﷽
دۇن ماعارۇلاو وۇڬۈ
ДУН МАГIАРУЛАВ ВУГО
"А" хIарпалдасса байбихьулел магIарул кицаби ва абиял
ا حارفالداصا بايبێڮۇلېل ماعارۇل كێښابێ وا ابێيال
1. Абизе бегьулебани, мунгияли добго жо бугоан.
Цо магIарулассул букIун буго цIцIаназул кIудияб рехъен. Къурбаналълъе хъвезе бачун буго цо лълъикIаб дегIен. Дибирасс гарбида нус бахъараб дагIницца хъирхъидун, чIучIадун борчIизе гIамал гьабураб меххалълъ, ццин бахъарав бетIергьанчиясс «чIчIахха, болъонилан», абун буго.
– Дуцца болъонилан цIцIарги лъун, гьанже гьаб къурбаналълъе бегьуларо! – ян гьумер букIкIинабун буго дибирасс.
БегьичIони, цоги бачинилан ун вуго магIарулав. Ккун буго гьесс дагьабги лълъикIаб дегIен. Гьебги, доб цоябго гIадин, кодосса борчIизе, гIассиял гьаркьал гьаризе лIугьингун, бетIергьанчиясс дагIнил гIинзунире щурун руго гьадал рагIаби.
۱. ابێزې بېهۇلېبانێ، مۇنڬێيالێ دۈبڬۈ جۈ بۇڬۈئان.
ښۈ ماعارۇلاصۇل بۇگۇن بۇڬۈ ڞانازۇل گۇدێياب رېڅېن. قۇرباناڷې څوېزې باچۇن بۇڬۈ ښۈ ڷێگاب دېعېن. دێـبێراص ڬاربێدا نۇس باڅاراب داعنێڛا څێرڅێدۇن، ڃۇڃادۇن بۈرڃێزې عامال هابۇراب مېخاڷ، ڛێن باڅاراو بېطېرهانچێياص "ڄاخا، بۈڸۈنێلان" ابۇن بۇڬۈ.
- دۇڛا بۈڸۈنێلان ڞارڬێ ڸۇن، هانجې هاب قۇرباناڷې بېهۇلارۈ! - يان هۇمېر بۇڴێنابۇن بۇڬۈ دێـبێراص.
بېهێڃۈنێ، ښۈڬێ باچێنێلان ئۇن وۇڬۈ ماعارۇلاو. ڭۇن بۇڬۈ هېص داهابڬێ ڷێگاب دېعېن. هېبڬێ، دۈب ښۈيابڬۈ عادێن، كۈدۈصا بۈرڃێزې، عاصێيال هارڨال هارێزې ڶۇهێنڬۇن، بېطېرهانچێياص داعنێل عێنزۇنێرې ۺۇرۇن رۇڬۈ هادال راعابێ.
2. Абизе дуда тIадаб буго, тIубай-тIубангутIи ханассул иш буго.
۲. ابێزې دۇدا طاداب بۇڬۈ، طۇباي- طۇبانڬۇطێ ځاناصۇل ئێش بۇڬۈ.
3. АбизегIан рагIи дур лагъ, абун ххадуб мун гьелълъул лагъ.
۳. ابێزېعان راعێ دۇر لاغ، ابۇن خادۇب مۇن هېڷۇل لاغ.
4. АбичIого тараб рагIи – ххазина.
۴. ابێڃۈڬۈ تاراب راعێ - خازێنا.
5. Абундачал гIемер, ячундачал дагь, ячунев чи гьечIей Чала Бариян.
۵. ابۇنداچال عېمېر، ياچۇنداچال داه، ياچۇنېو چێ هېڃېي چالا بارێيان.
6. Абундачалда ххадуй лIугьарай хабалI ракьа турарай цо гIаданалълъул хабаде ккарайила.
۶. ابۇنداچالدا خادۇي ڶۇهاراي ځاباڶ راڨا تۇراراي ښۈ عاداماڷۇل ځابادې ڭارايـێلا
7. Абунщинай ясги щоларей, кьунщинаб рагIиги батулареб.
۷. ابۇنۺێناي ياسڬێ ۺۈلارېـي، ڨۇنۺێناب راعێڬێ باتۇلارېب.
8. Абураб берцинлъаги, бицараб гьуинлъаги.
۸. ابۇراب بېرښێنڸاڬێ، بێښاراب هۇئێنڸاڬێ.
9. Абураб бичIчIуларев, бицараб босуларев.
۹. ابۇراب بێڄۇلارېو، بێښاراب بۈسۇلارېو.
10. Абураб – гIарац, абичIого тараб – месед.
۱۰. ابۇراب - عاراښ، ابێڃۈڬۈ تاراب - مېسېد.
11. Абураб нахъ буссунареб, хъвараб бацIцIунареб.
۱۱. ابۇراب ناڅ بۇصۇنارېب، څواراب باڞۇنارېب.
12. Абураб рагIи – реххараб чIор.
۱۲. ابۇراب راعێ - رېخاراب ڃۈر.
13. Абураб берцинай, бицараб гьуинай.
۱۳. ابۇراب بېرښێناي، بۇښاراب هۇئێناي.
14. Абурабги гьабурабги берцин бихьаги.
۱۴. ابۇرابڬێ هابۇرابڬێ بېرښێن بێڮاڬێ.
15. Абурай яс – чияр яс.
۱۵. ابۇراي ياس - چێيار ياس.
16. Абурайго ячана, ячарайго йиччана.
۱۶. ابۇرايڬۈ ياچانا، ياچارايڬۈ يـێڿانا.
17. Абурассе гурейила йикIуней, ячарассейила (ячани – дур, ани – чияр).
۱۷. ابۇراصې ڬۇرېيێلا يێگۇنېي، ياچاراصېيێلا (ياچانێ - دۇر، انێ - چێيار).
18. АбухIанипацца хIама биччачIони, ХIанукацца оц биччалареб.
۱۸. ابۇحانافێڛا حاما بێڿاڃۈنێ، حانۇكاڛا ئۈښ بێڿالارېب.
19. Аваданлъи гьечIеб гIумру – чIагого жужахI.
۱۹. اوادانڸێ هېڃېب عۇمرۇ - ڃاڬۈڬۈ جۇجاح.
20. Аваданлъиялълъ гIумру ххалат гьабулеб, ццидацца къокъ гьабулеб.
۲۰. اوادانڸێياڷ عۇمرۇ خالات هابۇلېب، ڛێداڛا قۈق هابۇاېب.
21. Авал бигъаниги, аххир роцIине бегьулеб.
۲۱. اوال بێغانێڬێ، اخێر رۈڝێنې بېهۇلېب.
22. Авал гьечIеб аххирги букIунареб, аххир гьечIеб авалги букIунареб.
۲۲. اوال هېڃېب اخێرڬێ بۇگۇنارېب، اخێر هېڃېب اوالڬێ بۇگۇنارېب.
23. Аварагассул сунатги лъабцIцIулила.
۲۳. اواراڬاصۇل سۇناتڬێ ڸابڞۇلێلا.
24. Аварагассул хIадисги – хIал бугессухъан.
۲۴. اواراڬاصۇل حادێسڬێ - حال بۇڬېصۇڅان.
25. Аварагассул цIцIани гендерил парссахъа тIаде унел рукIун ратиларо.
Вехьасс цIцIани ццере ралагьизарун руго, живго гьоболлъухъ рещтIун вуго. Гьоболасс вехьассе цIцIибил кьун буго. ГIедегIарав вехьасс цIцIибил гъанчун бачунеб букIун буго. Бицен буго, Аварагасс цIцIолбол хьоп гъоркьа тIаде кунаанила (нагагь тIаде чи вачIани, тIассияб рахъ гьессие кьезелъун), кIалдибги кIи-кIи кIолкIона лъолаанила. Аварагасс гIадин цIцIибил кунарев вехьассда хIал къарав гьоболасс абун буго – «Аварагасс цIцIибил гьедин кунеб букIун гьечIохха, гьудул!» – ан. Вехьасс жаваб кьун буго – «Аварагассул цIцIани гендерил парсахъа тIаде унел рукIун ратиларо», – ян.
