебе батараб лъабго рухIчIаголъиялда гьикъизе.
Батанила тIоццебе хIама. Гьеб борхьил рахъалда чIчIанила. Гьабураб лълъикIлъиялда  данде лълъикIлъияли кисса гурин гIадамаз гьабулеб, гьойда ццебе реххун гурони,  херлъизегIан  жидее хIалтIараб хIамил гьанцин кунарилан абунила гьелълъ.
Рилълъанила дагьалги. Батанила гьой. Гьебги борхьил рахъалда чIчIанила. ХерлъизегIан жидер азбар-къоноги гIи-боцIцIиги цIунулеб жиб тIарамагъада бачун кьурсса гъоркье реххулилан абунила гьелълъги.
Дагьалги рилълъанила. Батанила цер. Гьелълъ абунила: 
- Дида рекIехъе хIукму къотIизе лъаларо. Гьединлъидал нужеда гьоркьоб ккараб жо бетIералдассан бихьизабе.
Рилълъанила гьал тIад руссун. Борохь ккезабунила гудракье. Нухлуласс бихьизабунила живго тIаде ккараб куц.
- Бихьаралълъуб бихьараб те, батаралълъуб  батараб те, – янги абун, царацца нух босанила. 

ښۈ نۇځلۇلاو ڭانێلا ڬۇدراڛا ڭۇراب زالێماب بۈرڮێدا طادې. هېصدا بۈرۈڮ هاردۈن بۇڬۈ، جێب ځواصار هابۇنێ، جێنڛا دۇيې گۇدێياب ڷێگڸێ هابێلێلان. هېڷۇل راعابازدا بۈجاراو نۇځلۇلاص ڬۇدۇر رێڃۇن بۇڬۈ. هېبساعاتڬۈ بۈرڮێڛا هېصدا هێقۇن بۇڬۈ:

- جێنڛا دۇر راگێۺێلا كوانالېب، طۇلێۺێلا؟

نۇځلۇلاو وێخانێلا، ڷێگڸێيالدې داندې كوېشڸێيێۺێن هابێزې ڭۈلېبان هێقانێلا.

- ئۇخا، - يان ابۇنێلان بۈرڮێڛا. - ڷێگڸێ هابۇراصې كوېشڸێ هابێ بۇڬۈ عادامێل ڸێمادۇل خاصێيات. نۇجېيېڬێ هېدێن هابێزې ڭۈلا.

ڬۇرێلان نۇځلۇلاو ڄانێلا، ئۇيێلان بۈرۈڮ ڄانێلا. اخێرڬێ حۇكمۇ ڭانێلا بێۺۇن ڛېبې باتاراب ڸابڬۈ رۇحڃاڬۈڸێيالدا هێقێزې.

باتانێلا طۈڛېبې حاما. هېب بۈرڮێل راڅالدا ڄانێلا. هابۇراب ڷێگڸێيالدې داندې ڷێگڸێيالێ كێصا ڬۇرێن عاداماز هابۇلېب، هۈيدا ڛېبې رېخۇن ڬۇرۈنێ، ځېرڸێزېعان جێدېيې حالطاراب حامێل هانښێن كۇنارێلان ابۇنێلا هېڷ.

رێڷانێلا داهالڬێ. باتانێلا هۈي. هېبڬێ بۈرڮێل راڅالدا ڄانێلا. ځېرڸێزېعان جێدېر ازبار- قۈنۈڬێ عێ- بۈڞێڬێ ڝۇنۇلېب جێب طاراماغادا باچۇن ڨۇرصا غۈرڨې رېخۇلێلان ابۇنێلا هېڷـڬێ.

داهالڬۈ رێڷانێلا. باتانێلا ښېر. هېڷ ابۇنێلا:

- دېدا رېگېڅې حۇكمۇ قۈطێزې ڸالارۈ. هېدێنڸێدال نۇجېدا هۈرڨۈب ڭاراب جۈ بېطېرالداصان بێڮێزابې. 

رێڷانێلا هال طاد رۇصۇن. بۈرۈڮ ڭېزابۇنێلا ڬۇدراڨې. نۇځلۇلاص بێڮێزابۇنێلا جێوڬۈ طادې ڭاراو كۇښ.

- بێڮاراڷۇب بێڮاراب تې، باتاراڷۇب باتاراب تې، - يانڬێ ابۇن، ښاراڛا نۇځ بۈسانێلا. 

​

534. Бихьарассда гIадин рагIарассда лъалареб.

۵۳۴. بێڮاراصدا عادێن راعاراصدا ڸالارېب.


535. Бихьарассда гIемер лъала, цIцIаларассда цIцIикIкIун лъала.

۵۳۵. بێڮاراصدا عېمېر ڸالا، ڞالاراصدا ڞێڴۇن ڸالا.


536. Бихьарассда дуниял лъала, цIцIаларассда гIелму лъала. 

۵۳۶. بێڮاراصدا دۇنێيال ڸالا، ڞالاراصدا عېلمۇ ڸالا.


537. Бихьарассда рагIарасс бицунареб. 

۵۳۷. بێڮاراصدا راعاراص بێښۇنارېب.


538. Бихьарассе гуребила чан букIунеб, чIварассейила.

۵۳۸. بێڮاراصې ڬۇرېبێلا چان بۇگۇنېب، ڃواراصېيێلا.


539. Бихьарассул рагIи рагIарасс гьересси гьабуге. 

۵۳۹. بێڮاراصۇل راعێ راعاراص هېرېصێ هابۇڬې.


540. Бихьизе квешаб букIа абе, батизе лълъикIаб бугони. 

۵۴۰. بێڮێزې كوېشاب بۇگا ابې، باتێزې ڷێگاب بۇڬۈنێ.

​
 

 

541. Бихьизе лага гурей, балагьизе куц гурей. 

۵۴۱. بێڮێزې لاڬا ڬۇرې، بالاهێزې كۇښ ڬۇرېي.


542. Бихьизейилан чияхъе ярагъги кьогейила, цIунизейилан дибирассухъе гIарацги кьогейила.

۵۴۲. بێڮێزېيێلان چێياڅې ياراغڬێ ڨۈڬېيێلا، ڝۇنێزېيێلان دێبێراصۇڅې عاراښڬێ ڨۈڬېيێلا.


543. Бихьиларилан цIцIогьги гьабуге, рагIиларилан рагIиги бицунге.

۵۴۳. بێڮێلارێلان ڞۈهڬێ هابۇڬې، راعێلارێلان راعێڬێ بێښۇنڬې.

 
544. Бихьинав тIарцIцIассдасаги цIунаги, цIцIуяй керчалдассаги цIунаги. 
(Бихьинал керчал лълъикIал, руччаби тIарцIцIал лълъикIал). 

۵۴۴. بێڮێناو طارڞاصداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڞۇياي كېرچالداصاڬێ ڝۇناڬێ.

(بێڮێنال كېرچال ڷێگال، رۇڿابێ طارڞال ڷێگال).


545. Бихьинал – ЦIцIороре, цIцIуял – ЛъаргIире,  цIцIохIамил рачIчIги ккун дир росс – рохьове. 

۵۴۵. بێڮێنال - ڞۈرۈرې، ڞۇيال - ڸارعێرې، ڞۈحامێل راڄڬێ ڭۇن دێر رۈص - رۈڮۈوې.


546. Бихьинассе цIцIе гурев, цIцIуяссе дегIен гурев.

۵۴۶. بێڮێناصې ڞې ڬۇرېو، ڞۇياصې دېعېن ڬۇرېو.


547. БихьинмахIай чIчIужугIаданалдассаги  цIунаги, цIцIумахIав бихьинчияссдассаги цIунаги. 

۵۴۷. بێڮێنماحاي ڄۇجۇعادانالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڞۇماحاو بێڮێنچێياصداصاڬێ ڝۇناڬێ.


548. Бихьинчи ватани, бихьинчи гIадин вукIа, ватичIони, чIинчIу чIвай.

۵۴۸. بێڮێنچێ واتانێ، بێڮێنچێ عادێن وۇگا، واتێڃۈنێ، ڃێنڃۇ ڃواي.

 
549. Бихьинчи вокьулев кьурун михъ ккурав, 

Кьурдухъан вокьулев, ссвери гIатIидав.

۵۴۹. بێڮێنچێ وۈڨۇلېو ڨۇرۇن مێڅ ڭۇراو،

ڨۇردۇڅان وۈڨۇلېو، صوېرێ عاطێداو.

 
550. Бихьинчи ворцунеб роцен – чIчIужугIаданалдеххун бугеб бербалагьийила.

۵۵۰. بێڮێنچێ وۈرښۇنېب رۈښېن - ڄۇجۇعادانالدېخۇن بۇڬېب بېربالاهێيێلا.


551. Бихьинчи хьулхьудуларев.

۵۵۱. بێڮێنچێ ڮۇلڮۇدۇلارېو.


552. Бихьинчийилан кьалда холарев, чIчIужугIаданилан къинлъукье холарев. 

۵۵۲. بێڮێنچێيێلان ڨالدا ځۈلارېو، ڄۇجۇعادانێلان قێنڸۇڨې ځۈلارېو. 


553. Бихьинчилъи къо ккедалила лъалеб.  

۵۵۳. بێڮێنچێڸێ قۈ ڭېدالێلا ڸالېب


554. Бихьинчилъиялълъеги жиндирго бакI букIунеб.

۵۵۴. بێڮێنچێڸێياڷېڬێ جێندێرڬۈ باگ بۇگۇنېب.


555. Бихьинчиян абун кьалдаги хвечIев, чIчIужугIадан абун рокъовги хвечIев. 

۵۵۵. بێڮێنچێيان ابۇن ڨالداڬێ ځوېڃېو، ڄۇجۇعادان ابۇن رۈقۈوڬێ ځوېڃېو.


556. Бихьинчиясс бихьинчилъи я хIамалъун кьололареб, я чулъун рекIунареб. 

۵۵۶. بێڮێنچێياص بێڮێنچێڸێ يا حاماڸۇن ڨۈلۈلارېب، يا چۇڸۇن رېگۇنارېب.


557. Бихьинчиясс кванда цIцIар чIвалареб.

۵۵۷. بێڮێنچێياص كواندا ڞار ڃوالارېب.


558. Бихьинчияссе балъ – чIчIужу ячин, чIчIужуялълъе балъ – лъимер гьаби. 

۵۵۸. بێڮێنچێياصې باڸ - ڄۇجۇ ياچێن، ڄۇجۇياڷې باڸ - ڸێمېر هابێ.


559. Бихьинчияссул гIакълуялдасса къоролалълъул сихIру бергьунеб.

۵۵۹. بێڮێنچێياصۇل عاقلۇيالداصا قۈرۈلاڷۇل سێحرۇ بېرهۇنېب.


560. Бихьинчияссул къисмат жиндихъгойила букIунеб.

۵۶۰. بێڮێنچێياصۇل قێسمات جێندێڅڬۈيێلا بۇگۇنېب.


561. Бихьинчияссул рагIи жиндаго барабила.

۵۶۱. بێڮێنچێياصۇل راعێ جێنداڬۈ بارابێلا.


562. Бихьинчияссул чехь рачлида гъокь букIине кколеб. 

۵۶۲. بێڮێنچێياصۇل چېڮ راچلێدا غۈڨ بۇگێنې ڭۈلېب.


563. Бихьинчияссул ярагъ – хханжарила, хIалихьатил ярагъ – туманкIила.

۵۶۳. بێڮێنچێياصۇل ياراغ - خانجارێلا، حالێڮاتێل ياراغ - تۇمانگێلا.


564. Бихьинчияссул яхI гурони, жужахIалълъул цIецца бухIулареб жо гьечIебила.

۵۶۴. بێڮێنچێياصۇل ياح ڬۇرۈنێ، جۇجاحاڷۇل ڝېڛا بۇحۇلارېب جۈ هېڃېبێلا.


565. БихьичIессда  бихьаги,  рагIичIессда рагIаги.

۵۶۵. بێڮێڃېصدا بێڮاڬێ، راعێڃېصدا راعاڬێ.


566. БихьичIессда бихьаги, рохьдомухъалълъ билълъаги. 

۵۶۶. بێڮێڃېصدا بێڮاڬێ، رۈڮدۈمۇڅاڷ بێڷاڬێ.


567. БихьичIессда къо бихьани, къадги чирахъ бакулеб.

۵۶۷. بێڮێڃېصدا قۈ بێڮاڬێ، قادڬێ چێراڅ باكۇلېب.


568. БихьичIого лъаларебила.

۵۶۸. بێڮێڃۈڬۈ ڸالارېبێلا.


569. БихьичIого чIамуге, чIамичIого къулчIуге. 

۵۶۹. بێڮێڃۈڬۈ ڃامۇڬې، ڃامێڃۈڬۈ قۇلڃۇڬې.


570. Бихьугегиян ккараб бихьугеги, бачIунгегиян ккараб бачIунгеги.

۵۷۰. بێڮۇڬېڬێيان ڭاراب بێڮۇڬېڬێ، باڃۇنڬېڬێيان ڭاراب باڃۇنڬېڬێ.

 
571. Бихьулареб шайтIаналдасса хIинкъуге, бихьулеб шайтIаналдасса хIинкъа. 

۵۷۱. بێڮۇلارېب شايطانالداصا حێنقۇڬې، بێڮۇلېب شايطانالداصا حێنقا.


