К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

К k Каву къасси рахай, гъамасс кидаго рахай. kawu qaSi ra[ay, vamaS kidago ra[ay. Каву кIудиялълъуве гьардухъан валагьулев, рукъ бечедалълъуе яс ялагьулей. kawu judiya:uwe hardu]an walahulew, ruq bexeda:uye yas yalahuley. Каву тезегIан – тIехх, тIох тезегIан – карщ. kawu te#efan - Te{, To[ te#efan - kar&. Кагътида хъвачIеб гIелму – лълъадада хъвараб накъищ. kavtida ]wazeb felmu - :adada ]warab naqi&. КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев, жиндаго ццебе бугеб пулавалда гъоркь кишмиш бихьуларев. kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ri%ulew, $indago Cebe bugeb _ulawalda vorp ki^mi^ bi%ularew. Аваристаналълъул ххан ГIумахханассул Баххухъе ХIамщаралдасса вакилзаби рачIун рукIун руго. awaristana:ul {an fuma{anaSul ba{u]e \am&araldaSa wakil#abi razun rujun rugo. Гара-чIвариялда рукIаго, вакилзабазул цоясс берал къанщун руго, ссородизе лIугьун вуго, ццере квералги ккун, дугIа гьабизе лIугьун вуго. Щибин ккараб, щайин рахIат хварабан цIеххедал, гьесс абун буго, жив вугила балъголъи лъалев, кигIан рикIкIада бугониги, лIугьунеб - толеб жо бихьулев чи. Дагьаб ццебе КагIбарукъалълъул тIохда чIчIегIерал гъудул рещтIанила. Гьеб бихьидал, сири банила жиндир черххалда. gara-zwariyalda rujago, wakil#aba#ul coyaS beral qan&un rugo, Sorodi#e /uhun wugo, Cere kweralgi Kun, dufa habi#e /uhun wugo. &ibin Karab, &ayin ra\at [waraban `e{edal, heS abun, $iw wugila ba;go;i ;alew, kifan riJada bugonigi, /uhuneb - toleb $o bi%ulew. dahab Cebe kafbaruqa:ul To[da Zeferal vudul re&Tanila. heb bi%idal, siri banila $indir xer{alda. Къажаразул мурад букIун буго, гара-чIвари гьабулаго, щибниги жидедасса балъго гьабуни, гьеб тIатинчIого ххутIуларилан хханассул гIакълучагIи хIинкъизаризе. qa$ara#ul murad bujun bugo, gara-zwari habulago, &ibnigi $idedaSa ba;go habuni, heb Tatinzogo {uTularilan {anaSul faqluxafi \inqi#ari#e. Гьеб бичIчIарав Баххубикал цо гIакълучиясс гьев гьадин къватIив чIвазавун вуго. Гьалбадерида ццебе квен лъелалде, гьесс богогьанассда лъазабун буго - «балъголъи лъалессда» ццебе пулав кишмишги гъорлIе ккезабун лъейила, цогидазда ццебе тIаде ккезабун лъейилан. heb biZaraw ba{ubikal co faqluxiyaS hew hadin qwaTiw zwa#awun wugo. halbadereda Cebe kwen ;elalde, heS bogohanaSda ;a#abun bugo - «ba;go;i ;aleSda» Cebe _ulaw ki^mi^gi vor/e Ke#abun ;eyila, cogida#da Cebe Tade Ke#abun ;eyilan. Байбихьанила кваназе. «Балъголъи лъалев», цин жиндирго гъадриниве валагьун, цин гьалмагъзабазул гъудрунире валагьун, рахIат хун лIугьанила. Ххадуб, гьалълъие гIила щибин, жиндие щайин кишмиш лъечIебан ццидахханила. baybi%anila kwana#e. «ba;go;i ;alew», cin $indirgo vadriniwe walahun, cin halmav#aba#ul vudrunire walahun, ra\at [un /uhanila. {adub, ha:iye fila &ibin, $indiye &ayin ki^mi^ ;ezeban Cida{anila. ВахIин, дора КагIбаялълъул тIохда рещтIарал чIчIегIерал гъудул рихьулев дуда берда ццебе бугеб хъахIаб пулавалда гъоркь бугеб кишмиш бихьуларебищан абунила гьессда хханассул гIакълучиясс. wa\in, dora kafbaya:ul To[da re&Taral Zeferal vudul ru%ulew duda berda Cebe bugeb [a\ab _ulawalda vorp bugeb ki^mi^ bi%ularebi&an abunila heSda {anaSul faqluxiyaS. Чара хванила «балъголъи лъалессул». КагIитIа гьабураб гьойтIаги гьабулебила. xara [wanila «ba;go;i ;aleSul». kafiTa haburab hoyTagi habulebila. Как ахIунилан сордо рогьинаро. kak a\unilan sordo rohinaro. Какун гIака бичулареб. kakun faka bixulareb. Калам дагьлъи беццараб, рекIеда нур балеб жо, гIемер кIалъай какараб, каранлI пардав лъолеб жо. kalam dah;i beCarab, rejeda nur baleb $o, femer ja;ay kakarab, karan/ _ardaw ;oleb $o. Каламалда жаниб бищунго нахъегIанаб жо – гьересси, гьерссазда гьоркьобги цIакъго хъубаб жо – мацIцI гьаби. kalamalda $anib bi&ungo na]efanab $o - hereSi, herSa#da horpobgi `aqgo ]ubab $o - ma~ habi. Каламалълъул гьуинлъи – кIалъазе лъай. kalama:ul huin;i - ja;a#e ;ay. Камал камураб каратI букIунареб, жонссокъ камураб къайи букIунареб. kamal kamurab karaT bujunareb, $onSoq kamurab qayi bujunareb. Камиллъидал моцIцIги тIасса бекулеб. kamil;idal mo~gi TaSa bekuleb. Канлъи гьечIони, рагIадги букIунареб. kan;i hezoni, rafadgi bujunareb. Капек камун, шагьи босуларо, шагьи камун, гъурущ босуларо. ka_ek kamun, ^ahi bosularo, ^ahi kamun, vuru& bosularo. Капурчияссеги гьабугеги чияр жо бикъулеб лъимер. ka_urxiyaSegi habugegi xiyar biquleb ;imer. КаралI чIван, хIохьолI чIван. kata/ zwan, \ono/ zwan. Каранццайин МухIума реххарав. karanCayin mu\uma re{araw. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIулеб. karTinibe kwer behani, fonJoCagi \anzuleb. Карщ бакъвалъизегIан рущи щваларей, тIехх лълъамалъизегIан лълъим тIоларей. kar& baqwa;i#efan ru&i &walarey, Te{ :ama;i#efan :im Tolarey. Карщни лълъикIаб бугоан, чи гIемер гьечIевани. ЧIчIужуялълъ карщ гьабун буго ва россассда гьикъун буго карщ лълъикIаб бугищилан. - Карщни лълъикIаб бугоан, – ан абун буго россасс, – чи гIемер гьечIевани. - Мунги дунги гурони, анив батIияв чи гьечIо гури! – ян чIчIужу тамашалъун ххутIараб меххалълъ, къарумав россасс гьелда абун буго. - Гьедин гурохха дие къваригIун букIараб, хьагги дунги рукIине къваригIун букIана. - ЦIакъ лълъикI ккун буго! Гьанже рукIа хьагги мунгоги! – ян чIчIужуялълъ ххазабун буго. 22. Катида ххадуб ракI хванилан гIоди – гIонкIкIолги гьересси, нуцалчияссда ххадуб ракI хванилан аби – мискинчияссулги гьересси. katida {adub raj [wanilan fodi - fonJolgi hereSi, nucalxiyaSda {abub raj [wanilan abi - miskinxiyaSulgi hereSi. Катида ццебе моххмохх тоге, гIун ххадуй рокъой ясги тоге. Катие – бертин, гIонкIкIое – балагь. Катие – гажи, гIонкIкIое – хвел. Катие – маххссаро, гIонкIкIое – гажи. Катил туххум – цойила. Авараз гьаб кици гIунтIизабула цо гъазигъумекиссессде. Гьессие катицца кIудияб зарал гьабун букIарабила. Цинги гьессги, катил туххум цо бугилан, киб батарабги кето буххулеб букIарабила. (Кици тIамула «Квешал умумуз гьабураб гурони, лъималазги щиб гьабилеб!» абураб магIнаялда). Катикьа хIинкъун, къватIибе бахъинчIеб гIункIкI картIинибго хварабила. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца жиндирго тIинчI рахъдалI чIва-чIварабила. Кваназе кIваги, гьекъезе кIваги. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. Кваназе чадихъ чармабич, чIамизе сокъсохъ чIахъенбич. Кваназеги ретIинеги лълъидаго лъалеб, букIинабизегийин лъазе кколеб. Кваназежо гьечIого гурелила гьоболлъухъ унел. Кванай вакъидал, рокьи гIолохъанго гьабе. Кванай кьарияв, хIалтIи хIалакъав. Кваналаго кIалдиб къачIони, къулчIулаго щокъроб къалеб. Кваналареб хIамицца ХIоццомегIер бегулареб. Кваналарищан абураб жо – кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо – гьекъогеян абураб жо. Кваналев, гьекъолев, бокьанщинаб гьабулев чи гуро саххаватав чи - «саххаватав чи» вуго, кваназе, гьекъезе кIвечIого, чияе боцIцIи данде гьабулев чи. Кваналел ратани, кванай, хIалтIулел ратани, хIалтIе. Кваналел таги, гьекъолел таги, тIассан рорчIугеги. Кваналареб баси басандулареб. Кванан бахъарабдай, нахъе тарабдай? Кванан рахъараб меххалълъ, рукъ чиярлъулеб. Кванан гIорцIцIуларев чIчIикIунги гIорцIцIиларо. Кванараб хIарччинибе хIацIцIу туге. КваначIого, гьекъечIого вакъизеги вукIунге, гIемер кванан, гIемер гьекъон, къаличехьги гьабуге. КваначIого хIалтIани, черхх нахъе кколеб, хIалтIичIого кванани, рукъ нахъе кколеб. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. Кванда квешабилан абизе бегьуларебила. Кванил гурони мацIцI лъаларев кванил багьаяв вукIунарев. Кванил тIагIам хварассе ххарбил кеп букIунареб. Кванда чIухIуларев хIалтIудаги чIухIуларев. Кванцца – кьер, макьицца – гьан. Квар ххалатаб лълъикIаб, ххабар къокъаб лълъикIаб. Кварабги гьекъарабги – нилIер, кваначIого, гьекъечIого тараб – чияр. Кваралълъ – эххеде, ххуралълъ – гIебеде. Кваранаб квералълъ кьураб квегIалда лъазе биччагейила. Кваркьи-милъир гьечIони, цIцIудуцца чан чIваларо. КвартIа кьабичIого, кьекIкIел къваригIарав къадахъан – къо бихьичIого, мухь къваригIарав ххадучи. КвартIицца гIуж лъунилан, гIарцул къимат холаро. Квасуе гIоло гьой къунцIулареб. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. Квасул куналда ххураб ххородул къвали гIадаб жо. Квасул кунгIан тIеренлъулебила диналълъул габур, бугъелгIан биццалъулебила. КватIарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. КватIун бекьараб хур лълъикI бачIараблъи лъималазда бицунге. Квачан цо рас бортиялдасса ххинлъун мегеж хIулиго лълъикI. (Квачан цо рас бортизегIан, ххинлъун цIцIоко хIулиго бокьилилан абулебила царацца). Квачан чIухIиялдасса ххинлъун чIухIи лълъикIаб. Квачараб рии ххинаб ххаселалдасса ххинабила. Квен вакъидал квинегIан те, дару унти чIвараб сагIат гьабе. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абурабила хьагицца. Квен лълъикIаб гьоболгун цадахъ квараб, гьобол лълъикIав божизе бегьулев. Квен ригьда кванай, как гIужда бай. Квен те, ххиял букIаго, калам те, гьуин букIаго. Квен тIагIамалдассан лъалеб, устар тIагIалидассан лъалев Квен цIеххон, гьобол вачIунарев. Квен - къелалълъул гьудуллъи къо ккедал батуларо. Квен-тIехх рекъезабуни, дару къваригIунареб, гIакълуялда хьвадани, нухда мекъи кколарев. КвенчIчIелалде хъублъи гьабунилан лъимер гIодобе реххулареб. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. Квер кIобокIунилан килищ бортулареб. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIолареб. Кверазда хIур хъваларев хIалтIухъан вукIунарев. Кверазе хIалтIи – рекIее рахIат. Кверзул маххссара гьабуни, черххалълъул хIал лъала, кIалзул маххссара гьабуни, рекIел хIал лъала. Кверал къокъ, мацIцI ххалат. Кверал меседилай, рукъи гIарцулай. Кверал хIалтIичIони, цаби хIалтIуларо. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. Кверал чIахъад, маххщел гьечI. Кверазда килщалги ращадал рукIунаро. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. Квералълъ бичизеги хIацIихьараб, кIалалълъ бичизеги ракул цIураб. Квералълъ гьабураб – рукъалълъе, кIалалълъ бицараб – гIакълуялълъе. Квералълъ кьураб хIетIалълъ балагьизе ккола. Кверзул маххссараги гьабуге, кколареб бакIалда рагIиги бицунге. Квеш ккелилан ккараб ригьин лълъикIги кколебила, лълъикI ккелилан ккараб квешги кколебила. Квеш хIалтIарассул – хIамицца, хIал барассул – гьакицца. Квешаб бугилан квералдасса килищ къотIулареб. Квешаб гьецIо квешаб гьецIоялда рекъолеб, квешав чи квешав чияссда рекъолев. Квешаб гьойцца хъублъи гьатIнибги гьабулебила. Квешаб жо гIемер буго, бищунго квешазул цояб мискинлъиги буго. Квешаб зазида лълъикIаб тIегь бижизеги бегьулеб, лълъикIаб гъотIода квешаб пихъ бижизеги бегьулеб. Квешаб матIуялда жаниссан лълъикIаб жоги квешаблъун бихьулеб. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. Квешаб ракь букIунаребила, квешал бетIергьаби гьечIони. Квешаб тезе тавпикъ кьеги, лълъикIаб кквезе гIакълу кьеги. Квешаб ххабар рагIугеги, гьанал гьоко бачIунгеги. Квешаб хIама хIалтIулI къинлъула. Квешабги лълъикIабги гIамал жиндирго рокъоссанила. КвешабгIан ххабар ххеххго тIибитIун унеб. Квешав васасс инссул цIцIар хвезабула. Квешав васассдасса лълъикIав дурццго лълъикI. Квешав васассдасса лълъикIай ясго лълъикIила. Квешав гьудул гьавуге, лълъикIав тушман гьавуге. Квешав россасс чIчIужу щакдарулилан абулеб, квешай чIчIужуялълъ росс щакдарулилан абулеб. (Росс щакдарулилан – чIчIужу, жив хIакъдарулилан – росс). Квешав чи бусен борлIун вилълъизегIан чIаго ххутIулевила. Квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо. Квешав чи нухдаги данде ккогеги. Квешав чи – рагIуе, хвараб чIорто – нацIцIие. Квешав чиясс рагIул магIна квешаб рахъалде цIцIалеб, лълъикIав чиясс лълъикIаб рахъалде цIцIалеб. Квешав чияссда битIарабщинаб жо тIекъаблъун бихьулеб. Квешав чияссда гьардейги гьорода бадибе кIурщиги – цого жо. Квешав чияссе лълъикIаб бицинегIан, лълъикIав чияссе наку чIвай лълъикIаб. Квешав чияссе хIелиги хIамие икрам гьабиги – цого жо. Квешав чияссул баракат гьечIолъи ралъдалI бугеб ччугIиеги щолебила. Квешавги лълъикIавги цого къаникьила лъолев. Квешавгун данделъани, квешлъаби тIагIунаро. Квешай лълъадиялда данде чIварав чи – квешаб бакIалдасса хъабарча бихъарав чи. Квешай чIчIужуялълъ росс ххер гьавула, квешал лъималаз кIиялго ххер гьарула. Квешал чагIи чIвазе кколилан абидал, бищунго квешасс хханжар къватIибе цIцIарабила. Квешалги лълъикIлъула, лълъикIалин тани, лълъикIалги квешлъула, квешаб цIцIар чIвани. Квешалълъе мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. Квешасс эбел-инссул ирсалълъул бицуна, лълъикIасс гьезул гIаданлъиялълъул бицуна. Квешассе вагIза гьабе, калам берцинаб бицун, лълъикIлъиялда тIовитIе, битIараб нухги малълъун. Квешассулгун гьудуллъиялдасса лълъикIассулгун дагIба-рагIиго лълъикIила. Квешлъи гьабурассул квешлъиги – жиндиего, лълъикIлъи гьабурассул лълъикIлъиги – жиндиего. Квешлъи гьабуниги – дуего, лълъикIлъи гьабуниги – дуего. Квешлъи – илбисалълъул амруялдассан, лълъикIлъи – Аллагьассул изнуялдассан. Квешлъиги лълъикIлъиги цого рекIелIила букIунеб. Квешлъиялда ххадуб лълъикIлъиги, лълъикIлъиялда ххадуб квешлъиги камуларебила. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. Квине кIолареб бечелъиялдассаги цIунаги, россассда кьили лъурай лълъадиялдассаги цIунаги. КвинчIеб жоялълъул баркала букIунареб. КвинчIониги, гьан кьарияб лълъикI, кьечIониги, мадугьал бечедав лълъикI. КенчIероялълъ цIа бакун, цIецца мун ххинлъиларо. Кепкил къимат гьабуларесс гъурщилги гьабулареб. Кето гьечIеб бакIалда гIункIкIги – бахIарчи, цIцIум гьечIеб бакIалда чудукги – бахIарчи. Кето гьечIеб гьороб хханлъи кIудагIонкIкIоцца гьабула. Кето рихаразда гIункIкIаз къвал балеб. Кето ругьун гьабуге цIцIогьодизе, цIцIуял жал ругьун гьаруге гьерссал рицине. Кето хIалакъассеги, хIама кьарияссеги яс кьоге. КечI берцинлъизе – бакъан, риба хIалаллъизе – хIила. Кибалиго аздагьо къинлъун рагIулила. Кибе аниги, хIамие – хIалтIи, хIамибокьове аниги, нуцалчияссе – бертин. Кибе гъугъарабги – Гъуниб магIарде. Кибе ун букIараб гьитIинаб? КIудияб балагьизейищ? Кици буго «ГьитIинаб жо кIодо гьабуни, кIудияб нахъа цула» абураб кициялълъул цогидаб абулеб куц. Малълъулеб буго, гьитIинаб жоги кIодо гьабун, кIудиял балагьал тIаде цIцIагеян. Кибе цер аниги – ххадуб рачIчI, киве ххан аниги – ххадуб нагIана. Киве аниги – ххадув, хабалIеги – цадахъ. КигIан бечедав вугониги, муруват гьечIев чи мискинчияссдасса гIодовегIанав. КигIан битIарабниги, мунго дуццаго веццуге. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, кигIанго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. КигIан гIемераб цIцIад баниги, цIцIвакараб тIалда ххер бижуларо. КигIан жиб битIаниги, жиндир каратI битIуларилан абулебила борхьиццаги. Борхьиде гIунтIизабулеб гьаб кици хIалтIизабула цIакъго ритIунилан гьарурал хIалтIаби данде рилълъинчIеб, ялъуни, витIун живгоги вукIаго, жиндир иш мекъсса рикIкIараб меххалълъ. КигIан къойилахха пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго. Ххунхахъ вукIанила Суракъатилан цIцIар бугев цIакъ кIал пасихIав, аваданав мискинчи. Гьединлъидал ххунздерил нуцал ГIалихъиличицца гьев жиндиего рекIелгъеялълъе ххабар-кIалалълъе ахIулаанила. ГIалихъилич цIакъ гIи-боцIцIи гIемерав чи вукIанила. Ххасалихъе гIи хъутаналде гочунеб заман букIанила. Суракъатицца ГIалихъиличида гьаранила гьессул гIияда цадахъ жиндир цо чахъуги бачине бегьиларищилан. Валлагьин, дур цо чахъдацца кванан жиндир хъутанги лIугIиларин, гьелълъие гIоло цоги вехьги тезе ккеларин, бачинилан абунила ГIалихъиличицца. Щванила тIаде ихги, гочанила магIарухъе ГIалихъиличил гIиги. Воххун вукIанила Суракъат: хъутаналдасса кьаралъун жиндир чахъуги бачIун батилин, гьелда ххадуб кIигониги кьегIерги батилилан. Щванилахха ав жиндирго боцIцIи рокъобе бачине. Валагьин, дир гьудул, дур чахъу бацIицца чIван батанилан зигара банила нуцалицца Суракъатида. - Гьеб пакъир бацIида дир кутакалда ракI гурхIулеб буго! – ян абунила мискинчиясс. - ЧIвараб чахъдада гурхIичIого, чахъуги чIван, кепалда бугеб бацIидагIаги щай дур ракI гурхIулеб? – ан гIажаиблъи гьабунила нуцалицца. - КигIан къохха гьеб пакъир бацIида бихьун батилеб, азарго гIиялъажоялда гьоркьоб чохIоцца хвараб дир чахъу балагьулаго! – ян жаваб кьунила Суракъатицца. КигIан кьогIабги битIараб, кигIан гьуинабги гьерессиялдасса лълъикIабила. КигIан лълъикI хьихьаниги, бацI рохьобе балагьулебила. КигIан лIулIаниги, тIухьиялълъ къотIулареб. КигIан мимиданиги, мун дир кето гуро, кIудияб алхIам цIцIаланиги, дицца дуе жо реххуларо. КигIан рекIараб букIаниги, ххвалчацца жиндирго лъел къотIулареб. КигIан рекIараб гьечIониги, нус буго нус, кигIан лебалав гьечIониги, бихьинчи вуго бихьинчи. КигIан роцIцIараб къоялълъги зобгъугъанцIцIад рокьоялълъ рикIкIад букIунаребила. КигIан ххалатаб букIаниги, цо расул квар лIугьунаребила. Кидаго бахIараб жо ракIила, кидаго хIасратаб жо хьулила. Кидаго вехь – гванзаб чодул бетIергьан. Кидаго гуребила ролIул чед букIунеб, цо-цониги тIохьтIоххинкIги кваназе кколебила. Кидаго гьетIараб гъветI гьанже цIцIан битIиларо. Кидаго дагIбадулев гIабдал гурони вукIунарев. Кидаго лIугIулареб жо – как, кидаго гIорцIцIулареб жо – ралъад. Кидаго хвеларел гIадин дуниялги гьабейила, метерго хвелел гIадин динги гьабейила. Кидаго хIакимлъун чи ххутIуларев, кидаго роцIцIухъе зоб букIунареб. Кидаго хӏалимлъиги хӏалихьалъийила. Кидаго ццебе лъураб цIцIел гIадлъулареб, цо нухалълъ ццебе лъуни, чахъдал гIадлъулеб. Кидаго чияда ваччунги вукIунге, цо-цониги дандеявги вачче. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ диццаго гьарурал гьунарал рицине. Кидадай лъимал гIелаян эбел-эмен, кидадай гьел хвелаян лъимал. Килщида рекъараб баргъич, рекIеда рекъарав вокьулев. Кин бицаниги, гьересси бицалълъ рекъоларебила. – Кин лъараб, кIудияв чи? – Бихьун лъана, дир вас, бихьун лъана! Кинаб бугониги, ВатIан буго ВатIан. Кинаб букIаниги щибин батIияб жойилан, эбелалълъ лъималазе «кьилиххинкIал» гьаруралила. Кинабго балагьалълъул бетIер – гьекъел, кинабго лълъикIлъиялълъул бетIер – рекъел. Кинабго балагьалъул бетIер – гIакълу гьечIолъи, гIакълу гьечIолъиялълъул бетIер – гIамал кIодолъи. Кинабго бацIилги – цого гIамал, кинавго хханассулги – цого гIамал. Кинабго гъотIода пихъ бижуларо, кинавго чияссул чи лIугьунаро. Кинабго гъотIода чIор кIанцIулареб, кинабго чIоралълъул гъветI лIугьунареб. Кинабго гIайиб цого чияссда букIунареб, дагьабниги дандеяссдаги батизе бегьулеб. Кинабго жо дурго натIицца борцунге. Кинабго жо, цохIо Аллагьассда гурони, лъалареб. Кинабго нухда ккола, бищунго квешаб жо буго жагьиллъиги чIухIиги. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. Кинабго рахъ рекъарав гьудул валагьизе лIугьани, гьудулго гьечIого ххутIизе бегьулевила. Кинабго хъабидасса жаниб бугеб жоялълъул махI букIунеб. Кинабго чол гуреб юргъа букIунеб, кинабго гьой гуреб чанил букIунеб. Кинабгоги балагь – мацIцIалълъул, кидагоги балагь – мацIцIалълъул. Кинабгоги лъалев – лъараб жоги гьечIев, кинабгоги бихьарав – бихьараб жоги гьечIев. Кинавго имам Шамил-имам гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лIугьинчIев. Кинавго чи цого кIалалълъ кIалъала, бицунебги гьабулебги батIи-батIияб букIуна. Кинавго чияссе жаваб кьезе кколареб. Киназго гьикъулила лълъим гьекъеларищан, лълъиццаниги гьикъуларила квен кваналарищан. Киназго пунани, гьури лIугьуна. Киназдего бачIараб жо – байрам, цояссде бачIараб жо – балагь. Киналго алжаналълъуре ани, жужахI чIобого ххутIилагури? Киналго беццалълъуб – берал къанще, киналго рекъалълъуб – мунги рекълълъе. Киналго гIадамал гурелила лълъикIал рукIунел, цо-цоял гьабиги рукIунел, цо-цоял гьвел рачIчIалги рукIунел. Киналго гIайибазе гIила сониссеб буго. Киналго гIамалал данде ккун гурейила чIчIужу ячуней, цо берцин бихьараб гIамалалълъухъ рокьи ккунила ячуней. Киналго мурадал тIуран, дове щивниги инчIевила. Киналго тIад рекъолеб къанун букIунаребила. Киналго херлъула, лъималаз малълъ босичIел ххеххго херлъула. Киналдего квер ххапарассе цонигияб щолареб. Кири бокьанани, хIежалде а. Кисса катие бахъухъ? Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого, тIагIунеб. Кисса-кибего бакъ радал баккула. Киссан гирарабги гьорчо – кIкIалахъе. Кисинибе нух гьечIев, гьекъолеб жоялълъул гурони, мацIцI лъаларев. Кици бокьаги, рокьи цIцIикIкIаги. Кици гIемерассул гIакълу дурусаб, дунял бихьарассул хьвади дурусаб. Кици лъалессул – лъай камилаб, квер устарассул – иш камилаб. Кици ххирияссул ххабар гьуинаб, гьобол ххирияссул ххинкI гьуинаб. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIину гуреб. Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабун босараб маргъалалдасса лълъикIаб (Кодобе щваралда жо релълъунареб). Колол – гьой цIцIодораб, росдал – чи цIцIодорав. Колол гьойда хIапизе лъалареб. Кодосса инчIого, къимат лъалареб бахIарлъи, тIаде щвечIого квешлъи лъалареб херлъи. Корохъ гьабизе – яс, гьабихъе йитIизе – нус. КочIохъан – берталълъе, дибир – къулгьудалълъе. Куй белъунеб хьагиниб оц гьунареб. Куй хъун, кIалъазаюрай, оц хъун, юцIцIинаюрай. Кумек гьабе хIажатассе, хIурмат цIуне хварассулги. Кумек гьабизе кIолеб гьечIони, заралгIаги гьабичIого тейила. Кун ххутIараб катие реххуларев, бацIида ццебе куй толев. Куракул гъветI лъималазе чIчIейила, генугъветI лъималазул лъималазе чIчIейила. Куркьбал гьечIеб хIинчIчI гуребила, ВатIан гьечIев чи гуревила. Куркьбал рижани, хIинчIчI бусада чIчIолареб. Кусил гIакълу къаденахъе биххулеб. (Кусилгун даран къаденахъе гьабе). Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандулел. Куц берцинай йигилан ясалълъе къимат кьоге, гIамал берцинай яче, намус цIунарай яче. Куц гьоцIцIо гьабулессул гьечIо, гьоцIцIо чIчIикIулессул буго. Куц квешаб жоялълъул гIамалги квешаб. Куцалда божуге, гIамалалда божа. Куцалда релълъарабила гIамалги букIунеб. Куцанщинав чияссул чи лIугьунарев, квегъанщинаб чодул чу лIугьунареб. КучIдузулI реххсарай, ххарбалI бицарай.

Жиндир мацӏцIги хвезе тун цоги мацӏалълъ кӏалъалев чи, аххир-къадги гьезде ссверула. جێندێرڬۈ ماڞڬێ صۈڬێ ماڞاڷ گاڸالېو چێ اخێر قادڬێ هېزدې ݭوېرۇلا Рахьдал мацIцI راڮدال ماڞ لې ماعارۇلال، عېنېڭې ښۈ، جاقا ماعارۇل ماڞ طاعێنې حێنقێ بۇڬۈ. ماعارۇل ماڞ بێښۇنېل ماعارۇلال داهڸۇلېل رۇڬۈ. شاهارازدا رۇڬېل ماعارۇلاز عېمېرێصېز عۇرۇص ماڞ بێښۇنېب بۇڬۈ. ڃاحێياز بێښۇنېب مېخالدا عێصێنازڬێ بێښێنارێۺخا. ماعارۇل طاڮال ڞالۇلېل هېڃۈ، ماعارۇل ڬېزتالڬێ ڞالۇلېل هېڃۈ. شاهارازدا رۇڬېل ماجڬێتازداڬێ ښێن خۇطبا عۇرۇص ماڞاڷ هابۇلېب بۇڬۈ. ئۇشكۇلابازدا اوار ماڞاڷۇل دارسال داهڸۇلېل رۇڬۈ. ۺێبخا هانجې هابێلېب؟ بێۺۇن ڛېبې جێو - جێواص ماعارۇل ماڞ رۈقۈب بێښێنې ڭۈلا. ښێنڬێ نۇځطا داندې ڭاراو ماعارۇلاصدا عۇرۇص ماڞ بێښێنڃۈڬۈ ماعارۇل ماڞ بێښې. ئېبېل - ئێنصۇڛا ڸێمالازدا ماعارۇل ماڞاڷ څوادارێزېڬێ ڞالێزې ماڷێزې ڭۈلا. جاقا ئېبېل - ئێنصۇڛا ماڷێڃۈنێ مېتېر نێڶېر ڸێمالازۇل ڸێمالازدا ڷێڛا ماڷێلېب؟ رېص بۇڬېص كۇمېك هابې ماعارۇل ماڞ ڛېبېطېزابێزې. جاقا حۇكۇماتاڷــڬێ ماعارۇل ماڞ ڛېبېطېزابێزې كۇمېك هابێلارۈ. كێنابڬۈ نێڶېدا باراب بۇڬۈ. МугIрул тун авлахъазде, рахъунел магIарулал МагIарул махIги яхIги гьарула цадахъ босе. МагIарул тIамур, тIагъур гьарула цадахъ босе, МагIарул хханжар, рачел борчараб цадахъ босе. Цадахъ босе, кIочонге магIарул мацIцIги цIцIарги, Цадахъ босе кIочонге магIарул гIадат, гIамал. Цадахъ босе, кIочонге кIикIараб кини гьулак, Цадахъ барти кIочонге чода тIад кьили лъезе. МугIрул тун авлахъазде рахъунел магIарулал, МегIер кванараб гIиял ххассаб тIагIан букIуна МагIарул инссул гъасстIа ххассаб ххинлъи букIуна, МагIарул гъасстIа кучIдул батIияб кеп букIуна. Кинабго цадахъ босе магIаруллъи кIочонге, МагIарухъан араб лъар ралъдалI гIадин тIагIунге. Мунго тIаде къуларав тIокIкIараб ицц кIочонге, Умумузул хабазда ххурдузул сас кIочонге. МугIрул тун авлахъазде рахъунел магIарулал, Мискинлъи квер босун те, кидаго кIочон тоге. КIочон тани ракьалда дур букIараб мискинлъи, Бессдаллъизе вуго мун кигIан рес бугониги. Цадахъ босе магIарул магьал раччарал гIарщал, ГIамал кIодолъарабго кIичIкIичIун реххе ццере. Гьарула цадахъ босе, гьарула кIочон тоге КIудияб бахIарчилъи, гьитIинаб дир ххалкъалълъул. mufrul tun awla]a#de, ra]unel mafarulal mafarul ma\gi ya\gi harula cada] bose. mafarul Tamur, Tavur harula cada] bose, mafarul {an$ar, raxel borxarab cada] bose. cada] bose, joxonge mafarul ma~gi ~argi, cada] bose joxonge mafarul fadat, famal. cada] bose, joxonge jijarab kini hulak, cada] barti joxonge xoda Tad pili ;e#e. mufrul tun awla]a#de ra]unel mafarulal, mefer kwanarab fiyal {aSab Tafan bujuna. mafarul inSul vaSTa {aSab {in;i bujuna, mafarul vaSTa kuzdul baTiyab ke_ bujuna. kinabgo cada] bose, mafarul;i joxonge, mafaru]an arab ;ar ra;da/ fadin Tafunge. mungo Tade qularaw ToJarab iC joxonge, umumu#ul [aba#da {urdu#ul sas joxonge. mufrul tun awla]a#de ra]unel mafarulal, miskin;i kwer bosun te, kidago joxon toge. joxon tani rapalda dur bujarab miskin;i, beSdal;i#e wugo mun kifan res bugonigi. cada] bose mafarul mahal raXaral far&al, famal jodo;arabgo jizjizun re{e Cere. harula cada] bose, harula joxon toge judiyab ba\arxi;i, hiTinab dir {alqa:ul. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې راڅۇنېل ماعارۇلال ماعارۇل ماحڬێ ياحڬێ هارۇلا ښاداڅ بۈسې. ماعارۇل طامۇر، طاغۇر هارۇلا ښاداڅ بۈسې، ماعارۇل خانجار راچېل بۈرچاراب ښاداڅ بۈسې. ښاداڅ بۈسې كۈڃۈنڬې ماعارۇل ماڞڬێ ڞارڬێ، ښاداڅ بۈسې، گۈچۈنڬې ماعارۇل عادات، عامال. ښاداڅ بۈسې، گۈچۈنڬې گێگاراب كێنێ هۇلاك، ښاداڅ بارتێ كۈڃۈنڬې چۈدا طاد ڨێلێ ڸېزې. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې راڅۇنېل ماعارۇلال مېعېركواناراب عێيال خاصاب طاعام بۇگۇنا. ماعارۇل ئێنصۇل غاصطا خاصاب خێنڸێ بۇگۇنا، ماعارۇل غاصطا كۇڃدۇل باطێياب كېف بۇگۇنا. كێنابڬۈ ښاداڅ بۈسې، ماعارۇلڸێ گۈچۈنڬې، ماعارۇڅان اراب ڸار راڸداڶ عادێن طاعۇنڬې. مۇنڬۈ طادې قۇلاراو طۈڴاراب ئێڛ گۈچۈنڬې، ئۇمۇمۇزۇل ځابازدا خۇردۇزۇل ساس گۈچۈنڬې. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې، راڅۇنېل ماعارۇلال، مێسكێنڸێ كوېر بۈسۇن تې، كێداڬۈ گۈچۈن تۈڬې. گۈچۈن تانێ راڨالدا، دۇر بۇگاراب مێسكێنڸێ، بېصدالڸێزې وۇڬۈ مۇن، كێعان رېس بۇڬۈنێڬێ. ښاداڅ بۈسې ماعارۇل ماهال راڿارال عارۺال، عامال گۈدۈڸارابڬۈ، گێڃگێڃۇن رېخې ڛېرې. هارۇلا ښاداڅ بۈسې، هارۇلا گۈچۈن تۈڬې گۇدێياب باحارچێڸێ، هێطێناب دێر خالقاڷۇل.