۲۵. اواراڬاصۇل ڞانێ ڬېندېرێل فارصاڅا طادې ئۇنېل رۇگۇن راتێلارۈ.
وېڮاص ڞانێ ڛېرې رالاهێزارۇن رۇڬۈ، جێوڬۈ هۈبۈلڸۇڅ رېۺطۇن وۇڬۈ. هۈبۈلاص وېڮاصې ڞێبێل ڨۇن بۇڬۈ. عېدېعاراو وېڮاص ڞێبێل غانچۇن باچۇنېب بۇگۇن بۇڬۈ. بێښېن بۇڬۈ، اواراڬاص ڞۈلبۈل ڮۈف غۈرڨا طادې كۇنائانێلا (ناڬاه طادې چێ واڃانێ، طاصێياب راڅ هېصێيې ڨېزېڸۇن)، گالدێبڬێ گێ- گێ گۈلگۈنا ڸۈلائانێلا. اواراڬاص عادێن ڞێبێل كۇنارېو وېڮاصدا حال قاراو هۈبۈلاص ابۇن بۇڬۈ - "اواراڬاص ڞێبێل هېدێن كۇنېب بۇگۇن هېڃۈخا، هۇدۇل!" - ان. وېڮاص جاواب ڨۇن بۇڬۈ - "اواراڬاصۇل ڞانێ ڬېندېرێل فارصاڅا طادې ئۇنېل رۇگۇن راتێلارۈ"، - يان.
26. Авлахъалда гIи тIагIани, тIехIаб гъвалицца бетIерлъи гьабулеб.
۲۶. اولاڅالدا عێ طاعانێ، طېحاب غوالێڛا بېطېرڸێ هابۇلېب.
27. Гьакил ракI гIадинай, лалтIамалълъул цIцIалкIу гIадинай.
۲۷. هاكێل راگ عادێناي، لالطاماڷۇل ڞالگۇ عادێناي.
28. Агъаз гьечIев чияссул угъдул кьватI-кьватIун унел.
۲۸. اغاز هېڃېو چێياصۇل ئۇغدۇل ڨواط- ڨواطۇن ئۇنېل.
29. Агъаз гьечIесс черхх чIвалеб, чехь квешасс рукъ чIвалеб.
۲۹. اغاز هېڃېص چېرخ ڃوالېب، چېڮ كوېشاص رۇق ڃوالېب.
30. Агьлулъун гьечIев чи бетIерлъунги тоге, гьунар гьечIеб чу рекIун, чабхъадги унге.
۳۰. اهلۇڸۇن هېڃېو چێ بېطېرڸۇنڬێ تۈڬې، هۇنار هېڃېب چۇ رېگۇن، چابڅادڬێ ئۇنڬې.
31. АгIаги махIаги гьечIого дахIа бижулареб (ракги лълъимги гьечIого тIегь бижулареб).
۳۱. اعاڬێ ماحاڬێ هېڃۈڬۈ داحا بێجۇلارېب (راكڬێ ڷێمڬێ هېڃۈڬۈ طېه بێجۇلارېب).
32. Адаб буголъи – тарбия буголъи.
۳۲. اداب بۇڬۈڸێ - تاربێيا بۇڬۈڸێ.
33. Адаб гьечIессул адабги ккоге, жаниб лъоларессда рагIиги бицунге.
۳۳. اداب هېڃېصۇل ادابڬێ ڭۈڬې، جانێب ڸۈلارېصدا راعێڬێ بێښۇنڬې
34. Адаб, гьумер бихьун гуребила, чи вихьунила гьабизе кколеб.
۳۴. اداب، هۇمېر بێڮۇن ڬۇرېبێلا، چێ وێڮۇنێلا هابێزې ڭۈلېب.
35. Адабазул эбел – калам дагьлъийила, хьулазул эбел – ссабруйила.
۳۵. ادابازۇل ئېبېل - كالام داهڸێيێلا، ڮۇلازۇل ئېبېل - صابرۇيـێلا.
36. Адинго дуниялги букIинареб батила, ХIубикьго Назаровги вукIинарев ватила.
Назаров вукIун вуго Гъуниб мухъалда вукIарав хъачIав бетIер. ХъачIаб низам тIасса ине хIасратал гIадамазда гьоркьор гьал рагIаби кицилъун тIиритIун ун руго.
۳۶. ادێنڬۈ دۇنێيالڬێ بۇگێنارېب باتێلا، حۇبێڨڬۈ نازاراوڬێ وۇگێنارېو واتێلا
نازاراو وۇگۇن وۇڬۈ غۇنێب مۇڅالدا وۇگاراو څاڃاو بېطېر. څاڃاب نێزام طاصا ئێنې حاسراتال عادامازدا هۈرڨۈر هال راعابێ كێښێڸۇن طێرێطۇن ئۇن رۇڬۈ.
37. АдухIилалълъе бокьун хIамил сариси буго, ХIадисилалълъе бокьун болъонил гъвалдар буго.
۳۷. ادۇحێلاڷې بۈڨۇن حامێل سارێسێ بۇڬۈ، حادێسێلاڷې بۈڨۇن بۈڸۈنێل غوالدار.
38. Азарго лъимер бугониги, цоябги хвезе бокьулареб, цохIо бугеб лъимер хвараб меххалълъ гIадин, бакьулIа мугъги бекулареб.
۳۸. ازارڬۈ ڸێمېر بۇڬۈنێڬێ، ښۈيابڬێ ځوېزې بۈڨۇلارېب، ښۈحۈ بۇڬېب ڸێمېر ځواراب مېخاڷ عادێن، باڨۇڶا مۇغڬێ بېكۇلارېب.
39. Азарго галул нух цо галудассан байбихьулеб.
۳۹. ازارڬۈ ڬالۇل نۇځ ښۈ ڬالۇداصان بايبێڮۇلېب.
40. Азарго оц бугев цо релълъмаххалде ккаравила.
۴۰. ازارڬۈ ئۈښ بۇڬېو ښۈ رېڷماخالدې ڭاراوێلا.
41. Азаргоясс гьабураб цоясс биххулеб.
۴۱. ازارڬۈياص هابۇراب ښۈياص بێخۇلېب.
42. Азаргоясс хур бекьун батани, азаралда цоабилессе гьеб бекьизе азарго нухалълъ бигьалъулебила. Азаргоясс кечI хъван батани, азаралда цоабилессе гьеб хъвазе азарго нухалълъ захIмалъулебила.
۴۲. ازارڬۈياص ځۇر بېڨۇن باتانێ، ازارالدا ښۈئابێلېصې هېب بېڨێزې ازارڬۈ نۇځاڷ بێهاڸۇلېبێلا. ازارڬۈياص كېڃ څوان باتانێ، ازارالدا ښۈئابێلېصې هېب څوازې ازارڬۈ نۇځاڷ زاحماڸۇلېبێلا.
43. Азарида гьоркьоб цо нухалълъниги гIакъилги мекъи кколевила.
۴۳. ازارێدا هۈرڨۈب ښۈ نۇځاڷنێڬێ عاقێلڬێ مېقێ ڭۈلېوێلا.
44. АзарцIцIул гьоцIцIоян абуниги, кIал гьуинлъулареб.
۴۴. ازارڞۇل هۈڞۈيان ابۇنێڬێ، گال هۇئێنڸۇلارېب.
45. Аздагьо къинлъани аздагьо гьабула, болъон къинлъани болъон гьабула.
۴۵. ازداهۈ قێنڸانێ ازداهۈ هابۇلا، بۈڸۈن قێنڸانێ بۈڸۈن هابۇلا.
