﷽
دۇن ماعارۇلاو وۇڬۈ
ДУН МАГIАРУЛАВ ВУГО
"В" хIарпалдасса байбихьулел магIарул кицаби ва абиял
و حارفالداصا بايبێڮۇلېل ماعارۇل كێښابێ وا ابێيال
1. Вагъизе арав вуххун вуссаравила.
۱. واغێزې اراو وۇخۇن وۇصاراوێلا.
2. Вагъизе ккани – херав, хвезе ккани – бахІарав.
۲. واغێزې ڭانێ - ځېراو، ځوېزې ڭانێ - باحاراو.
3. Вагъизеги гIакъилгун лълъикІаб, семизеги гІакъилгун лълъикІаб.
Аллагьасс цІунаги гІабдалгун вагъизеги семизеги.
۳. واغێزېڬێ عاقێلڬۇن ڷێگاب، سېمێزېڬێ عاقێلڬۇن ڷێگاب.
الاهاص ڝۇناڬێ عابدالڬۇن واغێزېڬێ سېمێزېڬێ.
4. Вагъулев ккве чи.
۴. واغۇلېو ڭوې چێ.
5. Вай берцинай, берцинай, бецичІого хур тарай.
Вай чІухІарай, чІухІарай, чІарачІого хур тарай.
۵. واي، بېرښێناي، بېرښێناي، بېښێڃۈڬۈ ځۇر تاراي.
واي، ڃۇحاراي، ڃۇحاراي، ڃاراڃۈڬۈ ځۇر تاراي.
6. Вай гIабдал! Вай гІабдал! ГІабдал гуревани, гІор бахинароан.
Вай ахІмакъ! Вай ахІмакъ! АхІмакъ гуревани, росу телароан.
۶. واي، عابدال، واي عابدال، عابدال ڬۇرېوانێ، عۈر باځێنارۈئان.
واي احماق، واي احماق، احماق ڬۇرېوانێ، رۈسۇ تېلارۈئان.
7. Вай дир бетІералда бихьанщинаб къо,
Хьаргабибе - нахъе гІатІ баччулаго.
۷. واي دێر بېطېلالدا بێڮانۺێناب قۈ.
ڮارڬابێبې - ناڅې عاط باڿۇلاڬۈ.
8. Вай дир гьудулассул борххатаб ххиял, ххапун араб квералълъ зоб кквелеб гІадаб!
۸. واي دێر هۇدۇلاصۇل بۈرخاتاب خێيال، خافۇن اراب كوېراڷ زۈب ڭوېلېب عاداب.
9. Вай дур кІалзул бахьинлъи! Вай дур махьил чІчIегІерлъи!
۹. واي دۇر گالزۇل باڮێنڸێ، واي دۇر ماڮێل ڄېعېرڸێ.
10. Вай нижер бахІарай, нижер бахІарай,
ЧаххтІида гурони гъалги бихьичІей.
Вай нижер бахІарай, нижер бахІарай,
Гурдида гурони черххги бихьичІей.
۱۰. واي نێجېر باحاراي، نێجېر باحاراي،
چاخطێدا ڬۇرۈنێ غالڬێ بێڮێڃېي.
واي نێجېر باحاراي، نێجېر باحاراي،
ڬۇردێدا ڬۇرۇنێ چېرڬێ بێڮێڃېي.
11. ВакъанагІан бикъула, гІорцІцIанагІан хъантІула.
Вакъанани гІодун, гІорцІцIани кьурдун,
ГІадамассул гІамал – манзил къокъаб жо,
Буголъи баккарун, гьечІолъи бахчун,
Чангиясс хІехьечІеб байтулман боцІцIи.
۱۱. واقاناعان بێقۇلا، عۈرڞاناعان څانطۇلا.
واقانانێ عۈدۇن، عۈرڞانێ ڨۇردۇن،
عاداماصۇل عامال - مانزێل قۈقاب جۈ،
بۇڬۈڸێ باڭارۇن، هېڃۈڸێ باځچۇن،
چانڬێياص حېڮېڃېب بايتۇلمان بۈڞێ.