572. Бихьулеб гьечIони борххалъуде ваха, бичIчIулеб гьечIони лъалессда гьикъе.

۵۷۲. بێڮۇلېب هېڃۈنێ بۈرخاڸۇدې واځا، بێڄۇلېب هېڃۈنێ ڸالېصدا هێقې.


573. Бихьун-бихьун гурищила жо лъалебан абулебила цараццаги. 

۵۷۳. بێڮۇن - بێڮۇن ڬۇرێۺێلا جۈ ڸالېبان ابۇلېبێلا ښاراڛاڬێ.


574. Бихьун-бихьунин жо лъалеб, хIалтIуда тIадин гьунар бижулеб.

۵۷۴. بێڮۇن - بێڮۇنێن جۈ ڸالېب، حالطۇدا طادێن هۇنار بێجۇلېب.


575. Бихьун дуниял лъала, цIцIалун гIелму лъала. 

۵۷۵. بێڮۇن دۇنێيال ڸالا، ڞالۇن عېلمۇ ڸالا.


576. Бихьун лъаралда жо релълъунаро.

۵۷۶. بێڮۇن ڸارالدا جۈ رېڷۇنارۈ.


577. Бихьун цIцIодорлъулел, батун бечелъулел. 

بێڮۇن ڞۈدۈرڸۇلېل، باتۇن بېچېڸۇلېل.


578. БихьунгутIи  гурони, хIехьонгутIи гьечIебила. 

۵۷۸. بێڮۇنڬۇطێ ڬۇرۈنێ، حېڮۈنڬۇطێ هېڃېبێلا.


579. Бица-бицаралда божулев чи – гьорол къоялълъ хIелкил рачIчI гIадав чи.

۵۷۹. بێښا - بێښارالدا بۈجۇلېو چێ - هۈرۈل قۈياڷ حېلكێل راڄ عاداو چێ.


580. БицанагIан рагIи, бухъанагIан ракь.

۵۸۰. بێښاناعان راعێ، بۇڅاناعان راڨ.


581. Бицараб унтуларев, абураб бичIчIуларев.

۵۸۱. بێښاراب ئۇنتۇلارېو، ابۇراب بێڄۇلارېو.


582. Бицарассе – цо баркала, вуцIцIун чIчIарассе – кIиго баркала.

۵۸۲. بێښاراصې - ښۈ باركالا، وۇڞۇن ڄاراصې - گێڬۈ باركالا. 


583. Бицен кьарияб, кьей хIалакъаб.

۵۸۳. بێښېن ڨارێياب، ڨېي حالاقاب.


584. Бицен нилъее бугила, бижи азие бугила.

۵۸۴. بێښېن نێڶېيې بۇڬێلا، بێجێ ازێيې بۇڬێلا.


585. Бициндал тIекъав лъала, вилълъиндал рекъав лъала.

۵۸۵. بێښێندال طېقاو ڸالا، وێڷێندال رېقاو ڸالا.


586. Бицине гIедегIуге, гIенеккизе ругьунлъе.

۵۸۶. بێښێنې عېدېعۇڬې، عېنېڭێزې رۇهۇنڸې.


587. Бицине лъаларев мун гуро, мун лъаларев дун гуро.

۵۸۷. بێښێنې ڸالارېو مۇن ڬۇرۈ، مۇن ڸالارېو دۇن ڬۇرۈ.

 
588. Бицине лъачIони къадиги хваги, къотIизе лъачIони дибирги хваги.

۵۸۸. بێښێنې ڸاڃۈنێ قادێڬێ ځواڬێ، قۈطێزې ڸاڃۈنێ دێبێرڬێ ځواڬێ.


589. БицинегIан рагIи – дур кверщаликь, бицун ххадуб – мун рагIул кверщаликь.

۵۸۹. بێښێنېعان راعێ - دۇر كوېرۺالێڨ، بێښۇن خادۇب - مۇن راعۇل كوېلۺالێڨ.


590. Бицун рагIи  хварав гьудулассдасса гьардезе вачIарав гьардохъанго лълъикI.

۵۹۰. بێښێن راعێ ځواراو هۇدۇلاصداصا هاردېزې واڃاراو هاردۈڅانڬۈ ڷێگ.


591. Бицунареб гьикъуге, гьикъулареб бицунге.

۵۹۱. بێښۇنارېب هێقۇڬې، هێقۇلارېب بێښۇنڬې.


592. Бицунеб мацIцI бихьун гуревила чи вокьизе кколев, гIамал-ххассият бихьунила. 

۵۹۲. بێښۇنېب ماڞ بێڮۇن ڬۇرېوێلا چێ وۈڨێزې ڭۈلېو،

عامال - خاصێيات بێڮۇنێلا.


593. Бицунеб рагIудассан гуревила чи лъалев, гьабулеб хIалтIудассанила.

۵۹۳. بێښۇنېب راعۇداصان ڬۇرېوێلا چێ ڸالېو، هابۇلېب حالطۇداصانێلا.


594. Бицунеб рагIудасса гIакълу ццебе ккезабе (гIакълу - ццебе, ццин - нахъе).

۵۹۴. بێښۇنېب راعۇداصا عاقلۇ ڛېبې ڭېزابې (عاقلۇ - ڛېبې، ڛێن - ناڅې).


595. Бицунелълъухъ гурелила, гьабулелълъухъила ралагьизе кколел.

۵۹۵. بێښۇنېڷۇڅ ڬۇرېلێلا، هابۇلېڷۇڅێلا رالاهێزې ڭۈلېل.

​

 

596. Бичана – гьоркьоб ана, нахъе лъуна – батана. 

۵۹۶. بێچانا - هۈرڨۈب انا، ناڅې ڸۇنا - باتانا.


597. Бичараб чиярлъула. 

۵۹۷. بێچاراب چێيارڸۇلا.


598. Бичараб жо – бортараб жо, босараб жо – батараб жо. 

۵۹۸. بێچاراب جۈ - بۈرتاراب جۈ، بۈساراب جۈ - باتاراب جۈ.


599. Бичасс биччан батани.

۵۹۹. بێچاص بێڿان باتانێ.


Щибниги гьабилалде, гьабулеб данде билълъине хьулалда, магIарулаз абула гьал рагIаби.
Хасел чIчIун сордоялълъ, цIеда хьагги лъун, бакьги тIамун, ххинкIал гьарулей йикIун йиго лълъади. Вакъун рокъове щварав, цIураб гьанал берцинаб махIалълъ хьуликъвачIа балъаргъарав россасс хьагинисса ххинкIал рахъулей чIчIужуялда абун буго: «Огь, баркаман, цIураб гьанал махI! Кваналахха къасси чехь бихъизегIан!»
Лълъадуцца абун буго: «Бичасс биччан батаниянгIаги абехха, бетIерчIахъад!» Россасс жаваб кьун буго: «Валлагь, бичасс биччаниги кваналахха дицца дирго гъассда гьанги ххинкIалги, биччачIониги кванала!»
Лълъадуцца квен ццебе лъолаго, кIутIун буго нуцIцIида. Жанире лIугьун рачIун руго милициялълъул хIалтIухъаби. Лъазабун буго лъалхъичIого жидеда цадахъ вилълъине хIадурлъи гьабеян. Рукъалълъул бетIергьанассе гьарун буго: нужги гIодор чIчIайила, дагьабниги жо кIалдиб лъезе жиндиеги рес кьейилан. Милицабаз, рекIеда ватизе течIого, кверазда маххалги ран, гьев ццеве къотIун вуго…
Анкьго сонги туснахъалда бан, рокъове тIад вуссарав гьесс радакь нуцIцIида кIутIун буго:
- Мун щив? – ан гьикъун буго хIинкъун тIаде яхъарай лълъадуцца.
- Бичасс биччани, дун МухIамад вуго, бичасс биччани, анкьабго сонги туснахъалда бан, рокъове вачIунев вуго, - ян жаваб кьун буго россасс.

ۺێبنێڬێ هابێلالدې، هابۇلېب داندې بێڷێنې ڮۇلالدا، ماعارۇلاز ابۇلا هال راعابێ.

خاسېل ڄۇن سۈردۈياڷ، ڝېدا ڮاڬڬێ ڸۇن، باڨڬێ طامۇن، خێنگال هارۇلېي يێگۇن يێڬۈ ڷادێ. واقۇن رۈقۈوې ۺواراو، ڝۇراب هانال بېرښێناب ماحاڷ ڮۇلێقواڃا باڸارغاراو رۈصاص ڮاڬێنێصا خێنگال راڅۇلېي ڄۇجۇيالدا ابۇن بۇڬۈ: "ئۈه باركامان، ڝۇراب هانال ماح. كوانالاخا قاصێ چېڮ بێڅێزېعان." ڷادۇڛا ابۇن بۇڬۈ: "والاه، بێچاص باتانێيانعاڬێ ابېخا، بېطېرڃاڅاد." رۈصاص جاواب ڨۇن بۇڬۈ: "والاه، بێچاص بێڿانێڬێ كوانالاخا دێڛا دێرڬۈ غاصدا هانڬێ خێنگالڬێ، بێڿاڃۈنێڬێ كوانالا."

ڷادۇڛا كوېن ڛېبې ڸۈلاڬۈ، گۇطۇن بۇڬۈ نۇڞێدا. جانێرې ڶۇهۇن راڃۇن رۇڬۈ مێلێښاياڷۇل حالطۇڅابێ. ڸازابۇن بۇڬۈ ڸالڅێڃۈڬۈ جێدېدا ښاداڅ وێڷێنې حادۇرڸێ هابېيان. رۇقاڷۇل بېطېرهاناص هارۇن بۇڬۈ، نۇجڬێ عۈدۈر ڄايێلا، داهابنێڬێ جۈ گالدێب ڸېزې جێندێيېڬێ رېس ڨېيێلان. مێلێښاباز رېگېدا واتێزې تېڃۈڬۈ، كوېرازدا ماخالڬێ ران، هېو ڛېوې قۈطۇن وۇڬۈ. انڨڬۈ سۈنڬێ تۇسناڅالدا بان رۈقۈوې طاد وۇصاراو هېص راداڨ نۇڞێدا گۇطۇن بۇڬۈ:

- مۇن ۺێو؟ - ان هێقۇن بۇڬۈ حێنقۇن طادې ياڅاراي ڷادۇڛا.

- بێچاص بێڿانێ، دۇن مۇحاماد وۇڬۈ، بێچاص بێڿانێ، انڨابڬۈ سۈنڬێ تۇسناڅالدا بان، رۈقۈوې واڃۇنېو وۇڬۈ، - يان جاواب ڨۇن بۇڬۈ رۈصاص. 


600. Бичасс кьурассул кьер батIияб букIунеб.

۶۰۰. بێچاص ڨۇراصۇل ڨېر باطێياب بۇگۇنېب.


601. Бичейилан абураб бичун лълъикIаб, босейилан абураб босун лълъикIаб.

۶۰۱. بێچېيێلان ابۇراب بێچۇن ڷێگاب، بۈسېيێلان ابۇراب بۈسۇن ڷێگاب.


602. Бичизе ккедал хур квешаб, йиччазе къваригIараб меххалълъ чIчIужу квешай. 

۶۰۲. بێچێزې ڭېدال ځۇر كوېشاب، يێڿازې قوارێعاراب مېخاڷ ڄۇجۇ كوېشاي.


603. Бичулеб жоялда тIад ратIал гьанал чIвани, томен тIокIаб щолеб.

۶۰۳. بێچۇلېب جۈيالدا طاد راطال هانال ڃوانێ، تۈمېن طۈگاب ۺۈلېب.


604. Бичулеб жоялълъе босулев чи камуларев.

۶۰۴. بێچۇلېب جۈياڷې بۈسۇلېو چێ كامۇلارېو.


605. Бичун гIагарлъи чияцца босулареб.

۶۰۵. بێچۇن عاڬارڸێ چێياڛا بۈسۇلارېب.


606. Бичун нух босуге, боцIцIи кьун кьал босуге. 

۶۰۶. بێچۇن نۇځ بۈسۇڬې، بۈڞێ ڨۇن ڨال بۈسۇڬې.


607. Биччани, къандалъойила гIадамассул чехь, къани, бадакойила.

۶۰۷. بێڿانێ، قانداڸۈيێلا عاداماصۇل چېڮ، قانێ، باداكۈيێلا. 


608. Биччаралълъе бакъ камулареб, бакъваралълъе цIцIад камулареб.

۶۰۸. بێڿاراڷې باق كامۇلارېب، باقواراڷې ڞاد كامۇلارېب.


609. БичIчIи – гIовуд, гIакълу – санад.

۶۰۹. بێڄێ - عۈوۇد، عاقلۇ - ساناد.


610. БичIчIукъав чияссда жо бичIчIизабизегIан, ГIакаро мегIер борлIизе бигьаяб.

۶۱۰. بێڄۇقاو چێياصدا جۈ بێڄێزابێزېعان، عاكارۈ مېعېر بۈرڶێزې بێهاياب.


611. БичIчIуларессе лълъикIлъи гьабуларебила.

۶۱۱. بێڄۇلارېصې ڷێگڸێ هابۇلارېبێلا.


612. БичIчIулев чияссда цоцIцIул абуниги бичIчIулеб, цоцIцIул абун бичIчIуларессда нусцIцIул абуниги бичIчIулареб.