И i ИгиштIани, ЦIцIалкIитIа «цIцIар рагIарав багьадур!» igi^Tani, ~aljiTa «~ar rafaraw bahadur!» Анссадерил гIоралде ГIинтIилъар кIанцIарабила. anSaderil foralde finTi;ar jan`arabila. Илбисалда абурабила дудасса квешаб жого бугодаян. Илбисалълъги абурабила жиндасса квешав чи хварав какулев чи вугилан. ilbisalda aburabila dudaSa kwe^ab $ogo bugodayan. ilbisa:gi aburabila $indaSa kwe^aw xi [waraw kakulew xi wugilan Иман гьечIеб бакIалда ияхIги букIунареб. iman hezeb bajalda iya\gi bujunareb. Иман щулалъизе ккани, гIелму тIалаб гьабейила. iman &ula;i#e Kani, felmu Talab habeyila. «Инаро» бачарай рокъой ххутIарайила. «inaro» baxaray roqoy {uTarayila. Инаро дун хIорихъе, хIатIазде бакъ щвечIого, галиги бахъиларо, гурга кодой кьечIого. inaro dun \ori]e, \aTa#de baq &wezogo, galigi ba]ilaro, gurga kodoy pezogo. Инелъун бергьараб гIищкъу – саяхълъи, тезелъун гьабураб рокьи – хъахIбалъи. ine;un berharab fi&qu - saya];i, te#e;un haburab ropi - ]a\ba;i. Инжитав чияссул ишалги инжитал рукIуна. in$itaw xiyaSul i^algi in$ital rujuna. Инжилъун гIадамазда гьоркьов вукIинегIан, хIамалъун гьирикьго лълъикIила. in$i;un fadama#da horpow wujinefan, \ama;un hiripgo :ijila. Инсан вахараб борххалъиялда бараб букIунила гьессда бихьулеб майданалълъул гIатIилъи. insan wa[arab bor{a;iyalda barab bujunila heSda bi%uleb maydana:ul faTi;i. Инсанасс щибго хIехьолебила, ракъи хIехьоларебила. insanaS &ibgo \e%olebila, raqi \e%olerebila. Инсан жиндир заманалда релълъаравила вукIунев. insan $indir #amanalda re:arawila wujunew. Инсанассул жавабалълъ жиндир гIакълу борцуна, калам къокъаб бугони, къимат цIцIикIкIун гьабула. inasanaSul $awaba: $indir faqlu borcuna, kalam qoqab bugoni, qimat ~iJun habula. Инсанассул кIалдиб мацIцI рекIараб ххвалчен буго, кIалдиссан пулеб гьури гьалаглъулеб чIор буго. insanaSul jaldib ma~ rejarab {walxen bugo, jaldiSan _uleb huri halag;uleb zor bugo. Инсанассул черхх бетIергьанчиясс бачухъе билълъунеб жойила. insanaSul xer{ beTerhanxiyaS baxu]e bi:uneb $oyila. Инсанассул яхI – мугъ чIвалеб ссангар, гIадамассул кIкIвахI – бохх ккураб лангар. insanaSul ya\ - muv zwaleb Sangar, fadamaSul Jwa\ - bo{ Kurab langar. Инссудасса вас цIцIодорав лIугьин – роххелила, ваццассдасса вацц цIцIодорав лIугьин – жахIдайила. inSudaSa was ~odoraw /uhin - ro{elila, waCaSdaSa waC ~odoraw /uhin - $a\dayila. Инссудасса чIухIарав вас гIемерав вукIуна, чIарбида эмен лъедал, чияр цIцIобалде кколев. inSudaSa zu\araw was femeraw wujuna, zarbida emen ;edal, xiyar ~obalde Kolew. Инссул къадруялда чIчIа. inSul qadruyalda Za. Гьеб букIана мискинзаби кидаго мискин рукIа, къуралги кидаго къунги хунги рукIаян абулел абадиялълъ тIалъи жидеего бокьаразул аби. Гьеб мурад цIунун рижарал рукIана «ЛълъикIлъи хIехьезе аххтачодаги хханассул васассдаги гурони кIоларо», «АхIун вачун, бачавехь таххбакIалда толаро» гIадал кицаби. «БукIинчIеб рокъоб рекъечIеб бетIергьанчихвад» гIадал абиялги. heb bujana miskin#abi kidago miskin ruja, quralgi kidago qungi [ungi rujayan abulel abadiya:gi Ta;i $ideyego bopara#ul abi. heb murad `unun ri$aral rujana «:ij;i \e%e#e a{taxodagi {anaSul wasaSdagi guroni jolaro», «a\un waxun ta{bajalda tolaro» fadal kicabi. « bujinzeb roqob reqezeb beTerhanxi[wad » fadal abiyalgi. Инссул сагIадат бихьун, васассе къимат кьоге. inSul safadat bi%un, wasaSe qimat poge. Инссул сагIадаталълъул васассе ххайир гьечIо, жиндир сияразухъе ссурукълъи ккун батани. inSul safadata:ul wasaSe {ayir hezo, $indir siyara#u]e Suruq;i Kun batani. Инссул ццин цаххбиниб. Налъи холареб, би бакъвалареб. inSul Cin ca{binib. na;i [olareb, bi baqwalareb. Бицен буго. Васассул эмен чияцца чIван вукIун вуго, гьев эбелалълъ гьавилалдего. Бидулав херлъун вуго, вас гIун вачIун вуго. ГодекIанир ихдалил бакъалда курмул роркьулел рукIун руго херал чагIи. Дагьал дорегIан маххссаро-ххочIалда, цоцазул мугжул кIкIвалел рукIун руго гIолохъабиги. Цо херав чиясс гIолохъабазда жиндир гъоркьамегеж кIкIваян абун буго. Жинцца кIкIвалилан, дов эмен чIвараб меххалълъ ургьив вукIарав васасс нус кодобе босун буго. Мегеж кIкIвалеб меххалълъ, гьесс гьикъун буго - «КIудияв чи, бидуе хъукьлъи букIунебищ?» – ан. Гъоссги жаваб кьун буго букIунарилан. «Ма, букIунареб батани!» – ян васассги эмен чIварав чияссул бидул гIор биччан буго. bicen bugo. wasaSul emen xiyaCa zwan wujun wugo, hew ebela: hawilalde. bidulaw [er;un wugo, was fun wazun wugo. godejanir i[dalil baqalda kurmul rorpulel rujun rugo [eral xafi. dahal dorefan ma{Saro-{ozalda, coca#ul mug$ul Jwalel rujun rugo folo]abi. co [eraw xiyaS folo]aba#da $indir vorpamege$ Jwayan abun bugo. $inCa Jwalilan, dow emen zwarab me{a: urhiw wujaraw wasaS nus kodobe bosun bugo. mege$ Jwaleb me{a:, heS hiqun bugo - «judiyaw xi, biduye ]up;i bujunebi&?» - an. voSgi $awab pun bugo bujunarilan. «ma, bujunareb batani!» - yan wasaSgi emen zwaraw xiyaSul bidul for biXan bugo. Умумузул гьал кицаби руго инсан гьечIел питнабазде ахIулел кIалзул гIарадаби. РукIун руго питнаби цо кIалъараб кIалалълъ рикIкIен гьечIел биял гIодоре тIуралги. РецIелалълъе цIцIараб заман букIинчIо, гьелълъул гIорхъи букIана ссанагIат рекъараб къо. umumu#ul hal kicabi rugo insan hezel _itnaba#de a\ulel jal#ul faradabi. rujun rugo _itnabi co ja;arab jala: riJen hezel biyal fodore Turalgi. re`ela:e ~arab #aman bujinzo, he:ul for]i bujana Sanafat reqarab qo. Инссухъ ралагьун, васги лъалевила, васассухъ ралагьун, эменги лъалевила. inSu] ralahun, wasgi ;alewali, wasaSu] ralahun, emengi ;alewila. Инссухъ ралагьун, яс кье, эбелалълъухъ ралагьун, яс яче. inSu] ralahun, yas pe, ebela:u] ralahun, yas yaxe. ИнчIевани лъаргIиве, лъачIевани Магьдида. inzewani ;arfiwe, ;azewani mahdida. ИнчIого къоги беццуге, вихьичIого чиги веццуге. inzogo qogi beCuge, wi%izogo xigi beCuge. ИнчIого ххаселги беццуге, хвечIого нуцалчиги