12. Вакъани къадияссги бикъулеб.
۱۲. واقانێ قادێياصڬێ بێقۇلېب.
13. Вакъарав вехьассда гирун бачІунеб гьорчо чедилан кколебила.
۱۳. واقاراو وېڮاصدا ڬێرۇن باڃۇنېب هۈرچۈ چېدێلان ڭۈلېبێلا.
14. Вакъарав квен гьабизеги виччаге, кванарав цІа бакизеги виччаге.
۱۴. واقاراو كوېن هابێزېڬێ وێڿاڬې، كواناراو ڝا باكێزېڬێ وێڿاڬې.
15. Вакъарав къулун лъалев, гІорцІцIарав ворххун лъалев.
۱۵. واقاراو قۇلۇن ڸالېو، عۈرڞاراو وۈرخۇن ڸالېو.
16. Вакъаравги валагьун муъминчи кваналарев.
۱۶. واقاراوڬێ والاهۇن مۇئمێنچێ كوانالارېو.
17. Вакъарассда ракІалде кколебила жив кидаго гІорцІцIиларевилан; гІорцІцIарассда кколебила жив кидаго вакъиларевилан.
۱۷. واقاراصدا راگالدې ڭۈلېبێلا جێو كێداڬۈ عۈرڞێلارېوێلان؛
عۈرڞاراصدا ڭۈلېبێلا جێو كێداڬۈ واقێلارېوێلان.
18. Вакъарассе къо лъагІелгІан ххалатаб.
۱۸. واقاراصې قۈ ڸاعۈلعان خالاتاب.
19. Вакъарассе мочол чедги гьуинаб, къечарассе хІорил лълъимги татуяб.
۱۹. واقاراصې مۈچۈل چېدڬێ هۇئێناب، قېچاراصې حۈرێل ڷێمڬێ تاتۇياب.
20. Вакъарассул лъорове вугьарав лIугьаравила.
۲۰. واقاراصۇل ڸۈرۈوې وۇهاراو ڶۇهاراوێلا.
21. Вакъи хІехьоларесс гІорцІцIиги хІехьоларебила.
۲۱. واقێ حېڮۈلارېص عۈرڞێڬێ حېڮۈلارېبێلا.
22. Вакъидал гІодулев, гІорцІцIидал велъулев.
۲۲. واقێدال عۈدۇلېو، عۈرڞێدال وېڸۇلېو.
23. Вакъидал къуларав, гІорцІцIидал ворххарав.
۲۳. واقێدال قۇلاراو، عۈرڞێدال وۈرخاراو.
24. Вакъидал ханги хІинкъулевила, хІинкъидал бацІги лIутулебила.
۲۴. واقێدال ځانڬێ حێنقۇلېوێلا، حێنقێدال باڝڬێ ڶۇتۇلېبێلا.
25. Вакъиларилан къадеквенги тоге, роцІцIун бугилан буртинаги тоге.
واقێلارێلان قادېكوېنڬێ تۈڬې، رۈڞۇن بۇڬێلان بۇرتێناڬێ تۈڬې.
26. ВакъичІессда кванил тІагІам лъалареб, къечІессда лълъадал лазат лъалареб.
۲۶. واقێڃېصدا كوانێل طاعام ڸالارېب، قېڃېصدا ڷادال لازات ڸالارېب.
27. ВакъичІессда чадил къимат лъалареб.
۲۷. واقێڃېصدا چادێل قێمات ڸالارېب.
28. ВакъичІого кванаге, кеп щвечІого велъуге.
ВакъичІого кванаге, къассд букІаго жибго те.
۲۸. واقێڃۈڬۈ كواناڬې، كېف ۺېڃۈڬۈ وېڸۇڬې.
واقێڃۈڬۈ كواناڬې، قاصد بۇگاڬۈ جێبڬۈ تې.