۶۱۲. بێڄۇلېو چێياصدا ښۈڞۇل ابۇنێڬێ بێڄۇلېب، ښۈڞۇل ابۇن بێڄۇلارېصدا نۇسڞۇل ابۇنێڬێ بێڄۇلارېب.


613. Бица-бицаралда ххадув вилълъунге, цIцIара-цIцIаралълъуве унге.

۶۱۳. بێښا- بێښارالدا خادۇو وێڷۇنڬې، ڞارا- ڞاراڷۇوې ئۇنڬې.


614. БицанагIан – рагIи, бухъанагIан – ракь (бицун рагIи лIугIулареб, бухъун ракь лIугIулареб).

۶۱۴. بێښاناعان - راعێ، بۇڅاناعان - راڨ (بێښۇن راعێ ڶۇعۇلارېب، بۇڅۇن راڨ ڶۇعۇلارېب).


615. Бицани бабалабги, бицани дадалабги.

۶۱۵. بێښانێ بابالابڬێ، بێښانێ دادالابڬێ.


616. Бицанщинаб рагIиги батулареб, хIамагIанаб бацIги букIунареб.

۶۱۶. بێښانۺێناب راعێڬێ باتۇلارېب، حاماعاناب باڝڬێ بۇگۇنارېب.


617. Бицараб ургьибе биччачIев, абуралде гIин тIамичIев.

۶۱۷. بێښاراب ئۇرهێبې بێڿاڃېو، ابۇرالدې عێن طامێڃېو.


618. Биццатаб рагъалдасса тIеренаб рекъел лълъикIаб.

۶۱۸. بێڛاتاب راغالداصا طېرېناب رېقېل ڷێگاب. 


619. Бицен гIемералдасса гIемер жо лъай лълъикI.

۶۱۹. بێښېن عېمېرالداصا عېمېر جۈ ڸاي ڷێگ.


620. Бициндал тIекъав лъала, вилълъиндал рекъав лъала.

۶۲۰. بێښێندال طېقاو ڸالا، وێڷێندال رېقاو ڸالا.


621. Бицине бегьулареб жо гьабичIого те. 

۶۲۱. بێښێنې بېهۇلارېب جۈ هابێڃۈڬۈ تې.


622. Бицине бигьа буго – Ибрагьимие захIмат буго.

۶۲۲. بێښێنې بێها بۇڬۈ - ئێبراهێمێيې زاحمات بۇڬۈ.


623. Бицине бигьаяб, гьабизе захIматаб.

۶۲۳. بێښێنې بێهاياب، هابێزې زاحماتاب.


624. Бицине вортуге, гьабизе ворта.

۶۲۴. بێښێنې وۈرتۇڬې، هابێزې وۈرتا.


625. Бицине гьунар гурев, гьабизе махщел гурев.

۶۲۵. بێښێنې هۇنار ڬۇرېو، هابێزې ماخۺېل ڬۇرېو.

 
626. Бицине нечараб гьабуге, гьикъизе намусаб ургъуге.

۶۲۶. بێښێنې نېچاراب هابۇڬې، هێقێزې نامۇساب ئۇرغۇڬې.


627. Бицине нечоларев, гьабизеги нечоларев.

۶۲۷. بێښێنې نېچۈلارېو، هابێزېڬێ نېچۈلارېو.


628. Бицинеги лъазе ккола.

۶۲۸. بێښێنېڬێ ڸازې ڭۈلا.


629. Бицинеги лъай, чIчIезеги лъай.

۶۲۹. بێښێنېڬێ ڸاي، ڄېزېڬێ ڸاي.


630. БицинегIан рагIи – дур кверщаликь, бицун ххадуб – мун рагIул кверщаликь.

۶۳۰. بێښێنېعان راعێ - دۇر كوېرۺالێڨ، بێښۇن خادۇب - مۇن راعۇل كوېرۺالێڨ.


631. Бицинессеб тарав, тезессеб бицарав.

۶۳۱. بێښێنېصېب تاراو، تېزېصېب بێښاراو.


632. БицинчIого гIолареб гьерессиги букIунеб, гьабичIого гIолареб хIилаги букIунеб (Оцол багьаябги гьересси букIунеб).

۶۳۲. بێښێنڃۈڬۈ عۈلارېب هېرېصێڬێ بۇگۇنېب، هابێڃۈڬۈ عۈلارېب حێلاڬێ بۇگۇنېب (ئۈښۈل باهايابڬێ هېرېصێ بۇگۇنېب).


633. Бицун араб рагIи – реххун араб чIор.

۶۳۳. بێښۇن اراب راعێ - رېخۇن اراب ڃۈر.


634. Бицун бахъунареб чIамучIаб ххабар – чIаран бахъунареб рачIчI ххалатаб хур.

۶۳۴. بێښۇن باڅۇنارېب ڃامۇڃاب خابار - ڃاران باڅۇنارېب راڄ خالاتاب ځۇر.


635. Бицун божичIев, бихьун божаги.

۶۳۵. بێښۇن بۈجێڃېو، بێڮۇن بۈجاڬێ.


636. Бицун кантIуларев, бихьун кантIулев.

۶۳۶. بێښۇن كانطۇلارېو، بێڮۇن كانطۇلېو.


637. Бицун рагIи хварав гьудулассдасса гьардезе хьвадулев хьиндалавго лълъикI.

۶۳۷. بێښۇن راعێ ځواراو هۇدۇلاصداصا هاردېزې ڮوادۇلېو ڮێندالاوڬۈ ڷێگ.


638. Бицун тараб жо гьороцца унеб, хъван тараб жо нахъе ххутIулеб.

۶۳۸. بێښۇن تاراب جۈ هۈرۈڛا ئۇنېب، څوان تاراب جۈ ناڅې خۇطۇلېب.


639. Бицунареб гьикъуге, гьикъулареб бицунге.

۶۳۹. بێښۇنارېب هێقۇڬې، هێقۇلارېب بێښۇنڬې.


640. Бицунге ххабар, тIаде чи вачIингун къотIизе толеб.

۶۴۰. بێښۇنڬې خابار، طادې چێ واڃێنڬۇن قۈطێزې تۈلېب.


641. Бицунеб меххалълъ – гьоцIцIо, гьекъолеб меххалълъ  – загьру.

۶۴۱. بێښۇنېب مېخاڷ - هۈڞۈ، هېقۈلېب مېخاڷ - زاهرۇ.


642. Бицунев –  гIабдал, гIин тIамулев – цIцIодор.

۶۴۲. بێښۇنېو - عابدال، عێن طامۇلېو - ڞۈهۈر.


643. Бицунев гIадалав вугониги, гIин тIамулев цIцIодорав вукIине ккола.

۶۴۳. بێښۇنېو عادالاو وۇڬۈنێڬێ، عێن طامۇلېو ڞۈدۈراو وۇگێنې ڭۈلا.

 

644. Бицунел гIемерлъун, гIамал гьабулел дагьлъугеги.

۶۴۴. بێښۇنېل عېمېرڸۇن، عامال هابۇلېل داهڸۇڬېڬێ.


645. Бицухъе букIунеб гъаримаб рагIи – гъуралълъуб букIунеб  бахьинаб кьегIер. 

۶۴۵. بێښۇڅې بۇگۇنېب غارێماب راعێ - غۇراڷۇب بۇگۇنېب باڮێناب ڨېعېر.


646. Бищалълъ рекъечIого, хъирщалълъе ккана.

۶۴۶. بێۺاڷ رېقېڃۈڬۈ، څێرۺاڷې ڭانا.


647. Бищун берцинаб жоялда байилан кьураб цIцIумур хIамицца жиндирго кIартида барабила.

۶۴۷. بێۺۇن بېرښێناب جۈيالدا بايێلان ڨۇراب ڞۇمۇر حامێڛا جێندێرڬۈ گارتێدا بارابێلا.


648. Бищун вокьуларессда ракьандасса гIус бихьейила.

۶۴۸. بێۺۇن وۈڨۇلارېصدا راڨانداصا عۇس بێڮېيێلا. 


649. Бищун гьуинабги – мацIцI, бищун кьогIабги – мацIцI.

۶۴۹. بێۺۇن هۇئێنابڬێ - ماڞ، بێۺۇن ڨۈعابڬێ - ماڞ.


Цогидал ххалкъаздаго гIадин, гьаб бицен аваразда гьоркьобги тIибитIараб буго. “ГьоцIцIо бессулебги – кIал, берссен лагIулебги – кIал” гIадал абулел куцалги руго.
Ханасс вазирассда тIад къарабила жиндие бищунго гьуинабги бищунго кьогIабги квен босун вачIаян. КIиябго нухалда вазирасс босун бачIарабила цого бежараб мацIцI.
- Гьабго щиб, гьуинабги цого жо, кьогIабги цого жо? – ян ханасс гьикъараб меххалълъ, гIакъилав вазирасс гьадаб жаваб кьурабила.

ښۈڬێدال خالقازداڬۈ عادێن، هاب بێښېن اوارازدا هۈرڨۈبڬێ طێبێطاراب بۇڬۈ. "هۈڞۈ بېصۇلېبڬێ - گال، بېرصېن لاعۇلېبڬێ - گال" عادال ابۇلېل كۇښالڬێ رۇڬۈ.

ځاناص وازێراصدا طاد قارابێلا جێندێيې بێۺۇنڬۈ هۇئێنابڬێ، بێۺۇن ڨۈعابڬێ كوېن بۈسۇن واڃايان. گێيابڬۈ نۇځالدا وازێراص بۈسۇن باڃارابێلا سۈڬۈ بېجاراب ماڞ.

- هاب ۺێب، هۇئێنابڬێ ښۈڬۈ جۈ، ڨۈعابڬێ ښۈڬۈ جۈ؟ - يان ځاناص هێقاراب مېخاڷ، عاقێلاو وازێراص هاداب جاواب ڨۇرابێلا.

​

650. Бищун гIадамазе гIодовегIанав чи – гIагараб ххалкъалълъе ххилиплъарав чи.

۶۵۰. بێۺۇن عادامازې عۈدۈوېعاناو چێ - عاڬاراب خالقاڷې خێلێفڸاراو چێ.


651. – Бищун дуда риххараб жо щиб? 

–  ШайтIан. 
– Ххадуб дуда риххараб жо щиб? 
– Россасс малълъараб гьабуларей чIчIужу.

۶۵۱. - بێۺۇن دۇدا رێخاراب جۈ ۺێب؟

 - شايطان.

 - خادۇب دۇدا رێخاراب جۈ ۺێب؟

 - رۈصاص ماڷاراب هابۇلارېي ڄۇجۇ.

​

652. Бищун квачараб къоялълъила хIама къинлъулеб.

۶۵۲. بێۺۇن كواچاراب قۈياڷێلا حاما قێنڸۇلېب.


653. Бищун квешаб мехх – росслъи чIчIужуялълъ гьабизе  лIугьараб мехх.

۶۵۳. بێۺۇن كوېشاب مېخ - رۈصڸێ ڄۇجۇياڷ هابێزې ڶۇهاراب مېخ.


654. Бищун квешав тушман – ццеве вукIарав гьудул.

۶۵۴. بێۺۇن كوېشاو تۇشمان - ڛېوې وۇگاراو هۇدۇل.


655. Бищун къваригIунеб жо ками ккараб меххалълъила лъалеб (къваригIараб меххалълъ хIажатаб батуларебила).

۶۵۵. بێۺۇن قوارێعۇنېب جۈ كامێ ڭاراب مېخاڷێلا ڸالېب (فوارێعاراب مېخاڷ حاجاتاب باتۇلارېبێلا).


656. Бищун кIудияб бергьенлъи – жиндаго тIад босараб бергьенлъийила.

۶۵۶. بێۺۇن گۇدێياب بېرهېنڸێ - جێنداڬۈ طاد بۈساراب بېرهېنڸێيێلا.


657. Бищун кIудияб бечелъи – сахлъийила, бищун кIудияб роххел – рокьийила, бищун кIудияб тIалихI – лъималаздасса роххун ххутIийила.

۶۵۷. بێۺۇن گۇدێياب بېچېڸێ - ساځڸێيێلا، بێۺۇن گۇدێياب رۈخېل - رۈڨێيێلا، بێۺۇن گۇدێياب تالێح - ڸێمالازداصا رۈخۇن خۇطێيێلا.


658. Бищун кIудияб гъалатI – хьулкъотIийила.

۶۵۸. بێۺۇن گۇدێياب غالاط - ڮۇلقۈطێيێلا.


659. Бищун кIудияб гIакъиллъи гIадатлъиялълъул тIиндайила букIунеб.

۶۵۹. بێۺۇن گۇدێياب عاقێلڸێ عاداتڸێياڷۇل طێندايێلا بۇگۇنېب. 


660. Бищун кIудияб мунагь – эбел-инссул адаб гьабунгутIи.

۶۶۰. بێۺۇن گۇدێياب مۇناه - ئېبېل- ئێنصۇل اداب هابۇنڬۇطێ.


661. Бищун кIудияб талихI гьечIолъи – духъ гIенеккуларел лъимал лIугьин.

۶۶۱. بێۺۇن گۇدێياب تالێح هېڃۈڸێ - دۇڅ عېنېڭۇلارېل ڸێمال ڶۇهێن.


662. Бищун лебалаб ярагъ – къо ккедал кодоб бугеб ярагъ.