46. Азу – Базулълъуй, Базу – чиялълъуй.
۴۶. ازۇ - بازۇڷۇي، بازۇ - چێياڷۇي.
47. Айгъир босулелълъул лъалессда гьикъе, чIчIужу ячунелълъул ракIалда гьикъе.
۴۷. ايغێر بۈسۇلېڷۇل ڸالېصدا هێقې، ڄۇجۇ ياچۇنېڷۇل راگالدې هێقې.
48. Айгъир гIалаялълъ гьабулеб, багьадур рагъалълъ гьавулев.
۴۸. ايغێر عالاياڷ هابۇلېب، باهادۇر راغاڷ هاوۇلېو.
49. Алазан рагIалда бицараб Ициг гохIихъ батараб.
۴۹. الازان راعالدا بێښاراب ئێښێڬ ڬۈحێڅ باتاراب.
50. Алжан-жужахIалълъул бицун щай дуе, Бисмиллагь бахъизе жеги лъаларев.
۵۰. الجان- جۇجاحاڷۇل بێښۇن ۺاي دۇيې، بسم الله باڅێزې جېڬێ ڸالارېو.
51. Алжан къварилъун къватIире рачIарал хIурулгIинзаби, зодор гIемерлъун гIодоре рачIарал малаикзаби.
۵۱. الجان قوارێڸۇن قواطێرې راڃارال حۇرۇلعێنزابێ، زۈدۈر عېمېرڸۇن عۈدۈرې راڃارال مالائێكزابێ.
52. Алжан кьун, жужахI босарав.
۵۲. الجان ڨۇن جۇجاح بۈساراو.
53. Алжан тIадалда ццереги кколелила бессдал лъимал, жужахI тIадалда ццереги кколелила.
Кициялълъул магIна буго, бессдал эбелалълъе алжан бессдал лъималазе гьабураб хъулухъалълъе гIоло щвезе бугилан, жужахIалълъуеги гьей бессдал лъималазе гьабураб квешлъиялълъе гIоло реххизе йигилан абураб.
۵۳. الجان طادالدا ڛېرېڬێ ڭۈلېلێلا بېصدال ڸێمال، جۇجاح طادالدا ڛېرېڬێ ڭۈلېلێلا.
كێښێياڷۇل ماعنا بۇڬۈ، بېصدال ئېبېلاڷې الجان بېصدال ڸێمالازې هابۇراب څۇلۇڅاڷې عۈلۈ ۺوېزې بۇڬێلان، جۇجاحاڷۇيـېڬێ هېي بېصدال ڸێمالازې هابۇراب كوېشڸێياڷې عۈلۈ رېخێزې يێڬێلان ابۇراب.
54. Алжан улбузул хIатIазда гъоркьила букIунеб.
۵۴. الجان ئۇلبۇزۇل حاطازدا غۈرڨێلا بۇگۇنېب.
55. Алжан щвечIони, жужахIгIаги хIакъабила.
۵۵. الجان ۺوېڃۈنێ جۇجاحڬێ حاقابێلا.
56. Алжаналде хьул лъуни, ссиратI букIинги кIочон тоге.
۵۶. الجانالدې ڮۇل ڸۇنێ صێراط گۈچۈن تۈڬې.
57. Алжанги хIеккараб гьологи – кIиябго цадахъ букIунареб.
۵۷. الجانڬێ حېڭاراب هۈلۈڬێ - گێيابڬۈ ښاداڅ بۇگۇنارېب.
58. Алжаналда данделъизе хъван батаги.
۵۸. الجانالدا داندېڸێزې څوان باتاڬێ.
59. Алжаналълъе кIул какила, какие кIул ракI бацIцIалъийила.
۵۹. الجاناڷې گۇل كاكێلا، كاكێيې گۇل راگ باڞاڸێيێلا.
60. Алжаналълъубе билълъунарого цIцIанила хIамил гIундул ххалалъарал, нахъе билълъунарого цIцIанила рачIчI къокълъараб.
۶۰. الجاناڷۇبې بێڷۇنارۈڬۈ ڞانێلا حامێل عۇندۇل خالاڸارال، ناڅې بێڷۇنارۈڬۈ ڞانێلا راڄ قۈقڸاراب.
61. Алжаналълъув таниги, къадарав чиясс къадараб гIамал толареб.
۶۱. الجاناڷۇو تانێڬێ، قاداراو چێياص قاداراب عامال تۈلارېب.
62. Алжаналълъувги цадахъ вукIине вокьиларев.
۶۲. الجاناڷۇوڬێ ښاداڅ وۇگێنې وۈڨێلارېو.
63. Алжаналълъул гьури – лъимадул хIухьел.
۶۳. الجاناڷۇل هۇرێ - ڸێمادۇل حۇڮېل.
64. Алжаналълъул нуцIцIида «Ссабру», – ян хъван гьечIила, хъван бугила «сс-а-б-р-у», – ян ххалат гьабун.
۶۴. الجاناڷۇل نۇڞێدا صابرۇ - يان څوان هېڃێلا، څوان بۇڬێلا صـــــابـــــرۇ - يان خالات هابۇن.
65. Алжаналълъурги – цадахъ, жужахIалълъурги – цадахъ.
الجاناڷۇرڬێ ښاداڅ، جۇجاحاڷۇرڬێ ښاداڅ.
66. «Алипалълъ» «би» ккун, «биялълъ» «ти» ккун.
Гьадин абула, гьасс дов ккун, досс цогияв ккун, жидее ххайир балагьулел, тIекъаб рахъ бергьинабун, «баба-дада» гьабулел цо тайпа гIадамазул бугеб меххалълъ.
۶۶. الێفاڷ بێ ڭۇن، بێياڷ تێ ڭۇن.
هادێن ابۇلا، هاص دۈو ڭۇن، دۈص ښۈڬێياو ڭۇن، جێدېيې خايێر بالاهۇلېل، طېقاب راڅ بېرهێنابۇن، بابا- دادا هابۇلېل ښۈ تايفا عادامازۇل بۇڬېب مېخاڷ.
67. Алипалълъ таниги, тиялълъ йосила, Тела магIарулав, щвела лъарагIав.
۶۷. الێفاڷ تانێڬێ، تێياڷ يۈسێلا، تېلا ماعارۇلاو، ۺوېلا ڸاراعاو.
68. Аллагь вокьулессе гIадамалги рокьулел.
۶۸. الله وۈڨۇلېصې عادامالڬێ رۈڨۇلېل.
69. Аллагь – дихъан, илбис – духъан.
۶۹. الله دێڅان، ئێلبێس دۇڅان.
70. Аллагь ккурав Аллагьассги ккола.
۷۰. الله ڭۇراو اللهاصڬێ ڭۈلا.
71. Аллагь кIалалълъухъ гуревила гIенеккулев, ракIалълъухъила.
۷۱. الله گالاڷۇڅ ڬۇرېوێلا عېنېڭۇلېو، راگاڷۇڅێلا.
72. Аллагь кIочараб бечелъиги кьогегийила, чи гурхIараб хъарцинлъиги бихьугегийила. (Мун кIочон тезегIан гIемерги кьогейила, Аллагь, дие боцIцIи, гIадамал дида гурхIизегIан дагьабги кьогейила).
۷۲. الله گۈچاراب بېچېڸێڬێ ڨۈڬېڬێيێلا، چێ ڬۇرحاراب څارښێنڸێڬێ بێڮۇڬېڬێيێلا. (مۇن گۈچۈن تېزېعان عېمېرڬێ ڨۈڬېيێلا، الله، دێيې بۈڞێ، عادامال دێدا ڬۇرحێزېعان داهابڬێ ڨۈڬېيێلا).
73. Аллагь разияб гIамал гурей, гIадамал разияб пиша гурей.