ГІемер кванай квешаб жо букІиналълъул хІакъалълъулI магΙарулазул гІезегІан кицаби руго. Жеги гьадин рекъезарурал рагІабиги рикІкІуна:
«ХІукамаал данде гъун цо ханасс гьикъанила,
ГъорлI унти гьечІеб дару щибилан цІехханила.
ВакъичІого кванаге, къассд букІаго жибго те,
Гьелда бащадаб дару гьечІилан рекъанила».
عېمېر كواناي كوېشاب جۈ بۇگێناڷۇل حاقاڷۇڶ ماعارۇلازۇل عېزېعان كێښابێ رۇڬۈ. جېڬێ رېقېزارۇرال راعابێڬێ رێڴۇنا:
"حۇكامائال داندې غۇن ښۈ خاناص هێقانێلا.
غۈرڶ ئۇنتێ هېڃېب دارۇ ۺێبێلان ڝېخانێلا.
واقێڃۈڬۈ كواناڬې، قاصد بۇگاڬۈ جێبڬۈ تې،
هېلدا باۺاداب دارۇ هېڃێلان رېقانێلا"
29. Вакъиялълъе дару – кванай, налъиялълъе дару – бецІи.
- Вакъун вугищ? – ГьечІо.
- Къечон вугищ? – ГьечІо.
- ХІинкъун вугищ? – ГьечІо.
- Квачан вугищ? – ГьечІо.
- ЧІалгІун бугищ? – ГьечІо, – ян абулебила бахІарчиясс.
۲۹. واقێياڷې دارۇ - كواناي، ناڸێياڷې دارۇ - بېڝێ.
- واقۇن وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ.
- قېچۈن وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ.
حێنقۇن وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ.
كواچان وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ.
ڃالعۇن بۇڬێۺ؟ - هېڃۈ، - يان ابۇلېبێلا باجارچێياص.
30. Вакъун вугони щиб – паракъат вуго, къечон вугони щиб – рагІи-мехх гьечІо.
۳۰. واقۇن وۇڬۈنێ ۺێب - فاراقات وۇڬۈ، قېچۈن وۇڬۈنێ ۺێب -
راعێ- مېخ هېڃۈ.
31. Вакъунилан – щиб щваниги кванаге; ццин бахъунилан – кІалалде бачІанщинаб абуге.
۳۱. واقۇنێلان - ۺێب ۺوانێڬێ كواناڬې؛ ڛێن باڅۇنێلان - گالالدې باڃانۺێناب ابۇڬې.
32. Вакъуцца хвезе чІчIа, бикъуге.
۳۲. واقۇڛا ځوېزې ڄا، بێقۇڬې.
33. Валлагь, абилароанила, цер, дуцца гьедин, мунго хъанда букІинчІебани.
۳۳. والاه ابێلارۈئانێلا ښېر دۇڛا هېدێن مۇنڬۈ څاندا بۇگێنڃېبانێ.
Цер гудрацца ккунила. ГІемер теркІон, рачІчIги гъоркьго тун, борчІанила. РачІчI гьечІолъиялълъ, цурдузукьаги нечон, щиб гьабилебалиги лъаларого букІанила. Ургъанила цер, ургъанила, аххирги ургъун бахъанила.
Данде гьарун цурдулгун, гьадин кІалъанила: «Гьаб рачIчІ, ххадубги бехъерхъун, чІахІ-къулги рекІун, къваригІунеб жого букІун гьечІо. РачІа киназго къотІун реххизе». ГІенеккунги чІчIун, цо царацца абунила: «Валлагь, абилароан, цер, дуцца гьедин, мунго хъанда букІинчІебани».
Данде абизе жоги лъачІого, хъандацер гьел-гьелиялда гьенисса нахъе анила.