۶۶۲. بێۺۇن لېبالاب ياراغ - قۈ ڭېدال كۈدۈب بۇڬېب ياراغ.


663. Бищун лълъикIаб калам – кваназе рачIаян  аби.

۶۶۳. بێۺۇن ڷێگاب كالام - كوانازې راڃايان ابێ.


664. «Бищун лълъикIав багьадур» – кьалде ккечIев Майиндур.

۶۶۴. "بێۺۇن ڷێگاو باهادۇر" - ڨالدې ڭېڃېو مايێندۇر.


665. – Бищун лълъикIав щивила? – Дие лълъикIлъи гьабурав.

۶۶۵. - بێۺۇن ڷێگاو ۺێوێلا؟ - دێيې ڷێگڸێ هابۇراو.


666. Бищун лълъикIалълъа хъирщарай, хъахIазулIа йищарай – бищун квешай ятарай.

۶۶۶. بێۺۇن ڷێگاڷا څێرۺاراي، څاحازۇڶا يێۺاراي - بێۺۇن كوېشاي ياتاراي.


667. Бищун ххадув ккарассе – хераб гIакдал тIеренчехь.

۶۶۷. بێۺۇن خادۇو ڭاراصې - ځېراب عاكدال طېرېنچېڮ.


668. Бищун ххалатаб жо – мацIцI, бищун чIухIараб жо – хIелеко.

۶۶۸. بێۺۇن خالاتاب جۈ - ماڞ، بێۺۇن ڃۇحاراب جۈ - حېلېكۈ.


669. Бищун ххатIа гIемерав чи – бищун калам гIемерав чи.

۶۶۹. بێۺۇن خاطا عېمېراو چێ - بێۺۇن كالام عېمېراو چێ.


670. Бищун ххирияб ххазина – яхI-намусила.

۶۷۰. بێۺۇن خێرێياب خازێنا - ياح - نامۇسێلا.


671. Бищун хIикматал хIаял гIумруялълъулги къисматалълъулгийила рукIунел.

۶۷۱. بێۺۇن حێكماتال حايال عۇمرۇياڷۇلڬێ قێسماتاڷۇلڬێيێلا.


672. Бищунго баркала гьечIеб хIалтIи – гьоркьохъанлъийила.

۶۷۲. بێۺۇنڬۈ باركالا هېڃېب حالطێ - هۈرڨۈڅانڸێيێلا.


673. Бищунго бахIарчияв чи – ханассда ццевеги битIараб бицун кIалъазе кIварав чи. 

۶۷۳. بێۺۇنڬۈ باحارچێياو چێ - خاناصدا ڛېوېڬێ بێطاراب بێښۇن گاڸازې گواراو چێ.


674. – Бищунго бечедав чи щив кколев?

– Сахлъи бугев чи.
– Гьессдассаги бечедав чи щив кколев?
– Кверда махшел бугев чи.

۶۷۴. - بێۺۇنڬۈ بېچېداو چێ ۺێو ڭۈلېو؟

- ساځڸێ بۇڬېو چێ.

- هېصداصاڬێ بېچېداو چێ ۺێو ڭۈلېو؟

- كوېردا ماخۺېل بۇڬېو.


675. Бищунго бигьаяб хIалтIийила хIама квегъиги кIвекьмахх чарххида кквейги.

۶۷۵. بێۺۇنڬۈ بێهاياب حالطێيێلا حاما كوېغێڬێ، گوېڨماخ چارخێدا ڭوېيڬێ


676. Бищунго бухIизабулеб цIцIал жамагIаталълъулила.

۶۷۶. بێۺۇنڬۈ بۇحێزابۇلېب ڞال جاماعاتاڷۇلێلا.


677. Бищунго гьуинаб жо – макьу, бищунго кьогIаб жо – бокьулареб жо.

۶۷۷. بێۺۇنڬۈ هۇئێناب جۈ - ماڨۇ، بێۺۇنڬۈ ڨۈعاب جۈ - بۈڨۇلارېب جۈ.


678. Бищунго гьуинаб хIухьел – лъимадул хIухьел, бищунго берцинаб калам – лъимадул калам.

۶۷۸. بێۺۇنڬۈ هۇئێناب حۇڮېل - ڸێمادۇل حێڮېل، بێۺۇنڬۈ بېرښێناب كالام - ڸێمادۇل كالام.


679. Бищунго гIакъилав чи – бищунго гIадатав чи.

۶۷۹. بێۺۇنڬۈ عاقێلاو چێ - بێۺۇنڬۈ عاداتاو چێ.


680. Бищунго гIакъилавги – гIадан, бищунго гIадалавги – гIадан.

۶۸۰. بێۺۇنڬۈ عاقێلاوڬێ - عادان، بێۺۇنڬۈ عادالاوڬێ - عادان.


681. Бищунго гIемер хIетIе тункулеб гамачI – жагьиллъийила.

۶۸۱. بێۺۇنڬۈ عېمېر حېطې تۇنكۇلېب ڬاماڃ - جاهێلڸێيێلا.


682. Бищунго квешав гьудул – бечелъидал мун цIунулев, мискинлъидал мун реххун толев чи.

۶۸۲. بێۺۇنڬۈ كوېشاو هۇدۇل - بېچېڸێدال مۇن ڝۇنۇلېو، مێسكێنڸێدال مۇن رېخۇن تۈلېو چێ.


683. Бищунго квешав чи – хварав чи какулев чи.

۶۸۳. بێۺۇنڬۈ كوېشاو چێ - ځواراو چێ كاكۇلېو چێ.


684. Бищунго кутакав чи – жиндирго ццин къвинабизе кIолев чи.

۶۸۴. بێۺۇنڬۈ كۇتاكاو چێ - جێندێرڬۈ ڛێن قوێنابێزې گۈلېو چێ.


685. Бищунго къабихIаб жо – живго жинццаго вецци, бищунго къадараб жо – жиндиего бокьулареб жо чияе гьаби.

۶۸۵. بێۺۇنڬۈ قابێحاب جۈ - جێوڬۈ جێنڛاڬۈ وېڛێ، بێۺۇنڬۈ قاداراب جۈ - جێندێيېڬۈ بۈڨۇلارېب جۈ چێيايې هابێ.


686. Бищунго кьарияб жо – рии, бищунго бечедаб жо – хасалихълъи.

۶۸۶. بێۺۇنڬۈ ڨارێياب جۈ - رێئێ، بێۺۇنڬۈ بېچېداب جۈ - خاسالێڅڸێ


687. Бищунго лълъикIав чи – балъголъи цIунулев чи.

۶۸۷. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - باڸڬۈڸێ ڝۇنۇلېو چێ.


688. Бищунго лълъикIав чи – битIаралда битIарабилан, тIекъалда тIекъабилан абизе кIолев чи.

۶۸۸. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - بێطارالدا بێطارابێلان، طېقالدا طېقابێلان ابێزې گۈلېو چێ.


689. Бищунго лълъикIав чи – хъизан-рукъ разияв чи.

۶۸۹. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - څێزان- رۇق رازێياو چێ.


690. Бищунго лълъикIал ахихъаби – ракги лълъимги.

۶۹۰. بێۺۇنڬۈ ڷێگال اځێڅابێ - راكڬێ ڷێمڬێ.


691. Бищунго рахIатаб мехх бугилан абурабила царацца, дида бахIриги бихьулареб, бахIриялда дунги бихьулареб мехх.

۶۹۱. بێۺۇنڬۈ راحاتاب مېخ بۇڬێلان ابۇرابێلا ښاراڛا، دێدا باحرێڬێ بێڮۇلارېب، باحرێيالدا دۇنڬێ بێڮۇلارېب مېخ.


692. Бищунго рахIатаб мехх – гIадамазулI лълъикI вугеб мехх.

۵۹۲. بێۺۇنڬۈ راحاتاب مېخ - عادامازۇڶ ڷێگ وۇڬېب مېخ.


693. Бищунго рикIкIадаб сапаралълъ унев чи – ункъабго бокIон битIарав гьудул валагьизе унев чи.

۶۹۳. بێۺۇنڬۈ رێڴاداب سافاراڷ ئۇنېو چێ - ئۇنقابڬۈ بۈگۈن بێطاراو هۇدۇل والاهێزې ئۇنېو چێ.


694. Бищунго рукъалълъул хIал чIчIужуялда лъала, бищунго чIчIужуялълъул хIал россассда лъала.

۶۹۴. بێۺۇنڬۈ رۇقاڷۇل حال ڄۇجۇيالدا ڸالا، بێۺۇنڬۈ ڄۇجۇياڷۇل حال رۈصاصدا ڸالا.


695. Бищунго талихI бугев чи – гIакълу бугев чи, бищунго талихI къарав чи – ахIмакъав чи.

۶۹۵. بێۺۇنڬۈ تالێح بۇڬېو چێ - عاقلۇ بۇڬېو چێ، بێۺۇنڬۈ تالێح قاراو چێ - احماقاو چێ.


696. Бищунго тIагIамаб квен – цадахъ квараб квен.

۶۹۶. بێۺۇنڬۈ طاعاماب كوېن - ښاداڅ كواراب كوېن.


697. Бищунго ххалатаб жо мацIцIила, бищунго ххеххаб жо ракIила.

۶۹۷. بێۺۇنڬۈ خالاتاب جۈ ماڞێلا، بێۺۇنڬۈ خېخاب جۈ راگێلا. 


698. Бищунго хIалалаб квен – гьоболгун цадахъ квараб квен, бищунго хIалалаб хIалтIи – хIила гьечIеб даран.

۶۹۸. بێۺۇنڬۈ حالالاب كوېن - هۈبۈلڬۇن ښاداڅ كواراب كوېن، بێۺۇنڬۈ حالالاب حالطێ - حێلا هېڃېب داران.


699. Бищун хIалихьатаб хIайван хIамайила, бищун къадараб пихъ куракила, бищун къадарав чи ваццассул йикIарай чIчIужу ячарав чийила.

۶۹۹. بێۺۇن حالێڮاتاب حايوان حامايێلا، بێۺۇن قاداراب فێڅ كۇراكێلا، بێۺۇن قاداراو چێ واڛاصۇل يێگاراي ڄۇجۇ ياچاراو چێيێلا.


НекIо ханзабазул гIадат букIун буго щиб-щибниги рахъалълъ цоцазул хIалал рихьулеб. Цо нухалълъ ххунздерил ханасс  хьиндалазул ханассде битIун буго гьадинаб ругьел: “Дуцца дие битIе дур вилаяталда бугеб бищун къадараб хIайваналдаги лъун, бищун къадарав чиги ххадув тIамун, бищун къадараб пихъ”.
Хьиндалазул ханасс витIун вачIун вуго куракул чIагьалги хIамида лъун, хварав ваццассул йикIарай чIчIужу ячарав чи.

نېگۈ خانزابازۇل عادات بۇگۇن بۇڬۈ ۺێب- ۺێبنێڬێ راڅاڷ ښۈښازۇل حالال رێڮۇلېب. ښۈ نۇځاڷ خۇنزدېرێل خاناص ڮێندالازۇل خاناصدې بێطۇن بۇڬۈ هادێناب رۇهېل: "دۇڛا دێيې بێطې دۇر وێلاياتالدا بۇڬېب بێۺۇن قاداراب حايوانالداڬێ ڸۇن، بێۺۇن قاداراو چێڬێ خادۇو طامۇن، بێۺۇن قاداراب فێڅ".

ڮێندالازۇل خاناص وێطۇن واڃۇن وۇڬۈ كۇراكۇل ڃاهالڬێ حامێدا ڸۇن، ځواراو واڛاصۇل يێگاراي ڄۇجۇ ياچاراو چێ.

​
 

 

700. Бищунго цIакъавилан тарав вас къадарав лIугьаравила, къадаравилан тарав лълъикIав лIугьаравила.

۷۰۰. بێۺۇنڬۈ ڝاقاوێلان تاراو واس قاداراو ڶۇهاراوێلا، قاداراوێلان تاراو ڷێگاو ڶۇهاراوێلا.


701. Бищунго чияссе захIматаб жо – живго жиндаго вичIчIизеги жиндир балъголъи чиядасса бахчизеги.

۷۰۱. بێۺۇنڬۈ چێياصې زاحماتاب جۈ - جێوڬۈ جێنداڬۈ وێڄێزېڬێ جێندێر باڸڬۈڸێ چێياداصا باځچێزېڬێ.


702. Бищунго чIухIараб жоги – хIелеко, бищунго яхI бугеб жоги – хIелеко.

۷۰۲. بێۺۇنڬۈ ڃۇحاراب جۈڬێ - حېلېكۈ، بێۺۇنڬۈ ياح بۇڬېب جۈڬێ - حېلېكۈ.


703. Бо балагьун кванарав, бо балагьун вилълъулев.

۷۰۳. بۈ بالاهۇن كواناراو، بۈ بالاهۇن وێڷۇلېو.


704. Бобихх.

۷۰۴. بۈبێخ


705. Богол рагI – ризаб жо.

۷۰۵. بۈڬۈل راع - رێزاب جۈ.


706. Богун вагъарав ххеххго къола, гIемер вагъулев дагьавги ххеххго къола.

۷۰۶. بۈڬۇن واغاراو خېخڬۈ قۈلا، عېمېر واغۇلېو داهاوڬێ خېخڬۈ قۈلا.