веццуге. inzogo {aselgi beCuge, [wezogo nucalxigi weCuge. Инссуда малълъаруге, гьесс малълъараб гьабе. inSuda ma:aruge, heS ma:arab habe. Инссуеги лъимал жиндиего жо кьолел рокьулел. inSuyegi ;imal $indiyego $o polel ropulel. Инссул адаб тарав васассдассаги цIунаги, къо ккедал ватуларев ваццассдассаги цIунаги. inSul adab taraw wasaSdaSagi `unagi, qo Kedal watularew waCaSdaSagi `unagi. Инссул боцIцIуцца гьаглъарассдассан пайда бахунареб. inSul bo~uCa hag;araSdaSan _ayda ba[unareb. Инссул гьоболги тоге, эбелаб нухги тоге. inSul hobolgi toge, ebelab nu[gi toge. Инссул гIамал гьечIев вас ватуларо, бацIил гIамал гьечIеб тIинчI букIунаро. inSul famal hezew was watularo, ba`il famal hezeb Tinz bujunaro. Инссул кIал чIвазе раскIил кIиго ругIел гIолеб. inSul jal zwa#e rasjil jigo rufel foleb. Инссул малълъ босуларев вас лIугьунгеги, эбелалдасса бергьарай яс лIугьунгеги. inSul ma: bosularew was /uhungegi, ebelaldaSa berharay yas /uhungegi. Инссул нигIматал кунелълъул, эменги кIочон тоге. inSul nifmatal kune:ul, emengi joxon toge. Инссул нухдассанила васги унев (инссул квартIа-гъецI босуларев вас вукIунарев). inSul nu[daSanila wasgi unew (inSul kwarTa-ve` bosularew was wujunarew). Инссул рател бичарасс бачаго хIал росула. inSul ratel bixaraS baxago \al rosula. Инссул рокьи ккун, васассе ячарайила, эбелалълъул рокьи ккун, яс кьурайила. inSul ropi Kun, wasaSe yaxarayila, ebela:ul ropi Kun, yas purayila. Инссул росу тарассда лълъикIаб къо бихьуларо. inSul rosu taraSda :ijab qo bi%ularo. «Инссул рукъбугьадил орорго ражидул букIун буго!» – ян абурабила гIандиссесс. «inSul ruqbuhadil ororgo ra$idul bujun bugo!» - yan aburabila fandiSeS. Инссул ххам бугони, гурдал ххалатал, рокъоб хханжу бугони, ххинкIал чIахIиял. inSul {am bugoni, gurdal {alatal, roqob {an$u bugoni, {injal za\iyal. Инссул цIцIар – васассе, росдал цIцIар – киназего. inSul ~ar - wasaSe, rosdal ~ar - kina#ego. Инссуцца бекьараб васасс лъилъулеб. inSuCa beparab wasaS ;i;uleb. Инссуцца ххер бичани, васасс хур бичулеб. inSuCa {er bixani, wasaS [ur bixuleb. Инссуцца соно квани, лъималазул цаби секколел. inSuCa sono kwani, ;imala#ul cabi seKolel. ИнчIого, хвечIого чияссул къимат лъаларебила. inzogo, [wezogo xiyaSul qimat ;alarebila. Ирс бикьулелълъул гьоркьов ххутIарав. irs bipule:ul horpow {uTaraw. Ирсалълъе щвараб гъамасс цIураб меседалдасса васассул кверзул маххщел бергьунебила. irsa:e &warab vamaS `urab mesedaldaSa wasaSul kwer#ul ma{&el berhunebila. Исана сон савуд хварабгIаги. isana son sawud [warabfagi. Исана тIад восила, тIадеялълъул лълъим лъала. isana Tad wosila, Tadeya:ul :im ;ala. Кици гIунтIизабула Авар гIоралълъ вас восун арай ГьидалIа эбелалде. Эбелалда вихьун вуго гIоралда тIад восун жиндирго лълъим лъаларев вас. Йоххизеги йоххун эбелалълъ гьал рагIаби абун руго. Гьеб магIнаялдани гуро жакъа гьеб кици хIалтIизабулеб. Гьеб хIалтIизабула «Инсан ццевеххун цойидассан унаро, дагь-дагьккун уна» абураб магIнаялда. kici funTi#abula awar fora: was wosun aray hida/a ebelalde. ebelalda wi%un wugo foralda Tad wosun $indirgo :im ;alarew was. yo{i#egi yo{un ebela: hal rafabi abun rugo. heb mafnayaldagi guro $aqa heb kici \alTi#abuleb. heb \alTi#abula «insan Cewe{un coyidaSan unaro, dah-dahKun una» aburab mafnayalda. Исхъалидул чухъида хъабарча бащалъиларо. is]alidul xu]ida ]abarxa ba&a;ilaro. Итни къо къоялгун шагьадулеб. itni qo qoyalgun ^ahaduleb. Их бащалъизегIан божи бугеб хур тоге. i[ ba&a;i#efan bo$i bugeb [ur toge. Их лълъамалъичIони, лълъидир бакъвалъулареб. i[ :ama;izoni, :idir baqwa;ulareb. Ихдал гьури – гьанал барти. i[dal huri - hanal barti. Ихдал нилIецца кьолеб, ххаслихъе нилIее кьолеб. i[dal ni/eCa poleb, {asli]e ni/eye poleb. Ихдал хур реххун тоге, ххасало рукъ реххун тоге. i[dal [ur re{un toge, {asalo ruq re{un toge. Ихдал хурибе бачIони, ххаслихъе цагъринибе балареб. i[dal [uribe bazoni, {asli]e cavrinibe balareb. Ихдал хIама къинлъугеги, хIалтIулI чIчIужу къинлъугеги. i[dal \ama qin;ugegi, \alTu/ Zu$u qin;ugegi. Ихдалил къо – къоролалълъул ракI. i[dalil qo - qorola:ul raj. Ихдалил къоялдаги къадарав бихьинчияссдаги божизе бегьуларел. i[dalil qoyalgi qadaraw bi%inxiyaSdagi bo$i#e behularel. Ихдалил къоялълъ лъагIалицца кваназарулел. i[dalil qoya: ;afaliCa kwana#arulel. Ихдалил лълъалъ – карае, ххасалил лълъалъ – кьолбое. i[dalil :a; - karaye, {asalil :a; - polboye. Ицц бацIцIадаб бугони, гIорги бацIцIадаб букIуна. iC ba~adab bugoni, forgi ba~adab bujuna. Иццул бетIералда гурони, тIокIкIараб лълъим букIунареб. iCul beTeralda guroni, ToJarab :im bujunareb. Иццул лълъим щоларелълъуб лъарал лълъимги – иццул лълъим. iCul :im &olare:ub ;aral :imgi - iCul :im. ИчIгоялълъ гьабе, лъабгоялълъ кванай. ixgoya: habe, ;abgoya: kwanay. Иш лъалев анцIгояссдасса хIалтIулев цо чи лълъикIав. i^ ;alew an`goyaSdaSa \alTulew co xi :ijaw. ИяхI баччулаго, хIулун тIагIарав, хварал рукъулаго, вакъуцца хварав. iya\ baXulago, \ulun Tafaraw, [waral ruqulago, waquCa [waraw. ИяхI бугев цин хола, къадарав кIицIцIул хола. iya\ bugew cin [ola, qadaraw ji~ul [ola. ИяхI гьечIого хьвадарассе – дуниял гIатIидаб жо. iya\ hezogo %wadaraSe - duniyal faTidab $o. ИяхI лъолелълъуб чед лъурав, чохьохъ чIахъен бичарав. iya\ ;ole:ub xed ;uraw, xo%o] za]en bixaraw. ИяхIги хIалихьалъиги хабалIеги цадахъ билълъунеб. iya\gi \ali%a;igi [aba/egi cada] ni:uneb. Йихьизе берцинай лълъикIай, ятизе гIакъилай лълъикIай. yi%i#e bercinay :ijay, yati#e faqilay :ijay. Йокьизеялдасса рихине захIматабила. yopi#eyaldaSa ri[ine #a\matabila. Йокьанщинай ясги щоларей, бицанщинаб рагIиги батулареб. yopan&inay yasgi &olarey, bican&inab rafigi batulareb. Йихьугеги, рагIугеги, дида гурхIаралда Аллагь гурхIаги! yi%ugegi, rafugegi, dida gur\aralda allah gur\agi! Йокьуларей лълъади – бокьулареб квен. yopularey :adi - bopulareb kwen.