۷۳. الله رازێياب عامال ڬۇرېي، عادامال رازێياب فێشا ڬۇرېي.
74. Аллагь разияб гIамал кьеги.
۷۴. الله رازێياب عامال ڨېڬێ.
75. Аллагь рехссоларессдаги хварав чияссдаги гьоркьоб батIалъи гьечIебила.
۷۵. الله رېځصۈلارېصداڬێ ځواراو چێياصداڬێ هۈرڨۈب باطاڸێ هېڃېبێلا.
76. Аллагь рехссолеб – кIал, хIарамаб боцIцIи цIеххолеб – ракI.
۷۶. الله رېځصۈلېب - گال، حاراماب بۈڞێ ڝېخۈلېب - راگ.
77. Аллагьасс бегIерараб жо зазила, гIадамасс бегIерараб жо гIучIила.
۷۷. اللهاص بېعېراراب جۈ زازێلا، عاداماص بېرېراراب جۈ عۇڃێلا.
78. Аллагьасс витIун ккезавеги.
۷۸. اللهاص وێطۇن ڭېزاوېڬێ.
79. Аллагьасс жинди-жиндие хъвараб гурони, чияссда бихьулареб.
۷۹. اللهاص جێندێ- جێندێيې څواراب ڬۇرۈنێ، چێياصدا بێڮۇلارېب.
80. Аллагьас хъвай цо жо бугила, вехьассги хIисаб гьабизе ккелаанила.
Лъебел кIкIалахъан вачIунев вукIарав вехьассул гIи тIун бачIараб гIансиялълъ гъурун буго. Кинабго лIугьа-бахъин Аллагьассдаги базабун, гIадамаз гIиял бетIергьанассда зигара балеб букIун буго. Гьессги данде гьадал рагIаби абун руго.
۸۰. اللاهاص څواي ښۈ جۈ بۇڬێلا، وېڮاصڬێ حێساب هابێزې ڭېلائانێلا.
ڸېبېل ڭالاڅان واڃۇنېو وۇگاراو وېڮاصۇل عێ طۇن باڃاراب عانسێياڷ غۇرۇن بۇڬۈ. كێنابڬۈ ڶۇها- باڅێن اللهاصداڬێ بازابۇن، عاداماز عێيال بېطېرهاناصدا زێڬارا بالېب بۇگۇن بۇڬۈ. هېصڬێ داندې هادال راعابێ ابۇن رۇڬۈ.
81. Аллагьасс хъван батани, нилI цIцIаказул тукада данделъилилан абурабила царацца бацIида.
۸۱. اللهاص څوان باتانێ، نێڶ ڞاكازۇل تۇكادا داندېڸێلێلان ابۇرابێلا ښاراڛا باڝێدا.
Цо чанахъанасс гудур гъун букIанила. Гудрада гьесс мохмохил кесекги бухьун букIанила. Гьелда тIаде цер кканила, амма гьелда хъвачIила. Царацца ххиял гьабунила - щибин лъалеб, цоги батIияб хIайванги тIад чIчIун, гудур чвархъизе бегьилин, гьеб меххалълъ мохмохил кесекги жиндие щвезе бегьилилан.
Цо заманаялдассан баккун бачIанила бацI. БачIинахъего гьеб мохмохида ххурхханила. Чвархъараб гудрацца бацIги ккунила, добегIан боржун мохмохги анила. КигIан къеркьаниги, бацIида гудракьа бохх борчIизабизе кIвечIила.
ЛълъикI асскIобегIанги бачIун, нахъе цIцIодорлъизе бихьараб батагиян, царацца бацIида зигара банила. ГIиссин ккун мохмохги кванан, царацца бацIилгун къо-мехх лълъикI гьабулеб букIанила. БацIицца гьаранила дагьабги меххалълъ гара-чIварун жинда асскIоб чIчIайилан. БацIил гьариги къабул гьабун, дунял рукIкIинегIан цер гьебгун ххабар-кIалалда букIанила.
Аххирги, «квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо!» – ян пикруги гьабун, цер нахъе унеб букIанила. БацIицца гьелда гьикъанила киринхха ххадурги нилI данделъилел.
– Гьеб дуде гIадаб къо дидеги бачIани, – ян абунила царацца, – Аллагьасс хъван батани, нилI цIцIаказул тукада данделъила!
ښۈ چاناڅاناص ڬۇدۇر غۇن بۇگانێلا. كۇدرادا هېص مۈخمۈخێل كېسېكڬێ بۇڮۇن بۇگانێلا. هېلدا طادي ښېر ڭانێلا، اما هېلدا څواڃێلا. ښاراڛا خێيال هابۇنێلا - ۺێبێن ڸالېب، ښۈڬێ باطێياب حايوان ڄۇن، ڬۇدۇر چوارڅێزې بېهێلێن، هېب مېخاڷ مۈخمۈخێل كېسېكڬێ جێندێيې ۺوېزې بېهێلێلان.
ښۈ زامانايالداصان باڭۇن باڃانێلا باڝ. باڃێناڅېڬۈ هېب مۈخمۈخێدا خۇرخانێلا. چوارڅاراب كۇدراڛا باڝڬێ ڭۇنێلا، دۈبېعان بۈرجۇن مۈخمۈخڬێ انێلان. كێعان قېرڨانێڬێ، باڝێدا كۇدراڨا بۈخ بۈرڃێزابێزې گوېڃێلا.
ڷێگ اصگۈبېعانڬێ باڃۇن، ناڅې ڞۈدۈرڸێزې بێڮاراب باتاڬێيان، ښاراڛا باڝێدا زێڬارا بانێلا. عێصێن ڭۇن مۈخمۈخڬێ كوانان، ښاراڛا باڝێلڬۇن قۈ- مېخ ڷێگ هابۇلېب بۇگانێلا. باڝێڛا هارانێلا داهابڬێ مېخاڷ ڬارا- ڃوارۇن جێندا اصگۈب ڄايێلان. باڝێل هارێڬێ قابۇل هابۇن، دۇنيال رۇڴێنېعان ښېر هېبڬۇن خابار- گالالدا بۇگانێلا.
اخێرڬێ، "كوېشاو چێ ڸالارۈ، چاراب هۈي ڸالارۈ" - يان فێكرۇڬێ هابۇن، ښېر ناڅې ئۇنېب بۇگانێلا. باڝێڛا هېلدا هێقانێلا كێرێنخا خادۇرڬێ نێڶ داندېڸێلېل.
هېب دۇدې عاداب قۈڬێ دێدې باڃانێ، - يان ابۇنێلا ښاراڛا، - اللهاص څوان باتانێ، نێڶ ڞاكازۇل تۇكادا داندېڸێلا.
82. Аллагьасс хъварабила Хъандулалда бихьулеб.
۸۲. اللهاص څوارابێلا څاندۇلالدا بێڮۇلېب.
83. Аллагьасс цIунаги тIинчIай къоролалълъул нуслъун ккеялдасса.
۸۳. اللهاص ڝۇناڬێ طێنڃاي قۈرۈلاڷۇل نۇسڸۇن ڭېيالداصا.
84. Аллагьасс цIунаги чIчIинкIилассдасса.
۸۴. اللهاص ڝۇناڬێ ڄێنگێلاصداصا.
85. Аллагьасс цIунаги цIадабе квер бегьизе.
۸۵. اللهاص ڝۇناڬێ ڝادابې كوېر بېهێزې.
86. Аллагьасс цIунагийила рукъалълъул цIцIогьорассдасса.
۸۶. اللهاص ڝۇناڬێيێلا رۇقاڷۇل ڞۈهۈراصداصا.
87. Аллагьассали нилI цIакъ гIакъилал рижун ругоанила, гIакъилго рукIине лъангутIи Аллагьассул гIайиб гурила.
۸۷. اللهاصالێ نێڶ ڝاق عاقێلال رێجۇن رۇڬۈئانێلا، عاقێلڬۈ رۇگێنې ڸانڬۇطێ اللهاصۇل عايێب ڬۇرێلا.