707. БогIое вагьарав, гIатIае ворлIарав.

۷۰۷. بۈعۈيې واغاراو، عاطايې وۈرڶاراو.


708. БогIол агIа гьабурай, гIатIал мама гьабурай.

۷۰۸. بۈعۈل اعا هابۇراي، عاطال ماما هابۇراي.


709. БогIол мугьгIан цояссе вокьани, гьалил мугьгIан цогияссеги вокьулев.

۷۰۹. بۈعۈل مۇهعان ښۈياصې وۈڨانێ، هالێل مۇهعان ښۈڬێياصېڬێ وۈڨۇلېو.


710. БогIол цIураб царгъидеги багеги цIцIер.

۷۱۰. بۈعۈل ڝۇراب ښارغێدېڬێ باڬېڬێ ڞېر.


711. БогIол рокьи букIунеб, кьовул божи букIунеб.

۷۱۱. بۈعۈل رۈڨێ بۇگۇنېب، ڨۈوۇل بۈجێ بۇگۇنېب.


712. БогIоллъиялълъул парччахI – ролI, яваналълъул парччахI – рахь.

۷۱۲. بۈعۈلڸێياڷۇل فارڿاح - رۈڶ، ياواناڷۇل فارڿاح - راڮ.


713. БогIоцца меххтарав вигьунарев, чIагIдацца меххтарав вигьунев.

۷۱۳. بۈعۈڛا مېختاراو وێـهۇنارېو، ڃاعداڛا مېختاراو وێـهۇنېو.


714. Боде бачIинчIеб россдаде бачIунгеги, россдаде бачIинчIеб рукъалде бачIунгеги.

۷۱۴. بۈدې باڃێنڃېب رۈصدادې باڃۇنڬېڬێ، رۈصدادې باڃێنڃېب رۇقالدې باڃۇنڬېڬێ.


715. Бодул ургъел – Шамхалассе, дадил ургъел – гIоркь ккурассе.

۷۱۵. بۈدۇل ئۇرغېل - شامخالاصې، دادێل ئۇرغېل - عۈرڨ ڭۇراصې.


716. БодулI гIабдал камуларев.

۷۱۶. بۈدۇڶ عابدال كامۇلارېو.


717. – Божа, божа, къоролай, дурго къвачIаги ххинин. 

– Божиларо, гьабигьан, хIурул цIураб магжида.

۷۱۷. - بۈجا، بۈجا، قۈرۈلاي، دۇرڬۈ قواڃاڬێ خێنێن.

- بۈجێلارۈ، هابێهان، حۇرۇل ڝۇراب ماڬجێدا.


718. Божаравги хваги, щакдараравги хваги.

۷۱۸. بۈجاراوڬێ ځواڬێ، ۺاكداراراوڬێ ځواڬێ.


719. Божи бугеб магIардайила хIамил гIундул ххутIарал.

۷۱۹. بۈجێ بۇڬېب ماعاردايێلا حامێل عۇندۇل خۇطارال.


720. Божи гьечIеб рекъелалдасса хьул къотIараб кьал лълъикIаб.

۷۲۰. بۈجێ هېڃېب رېقېلالداصا ڮۇل قۈطاراب ڨال ڷێگاب.


721. Божилъиги гьудуллъиги – къураб бергьинегIан букIунеб жо.

۷۲۱. بۈجێڸێڬێ هۇدۇلڸێڬێ - قۇراب بېرهێنېعان بۇگۇنېب جۈ.


722. Божуда рекIкI гьабуге, батулареб бицунге.

۷۲۲. بۈجۇدا رېڴ هابۇڬې، باتۇلارېب بێښۇنڬې.


723. Божуда рекIкI гьабуге, гьерссиде реччеб тIоге.

۷۲۳. بۈجۇدا رېڴ هابۇڬې، هېرصێدې رېڿېب طۈڬې.


724. Боз босизе рес гьечIеб меххалълъ дарай босизе лIугьунге.

۷۲۴. بۈز بۈسێزې رېس هېڃېب مېخاڷ داراي بۈسێزې ڶۇهۇنڬې.


725. Бозида дарайдул рукъиги баге, дараялда бозил рукъиги баге.

۷۲۵. بۈزێدا دارايدۇل رۇقێڬێ باڬې، دارايالدا بۈزێل رۇقێڬێ باڬې.


726. Бокьа-бокьараб гьабунила хIамил гIундул ххалалъарал.

۷۲۶. بۈڨا- بۈڨاراب هابۇنێلا حامێل عۇندۇل خالاڸارال.


727. Бокьа-бокьарассе бокьараб щваги, диего йокьарай диеги щваги!

۷۲۷. بۈڨا- بۈڨاراصې بۈڨاراب ۺواڬێ، دێيېڬۈ يۈڨاراي دێيېڬێ ۺواڬێ.


728. Бокьалълъул мокъида гIанкIу къвакъвадун, хIелкицца гIегIеди жибго теларо.

۷۲۸. بۈڨاڷۇل مۈقێدا عانگۇ قواقوادۇن، حېلكێڛا عېعېدێ جێبڬۈ تېلارۈ.


729. Бокьани – гIагарлъе, гIечIони – рикIкIалъе.

۷۲۹. بۈڨانێ - عاڬارڸې، عېڃۈنێ - رێڴاڸې.


730. Бокьани квенги тезе кIолеб, бокьанщинаб гьабулеб бугони, щибго тезе кIолареб.

۷۳۰. بۈڨانێ كوېنڬێ تېزې گۈلېب، بۈڨانۺێناب هابۇلېب بۇڬۈنێ، ۺێبڬۈ تېزې گۈلارېب.


731. Бокьани лъаларебги кIоларебги жо букIунареб.

۷۳۱. بۈڨانێ ڸالارېبڬێ گۈلارېبڬێ جۈ بۇگۇنارېب.


732. Бокьани ццебе къотIун билълъинабила дуниял, бокьани ххадуб цIцIан бачIинабила. 

۷۳۲. بۈڨانێ ڛېبې قۈطۇن بێڷێنابێلا دۇنێيال، بۈڨانێ خادۇب ڞان باڃێنابێلا.


733. Бокьани цIиркъги вугила дун, бокьани гIанкIкIги вугила. 

۷۳۳. بۈڨانێ ڝێرقڬێ وۇڬێلا دۇن، بۈڨانێ عانڴــڬێ وۇڬێلا.


734. Бокьанщинаб лълъиейила щвараб, мурадалде щун щивила хварав.

۷۳۴. بۈڨانۺێناب ڷێيېيێلا ۺواراب، مۇرادالدې ۺۇن ۺێوێلا ځواراو.

​

735. Бокьараб гурони рагIуларебила.

۷۳۵. بۈڨاراب ڬۇرۈنێ راعۇلارېبێلا.


736. Бокьараб кьуру биххизе кIолебила рагIуда.

۷۳۶. بۈڨاراب ڨۇرۇ بێخێزې گۈلېبێلا راعۇدا.


737. Бокьараб щвечIони, щваралда ракI рази гьабе.

۷۳۷. بۈڨاراب ۺوېڃۈنێ، ۺوارالدا راگ رازێ هابې.


738. Бокьараб щинаб гьабуни, бокьулареб щинаб тIаде бачIунеб. 

۷۳۸. بۈڨاراب ۺێناب هابۇنێ، بۈڨۇلارېب ۺێناب طادې باڃۇنېب.


739. Бокьарасс гьетIун бице, бокьарасс битIун бице, амма битIараб бице.

۷۳۹. بۈڨاراص هېطۇن بێښې، بۈڨاراص بێطۇن بێښې، اما بێطاراب بێښې.


740. Бокьизеяли гIемер жо бокьила, амма гIорхъиги лъазе ккола.

۷۴۰. بۈڨێزېيالێ عېمېر جۈ بۈڨێلا، اما عۈرڅێڬێ ڸازې ڭۈلا.


741. Бокьоб гIачIар гIадинан гIергIедулев вукIунев,
ГIиялълъ цIцIелжо кинигин ээдулев вукIунев.

۷۴۱. بۈڨۈب عاڃار عادێنان عېرعېدۇلېو وۇگۇنېو،

عێياڷ ڞېلجۈ كێنێڬێن ئېئېدۇلېو وۇگۇنېو.


742. Бокьобе гъечIеб гIи къватIибе бачIунареб.

۷۴۲. بۈڨۈبې غېڃېب عێ قواطێبې باڃۇنارېب.


743. Бокьосса къватIиве вачIун къориниве лIугьунге.

۷۴۳. بۈڨۈصا قواطێبې واڃۇن قۈرێنێوې ڶۇهۇنڬې.


744. Бокьулареб жоялълъе инсан гIинкъавги вукIуневила, беццавги вукIуневила.

۷۴۴. بۈڨۇلارېب جۈياڷې ئێنسان عێنقاوڬێ وۇگۇنېوێلا، بېڛاوڬێ وۇگۇنېوێلا.


745. Бокьуларого гьабулеб хIалтIи гIазабила, бокьун гьабулеб хIалтIи роххелила.

۷۴۵. بۈڨۇلارۈڬۈ هابۇلېب حالطێ عازابێلا، بۈڨۇن هابۇلېب حالطێ رۈخېلێلا.


Нухлулассда хIалтIулел гIадамал рихьанила. Гьез кверзул гьаказ гьецIцIо баччулеб бугоанила. Цоясс къулизеги къулун расги бокьуларого цIцIалеб букIанила гьоко. КIиабилессул куц букIанила борхьазул цIураб гьоко цIцIалев чияссул гIадин. Лъабабилев цIакъ гъираялда хIалтIулев вукIанила, гьесс кечIгицин ахIулеб букIанила.
Нухлуласс гьезда гьикъанила:
- Нужецца щиб гьабулеб бугеб?
- Дуда бихьуларогойищ бугеб? Гьоко цIцIалеб буго!  –  ян абунила ццидаххунаго цоясс.
- Чадие гIоло хIалтIулев вуго, – ян абунила кIиабилесс.
- КIалгIа балев вуго! КIалгIа! – ян абунила разиго лъабабилесс.

نۇځلۇلاصدا حالطۇلېل عادامال رێڮانێلا. هېز كوېرزۇل هاكاز هېڞۈ باڿۇلېب بۇڬۈئانێلا. ښۈياص قۇلێزېڬێ قۇلۇن راسڬێ بۈڨۇلارۈڬۈ ڞالېب بۇگانێلا هۈكۈ. گێئابێلېصۇل كۇښ بۇگانێلا بۈرڮازۇل ڝۇراب هۈكۈ ڞالېو چێياصۇل عادێن. ڸابئابێلېو ڝاق غێرايالدا حالطۇلېو وۇگانێلا، هېص كېڃڬێښێن احۇلېب بۇگانێلا.

نۇځلۇلاص هېزدا هێقانێلا:

- نۇجېڛا ۺێب هابۇلېب بۇڬېب؟

- دۇدا بێڮۇلارۈڬۈيێۺ بۇڬېب؟ هۈكۈ ڞالېب بۇڬۈ. - يان ابۇنێلا ڛێداخۇناڬۈ ښۈياص.

- چادێيې عۈلۈ حالطۇلېو وۇڬۈ، - يان ابۇنێلا گێئابێلېص.

- گالعا بالېو وۇڬۈ، - يان ابۇنێلا رازێڬۈ ڸابئابێلېص.


746. Бокьулеб бакIалде нух къокъаб.

۷۴۶. بۈڨۇلېب باگالدې نۇځ قۈقاب.


747. Бокьулеб жоялълъе чагъана бокьараб хъвала, бокьулареб жоялълъе багьана бокьараб батула.

۷۴۷. بۈڨۇلېب جۈياڷې چاغانا بۈڨاراب څوالا، بۈڨۇلارېب جۈياڷې باهانا بۈڨاراب باتۇلا.


748. Бокьулеб жоялълъул гIунгутIи тIокIлъилъун бихьулебила; бокьулареб жоялълъул тIокIлъи гIунгутIилъун бихьулебила.

۷۴۸. بۈڨۇلېب جۈياڷۇل عۇنڬۇطێ طۈگڸێڸۇن بێڮۇلېبێلا، بۈڨۇلارېب جۈياڷۇل طۈگڸێ عۇنڬۇطێڸۇن بێڮۇلېبێلا.


749. Бокьун босани бакIаб гьирги тIутIлъулеб, бокьун гьечIони тIутIабги бакIлъулеб.

۷۴۹. بۈڨۇن بۈسانێ باگاب هێرڬێ طۇطڸۇلېب، بۈڨۇن هېڃۈنێ طۇطابڬێ باگڸۇلېب.


750. Бокьун босараб кьал бугин, кьурун хIехье, тамахав.

۷۵۰. بۈڨۇن بۈساراب ڨال بۇڬێن، ڨۇرۇن حېڮې، تاماځاو.


751. Бокьун гурони кьезе ккогеги, кьураб гурони квине ккогеги.

۷۵۱. بۈڨۇن ڬۇرۈنێ ڨېزې ڭۈڬېڬێ، ڨۇراب ڬۇرۈنێ كوێنې ڭۈڬېڬێ.


752. Бокьун гьабуни гьабизе кIолареб жо букIунареб.

۷۵۲. بۈڨۇن هابۇنێ هابێزې گۈلارېب جۈ بۇگۇنارېب.