ښېر ڬۇدراڛا ڭۇنێلا. عېمېر تېرگۈن، راڄڬێ غۈرڨڬۈ تۇن بۈرڃانێلا. راڄ هېڃۈڸێياڷ ښۇردۇزۇڨاڬێ نېچۈن ۺێب هابێلېبالێڬێ ڸالارۈڬۈ بۇگانێلا. ئۇرغانێلا ښېر، ئۇرغانێلا، اخێرڬێ ئۇرغۇن باڅانێلا.
داندې هارۇن ښۇردۇلڬۇن هادێن گاڸانێلا: "هاب راڄ خادۇبڬێ بېڅېرڅۇن، ڃاح - قۇلڬێ رېگۇن، قوارێعۇنېب جۈڬۈ بۇگۇن هېڃۈ. راڃا كێنازڬۈ قۈطۇن رېخێزې". عېنېڭۇنڬێ ڄۇن ښۈ ښاراڛا ابۇنێلا: "والاه ابێلارۈئان ښېر دۇڛا هېدێن مۇنڬۈ څاندا بۇگێنڃېبانێ".
داندې ابێزې جۈڬێ ڸاڃۈڬۈ څانداښېر هېل- هېلێيالدا هېنێصا ناڅې انێلا.
34. «Валлагь, мунги витІизе ккун витІана Къудукье», – ян абурабила губернаторасс.
۳۴. والاه مۇنڬێ، مۇنڬێ وێطێزې ڭۇن وێطانا قۇدۇڨې، - يان ابۇرابێلا ڬۇبېرناتۈراص.
Ццебе гІадат букІун буго чи чІварав чи бидвиххун (ватІан тун), цоги бакІалде витІулеб.
Цо ахти-куралав гьедин Къудукье витІун вукІун вуго. Гьессда рагІун буго гІадамазул гІарзазухъ гІенеккизе губернатор вачІун вугилан. Гьавги вилълъун вуго жиндирго унти бицине.
- Гьал рорххатал мугІрузда гьоркьобги къараб, хасало бакъги щолареб къваридаб кІкІалахъ дие цІакъ захІмалъун буго. Бегьулеб батани, дун цоги батІияб бакІалде витІе, – ян гьарун буго гьесс.
- Дов дуцца чІварав чияссе дуеялдасса бигьаго бугодай? – ян гьикъун буго губернаторасс.
- Дицца гьев, чІвазе ккун, чІвана, – ян жаваб кьун буго ахти-кураласс.
- Валлагь, мунги витІизе ккун, витІана Къудукье, – ян абун буго губернаторасс.
ڛېبې عادات بۇگۇن بۇڬۈ چێ ڃواراو چێ بێدوێخۇن (واطان تۇن)، ښۈڬێ باگالدې وێطۇلېب.
ښۈ اځتێ- كۇرالاو هېدێن وێطۇن وۇگۇن وۇڬۈ. هېصدا راعۇن بۇڬۈ عادامازۇل عارزازۇڅ عېنېڭێزې ڬۇبېرناتۈر واڃۇن وۇڬێلان. هاوڬێ وێڷۇن وۇڬۈ جێندێرڬۈ ئۇنتێ بێښێنې.
- هال رۈرخاتال مۇعرۇزدا هۈرڨۈبڬێ قاراب، ځاسالۈ باقڬێ ۺۈلارېب قوارێداب ڴالاڅ دێيې ڝاق زاحماڸۇن بۇڬۈ. بېهۇلېب باتانێ، دۇن ښۈڬێ باطێياب باگالدې وێطې، - يان هێقۇن بۇڬۈ ڬۇبېرناتۈراص.
- دۈو دۇڛا ڃواراو چێياصې دۇيېيالداصا بێهاڬۈ بۇڬۈداي؟ - يان هێقۇن بۇڬۈ ڬۇبېرناتۈراص.
- دێڛا هېو، ڃوازې ڭۇن، ڃوانا، - يان جاواب ڨۇن بۇڬۈ
اځتێ- كۇرالاص.