88. Аллагьасс цIунагийила къоролалълъул сихIирлъиялдасса (къоролай ххадуй гъолареб сихIру букIунаребила).
۸۸. اللهاص ڝۇناڬێيێلا قۈرۈلاڷۇل سێحێرڸێيالداصا (قۈرۈلاي خادۇي غۈلارېب سێحرۇ بۇگۇنارېبێلا.
89. Аллагьассги боцIцIи бугессе кьолебила.
۸۹. اللهاص بۈڞێ بۇڬېصې ڨۈلېبێلا.
90. Аллагьассда ццере киналго ращадал, гIадамазда ццере киналго батIиял.
۹۰. اللهاصدا ڛېرې كێنالڬۈ راۺادال، عادامازدا ڛېرې كێنالڬۈ باطێيال.
91. Аллагьассде таваккал тIаме хIамаги бухьун.
۹۱. اللهاصدې تاواڭال طامې حاماڬێ بۇڮۇن.
92. Аллагьассе рецц, росдал гIурхъи бахинчIого, гIумру ана.
۹۲. اللهاصې رېڛ، رۈسدال عۇرڅێ باځێنڃۈڬۈ عۇمرۇ انا.
93. Аллагьассул хIукму гьечIого гъотIодасса тIамахги бортулареб.
۹۳. اللهاصۇل حۇكمۇ هېڃۈڬۈ غۈطۈداصا طاماځڬێ بۈرتۇلارېب.
94. Алмасицца чахъу гIадин.
۹۴. الماسێڛا چاڅۇ عادێن.
95. Алълъул добе гIедегIи, дир доба гьечIеб къваригIел.
Рагъул заманалълъ дваргъго-дваргъан цIакъ гIедегIун рагъалде унеб маххбуссалда вукIарав цIакъ кIал бегIерав Хьинисса ХIажихIумицца абун руго гьал рагIаби. Жакъа кицилъун лIугьарал гьел рагIаби хIалтIизарула, гъира гьечIого, бокьуларого кирениги ритIун унел гIадамаз.
۹۵. اڷۇل دۈبې عېدېعێ، دێر دۈبا هېڃېب قوارێعېل.
راغۇل زاماناڷ دوارغڬۈ- دوارغان ڝاق عېدېعۇن راغالدې ئۇنېب ماخبۇصالدا وۇگاراو ڝاق گال بېعېراو ڮێنێصا حاجێحۇمێڛا ابۇن رۇڬۈ هال راعابێ. جاقا كێݭێڸۇن ڶۇهارال هېل راعابێ حالطێزارۇلا غێرا هېڃۈڬۈ، بۈڨۇلارۈڬۈ كێرېنێڬێ رێطۇن ئۇنېل عاداماز.
96. Ана «буссач», буссана «хьвархьвач».
۹۶. انا "بۇصاچ"، بۇصانا "ڮوارڮواچ".
97. Анадесен бачун ячарай лълъади, мочол ххинкIал тIагIун, йиччазе ккарай.
۹۷. انادېسېن باچۇن ياچاراي ڷادێ، مۈچۈل خێنگال طاعۇن يێڿازې ڭاراي.
98. Анжиралъад къинаро ЧIчIегIергIор дагьлъунилан.
۹۸. انجێراڸاد قێنارۈ ڄېعېرعۈر داهڸۇنێلان.
99. «Аниб берцинаб – доба сурукъаб те, доба берцинаб – аниб сурукъаб ккве», – ян малълъарабила эбелалълъ россассе уней ясалда.
۹۹. "انێب بېرښێناب - دۈبا سۇرۇقاب تې، دۈبا بېرښێناب - انێب سۇرۇقاب ڭوې"، يان ماڷارابێلا ئېبېلاڷ رۈصاصې ئۇنېي ياسالدا.
100. Аниб гьабичIеб доба батулареб.
۱۰۰. انێب هابێڃېب دۈبا باتۇلارېب.
101. Анив дегIен, дова цIцIе.
۱۰۱. انێو دېعېن، دۈبا ڞې.
102. Анив кIодо гьавурав доваги кIодо гьавула.
۱۰۲. انێو گۈدۈ هاوۇراو دۈواڬێ گۈدۈ هاوۇلا.
103. Анив яман, дова яхши вукIунарев.
۱۰۳. انێو يامان، دۈوا ياځشێ وۇگۇنارېو.
104. Аниссан бохх бегьичIони, боххссан ратIа бегьулареб (РатIа тIамуледухъ вачIунге, бохх тIамуледухъ вачIа).
۱۰۴. انێصان بۈخ بېهێڃۈنێ، بۈخصان راطا بېهۇلارېب (راطا طامۇلېدۇڅ واڃۇنڬې، بۈخ طامۇلېدۇڅ واڃا).
105. Анищ камураб жо букIунареб.
۱۰۵. انێۺ كامۇراب جۈ بۇگۇنارېب.
106. Анищаз хур бекьарав.
۱۰۶. انێۺاز ځۇر بېڨاراو.
107. Анищаз хур бекьулареб.
۱۰۷. انێۺاز ځۇر بېڨۇلارېب.
108. Анищазул хур бекьана – воххичIо, ххиялазул сиял рана – сурана.
۱۰۸. انێۺازۇل ځۇر بېڨانا - وۈخێڃۈ، خێيالازۇل سێيال رانا - سۇرانا
109. Анищазул хур бекьана – бижичIо, ххиялазул чу рекIана – билълъинчIо.
۱۰۹. انێۺازۇل ځۇر بېڨانا - بێجێڃۈ، خێيالازۇل چۇ رېگانا - بێڷێنڃۈ.
110. Анищазул хур бекьани, хIамикIучIал рачIунел (рижулел).
۱۱۰. انێۺازۇل ځۇر بېڨانێ، حامێگۇڃال راڃۇنېل (رێجۇلېل).
111. Анищазул хур бекьун, мискин бечелъуларев.
۱۱۱. انێۺازۇل ځۇر بېڨۇن، مێسكێن بېچېڸۇلارېو.
112. Анищазул чода рекIани, мурадалде щоларев (Анищазул чу кьолони, чIчIалде щоларев).
۱۱۲. انێۺازۇل چۈدا رېگانێ، مۇرادالدې ۺۈلارېو (انێۺازۇل چۇ ڨۈلۈنێ، ڄالدې ۺۈلارېو).
113. Анищал – чияссул, хIукму – Аллагьассул.
۱۱۳. انێۺال - چێياصۇل، حۇكمۇ - اللهاصۇل.
114. Анищалде щун, щивго хвечIевила.
۱۱۴. انێۺالدې ۺۇن ۺێوڬۈ ځوېڃېوێلا.
115. Анищалълъе лIугIел гьечIеб, рокьуе аххир гьечIеб.
۱۱۵. انێۺاڷې ڶۇعېل هېڃېب، رۈڨۇيې اخێر هېڃېب.
116. Анкь араб лъалалде лъагIел унеб, лъагIел араб лъалалде гIумру унеб.
۱۱۶. انڨ اراب ڸالالدې ڸاعېل ئۇنېب، ڸاعېل اراب ڸالالدې عۇمرۇ ئۇنېب.
117. Анкьго вас вугев инссудасса бечедав чи гьечIевила.
۱۱۷. انڨڬۈ واس وۇڬېو ئێنصۇداصا بېچېداو چێ هېڃېوێلا.
118. Анкьго вас вугев инссуццаги абурабила жиндир цониги вас гьечIилан.
۱۱۸. انڨڬۈ واس وۇڬېو ئێنصۇڛا ابۇرابێلا جێندێر ښۈنێڬێ واس هېڃێلان.
119. Анкьго вехь тараб гIи бацIицца чIварабила.