753. Бокьун кваналарессда кванаян хIалги гьабуге, бокьун хIалтIуларев хIалтIизеги вачунге.

۷۵۳. بۈڨۇن كوانالارېصدا كوانايان حالڬێ هابۇڬې، بۈڨۇن حالطۇلارېو حالطێزېڬێ واچۇنڬې.


754. Бокьун квараб кваницца зарал гьабулареб.

۷۵۴. بۈڨۇن كواراب كوانێڛا زارال هابۇلارېب.


755. Бокьун кодобе босараб ишалълъул устар вахъунев.

۷۵۵. بۈڨۇن كۈدۈبې بۈساراب ئێشاڷۇل ئۇستار واڅۇنېو.


756. Бокьунищила хIамида хIучч бахъулеб.

۷۵۶. بۈڨۇنێۺێلا حامێدا حۇڿ باڅۇلېب.


757. БокIнида лъурав вугониги росс вукIун лълъикI, бусада лъурай йигониги лълъади йикIун лълъикI.

۷۵۷. بۈگنێدا ڸۇراو وۇڬۈنێڬێ رۈص وۇگۇن ڷێگ، بۇسادا ڸۇراي يێڬۈنێڬێ ڷادێ يێگۇن ڷێگ.


758. Бол бетIерассе мутIигIлъичIони, бодуе талихI кьолареб.

۷۵۸. بۈل بېطېراصې مۇطێعڸێڃۈنێ، بۈدۇيې تالێح ڨۈلارېب.


759. Бол ххабар бицарав бод вухIаги.

۷۵۹. بۈل خابار بێښاراو بۈد وۇحاڬێ.


760. БолI гIабдал камуларев.

۷۶۰. بۈڶ عابدال كامۇلارېو.


761. БолI хвайила, болI вахъайила.

۷۶۱. بۈڶ ځوايێلا، بۈڶ واڅايێلا.


762. Болъонида божун бокь хIорго ххутIарабила. 

۷۶۲. بۈڸۈنێدا بۈجۇن بۈڨ حۈرڬۈ خۇطارابێلا.


763. Болъонида релълъа абе, гьудул гьудул вуго; Камалил Баширидасса берцинав вукIагIаги, тушман тушман вуго.

۷۶۳. بۈڸۈنێدا رېڷا ابې، هۇدۇل هۇدۇل وۇڬۈ، كامالێل باشێرێداصا بېرښێناو وۇگاعاڬێ، تۇشمان تۇشمان وۇڬۈ.

​
 

 

764. Болъонидаги кIодоян абейила.

۷۶۴. بۈڸۈنێداڬێ گۈدۈيان ابېيێلا.


765. Болъоние хIарщ камулареб.

۷۶۵. بۈڸۈنێيې حارۺ كامۇلارېب.


766. Болъонилгун гьудуллъи ккурав гьебгун цадахъ хIарщулI гевегахъдизеги кколевила.

۷۶۶. بۈڸۈنێلڬۇن هۇدۇلڸێ ڭۇراو ښاداڅ حارۺۇڶ ڬېوېڬاڅدێزېڬێ ڭۈلېوێلا.


767. Болъоницца хур кванан, хIамил гIундул чухIун (Боцца квараб гьалихур диде бецIизе ккараб).

۷۶۷. بۈڸۈنێڛا ځۇر كوانان، حامێل عۇندۇل چۇحۇن (بۈڛا كواراب هالێځۇر دێدې بېڝێزې ڭاراب).


768. Боржине ккани – варани, хIалтIизе ккани – хIинчIчI.

۷۶۸. بۈرجێنې ڭانێ - وارانێ، حالطێزې ڭانێ - حێنڄ.


ВаранихIинчIчIалда абурабила боржайилан. Гьеб чIчIарабила жиб варани бугилан. Гьедин батани, хIалтIеян абурабила гьелда. Гьанже жиб хIинчIчI бугилан чIчIарабила гьеб. 
Гьаб кици реххула, щиб багьана батунги, хIалтIичIого чIчIезе гIамал гьабулев чияссде.

وارانێحێنڄالدا ابۇرابێلا بۈرجايێلان. هېب ڄارابێلا جێب وارانێ بۇڬێلان. هېدێن باتانێ، حالطېيان ابۇرابێلا هېلدا. هانجې جێب حێنڄ بۇڬێلان ڄارابێلا هېب. 

هاب كێښێ رېخۇلا، ۺێب باهانا باتۇنڬێ، حالطێڃۈڬۈ ڄېزې عامال هابۇلېو چێياصدې.

​

769. Борта! – ян гьойда абун, гьа! – ян гIанкIкIида абун.

۷۶۹. بۈرتا - يان هۈيدا ابۇن، ها! - يان عانڴێدا ابۇن.


770. БортичIеб – гъотIода, гъараб – чIарбида.

۷۷۰. بۈرتێڃېب - غۈطۈدا، غاراب - ڃاربێدا.


771. Бортун унеб генуда гебегун унеб гIеч белъараб.

۷۷۱. بۈرتۇن ئۇنېب ڬېنۇدا ڬېبېڬۇن ئۇنېب عېچ بېڸاراب.


772. Борххалъуде вахун гIакIа ахIе, борххалъуде вахун мунго вихьизавуге.

۷۷۲. بۈرخاڸۇدې واځۇن عاگا احې، بۈرخاڸۇدې واځۇن مۇنڬۈ وێڮێزاوۇڬې.


773. Борххатаб магIарда гьури кколаро, берцинай ясалда гъвел камуларо.

۷۷۳. بۈرخاتاب ماعاردې هۇرێ ڭۈلارۈ، بېرښێناي ياسالدا غوېل كامۇلارۈ.


774. Борххатаб мегIер рикIкIадассанго бихьула, бахIарчияссул цIцIар кибего рагIула.

۷۷۴. بۈرخاتاب مېعېر رێڴاداصانڬۈ بێڮۇلا، باحارچێياصۇل ڞار  كێبېڬۈ راعۇلا.


775. БорххатIа биччараб гьобо гIадинги вукIунге, тIехI бухараб гъвала гIадинги вукIунге.

۷۷۵. بۈرخاطا بێڿاراب هۈبۈ عادێنڬێ وۇگۇنڬې، طېح بۇځاراب غوالا عادێنڬێ وۇگۇنڬې.


776. БорххатIа биччараб гьобо гIадин.

۷۷۶. بۈرخاطا بێڿاراب هۈبۈ عادێن.


777. Борхьидасса рорчIула, мацIцIидасса рорчIуларо.

۷۷۷. بۈرڮێداصا رۈرڃۇلا، ماڞێداصا رۈرڃۇلارۈ.


778. БорхьикартIинибе квер бегьуге.

۷۷۸. بۈرڮێگارطێنێبې كوېر بېهۇڬې.


779. Борхьил аздагьо гьабуге, гьалил михир гьабуге. 

۷۷۹. بۈرڮێل ازداهۈ هابۇڬې، هالێل مێځێر هابۇڬې.


780. Борхьил бетIер аздагьо лIугьиналде чIчIинтIе.

۷۸۰. بۈرڮێل بېطېر ازداهۈ ڶۇهێنالدې ڄێنطې.


781. Борхьил ххечалдасса мацIцIихъанассул мацIцI квешаб. 

۷۸۱. بۈرڮێل خېچالداصا ماڞێڅاناصۇل ماڞ كوېشاب.


782. Борхьилаб ххенон, ххарилаб бицун

۷۸۲. بۈرڮێلاب خېنۈن، خارێلاب بێښۇن.


783. Борхьихъего щурщудулевила мацIцIихъан, царахъего гаргадулевила мацIцIихъан.

۷۸۳. بۈرڮێڅېڬۈ ۺۇرۺۇدۇلېوێلا ماڞێڅان، ښاراڅېڬۈ ڬارڬادۇلېوێلا ماڞێڅان.


784. Борхьицца борхьида хIанчIулареб.

۷۸۴. بۈرڮێڛا بۈرڮێدا حانڃۇلارېب.


785. Босана – бергьана, бичана – къуна.

۷۸۵. بۈسانا - بېرهانا، بێچانا - قۇنا.


786. Босарав бечелъулев, бичарав мискинлъулев.

۷۸۶. بۈساراو بېچېڸۇلېو، بێچاراو مێسكێنڸۇلېو.


787. Босаралълъуб – босараб, батаралълъуб – батараб.

۷۸۷. بۈساراڷۇب - بۈساراب، باتاراڷۇب - باتاراب.


788. Босизе ккараб тарай, тезе ккараб босарай.

۷۸۸. بۈسێزې ڭاراب تاراي، تېزې ڭاراب بۈساراي.


789. Босизе чIухIуларел, щвезабизе чIухIулел.

۷۸۹. بۈسێزې ڃۇحۇلارېل، ۺوېزابێزې ڃۇحۇلېل.


790. Босизеги босе, кьезеги кIочон тоге.

۷۹۰. بۈسێزېڬێ بۈسې، ڨېزېڬێ گۈچۈن تۈڬې.


791. Босизеги лъай, кьезеги  лъай.

۷۹۱. بۈسێزېڬێ ڸاي، ڨېزېڬێ ڸاي.


792. Босуларессда малълъуге, бичIчIуларессда бицунге.

۷۹۲. بۈسۇلارېصدا ماڷۇڬې، بێڄۇلارېصدا بێښۇنڬې.


793. Боснов вегун хвараб хвелги хвелищила.

۷۹۳. بۈسنۈو وېڬۇن ځواراب ځوېلڬێ ځوېلێۺێلا.


794. Боснор ккаразул хIурмат дагьаз гьабула. 

۷۹۴. بۈسنۈر ڭارازۇل حۇرمات داهاز هابۇلا.


795. Босуларессда малълъуге, батуларелълъуб бахчуге.

۷۹۵. بۈسۇلارېصدا ماڷۇڬې، باتۇلارېڷۇب باځچۇڬې.


796. БотIил чIор гIадин унеб жоги – рагIийила, чIорил ххеч гIадин къалеб жоги – рагIийила.

۷۹۶. بۈطێل ڃۈر عادێن ئۇنېب جۈڬێ - راعێيێلا، ڃۈرێل خېچ عادێن قالېب جۈڬێ - راعێيێلا.


797. БотIрода лъезе тажалдасса гъоркь лъезе бакIго лълъикIила.

۷۹۷. بۈطرۈدا ڸېزې تاجالداصا غۈرڨ ڸېزې باگڬۈ ڷێگێلا.


798. БотIрода хъурайсин лъунилан гIабдал цIцIодорлъиларо.

۷۹۸. بۈطرۈدا څۇرايسێن ڸۇنێلان عابدال ڞۈدۈرڸێلارۈ.


799. БотIрода нацIцI кIотинегIан гьекъарав. 

۷۹۹. بۈطرۈدا ناڞ گۈتێنېعان هېقاراو.


800. БотIроцца вихьизавун бажаруларесс тIогъроцца вихьизавизе жигар бахъулебила.

۸۰۰. بۈطرۈڛا وێڮێزاوۇن باجارۇلارېص طۈغرۈڛا وێڮێزاوێزې جێڬار باڅۇلېبێلا.


801. Бохх бекараб цIцIеялтIе рицIцIигъветI бегарабила.

۸۰۱. بۈخ بېكاراب ڞېيالطې رێڞێغوېط بېڬارابێلا.


802. Бохх тIамилилан чIчIужу, бохх гурони тIамиларилан росс. 

۸۰۲. بۈخ طامێلێلان ڄۇجۇ، بۈخ ڬۇرۈنێ طامێلارێلان رۈص.


803. Боххдул хIадур рукIаго, чIчIел босунгутIи – чол гIайиб; чорххол иххтияр жиндихъго букIаго, къадру хвезе тей  – чияссул гIайиб. 

۸۰۳. بۈخدۇل حادۇر رۇگاڬۈ، ڄېل بۈسۇنڬۇطێ - چۈل عايێب؛ چۈرخۈل ئێختێيار جێندێڅڬۈ بۇگاڬۈ، قادرۇ ځوېزې تېي - چێياصۇل عايێب.


804. Бохъ ралагьун, чохъ ралагьунила рагъизе кколел.

۸۰۴. بۈڅ رالاهۇن، چۈڅ رالاهۇنێلا راغێزې ڭۈلېل.


805. БоцIцIи балагье – херлъилалде, лъай балагье – хвезегIан.

۸۰۵. بۈڞێ بالاهې - ځېرڸێلالدې، ڸاي بالاهې - ځوېزېعان.


806. БоцIцIи балагьуге, гьудул валагье. 

۸۰۶. بۈڞێ بالاهۇڬې، هۇدۇل والاهې.


807. БоцIцIи балагьулаго, мунго вилизе вукIунге. 

۸۰۷. بۈڞێ بالاهۇلاڬۈ، مۇنڬۈ وێلێزې وۇگۇنڬې.


808. БоцIцIи бахIарчияссул хIатIикь букIунеб жойила.

۸۰۸. بۈڞێ باحارچێياصۇل حاطێڨ بۇگۇنېب جۈيێلا.


809. БоцIцIи боцIцIуцца гьабулеб, гIарац гIарцуцца гьабулеб.

۸۰۹. بۈڞێ بۈڞۇڛا هابۇلېب، عاراښ عارښۇڛا هابۇلېب.


810. БоцIцIи бугев чийилан чи гурессе яс кьоге.