И i ИгиштIани, ЦIцIалкIитIа «цIцIар рагIарав багьадур!» igi^Tani, ~aljiTa «~ar rafaraw bahadur!» Анссадерил гIоралде ГIинтIилъар кIанцIарабила. anSaderil foralde finTi;ar jan`arabila. Илбисалда абурабила дудасса квешаб жого бугодаян. Илбисалълъги абурабила жиндасса квешав чи хварав какулев чи вугилан. ilbisalda aburabila dudaSa kwe^ab $ogo bugodayan. ilbisa:gi aburabila $indaSa kwe^aw xi [waraw kakulew xi wugilan Иман гьечIеб бакIалда ияхIги букIунареб. iman hezeb bajalda iya\gi bujunareb. Иман щулалъизе ккани, гIелму тIалаб гьабейила. iman &ula;i#e Kani, felmu Talab habeyila. «Инаро» бачарай рокъой ххутIарайила. «inaro» baxaray roqoy {uTarayila. Инаро дун хIорихъе, хIатIазде бакъ щвечIого, галиги бахъиларо, гурга кодой кьечIого. inaro dun \ori]e, \aTa#de baq &wezogo, galigi ba]ilaro, gurga kodoy pezogo. Инелъун бергьараб гIищкъу – саяхълъи, тезелъун гьабураб рокьи – хъахIбалъи. ine;un berharab fi&qu - saya];i, te#e;un haburab ropi - ]a\ba;i. Инжитав чияссул ишалги инжитал рукIуна. in$itaw xiyaSul i^algi in$ital rujuna. Инжилъун гIадамазда гьоркьов вукIинегIан, хIамалъун гьирикьго лълъикIила. in$i;un fadama#da horpow wujinefan, \ama;un hiripgo :ijila. Инсан вахараб борххалъиялда бараб букIунила гьессда бихьулеб майданалълъул гIатIилъи. insan wa[arab bor{a;iyalda barab bujunila heSda bi%uleb maydana:ul faTi;i. Инсанасс щибго хIехьолебила, ракъи хIехьоларебила. insanaS &ibgo \e%olebila, raqi \e%olerebila. Инсан жиндир заманалда релълъаравила вукIунев. insan $indir #amanalda re:arawila wujunew. Инсанассул жавабалълъ жиндир гIакълу борцуна, калам къокъаб бугони, къимат цIцIикIкIун гьабула. inasanaSul $awaba: $indir faqlu borcuna, kalam qoqab bugoni, qimat ~iJun habula. Инсанассул кIалдиб мацIцI рекIараб ххвалчен буго, кIалдиссан пулеб гьури гьалаглъулеб чIор буго. insanaSul jaldib ma~ rejarab {walxen bugo, jaldiSan _uleb huri halag;uleb zor bugo. Инсанассул черхх бетIергьанчиясс бачухъе билълъунеб жойила. insanaSul xer{ beTerhanxiyaS baxu]e bi:uneb $oyila. Инсанассул яхI – мугъ чIвалеб ссангар, гIадамассул кIкIвахI – бохх ккураб лангар. insanaSul ya\ - muv zwaleb Sangar, fadamaSul Jwa\ - bo{ Kurab langar. Инссудасса вас цIцIодорав лIугьин – роххелила, ваццассдасса вацц цIцIодорав лIугьин – жахIдайила. inSudaSa was ~odoraw /uhin - ro{elila, waCaSdaSa waC ~odoraw /uhin - $a\dayila. Инссудасса чIухIарав вас гIемерав вукIуна, чIарбида эмен лъедал, чияр цIцIобалде кколев. inSudaSa zu\araw was femeraw wujuna, zarbida emen ;edal, xiyar ~obalde Kolew. Инссул къадруялда чIчIа. inSul qadruyalda Za. Гьеб букIана мискинзаби кидаго мискин рукIа, къуралги кидаго къунги хунги рукIаян абулел абадиялълъ тIалъи жидеего бокьаразул аби. Гьеб мурад цIунун рижарал рукIана «ЛълъикIлъи хIехьезе аххтачодаги хханассул васассдаги гурони кIоларо», «АхIун вачун, бачавехь таххбакIалда толаро» гIадал кицаби. «БукIинчIеб рокъоб рекъечIеб бетIергьанчихвад» гIадал абиялги. heb bujana miskin#abi kidago miskin ruja, quralgi kidago qungi [ungi rujayan abulel abadiya:gi Ta;i $ideyego bopara#ul abi. heb murad `unun ri$aral rujana «:ij;i \e%e#e a{taxodagi {anaSul wasaSdagi guroni jolaro», «a\un waxun ta{bajalda tolaro» fadal kicabi. « bujinzeb roqob reqezeb beTerhanxi[wad » fadal abiyalgi. Инссул сагIадат бихьун, васассе къимат кьоге. inSul safadat bi%un, wasaSe qimat poge. Инссул сагIадаталълъул васассе ххайир гьечIо, жиндир сияразухъе ссурукълъи ккун батани. inSul safadata:ul wasaSe {ayir hezo, $indir siyara#u]e Suruq;i Kun batani. Инссул ццин цаххбиниб. Налъи холареб, би бакъвалареб. inSul Cin ca{binib. na;i [olareb, bi baqwalareb. Бицен буго. Васассул эмен чияцца чIван вукIун вуго, гьев эбелалълъ гьавилалдего. Бидулав херлъун вуго, вас гIун вачIун вуго. ГодекIанир ихдалил бакъалда курмул роркьулел рукIун руго херал чагIи. Дагьал дорегIан маххссаро-ххочIалда, цоцазул мугжул кIкIвалел рукIун руго гIолохъабиги. Цо херав чиясс гIолохъабазда жиндир гъоркьамегеж кIкIваян абун буго. Жинцца кIкIвалилан, дов эмен чIвараб меххалълъ ургьив вукIарав васасс нус кодобе босун буго. Мегеж кIкIвалеб меххалълъ, гьесс гьикъун буго - «КIудияв чи, бидуе хъукьлъи букIунебищ?» – ан. Гъоссги жаваб кьун буго букIунарилан. «Ма, букIунареб батани!» – ян васассги эмен чIварав чияссул бидул гIор биччан буго. bicen bugo. wasaSul emen xiyaCa zwan wujun wugo, hew ebela: hawilalde. bidulaw [er;un wugo, was fun wazun wugo. godejanir i[dalil baqalda kurmul rorpulel rujun rugo [eral xafi. dahal dorefan ma{Saro-{ozalda, coca#ul mug$ul Jwalel rujun rugo folo]abi. co [eraw xiyaS folo]aba#da $indir vorpamege$ Jwayan abun bugo. $inCa Jwalilan, dow emen zwarab me{a: urhiw wujaraw wasaS nus kodobe bosun bugo. mege$ Jwaleb me{a:, heS hiqun bugo - «judiyaw xi, biduye ]up;i bujunebi&?» - an. voSgi $awab pun bugo bujunarilan. «ma, bujunareb batani!» - yan wasaSgi emen zwaraw xiyaSul bidul for biXan bugo. Умумузул гьал кицаби руго инсан гьечIел питнабазде ахIулел кIалзул гIарадаби. РукIун руго питнаби цо кIалъараб кIалалълъ рикIкIен гьечIел биял гIодоре тIуралги. РецIелалълъе цIцIараб заман букIинчIо, гьелълъул гIорхъи букIана ссанагIат рекъараб къо. umumu#ul hal kicabi rugo insan hezel _itnaba#de a\ulel jal#ul faradabi. rujun rugo _itnabi co ja;arab jala: riJen hezel biyal fodore Turalgi. re`ela:e ~arab #aman bujinzo, he:ul for]i bujana Sanafat reqarab qo. Инссухъ ралагьун, васги лъалевила, васассухъ ралагьун, эменги лъалевила. inSu] ralahun, wasgi ;alewali, wasaSu] ralahun, emengi ;alewila. Инссухъ ралагьун, яс кье, эбелалълъухъ ралагьун, яс яче. inSu] ralahun, yas pe, ebela:u] ralahun, yas yaxe. ИнчIевани лъаргIиве, лъачIевани Магьдида. inzewani ;arfiwe, ;azewani mahdida. ИнчIого къоги беццуге, вихьичIого чиги веццуге. inzogo qogi beCuge, wi%izogo xigi beCuge. ИнчIого ххаселги беццуге, хвечIого нуцалчиги