۱۱۹. انڨڬۈ وېڮ تاراب عێ باڝێڛا ڃوارابێلا.
120. Анкьго нухалълъ гурони могьолIе реххичIеб ракьа гIуруцца босун анилан абурабила инххоссесс.
۱۲۰. انڨڬۈ نۇځاڷ ڬۇرۈنێ مۈهۈڶې رېخێڃېب راڨا عۇرۇڛا بۈسۇن انێلان ابۇرابێلا ئێنخۈصېص.
121. Анкьил рокьи, микьилI рагъ дида лъалеб жо гуро,
۱۲۱. انڨێل رۈڨێ، مێڨێڶ راغ دێدا ڸالېب جۈ ڬۇرۈ.
Цо хIал гьечIеб гьудуллъи даимлъулеб мулк гуро.
ښۈ حال هېڃېب هۇدۇلڸێ دائێمڸۇلېب مۇلك ڬۇرۈ.
122. Анкьиде буцIцIана, моцIцIиде биххана.
۱۲۲. انڨێدې بۇڞانا، مۈڞێدې بێخانا.
123. Анкьицца виччарав цо къоялълъ вакъвалев.
۱۲۳. انڨێڛا وێڿاراو ښۈ قۈياڷ واقوالېو.
124. Анкьицца гIалалъуналдасса цо къоялълъ бартилъунго лълъикIила.
۱۲۴. انڨێڛا عالاڸۇنالداصا ښۈ قۈياڷ بارتێڸۇنڬۈ ڷێگێلا.
125. Анкьицца кьижулев, моцIцIицца вегулев.
۱۲۵. انڨێڛا ڨێجۇلېو، مۈڞێڛا وېڬۇلېو.
126. Анссадерил – гени, гендерил – цIцIибил, буцIулдерил – гьоцIцIо, гьоцIцIдерил – ясал.
۱۲۶. انصلدېرێل - ڬېنێ، ڬېندېرێل ڞێبێل، بۇڝۇلدېرێل هۈڞۈ، هۈڞدېرێل - ياسال.
127. АнцIго ругониги, къолое гурел, къого ругониги, ссахIие гурел.
۱۲۷. انڝڬۈ رۇڬۈنێڬێ، قۈلۈيې ڬۇرېل، قۈڬۈ رۇڬۈنێڬێ، صاحێيې ڬۇرېل.
128. АнцIго чияссдагIан гIакълу гьечIев чи анцIил бетIерлъун толарев, росдадагIан гIакълу гьечIев чи росдал бетIерлъун толарев.
۱۲۸. انڝڬۈ چێياصداعان عاقلۇ هېڃېو چێ انڝێل بېطېرڸۇن تۈلارېو، رۈسداداعان عاقلۇ هېڃېو چێ رۈسدال بېطېرڸۇن تۈلارېو.
129. АнцIгоги гIемер гуребила, цоги дагьаб гуребила.
۱۲۹. انڝڬۈڬێ عېمېر ڬۇرېبێلا، ښۈڬێ داهاب ڬۇرېبێلا.
130. АнцIилI рехссоларел, нусилI ратуларел.
۱۳۰. انڝێڶ رېځصۈلارېل، نۇسێڶ راتۇلارېل.
131. АнцIилIе восичIев, нусилI рикIкIинчIев.
۱۳۱. انڝێڶې وۈسێڃېو، نۇسێڶ رێڴێنڃېو.
132. АнцIцIцIул борце, цин къотIе.
۱۳۲. انڝڞۇل بۈرښې، ښێن قۈطې.
133. АнцIцIцIул борце, цин къотIеян абулебила щайтIаналълъги.
۱۳۳. انڝڞۇل بۈرښې، ښێن قۈطېيان ابۇلېبێلا شايطاناڷـڬێ.
134. Анщинахъе нух лълъие битIулеб, бекьанщинахъе хур лълъие бачIунеб?
۱۳۴. انۺێناڅې نۇځ ڷێيې بێطۇلېب، بېڨانۺێناڅې ځۇر ڷێيې باڃۇنېب؟
135. Апарагассул рукъ – росу рагIалда, хоб – хабзалазул рагIалда.
۱۳۵. افاراڬاصۇل رۇق - رۈسۇ راعالدا، ځۈب - ځابزالازۇل راعالدا.
136. Апараглъиялда ханлъун вукIинегIан, нилIерго бакIалда лагълъун вукIинго лълъикI.
۱۳۶. افاراڬڸێيالدا ځانڸۇن وۇگێنېعان، نێڶېرڬۈ باگالدا لاغڸۇن وۇگێنڬۈ ڷێگ.
137. Араб авал боххарай, ячIараб авал гIодарай.
۱۳۷. اراب اوال بۈخاراي، ياڃاراب اوال عۈداراي.
138. Араб батаниги, тараб щолареб.
۱۳۸. اراب باتانێڬێ، تاراب ۺۈلارېب.
139. Араб батуларебила, тараб щоларебила.
۱۳۹. اراب باتۇلارېبێلا، تاراب ۺۈلارېبێلا.
140. Араб жо нахъ буссунареб.
۱۴۰. اراب جۈ ناڅ بۇصۇنارېب.
141. Араб къо буссунареб, къокъав ххалалъуларев.
۱۴۱. اراب قۈ بۇصۇنارېب، قۈقاو خالاڸۇلارېو.
142. Араб кIоченчIессда бачIунебги лъазе бегьулеб.
۱۴۲. اراب گۈچېنڃېصدا باڃۇنېبڬێ ڸازې بېهۇلېب.
143. Араб те, щвараб ккве.
۱۴۳، اراب تې، ۺواراب ڭوې.
144. Араб-хвараб хвезе те, хинаб-цIияб тIаде цIцIай.
۱۴۴. اراب - ځواراب تې، ځێناب - ڝێياب طادې ڞاي.
145. Араб-хваралълъе битIизабиялдасса нагIана кьезе бигьаябила.
۱۴۵. اراب - ځواراڷې بێطێزابێيالداصا ناعانا ڨېزې بێهايابێلا.
146. Арав вачIунгеги, лIутарав ворчIугеги.
۱۴۶. اراو واڃۇنڬېڬێ، ڶۇتاراو وۈرڃۇڬېڬێ.
147. Арав дун Гьолокье, гьекъараб дицца, бахараб гIадалълъе, гIадаллъарав дун.
۱۴۷. اراو دۇن هۈلۈڨې، هېقاراب دێڛا، باځاراب عاداڷې، عادالڸاراو دۇن.
148. Аралда нилIецца туманкI речIчIани, бачIунесселълъ нилIеда гIарада речIчIулеб.
۱۴۸. ارالدا نێڶېڛا تۇمانگ رېڄانێ، باڃۇنېصېڷ نێڶېدا عارادا رېڄۇلېب.
149. Аралда ххадуб ракIги хогейила, гIакълуялълъ къабул гьабулареб жоялдаги божугейила.
Цо чияссухъе гьитIинаб, цIакъ берцинаб хIинчIчI кквезе щун букIарабила. Гьеб гьардарабила, жинцца дуда кIиго кIудияб гIакълуги малълъилин, жиб биччан тейилан.
Валлагьин, малъгIанассеб гьалдасса жиндие кIиго кIудияб гIакълуго лълъикIилан ракIалдеги ккун, биччан танила гьесс хIинчIчI.
ГъотIол гIаркьалидаги рещтIун, гьелълъ абунила, гIабдалила, щайила жиб биччан тараб? Жиндир мукъуралда жаниб гIанкIудал хоногIанассеб жавгьар бугила.
ЦIакъ рекIекълъун лIугьанила гьев чи. Гьеб меххалълъ хIинчIчIалълъ абунила, араб жоялда ххадуб ракI хогейилан. Гьедин батани, жиндие кIиабилеб гIакълуги кьеян абурабила чиясс. ХоногIанассеб гьечIеб жиндир мукъуралда жаниб гIанкIудал хоногIанассеб жавгьар гьинадаян гьикъанила хIанчIчIицца. Валлагь, гьинарилан абунила чиясс. Гьелейинха дуе кIиабилеб гIакълу.