۸۱۰. بۈڞێ بۇڬېو چێيێلان چێ ڬۇرېصې ياس ڨۈڬې.


811. БоцIцIи гьабуни – яхIгьечI, гьабичIого тани – хIалихьат.

۸۱۱. بۈڞێ هابۇنێ - ياحهېڃ، هابێڃۈڬۈ تانێ - حالێڮات.


812. БоцIцIи гьечIеб хуралдассаги цIунаги, хур гьечIеб боцIцIиялдассаги цIунаги. 

۸۱۲. بۈڞێ هېڃېب ځۇرالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ځۇر هېڃېب بۈڞێيالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


813. БоцIцIи гIемерав гурев бечедав, гIамал лълъикIавин бечедав. 

۸۱۳. بۈڞێ عېمېراو ڬۇرېو بېچېداو، عامال ڷێگاوێن بېچېداو.


814. БоцIцIи гIун хварав чи лIугьинчIевила. 

۸۱۴. بۈڞێ عۇن ځواراو چێ ڶۇهێنڃېوێلا.


815. БоцIцIи киссаян абурав – гIассияв, рикъзи киссаян абурав – капурав. 

۸۱۵. بۈڞێ كێصايان ابۇراو - عاصێياو، رێقزێ كێصايان ابۇراو - كافۇراو


816. БоцIцIи къваригIунеб лъабго къоялълъ: гIураб къоялълъги, гьобол вачIараб къоялълъги, хвараб къоялълъги. 

۸۱۶. بۈڞێ قوارێعۇنېب ڸابڬۈ قۈياڷ: عۇراب قۈياڷـڬێ، هۈبۈل واڃاراب قۈياڷـڬێ، ځواراب قۈياڷـڬێ.


817. БоцIцIи кьун, боцIцIи босе. 

۸۱۷. بۈڞێ ڨۇن، بۈڞێ بۈسې.


818. БоцIцIи кьун кьал босуге, кьурулI газа кьабуге.

۸۱۸. بۈڞێ ڨۇن ڨال بۈسۇڬې، ڨۇرۇڶ ڬازا ڨابۇڬې.


819. БоцIцIи-рикъзи чияе кьеги, чорххое сахлъи дие кьеги.

۸۱۹. بۈڞێ- رێقزێ چێيايې ڨېڬێ، چۈرخۈيې ساځڸێ دێيې ڨېڬێ.

 
820. БоцIцIи риххарав сахаватги вукIунарев, рухI риххарав багьадурги вукIунарев. 

۸۲۰. بۈڞێ رێخاراو ساځاواتڬێ وۇگۇنارېو، رۇح رێخاراو باهادۇرڬێ وۇگۇنارېو.


821. БоцIцIи ххирияссе живго учузав.

۸۲۱. بۈڞێ خێرێياصې جێوڬۈ ئۇچۇزاو.


822. БоцIцIи хIалалаб кьеги. 

۸۲۲. بۈڞێ حالالاب ڨېڬێ.


823. БоцIцIи цIцIикIкIаралдасса яс гIакълу цIцIикIкIарай лълъикIай. 

۸۲۳. بۈڞێ ڞێڴارالداصا ياس عاقلۇ ڞێڴاراي ڷێگاي.


824. БоцIцIолIго вегарав рогьалилI вахъунев.

۸۲۴. بۈڞۈڶـڬۈ وېڬاراو رۈهالێڶ واڅۇنېو.


825. БоцIцIуда гьоркьове ккечIого чи лъаларев. 

۸۲۵. بۈڞۇدا هۈرڨۈوې ڭېڃۈڬۈ چێ ڸالارېو.


826. БоцIцIуда къвал баларо, къаркъалаялда гурони.

۸۲۶. بۈڞۇدا قوال بالارۈ قارقالايالدا ڬۇرۈنێ.

 
827. БоцIцIудалъун гуккизеги вукIунге, кIолареб гьир черххалдаги баччизабуге.

۸۲۷. بۈڞۇداڸۇن ڬۇڭێزېڬێ وۇگۇنڬې، گۈلارېب هێر چېرخالداڬێ باڿێزابۇڬې.

 
828. БоцIцIудасса чIухIуге, чияр гьумер бухIуге.

۸۲۸. بۈڞۇداصا ڃۇحۇڬې، چێيار هۇمېر بۇحۇڬې.


829. БоцIцIуе гьабулеб лагълъиялдассанила гIадамазулI гIузраби рижулел.

۸۲۹. بۈڞۇيې هابۇلېب لاغڸێيالداصانێلا عادامازۇڶ عۇزرابێ رێجۇلېل.


830. БоцIцIуе гIей гьечIеб, хьулалълъе рагIа-ракьан гьечIеб.

۸۳۰. بۈڞۇيې عېي هېڃېب، ڮۇلاڷې راعا- راڨان هېڃېب.

 
831. БоцIцIул бечелъи чияе кьеги, чорххолI витIи дие кьеги.

۸۳۱. بۈڞۇل بېچېڸێ چێيايې ڨېڬێ، چۈرخۈڶ وێطێ دێيې ڨېڬێ.


832. БоцIцIул квешлъи – хIалакълъи, хIамил квешлъи – гIин дали.

۸۳۲. بۈڞۇل كوېشڸێ - حالاقڸێ، حامێل كوېشڸێ - عێن دالێ.


833. БоцIцIул хьон – рагIийила, гIакдал рахь – руссунила. 

۸۳۳. بۈڞۇل ڮۈن - راعێيێلا، عاكدال راڮ - رۇصۇنێلا.


834. БоцIцIул хIисаб цIцIаге, хIара босе. 

۸۳۴. بۈڞۇل حێساب ڞاڬې، حارا بۈسې.


835. БоцIцIухъ гIумру бичарав, чадихъ намус бичарав. 

۸۳۵. بۈڞۇڅ عۇمرۇ بێچاراو، چادێڅ نامۇس بێچاراو.


836. БоцIцIуцца бер бахъулареб.

۸۳۶. بۈڞۇڛا بېر باڅۇلارېب.


837. БоцIцIуцца веццаруге, гIакълуялълъ веццаре.

۸۳۷. بۈڞۇڛا وېڛارۇڬې، عاقلۇياڷ وېڛارې.


838. БоцIцIуцца меххтарав вигьунаревила, гьакълицца меххтарав вигьуневила.

۸۳۸. بۈڞۇڛا مېختاراو وێهۇنارېوێلا، هاقلێڛا مېختاراو وێهۇنېوێلا.


839. Бубае чехь биччарав, чияр чурпа ххирияв. 

۸۳۹. بۈبايې چېڮ بێڿاراو، چێيار چۇرفا خێرێياو.


840. Бугеб гурони, гьечIеб кьолареб. 

۸۴۰. بۈڬېب ڬۇرۈنێ، هېڃېب ڨۈلارېب.


841. Бугеб гурони кьезе кколареб, кьураб гурони квине кколареб. 

۸۴۱. بۈڬېب ڬۇرۈنێ ڨېزې ڭۈلارېب، ڨۇراب ڬۇرۈنێ كوێنې ڭۈلارېب.


842. Бугеб гурони ххулжиниб лъоларебила. 

۸۴۲. بۈڬېب ڬۇرۈنێ خۇلجێنێب ڸۈلارېبێلا.


843. Бугеб гьечIолъарай, гьечIеб буголъарай.

۸۴۳. بۈڬېب هېڃۈڸاراي، هېڃېب بۇڬۈڸاراي.


844. Бугеб кьвагьараб кьалда лълъикIаб, бугеб кьураб гьоболассе лълъикIаб. 

۸۴۴. بۈڬېب ڨواهاراب ڨالدا ڷێگاب، بۇڬېب ڨۇراب هۈبۈلاصې ڷێگاب.


845. Бугеб кьечIони дунги хваги, кьураб квинчIони мунги хваги. 

۸۴۵. بۈڬېب ڨېڃۈنێ دۇنڬێ ځواڬێ، كوێنڃۈنێ مۇنڬێ ځواڬێ.


846. Бугеб меххалълъ – гьайт, гьечIеб меххалълъ – вай.

۸۴۶. بۈڬېب مېخاڷ - هايت، هېڃېب مېخاڷ - واي.


847. Бугеб меххалълъ – гьойхъего, гьечIеб меххалълъ – бацIихъего.

۸۴۷. بۈڬېب مېخاڷ - هۈيڅېڬۈ، هېڃېب مېخاڷ - باڝێڅېڬۈ.

​
 

 

848. Бугеб тIехх – гьечIеб нах.

۸۴۸. بۈڬېب طېخ - هېڃېب ناځ.


849. Бугелда баракат лъеги.

۸۴۹. بۈڬېلدا باراكات ڸېڬێ.

 
850. Бугелда гIей гьабе. 

۸۵۰. بۈڬېلدا عېي هابې.


851. Бугелда разияв – бечедав, чияде хьулав – мискинав. 

۸۵۱. بۈڬېالد رازێياو - بېچېداو، چێيادې ڮۇلاو - مێسكێناو.


852. Бугелда ракI рази гьабе, гьечIелде хьулхьудуге.

۸۵۲. بۈڬېلدا راگ رازێ هابې، هېڃېلدې ڮۇلڮۇدۇڬې.


853. Бугелда ракI рази гьабе, гьоболассда рекъон хьваде. 

۸۵۳. بۈڬېلدا راگ رازێ هابې، هۈبۈلاصدا رېقۈن ڮوادې.


854. Бугелълъул къимат гьабуларел ххадур гIодизе кколелила.

۸۵۴. بۈڬېڷۇل قێمات هابۇلارېل خادۇر عۈدێزې ڭۈلېلێلا. 


855. Бугесс боцIцIи, гьечIесс налъийила лъималазе ирсалълъе толеб жо. 

۸۵۵. بۈڬېص بۈڞێ، هېڃېص ناڸێيێلا ڸێمالازې ئێرساڷې تۈلېب جۈ.


856. Бугессда бугеб абунила Мала Нассрудин гIадамазда риххарав. 

۸۵۶. بۈڬېصدا بۇڬېب ابۇنێلا مالا ناصرۇدێن عادامازدا رێخاراو.


857. Буго тIимугъ хIулараб, босиларо дур рагIи. 

۸۵۷. بۇڬۈ طێمۇغ حۇلاراب، بۈسێلارۈ دۇر راعێ.


858. Буголъани кьола, кьаралъани тIинкIула. 

۸۵۸. بۇڬۈڸانێ ڨۈلا، ڨاراڸانێ طێنگۇلا.


859. Буголъи баккарулеб, гьечIолъи бахчарулеб. 

۸۵۹. بۇڬۈڸێ باڭارۇلېب، هېڃۈڸێ باځچارۇلېب.


860. Буголъиялълъул гохI – яхIалълъул захIмат, гьечIолъиялълъул кIкIал – кIкIвахIалълъул рахIат.

۸۶۰. بۇڬۈڸێياڷۇل ڬۈح - ياحاڷۇل زاحمات، هېڃۈڸێياڷۇل ڭال - ڴواحاڷۇل راحات.


861. Бугони – гьойхъего, гьечIони – бацIихъего.

۸۶۱. بۇڬۈنێ - هۈيڅېڬۈ، هېڃۈنێ - باڝێڅېڬۈ.


862. Бугони щарги чIвала, щванани чиги чIвала. 

۸۶۲. بۇڬۈنێ ۺارڬێ ڃوالا، ۺوانێڬێ چێڬێ ڃوالا.


863. Бугъа кIанцIизе кватIани гIака кIанцIулебила. 

۸۶۴. بۇغا گانڝێزې كواطانێ عاكا گانڝۇلېبێلا.


864. Бугъагун багъун гъвала гъвалдаде бахинаро, лъаргIибе ун цIиркъ ва оц цIцIар босун буссинаро. 

۸۶۴. بۇغاڬۇن باغۇن غوالا غوالدادې باځێنارۈ، ڸارعێبې ئۇن ڝێرق وا ئۈښ ڞار بۈسۇن بۇصێنارۈ.


865. Бугъагун бан гъвала билълъунаро, оцгун бан гIака рекъоларо.

۸۶۵. بۇغاڬۇن بان غوالا بێڷۇنارۈ، ئۈښڬۇن بان عاكا رېقۈلارۈ.


866. Бугъие бугъа камулареб, чияссе чи камуларев. 

۸۶۶. بۇغێيې بۇغا كامۇلارېب، چێياصې چێ كامۇلارېو.


Авар гIурул рагIалда, бецIцIал гъарцIцIалълъ къайиги чIван, гъарачилъи гьабулев вукIаравила Квешав Къади. Гьесс нухлулазде ахIулеб букIун буго: “Воре, Квешав Къади вачIунев вуго! ГIодоб лъе кодоб бугеб къайи-къоно!” ХIинкъарал нухлулал, гIодоб къайиги лъун, унел рукIун руго.
Цо нухалълъ гьелго рагIабаздалъун гьасс хIинкъи кьун буго цо нухлулассе.
- Дудаги рагIун ватила Квешав Хъвата! Гьев Квешав Къадил лълъикIав Къади гьавила дицца! Бихьинчи ватани, вачIа ццеве! – ян ахIанила нухлуласс.
ХIинкъанила хъачагъ гьедигIан бахIарчияв нухлулассукьа. ВахъинчIила гьев гъарцIцIалълъа къватIиве.
- Бугъие бугъа камулареблъи бичIчIун батила дуда! – ян гьессдеги ахIун, нухлулав жиндирго нухда анила. 