веццуге. inzogo {aselgi beCuge, [wezogo nucalxigi weCuge. Инссуда малълъаруге, гьесс малълъараб гьабе. inSuda ma:aruge, heS ma:arab habe. Инссуеги лъимал жиндиего жо кьолел рокьулел. inSuyegi ;imal $indiyego $o polel ropulel. Инссул адаб тарав васассдассаги цIунаги, къо ккедал ватуларев ваццассдассаги цIунаги. inSul adab taraw wasaSdaSagi `unagi, qo Kedal watularew waCaSdaSagi `unagi. Инссул боцIцIуцца гьаглъарассдассан пайда бахунареб. inSul bo~uCa hag;araSdaSan _ayda ba[unareb. Инссул гьоболги тоге, эбелаб нухги тоге. inSul hobolgi toge, ebelab nu[gi toge. Инссул гIамал гьечIев вас ватуларо, бацIил гIамал гьечIеб тIинчI букIунаро. inSul famal hezew was watularo, ba`il famal hezeb Tinz bujunaro. Инссул кIал чIвазе раскIил кIиго ругIел гIолеб. inSul jal zwa#e rasjil jigo rufel foleb. Инссул малълъ босуларев вас лIугьунгеги, эбелалдасса бергьарай яс лIугьунгеги. inSul ma: bosularew was /uhungegi, ebelaldaSa berharay yas /uhungegi. Инссул нигIматал кунелълъул, эменги кIочон тоге. inSul nifmatal kune:ul, emengi joxon toge. Инссул нухдассанила васги унев (инссул квартIа-гъецI босуларев вас вукIунарев). inSul nu[daSanila wasgi unew (inSul kwarTa-ve` bosularew was wujunarew). Инссул рател бичарасс бачаго хIал росула. inSul ratel bixaraS baxago \al rosula. Инссул рокьи ккун, васассе ячарайила, эбелалълъул рокьи ккун, яс кьурайила. inSul ropi Kun, wasaSe yaxarayila, ebela:ul ropi Kun, yas purayila. Инссул росу тарассда лълъикIаб къо бихьуларо. inSul rosu taraSda :ijab qo bi%ularo. «Инссул рукъбугьадил орорго ражидул букIун буго!» – ян абурабила гIандиссесс. «inSul ruqbuhadil ororgo ra$idul bujun bugo!» - yan aburabila fandiSeS. Инссул ххам бугони, гурдал ххалатал, рокъоб хханжу бугони, ххинкIал чIахIиял. inSul {am bugoni, gurdal {alatal, roqob {an$u bugoni, {injal za\iyal. Инссул цIцIар – васассе, росдал цIцIар – киназего. inSul ~ar - wasaSe, rosdal ~ar - kina#ego. Инссуцца бекьараб васасс лъилъулеб. inSuCa beparab wasaS ;i;uleb. Инссуцца ххер бичани, васасс хур бичулеб. inSuCa {er bixani, wasaS [ur bixuleb. Инссуцца соно квани, лъималазул цаби секколел. inSuCa sono kwani, ;imala#ul cabi seKolel. ИнчIого, хвечIого чияссул къимат лъаларебила. inzogo, [wezogo xiyaSul qimat ;alarebila. Ирс бикьулелълъул гьоркьов ххутIарав. irs bipule:ul horpow {uTaraw. Ирсалълъе щвараб гъамасс цIураб меседалдасса васассул кверзул маххщел бергьунебила. irsa:e &warab vamaS `urab mesedaldaSa wasaSul kwer#ul ma{&el berhunebila. Исана сон савуд хварабгIаги. isana son sawud [warabfagi. Исана тIад восила, тIадеялълъул лълъим лъала. isana Tad wosila, Tadeya:ul :im ;ala. Кици гIунтIизабула Авар гIоралълъ вас восун арай ГьидалIа эбелалде. Эбелалда вихьун вуго гIоралда тIад восун жиндирго лълъим лъаларев вас. Йоххизеги йоххун эбелалълъ гьал рагIаби абун руго. Гьеб магIнаялдани гуро жакъа гьеб кици хIалтIизабулеб. Гьеб хIалтIизабула «Инсан ццевеххун цойидассан унаро, дагь-дагьккун уна» абураб магIнаялда. kici funTi#abula awar fora: was wosun aray hida/a ebelalde. ebelalda wi%un wugo foralda Tad wosun $indirgo :im ;alarew was. yo{i#egi yo{un ebela: hal rafabi abun rugo. heb mafnayaldagi guro $aqa heb kici \alTi#abuleb. heb \alTi#abula «insan Cewe{un coyidaSan unaro, dah-dahKun una» aburab mafnayalda. Исхъалидул чухъида хъабарча бащалъиларо. is]alidul xu]ida ]abarxa ba&a;ilaro. Итни къо къоялгун шагьадулеб. itni qo qoyalgun ^ahaduleb. Их бащалъизегIан божи бугеб хур тоге. i[ ba&a;i#efan bo$i bugeb [ur toge. Их лълъамалъичIони, лълъидир бакъвалъулареб. i[ :ama;izoni, :idir baqwa;ulareb. Ихдал гьури – гьанал барти. i[dal huri - hanal barti. Ихдал нилIецца кьолеб, ххаслихъе нилIее кьолеб. i[dal ni/eCa poleb, {asli]e ni/eye poleb. Ихдал хур реххун тоге, ххасало рукъ реххун тоге. i[dal [ur re{un toge, {asalo ruq re{un toge. Ихдал хурибе бачIони, ххаслихъе цагъринибе балареб. i[dal [uribe bazoni, {asli]e cavrinibe balareb. Ихдал хIама къинлъугеги, хIалтIулI чIчIужу къинлъугеги. i[dal \ama qin;ugegi, \alTu/ Zu$u qin;ugegi. Ихдалил къо – къоролалълъул ракI. i[dalil qo - qorola:ul raj. Ихдалил къоялдаги къадарав бихьинчияссдаги божизе бегьуларел. i[dalil qoyalgi qadaraw bi%inxiyaSdagi bo$i#e behularel. Ихдалил къоялълъ лъагIалицца кваназарулел. i[dalil qoya: ;afaliCa kwana#arulel. Ихдалил лълъалъ – карае, ххасалил лълъалъ – кьолбое. i[dalil :a; - karaye, {asalil :a; - polboye. Ицц бацIцIадаб бугони, гIорги бацIцIадаб букIуна. iC ba~adab bugoni, forgi ba~adab bujuna. Иццул бетIералда гурони, тIокIкIараб лълъим букIунареб. iCul beTeralda guroni, ToJarab :im bujunareb. Иццул лълъим щоларелълъуб лъарал лълъимги – иццул лълъим. iCul :im &olare:ub ;aral :imgi - iCul :im. ИчIгоялълъ гьабе, лъабгоялълъ кванай. ixgoya: habe, ;abgoya: kwanay. Иш лъалев анцIгояссдасса хIалтIулев цо чи лълъикIав. i^ ;alew an`goyaSdaSa \alTulew co xi :ijaw. ИяхI баччулаго, хIулун тIагIарав, хварал рукъулаго, вакъуцца хварав. iya\ baXulago, \ulun Tafaraw, [waral ruqulago, waquCa [waraw. ИяхI бугев цин хола, къадарав кIицIцIул хола. iya\ bugew cin [ola, qadaraw ji~ul [ola. ИяхI гьечIого хьвадарассе – дуниял гIатIидаб жо. iya\ hezogo %wadaraSe - duniyal faTidab $o. ИяхI лъолелълъуб чед лъурав, чохьохъ чIахъен бичарав. iya\ ;ole:ub xed ;uraw, xo%o] za]en bixaraw. ИяхIги хIалихьалъиги хабалIеги цадахъ билълъунеб. iya\gi \ali%a;igi [aba/egi cada] ni:uneb. Йихьизе берцинай лълъикIай, ятизе гIакъилай лълъикIай. yi%i#e bercinay :ijay, yati#e faqilay :ijay. Йокьизеялдасса рихине захIматабила. yopi#eyaldaSa ri[ine #a\matabila. Йокьанщинай ясги щоларей, бицанщинаб рагIиги батулареб. yopan&inay yasgi &olarey, bican&inab rafigi batulareb. Йихьугеги, рагIугеги, дида гурхIаралда Аллагь гурхIаги! yi%ugegi, rafugegi, dida gur\aralda allah gur\agi! Йокьуларей лълъади – бокьулареб квен. yopularey :adi - bopulareb kwen.