ГIакълуялълъ къабул гьабулареб жоялда божугеянги абун, хIинчIчI боржун анила.
۱۴۹. ارالدا خادۇب راگڬێ ځۈڬېيێلا، عاقلۇياڷ قابۇل هابۇلارېب جۈيالداڬێ بۈجۇڬېيێلا.
ښۈ چێياصۇڅې هێطێناب، ڝاق بېرښێناب حێنڄ ڭوېزې ۺۇن بۇگارابێلا. هېب هاردارابێلا، جێنڛا دۇدا گێڬۈ عاقلۇڬێ ماڷێلێن، جێب بێڿان تېيێلان.
والاهێن، ماڸعاناصېب هالداصا جێندێيې گێڬۈ عاقلۇڬۈ ڷێگێلان راگالدېڬێ ڭۇن، بێڿان تانێلا هېص حێنڄ.
غۈطۈل عارڨالێداڬێ رېۺطۇن، هېڷ ابۇنێلا، عابدالێلا، ۺايێلا جێب بێڿان تاراب؟ جێندێر مۇقۇرالدا جانێب عانگۇدال ځۈنۈعاناصېب جاوهار بۇڬێلا.
ڝاق رېگېقڸۇن ڶۇهانێلا هېو چێ. هېب مېخاڷ حێنڄاڷ ابۇنێلا، اراب جۈيالدا خادۇب راگ ځۈڬېيێلان. هېدێن باتانێ جێندێيې گێئابێلېب عاقلۇڬێ ڨېيان ابۇرابێلا چێياص. ځۈنۈعاناصېب هېڃېب جێندێر مۇقۇرالدا جانێب عانگۇدال ځۈنۈعاناصېب جاوهار هێنادايان هێقانێلا حانڄێڛا. والاه، هێنارێلان ابۇنێلا چێياص. هېلېيێنخا دۇيې گێئابێلېب عاقلۇ.
عاقلۇياڷ قابۇل هابۇلارېب جۈيالدا بۈجۇڬېينڬێ ابۇن، حێنڄ بۈرجۇن انێلا.
150. Аралда ххадув гIандулев вехь, таралда ххадуб хьандулеб бацI.
Гьадин абула, тоххлъун кодосса борчIун араб жоялда ххадув ххачадулев вугев бетIергьанчияссдассан дагьабги жо къваригIун гъовго чи вачIараб меххалълъ.
۱۵۰. ارالدا خادۇو عاندۇلېو وېڮ، تارالدا خادۇب ڮاندۈلېب باڝ.
هادێن ابۇلا، تۈخڸۇن كۈدۈصا بۈرڃۇن اراب جۈيالدا خادۇو خاچادۇلېو وۇڬېو بېطېرهانچێياصداصان داهابڬێ جۈ قوارێعۇن غۈوڬۈ چێ واڃاراب مېخاڷ.
151. Аралда ххадув гIандулев – бетIергьан, босичIого ххутIаралда рекIекълъун – цIцIогьор.
۱۵۱. ارالدا خادۇو عاندۇلېو - بېطېرهان، بۈسێڃۈڬۈ خۇطارالدا رېگېقڸۇن - ڞۈهۈر.
152. Аралълъул бицунге, бугелълъул бице, рукIаразул бицунге, ругезул бице.
Жакъа жал цогидаздасса тIокIал гьечIел, дагьал нахъагицин ххутIарал цо-цо гIадамал рукIуна, жидерго асс-къоялълъул бицун, пулел-кьабулел, умумузул бечелъиялълъул бицун, рецц-бакъ къваригIарал. Цо-цоял рукIуна, жидецца ццереккун гьарурал гьумер хъахIал хIалтIабиги гIочIода чIван, чIухIдарулел.
Гьединал гIадамазда кициялълъ малълъулеб буго – «Аралълъул бицунге, бугелълъул бице», «Соналълъул бицунге, жакъаялълъул бице» ва «Магъахъ балагьун, кьурде цер», – ан.
۱۵۲. اراڷۇل بێښۇنڬې، بۇڬېڷۇل بێښې، رۇگارازۇل بێښۇنڬې، رۇڬېزۇل بێښې.
جاقا جال ښۈڬێدازداصا طۈگال هېڃېل، داهال ناڅاڬێښێن خۇطارال ښۈ- ښۈ عادامال رۇگۇنا، جێدېرڬۈ اص- قۈياڷۇل بێښۇن، فۇلېل - ڨابۇلېل، ئۇمۇمۇزۇل بېچېڸێياڷۇل بێښۇن، رېڛ- باق قوارێعارال.
ښۈ- ښۈيال رۇگۇنا، جێدېڛا ڛېرېڭۇن هارۇرال هۇمېر څاحال حالطابێڬێ عۈڃۈدا ڃوان، ڃۇحدارۇلېل.
هېدێنال عادامازدا كێښێياڷ ماڷۇلېب بۇڬۈ - "اراڷۇل بێښۇنڬې، بۇڬېڷۇل بێښې"، "سۈناڷۇل بێښۇنڬې، جاقاياڷۇل بێښې" وا "ماغاڅ بالاهۇن، ڨۇردې ښېر"، - ان.
153. Арасс таниги, тарасс кколеб.
۱۵۳. اراص تانێڬێ، تاراص ڭۈلېب.
154. Арзали гIумруги – цо, хонотай таниги – цо.
۱۵۴. ارزالێ عۇمرۇڬێ - ښۈ، ځۈنۈتاي - ښۈ.
155. Арпа-чай бахунелълъул МухIумагIали гIадин.
۱۵۵. ارفاچاي باځۇنېڷۇل مۇحۇماعالێ.
Гьаб кициялълъ МухIумагIалида данде ккола хIинкъиялълъ яги жиндирго вихха-ххочараб ххассияталълъ ццебе батараб жо бихьичIев чи.
I885-I887 – соназда букIараб Хъарсалълъул рагъде унеб меххалълъ, магIарулаз Арпачай гIор эркенго бахун букIун буго. БитI ккечIого тIурун рачIунеб меххалълъ, МухIумагIалида гьеб гIор жидеццаго бахарабищалиго лъан гьечIо. ХIинкъи гьечIеб бакIалде щвейгун, МухIумагIалицца гьалмагъзабазда абун буго - «Доб Арпачай нахъеялълъул батичIо гури!» – ян.
هاب كێښێياڷ مۇحۇماعالێدا داندې ڭۈلا حێنقێياڷ ياڬێ جێندێرڬۈ وێخا-خۈچاراب خاصێياتاڷ ڛېبې باتاراب جۈ بێڮێڃېو چێ.
۱۸۸۵ - ۱۸۸۷ سۈنازدا بۇگاراب څارساڷۇل راغدې ئۇنېب مېخاڷ، ماعارۇلاز ارفاچاي عۈر ئېركېنڬۈ باځۇن بۇگۇن بۇڬۈ. بێط ڭېڃۈڬۈ طۇرۇن راڃۇنېب مېخاڷ، مۇحۇماعالێدا هېب عۈر جێدېڛاڬۈ باځارابێۺالێڬۈ ڸان هېڃۈ. حێنقێ هېڃېب باگالدې ۺوېيڬۇن، مۇحۇماعالێڛا هالماغزابازدا ابۇن بۇڬۈ - "دۈب ارفاچاي ناڅېياڷۇل باتێڃۈ ڬۇرێ!" - يان.
156. АсскIоб бугеб чилаялдасса рикIкIада бугеб чит берцинаб.
۱۵۶. اصگۈب بۇڬېب چێلايالداصا رێڴادا بۇڬېب چێت بېرښێناب.