- والاه، مۇنڬێ وێطێزې ڭۇن وێطانا قۇدۇڨې، - يان ابۇن بۇڬۈ ڬۇبېرناتۈراص.
35. Вараниги тІутІги рагъде тІамуге.
۳۵. وارانێڬێ طۇطڬێ راعدې طامۇڬې.
36. Варанидул тІутІги гьабуге, тІотІол вараниги гьабуге.
۳۶. وارانێدۇل طۇطڬێ هابۇڬې، طۈطۈل وارانێڬێ هابۇڬې.
37. Вас вугей эбелалълъул гІеретІ борххуге.
۳۷. واس وۇڬېي ئېبېلاڷۇل عېرېط بۈرخۇڬې.
38. Вас вугони, тІагъур камиларо.
۳۸. واس وۇڬۈنێ، طاغۇر كامێلارۈ.
39. Вас гогьдаризавуни, чухъаххалат лIугьуна, яс гогьдаризаюни, мергу-тІалаялда туманкІ речІчІула.
۳۹. واس ڬۈهدارێزاوۇنێ، چۇڅاخالات ڶۇهۇنا، ياس ڬۈهدارێزايۇنێ،
مېرڬۇ- طالايالدا تۇمانگ رېڄۇلا.
40. Вас гьавеги, яс гьаеги – баракат гьечІеб рижи лIугьунгеги.
۴۰. واس هاوېڬێ، ياس هايېڬێ - باراكات هېڃېب رێجێ ڶۇهۇنڬېڬێ.
41. Вас гьавурассул вас лIугьаги, яс гьаюрассул яс лIугьаги.
۴۱. واس هاوۇراصۇل واس ڶۇهاڬێ، ياس هايۇراصۇل ياس ڶۇهاڬێ.
42. Вас гьечІеб рукъ – хІуби гьечІеб рагъи.
۴۲. واس هېڃېب رۇق - حۇبێ هېڃېب راغێ.
43. Вас гьечІого кавуги ххутІугеги, яс гьечІого эбелги ххутІугеги.
۴۳. واس هېڃۈڬۈ كاوۇڬێ خۇطۇڬېڬێ، ياس هېڃۈڬۈ ئېبېلڬێ خۇطۇڬېڬێ.
44. Вас инссуда релълъаравила лIугьунев, яс эбелалда релълъарайила лIугьуней.
۴۴. واس ئێنصۇدا رېڷاراوێلا ڶۇهۇنېو، ياس ئېبېلالدا رېڷارايێلا ڶۇهۇنېي.
45. Вас квешав лIугьиналдасса кІудияб тамихІ инссуе гьечІебила.
۴۵. واس كوېشاو ڶۇهێنالداصا گۇدێياب تامێح ئێنصۇيې هېڃېبێلا.
46. Вас лъала чІчIужу ячиндал, чІчIужу лъала лъимер гьабидал.
۴۶. واس ڸالا ڄۇجۇ ياچێندال، ڄۇجۇ ڸالا ڸێمېر هابێدال.
47. Вас ссурани, цо чи ссурулевила, яс ссурани, туххумго ссурулебила.
۴۷. واس صۇرانێ، ښۈ چێ صۇرۇلېوێلا، ياس صۇرانێ، تۇخۇمڬۈ صۇرۇلېبێلا.
48. Вас хварай эбелалълъул гІадаб магІу букІунареб.
۴۸. واس ځواراي ئېبېلاڷۇل عاداب ماعۇ بۇگۇنارېب.
Жиндие йокьарай ясалде кечІ гьабеян гьарун буго Инххосса ГІалихІажияссда цо гІолохъанчиясс.
Гьадаб кициги тІамун, ГІалихІажиясс гьессда абун буго цо мунго тІаделъун вихьеян. Киданиги кечІ гьабичІев гьев гІолохъанчияссухъа бажарун буго лълъикІаб кечІ гьабун.