اوار عۇرۇل راعالدا، بېڞال غارڞاڷ قايێڬێ ڃوان، غاراچێڸێ هابۇلېو وۇگاراوێلا كوېشاو قادێ. هېص نۇځلۇلازدې احۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ: "وۈرې، كوېشاو قادێ واڃۇنېو وۇڬۈ. عۈدۈب ڸې كۈدۈب بۇڬېب

قايێ- قۈنۈ." حێنقارال نۇځلۇلال، عۈدۈب قايێڬێ ڸۇن، ئۇنېل رۇگۇن رۇڬۈ. ښۈ نۇځاڷ هېلڬۈ راعابازداڸۇن هاص حێنقێ ڨۇن بۇڬۈ ښۈ نۇځلۇلاصې.

- دۇداڬێ راعۇن واتێلا كوېشاو څواتا. هېو كوېشاو قادێل ڷێگاو قادێ هاوێلا دێڛا. بێڮێنچێ واتانێ، واڃا ڛېوې، - يان احانێلا نۇځلۇلاص.

حێنقانێلا څاچاغ هېدێعان باحارچێياو نۇځلۇلاصۇڨا. واڅێنڃێلا هېو غارڞاڷا قواطێوې.

- بۇغێيې بۇغا كامۇلارېبڸێ بێڄۇن باتێلا دۇدا، - يان هېصدېڬێ احۇن، نۇځلۇلاو جێندێرڬۈ نۇځدا انێلا.

​

867. Бугъил лълъаралдасса цIуне, чол малалдасса цIуне, квешав чияссул кинабго рахъалдасса цIуне.

۸۶۷. بۇغێل ڷارالداصا ڝۇنې، چۈل مالالداصا ڝۇنې، كوېشاو چێياصۇل كێنابڬۈ راڅالداصا ڝۇنې.


868. Бугъил ракI лъураб тIехI бараб бече.

۸۶۸. بۇغێل راگ ڸۇراب طېح باراب بېچې.


869. Бугъицца абурабила гIонкIкIол бадиб бугеб щинаб тIатIийилан.

۸۶۹. بۇغێڛا ابۇرابێلا عۈنڴۈل بادێب بۇڬېب ۺێناب طاطێيێلان.


870. Бугьараб мегIералдассаги цIунаги, чIчIужугIаданалълъул бахIарчилъиялдассаги цIунаги. 

۸۷۰. بۇهاراب مېعېرالداصا ڝۇناڬێ، ڄۇجۇعاداناڷۇل باحارچێڸێيالداصاڬێ ڝۇناڬێ.


871. Бугьтан лъей гIайиб батани, бугьтан лъеледухъ хьвадиги гIайиб буго.

۸۷۱. بۇهتان ڸېي عايێب باتانێ، بۇهتان ڸېلېدۇڅ ڮوادێڬێ عايێب بۇڬۈ.


872. Бугьтан ритIухълъулареб, гьересси тIатинчIого ххутIулареб. 

۸۷۲. بۇهتان رێطۇڅڸۇلارېب، هېرېصێ طاتێنڃۈڬۈ خۇطۇلارېب.


873. БугIа бекьана, неха бижана!

۸۷۳. بۇعا بېڨانا، نېځا بێجانا.


874. БугIа бугони, гьобо камиларо, вас вугони, чIчIужу камиларо.

۸۷۴. بۇعا بۇڬۈنێ، هۈبۈ كامێلارۈ، واس وۇڬۈنێ، ڄۇجۇ كامێلارۈ.


875. БугIа хвараб хур бижугеги, чIахъен хварав вас лIугьунгеги (бугIа хвараб чагIа лIугьунгеги, чIахъен хварав вас лIугьунгеги).

۸۷۵. بۇعا ځواراب ځۇر بێجۇڬېڬێ، ڃاڅېن ځواراو واس ڶۇهۇنڬېڬێ (بۇعا ځواراب چاعا ڶۇهۇنڬېڬێ، ڃاڅېن ځواراو واس ڶۇهۇنڬېڬێ).


876. БугIа хIурулI бекье, ролI хIарщулI бекье.

۸۷۶. بۇعا حۇرۇڶ بېڨې، رۈڶ حارۺۇڶ بېڨې.


877. Будунзаби, дибирзаби – дунялалълъул сихIирзаби.

۸۷۷. بۇدۇنزابێ، دێبێرزابێ - دۇنيالاڷۇل سێحێرزابێ.


878. Букараралълъубе квер ххеххаб, ракI щваралълъубе хIетI ххеххаб.

۸۷۸. بۇكاراراڷۇبې كوېر خېخاب، راگ ۺواراڷۇبې حېط خېخاب.

 
879. – Букъарав щив? – ЛIутIарав хвад!

۸۷۹. - بۇقاراو ۺێو؟ - ڶۇتاراو ځواد.


880. Букъизе гIедегIана – гIагал къокъаб лIугьана.

۸۸۰. بۇقێزې عېدېعانا - عاڬال قۈقاب ڶۇهانا.


881. БукIана – ана, хвана – лIугIана.

۸۸۱. بۇگانا - انا، ځوانا - ڶۇعانا.


882. БукIаниги кIваричIоанила хасел, их бачIарабго нахъе  ине лъалебани.

۸۸۲. بۇگانێڬێ گوارێڃۈئانێلا خاسېل، ئێځ باڃارابڬۈ ناڅې ئێنې ڸالېبانێ.


883. БукIараб квеш, ккараб лълъикI.

۸۸۳. بۇگاراب كوېش، ڭاراب ڷێگ.


884. БукIараб лълъикI, ккараб квеш!

۸۸۴. بۇگاراب ڷێگ، ڭاراب كوېش.


885. БукIаралдасса бугеб лълъикIаб.

۸۸۵. بۇگارالداصا بۇڬېب ڷێگاب.


886. БукIаралълъул бицун, веццаруге, жакъа бугелълъул бице. 

۸۸۶. بۇگاراڷۇل بێښۇن، وېڛارۇڬې، جاقا بۇڬېڷۇل بێښې.


887. БукIинарилан ккарабги букIине бегьулеб, бачIинарилан ккарабги бачIине бегьулеб.

۸۸۷. بۇگێنارێلان ڭارابڬێ بۇگێنې بېهۇلېب، باڃێنارێلان ڭارابڬێ باڃێنې بېهۇلېب.


888. Буртинадул гIощтIоцца гIурул хоно бекулареб. 

۸۸۸. بۇرتێنادۇل عۈۺطۈڛا عۇرۇل ځۈنۈ بېكۇلارېب.


889. Буртинадул ххвалчацца рохьоб гъветI къотIиларо, накIкIил цIулал квартIицца гIурул хоно бекиларо.

۸۸۹. بۇرتێنادۇل خواچاڛا رۈڮۈب غوېط قۈطێلارۈ، ناڴێل ڝۇلال كوارطێڛا عۇرۇل ځۈنۈ بېكێلارۈ.


890. БурулI чIагIаги чIвавулI квасги квешав россассда бихьуларебила.

۸۹۰. بۇرۇڶ ڃاعاڬێ ڃواوۇڶ كواسڬێ كوېشاو رۈصاصدا بێڮۇلارېبێلا.


891. Бусада гIодобе биччараб хIетIе сабаблъунги кколебила росс-лълъадиялда гьоркьоб дагIба.

۸۹۱. بۇسادا عۈدۈبې بێڿاراب حېطې سابابڸۇنڬێ ڭۈلېبێلا

رۈص- ڷادێيالدا هۈرڨۈب داعبا.


892. БусалI гуребила макьу къотIулеб.

۸۹۲. بۇساڶ ڬۇرېبێلا ماڨۇ قۈطۇلېب.


893. Бусен цIилъани, ракI цIилъулеб.

۸۹۳. بۇسېن ڝێڸانێ، راگ ڝێڸۇلېب.


894. Буссурбабаз кваназе капуразеги бижагийила.

۸۹۴. بۇصۇرباباز كوانازې كافۇرازېڬێ بێجاڬێيێلا.


Гьаб буссурбанлъи-капурлъиялълъул бицунеб кици гуро. Буссурбабиги капурзабиги Аллагьасс хьихьулелълъул. Буссурбабазул хур хвани, капурзабазул тIокIлъарабгIаги щвелилан.

هاب بۇصۇربانڸێ- كافۇرڸێياڷۇل بێښۇنېب كێښێ ڬۇرۈ. بۇصۇربابێڬێ كافۇرزابێڬێ الاهاص ڮێڮۇلېڷۇل. بۇصۇربابازۇل ځۇر ځوانێ، كافۇرزابازۇل طۈگڸارابعاڬێ ۺوېلێلان. 

​

895. Буссурбанассе кумек гурев, капурассе зарал гурев. 

۸۹۵. بۇصۇرباناصې كۇمېك ڬۇرېو، كافۇراصې زارال ڬۇرېو.


896. Буссурбанлъун как гурев, капуравлъун хъанч гурев. 

۸۹۶. بۇصۇربانڸۇن كاك ڬۇرېو، كافۇراوڸۇن څانچ ڬۇرېو.


897. Буххун махх гуреб, биххун хханжар гуреб. 

۸۹۷. بۇخۇن ماخ ڬۇرېب، بێخۇن خانجار ڬۇرېب.


898. Буххун маххуе гурев, бацIун ххонжрое гурев. 

۸۹۸. بۇخۇن ماخۇيې ڬۇرېو، باڝۇن خۈنجرۈيې ڬۇرېو.


899. Буххун хIамил чу лIугьунареб, чурун болъон бацIцIалъулареб.

۸۹۹. بۇخۇن حامێل چۇ ڶۇهۇنارېب، چۇرۇن بۈڸۈن باڞاڸۇلارېب.

 
900. Бухъулаго квараб къвали – корохъго тIагIараб мугь.

۹۰۰. بۇڅۇلاڬۈ كواراب قوالێ - كۈرۈڅڬۈ طاعاراب مۇه.


901. Бухьаралълъуссайила рухьен тIолеб.

۹۰۱. بۇڮاراڷۇصايـێلا رۇڮـېن طۈلېب.


902. Бухьун багъизабулеб гьой гIадин.

۹۰۲. بۇڮۇن باغێزابۇلېب هۈي عادێن.


903. Бухьун гамущ чIчIолареб, галан лъун гIор чIчIолареб. 

۹۰۳. بۇڮۇن ڬامۇۺ ڄۈلارېب، ڬالان ڸۇن عۈر ڄۈلارېب.


904. Бухьун хIамил рачIчI чIчIолареб.

۹۰۴. بۇڮۇن حامێل راڄ ڄۈلارېب.


905. БухIараб бакълъиги бакъвараб хьонлъиги (росс-лълъадуде).

۹۰۵. بۇحاراب باقڸێڬێ بافواراب ڮۈنڸێڬێ (رۈص- ڷادۇدې).


906. БухIараб кьечIони, бокьараб щолареб.

۹۰۶. بۇحاراب ڨېڃۈنێ، بۈڨاراب ۺۈلارېب.


907. БухIараб цIцIорозабулебги – кIал, цIцIорораб хинлъизабулебги – кIал.

۹۰۷. بۇحاراب ڞۈرۈزابۇلېبڬێ - گال، ڞۈرۈراب ځێنڸێزابۇلېبڬێ - گال.


908. БухIаралълъуссайила къехь тIолеб. 

۹۰۸. بۇحاراڷۇصايـێلا قېڮ طۈلېب.


909. БухIаяб кIиго рагIи, кIалдиссан боржун араб, кIинусго месед кьунги нахъе босизе кIолареб.

۹۰۹. بۇحاياب گێڬۈ راعێ، گالدێصان بۈرجۇن اراب، گێنۇسڬۈ مېسېد ڨۇنڬێ ناڅې بۈسێزې گۈلارېب.


910. БухIилаго кванаге, квандеги пударуге.

۹۱۰. بۇحێلاڬۈ كواناڬې، كواندېڬێ فۇدارۇڬې.


911. БухIизе кули гурев, кваназе мархьу гурев.

۹۱۱. بۇحێزې كۇلێ ڬۇرېو، كوانازې مارڮۇ ڬۇرېو.

 
912. БухIун гIадат билълъараб цIул, къотIун гIадат билълъараб нус.

۹۱۲. بۇحۇن عادات بێڷاراب ڝۇل، قۈطۇن عادات بێڷاراب نۇس.


913. БухIун лълъецца гIатI буцарай, гIетIун лълъелIе ххинкIал рарай.

۹۱۳. بۇحۇن ڷېڛا عاط بۇښاراي، عېطۇن ڷېڶې خێنگال راراي.


914. Буцун кьураб гIечIого, кIалдибги лъелищ?

۹۱۴. بۇښۇن ڨۇراب عېڃۈڬۈ، گالدێبڬێ ڸېلێۺ؟


915. БуцIцIа кIал! БуцIцIа кIал! БуцIцIинчIони, борта, зар!

۹۱۵. بۇڞا گال، بۇڞا گال، بۇڞێنڃۈنێ، بۈرتا زار.


916. БуцIцIун чIчIараб кIалалълъе – кIиго бутIа. 

۹۱۶. بۇڞۇن ڄاراب گالاڷې - گێڬۈ بۇطا.

​
 

 
bottom of page