157. АсскIор хIаллъаразе хIурмат дагьаб.
۱۵۷. اصگۈر حالڸاراز حۇرمات داهاب.
158. АтIолассул бурутI гIумруялълъго бурутIлъун ххутIарабила.
۱۵۸. اطۈلاصۇل بۇرۇط عۇمرۇياڷڬۈ بۇرۇطڸۇن خۇطارابێلا.
159. Ах кваниги цого хIакъ, кIолкIона кваниги цого хIакъ.
۱۵۹. اځ كوانێڬێ ښۈڬۈ حاق، گۈلگۈنا كوانێڬێ ښۈڬۈ حاق.
160. Ах сайигъат гьабурав инссуе васасс цIцIолбол кIолкIона кьечIебила.
۱۶۰. اځ سايـێغات هابۇراو ئێنصۇيې واساص ڞۈلبۈل گۈلگۈنا ڨېڃېبێلا.
161. Ах щун ханзаби тIагIаги, хур щун нуцаби лIугIаги.
۱۶۱. اځ ۺۇن ځانزابێ طاعاڬێ، ځۇر ۺۇن نۇښابێ ڶۇعاڬێ.
162. Ахикье гIемер а, гьудулассухъе дагьав а.
۱۶۲. اځێڨې عېمېر ا، هۇدۇلاصۇڅې داهاو ا.
163. Аххир гьечIеб майдан букIунареб.
۱۶۳. اخێر هېڃېب مايدان بۇگۇنارېب.
164. Аххир гьечIеб ххабар бицунев, ххайир гьечIеб рагIи бицунев.
۱۶۴. اخێر هېڃېب خابار بێښۇنېو، خايێر هېڃېب راعێ بێښۇنېو.
165. Аххир гьечIеб хIалтIи – рачIчI гьечIеб хIама.
۱۶۵. اخێر هېڃېب حالطێ - راڄ هېڃېب حاما.
166. Аххир-къадги лълъим рахънибе ккола.
۱۶۶. اخێر- قادڬێ ڷێم راڅنێبې ڭۈلا.
167. Аххир лълъикIаб ккаги.
۱۶۷. اخێر ڷێگاب ڭـاڬێ.
168. Аххираталде щун щив вуссарав.
۱۶۸. اخێراتالدې ۺۇن ۺێو وۇصاراو.
169. Ахтайилан мунги чIчIани, тахтайилан дунги чIчIани, росдал нухал лълъица къачIалел?
۱۶۹. اځتايـێلان مۇنڬێ ڄانێ، تاځتايـێلان دۇنڬێ ڄانێ، رۈسدال نۇځال ڷـێڛا قاڃالېل؟
170. Ахъбердилав гIадав бахIарчиги вахъинчIевила, гьессулгIан рекIараб ххвалченги букIинчIебила.
۱۷۰. اڅبېردێلاو عاداو باحارچێڬێ واڅێنڃېوێلا، هېصۇلعان رېگاراب خوالچېن بۇگێنڃېبێلا.
171. АхIани, гьоболлъухъ тушманги вачIуна, гьудул ахIичIониги вачIине ккола.
۱۷۱. احانێ، هۈبۈلڸۇڅ تۇشمانڬێ واڃۇنا، هۇدۇل احێڃۈنێڬێ واڃێنې ڭۈلا.
172. АхIанщинаб бакIалдеги ине кколарев, вачIаян абуралълъуве вачIинеги кколарев.
۱۷۲. احانۺێناب باگالدېڬێ ئێنې ڭۈلارېو، واڃايان ابۇراڷۇوې واڃێنې ڭۈلارېو.
173. АхIараб бакIалде инчIони, я барщунилан кколеб, я хIинкъунилан кколеб.
۱۷۳. احاراب باگالدې ئێنڃۈنێ، يا بارۺۇنێلان ڭۈلېب، يا حێنقۇنێلان ڭۈلېب.
174. АхIарассдасса вачIарав бигьаявила, гIаданги вачIинчIони, цIакъго бигьаябила.
۱۷۴. احاراصداصا واڃاراو بێهاياوێلا، عادانڬێ واڃێنڃۈنێ، ڝاقڬۈ بێهايابێلا.
175. АхIи басра гьабуге, гьудул къварид гьавуге.
۱۷۵. احێ باسرا هابۇڬې، هۇدۇل قوارێد هاوۇڬې.
176. АхIизе нилIеда тIадаб, вачIунгутIизе гьоболассда тIадаб
(АхIи – нилIер иш, вачIин-вачIунгутIи – гьоболассул иш).
۱۷۶. احێزې نێڶېدا طاداب، واڃۇنڬۇطێزې هۈبۈلاصدا طاداب.
(احێ - نێڶېر ئێش، واڃێن- واڃۇنڬۇطێ - هۈبۈلاصۇل ئێش).
177. АхIи-хIур гIемераб бечелъиялдасса буцIцIун чIчIараб мискинлъиго лълъикIаб.
۱۷۷. احێ- حۇر عېمېراب بېچېڸێيالداصا بۇڞۇن ڄاراب مێسكێنڸێڬۈ ڷێگاب.
178. АхIи-хIур гIемералълъуб хIассил лълъикIаб кколаро.
۱۷۸. احێ- حۇر عېمېراڷۇب حاصێل ڷێگاب ڭۈلارۈ.
179. АхIичIеб бакIалде гьоболлъухъги унге, дуда малълъичIеб хIалтIиги гьабуге.
۱۷۹. احێڃېب باگالدې هۈبۈلڸۇڅڬێ ئۇنڬې، دۇدا ماڷێڃېب حالطێڬێ هابۇڬې.
180. АхIичIого бачIараб гьойдуе ракьа чухIичIого реххулеб.
۱۸۰. احێڃۈڬۈ باڃاراب هۈيدۇيې راڨا چۇحێڃۈڬۈ.
181. АхIичIого вачIарассе бухIичIого кьолебила.
۱۸۱. احێڃۈڬۈ واڃاراصې بۇحێڃۈڬۈ ڨۈلېبێلا.
182. АхIичIого вачIунев хъамичIого унарев.
۱۸۲. احێڃۈڬۈ واڃۇنېو څامێڃۈڬۈ ئۇنارېو.
183. АхIичIого вачIунев, чIамичIого кваналев.
۱۸۳. احێڃۈڬۈ واڃێنېو، ڃامێڃۈڬۈ كوانالېو.
184. АхIичIого чияр хIарччдеги унге, бухIилаго квенги кванаге.
۱۸۴. احێڃۈڬۈ چێيار حارڿدېڬێ ئۇنڬې، بۇحێلاڬۈ كوېنڬێ كواناڬې.
185. АхIмакъ анищаз бечелъулев.
۱۸۵. احماق انێۺاز بېچېڸۇلېو.
186. АхIмакъассда гIакълу бугIичIони бичIчIулареб.
۱۸۶. احماقاصدا عاقلۇ بۇعێڃۈنێ بێڄۇلارېب.
187. АхIулеб рагIани, кечI лъалеб, бицунеб рагIани, маргьу лъалеб.
۱۸۷. احۇلېب راعانێ، كېڃ ڸالېب، بێښۇنېب راعانێ، مارهۇ ڸالېب.
188. АхIун биччаге, вахчун кванаге.
۱۸۸. احۇن بێڿاڬې، واځچۇن كواناڬې.
189. АхIун вачун бачавехь тахбакIида толарев.
۱۸۹. احۇن واچۇن باچاوېڮ تاځباگێدا تۈلارېو.
190. АхIун хIанчIчIалълъ гурев, гъун гъудулI гурев.
۱۹۰. احۇن حانڄاڷ ڬۇرېو، غۇن غۇدۇڶ ڬۇرېو.
191. АхIун – цIцIанде, цIункIун – лъеде.
۱۹۱. احۇن - ڞاندې، ڝۇنگۇن - ڸـېدې.