جێندێيې يۈڨاراي ياسالدې كېڃ هابېيان هارۇن بۇڬۈ ئێنخۈصا عالێحاجێياصدا ښۈ عۈلۈڅانچێياص.
هاداب كێښێڬێ طامۇن، عالێحاجێياص هېصدا ابۇن بۇڬۈ ښۈ مۇنڬۈ طادېڸۇن وێڮېيان. كێدانێڬێ كېڃ هابێڃېو هېو عۈلۈڅانچێياصۇڅا باجارۇن بۇڬۈ ڷێگاب كېڃ هابۇن.
49. Вас эбелалда релълъарав лълъикІав, яс инссуда релълъарай лълъикІай.
۴۹. واس ئېبېلالدا رېڷاراو ڷێگاو، ياس ئێنصۇدا رېڷاراي ڷێگاي.
50. Вас эбелалълъул ваццассда релълъарав лIугьунев, яс эбелалълъул яццалда релълъарай лIугьуней.
۵۰. واس ئېبېلاڷۇل واڛاصدا رېڷاراو ڶۇهۇنېو، ياس ئېبېلاڷۇل ياڛالدا رېڷاراي ڶۇهۇنېي.
51. Васаз кочІолI ахІулареб, ясаз магІилI рехссолареб.
۵۱. واساز كۈڃۈڶ احۇلارېب، ياساز ماعێڶ رېځصۈلارېب.
52. Васал тараб таххги бихьичІо, ясал реххараб кІкІалги бихьичІо (Вас кІодо гьавун, яс инжит гьаюгеян абураб магІна).
۵۲. واسال تاراب تاخڬێ بێڮێڃۈ، ياسال رېخاراب ڴالڬێ بێڮێڃۈ (واس گۈدۈ هاوۇن، ياس ئێنجێت هايۇڬېيان ابۇراب ماعنا).
53. Васал хваниги къуличІев, къварилъи кканиги чучичІев.
۵۳. واسال ځوانێڬێ قۇلێڃېو، قوارێڸێ ڭانێڬێ چۇچێڃېو.
54. Васал чанадулеб чиярги гІадат, эбел чанадиялълъ чара хун буго.
۵۴. واسال چانادۇلېب چێيارڬێ عادات، ئېبېل چانادێياڷ چارا ځۇن بۇڬۈ.
55. Васал хваниги къуличІев, къварилъи кканиги чучичІев.
واسال ځوانێڬێ قۇلێڃېو، قوارێڸێ ڭانێڬێ چۇچێڃېو.
56. Васал чанадулеб чиярги гІадат, эбел чанадиялълъ чара хун буго.
واسال چانادۇلېب چێيارڬێ عادات، ئېبېل چانادێياڷ چارا ځۇن بۇڬۈ.
57. Васасс лълъади ячиндал гьетІараб эбелалълъул мугъ, яс россассе индал битІарабила.
واساص ڷادێ ياچێندال هېطاراب ئېبېلاڷۇل مۇغ، ياس رۈصاصې ئێندال بێطارابێلا.
58. Васасс эмен вуххараб цо мохрода анкьгоги эмен вуххаравила.
واساص ئېمېن وۇخاراب ښۈ مۈځرۈدا انڨڬۈڬێ ئېمېن وۇخاراوێلا.
59. Васассдаги божуге, дурго бералда гІадин.
واساصداڬێ بۈجۇڬې، دۇرڬۈ بېرالدا عادێن.
60. Васассдасса лълъикІай ясги йикІуней, ясалълъул багьаяв гьечІев васги вукІунев.
واساصداصا ڷێگاي ياسڬێ يێگۇنېي، ياساڷۇل باهاياو هېڃېو واسڬێ وۇگۇنېو.
61. Васассде семани къедеххун вуссуневила, дурццассде семани нуцІцIил кверкъел кколебила.
واساصدې سېمانێ قېدېخۇن وۇصۇنېوێلا، دۇرڛاصدې سېمانێ نۇڞێل كوېرقېل ڭۈلېبێلا.
62. Васассе инссудассаги ваццассдассаги живго лълъикІав вукІине бокьулеб; инссуе жиндассаго вас лълъикІав вукІине бокьулеб.
واساصې ئێنصۇداصاڬێ واڛاصداصاڬێ جێوڬۈ ڷێگاو وۇگێنې بۈڨۇلېب، ئێنصۇيې جێنداصاڬۈ واس ڷێگاو وۇگێنې بۈڨۇلېب.
63. Васассе ирсалълъе тараб месед-гІарацалдасса гьессие кьураб махщел бергьунебила.
واساصې ئێرساڷې تاراب مېسېد - عاراښالداصا، هېصێيې ڨۇراب ماخۺېل بېرهۇنېبێلا.
64. Васассе ригьин гьабиги, ясалълъе рагІи бицинги – рагІулIе нуцІцIа рагьи (Дуда бихьараб щибила: чІчIужу ячарав васищила, россассе арай ясищила).
واساصې رێهێن هابێڬێ، ياساڷې راعێ بێښێنڬێ - راعۇڶې نۇڞا راهێ (دۇدا بێڮاراب ۺێبێلا: ڄۇجۇ ياچاراو واسێۺێلا، رۈصاصې اراي ياسێۺێلا).
65. Васассе ригьин, лълъидаго гьикъичІого гьабе, ясалълъе ригьин нусгояссда гьикъичІого гьабуге.
واساصې رێهێن ڷێداڬۈ هێقێڃۈڬۈ هابې، ياساڷې رێهێن نۇسڬۈياصدا هێقێڃۈڬۈ هابۇڬې.
66. Васассе яс яче, хурзал рачунге.
واساصې ياس ياچې، ځۇرزال راچۇنڬې.
Цо нухалда, наиб Имам МухІамил нус йихьарай меххалълъ, губернаторасс абун буго: «Имам МухІама, дуцца васассе яс ячун гьечІохха, хурзал рачун ратилахха», – ян.
ښۈ نۇځالدا، نائێب ئێمام مۇحامێل نۇس يێڮاراي مېخاڷ، ڬۇبېرناتۈراص ابۇن بۇڬۈ: "ئێمام مۇحاما، دۇڛا واساصې ياس ياچۇن هېڃۈخا، ځۇرزال راچۇن راتێلارۈخا"، - يان.
67. Васассул лъималаз нилIеран абулебила, ясалълъул лъималаз нижеран абулебила.
واساصۇل ڸێمالاز نێڶېران ابۇلېبێلا، ياساڷۇل ڸێمالاز نێجېران ابۇلېبێلا.
Цо пуланай гІадан яхъун йиго рекІелгъеялълъе къватІие. Ясалълъул вас вукІун вуго мугъалда ваччун, васассул вас вукІун вуго кверги ккун цадахъ.
Лъималазул гІадаталда, васассул васасс кІудияй эбелалда абулеб букІун буго: «Доб чуги нилIер, доб бечеги нилIер, дол хъазалги нилIер!» – ан.
Ясалълъул васасс абулеб букІун буго: «Доб чуги нижер, доб бечеги нижер, дол хъазалги нижер!» – ан.
КІудияй эбелалълъ жинццаго жиндаго абун буго: «Дицца гьабулеб жого щиб? НилIеран абулев рукъалълъул вас квер ккун вачунев вуго, нижеран абулев чияр вас ваччун вуго!» ГьебсагІат кІудияй эбелалълъ васассул вас ваччун вуго, ясалълъул вас мугъалдасса рещтІинавун вуго.
ښۈ فۇلاناي عادان ياڅۇن يێڬۈ رېگېلغېياڷې قواطێيې. ياساڷۇل واس وۇگۇن وۇڬۈ مۇغالدا واڿۇن، واساصۇل واس وۇگۇن وۇڬۈ كوېرڬێ ڭۇن ښاداڅ.
ڸێمالازۇل عاداتالدا، واساصۇل واساص گۇدێياي ئېبېلالدا ابۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ: "دۈب چۇڬێ نێڶېر، دۈب بېچېڬێ نێڶېر، دۈل څازالڬێ نێڶېر" - ان.
ياساڷۇل
68. Васги вукІуна, малълъкъосалил васги вукІуна.
69. Васни дир вугила, гІакълу гьессул жиндирго бугила.
70. Васниги ясниги гурони чІчIужуялълъ басриял хьалбал гьаруларел.
71. Ватулев гурони чи ватуларев.
72. Ватулев таравги – гІабдал, ватуларев ккуравги – гІабдал.
73. ВатІан бичун чед босарав хІалихьат! Чияр улка берцин бихьун росу тарав яриман.
74. «ВатIан! ВатIан!» – ан ахIарабила зазида чIчIараб хIанчIчIиццаги.
ХІинчІчI гьиналълъ ккурабила. Ханасс гьеб меседил хьурилI рахІаталда хьихьун букІарабила. Амма хІинчІчI гьеб иххтияр гьечІеб рахІаталдасса рази букІинчІебила. Гьелълъ, тІокІаб чІчIечІого, пашманго «ВатІан! ВатІан!» – ан ахІулеб букІарабила. Ханасс амру гьабурабила:
- КигІан цІакъаб ватІан гьелълъул бугебали бихьизе, хІинчІчI боржине биччай.
Ккурабила гьелда ххадуб ххал. ХІинчIчІ рещтІарабила зазил гІакІваялда гьабураб гьитІинабго хІотIол бусада ва кутакалда боххун ахІарабила гьелълъ: «ВатІан» ВатІан!» – ан.
75. ВатІан гьечІев чи – кечІ гьечІеб булбул.
76. ВатІан гьечІев чи – чед гьечІеб таргьа.
77. ВатІан тарав чи тусснахъ вукІуна.
78. ВатІан тун арассе талихІ кьоларо.
79. ВатІан ххирияссул хвел букІунаро.
80. ВатІан цІунизелъун рухІалдаги бараххщуге.
81. Вахъине лъаларев гІодовги чІчIезавун, ине лъаларессда вачІаянги абун.
82. Вахъун чІчIун хІалтІарав вегун кванала.
83. ВахІалда хІатІал гьечІел, гьарчида берал гьечІел.
84. Вацц ваццин вукІуна, гьудул гьудулин вукІуна.
85. Вацц гурев ваццлъиларо, вас гурев васлъиларо.
86. Вацц гурев ваццлъуларо, эмен гурев эменлъуларо.
87. «Вацц!» – ан абун кьабаниги къотІулеб, «Тушман!» – ан абун кьабаниги къотІулеб.
88. Ваццассе – вацц, яццалълъе – яцц.
89. Вацц гьечІессул вацц – гьудул.
90. Ваццал гьечІев чи – хъизан гьечІев чи, вас гьечІев эмен – реххссей гьечІев чи.
91. Вацц гьечІев чи – куркьбал гьечІеб хъергъуйила, вацц гьечІей яцц – бакъвараб гъотІол гІаркьелила.
92. Ваццго-вацц вугониги, къали цІезабейила.
93. ВацІцІадав вахъинчІони, хъубав тІатунарев.
94. ВацІцІадав вугони цІцIар ххутІула.
95. ВацІцІадав цІецца вухІуларев, хъубав лълъецца чуруларев.
96. ВацІцІадав чияссда гъорлIан канлъи бихьулеб.
97. ВацІцІадав чияссе бокьулеб киналго гІадамал рацІцІадал рукІине, хъубав чияссе – киналго хъубал рукІине.
98. «ВачІаги» лъала дида, «вачІ-вачІги» лъала дида.
99. ВачІаравги лълъикІ гьобол, аравги лълъикІ.
100. ВачІинеги лъай, инеги лъай; рекІинеги лъай, рещтІинеги лъай.