Варангазул ххизан КIиабилеб бутIа. Ххизан. jiabileb buTa. {i#an. Пирххаравги, БацIилавги, КиштIайги, Баххуги – гьел ункъалго гьимал руго. Гьел Варангазул гьимал руго. Нуцалавги Нуцалайги Пирххарассулги, БацIилассулги, КиштIайилги, Баххулги эбел-эмен руго. Гьел руго Пирххарассулги, БацIилассулги, КиштIайилги, Баххулги эбел-эмен руго. Нуцалассулги Нуцалалълъулги ункъго гьимал руго, кIиго васги, кIиго ясги. Эбел-эменги, ункъго гьималги цо ххизан ккенеб буго. Варангазул ххизамалълъа цо эменги, цо эбелги руго. Гьезул кIиго васги, кIиго ясги руго. Нуцалавги, Нуцалайги, Пирххаравги, БацIилавги, КиштIайги, Баххуги анлълъго чи ккенел руго. Бихьинчиги адан вуго, чIчIужуаданги адан йиго, ясги адан йиго, васги адан вуго. Варангазул ххизамалълъа анлълъго (6) чи вуго. Ххизамалълъа эмен вугищи? Э, ххизамалълъа эмен вуго. Ххизамалълъа эбел йигищи? Э, ххизамалълъа эбел йиго. Ххизамалълъа чами вас вугев? Ххизамалълъа кIиго вас вуго. Баххул чами вацц вугев? Гьелълъул кIиго вацц вуго. Варангазул Нуцалассулги, Кьукьулазул Нуцалалълъулги чами гьимал ругел? Гьезул ункъго гьимал руго. Варангазаул ххизамалълъа чами чи вугев? Варангазул ххизамалълъа анлълъго чи вуго. Щали гьел ккенел? Гьел эбел-эменги, ункъго гьималги руго. БацIилав гьимерщи ккенев? Э, гьев гьимер вуго. Гьев Нуцалассулги Нуцалалълъул гьимерщи ккенев? Э, гьеб гьимер Нуцалассулги Нуцалалълъулги буго. КIиго васги, кIиго ясги эбелалълъулги, энссолги гьимал ккенел руго. Гьел жендерго эбел-энссол гьимал руго. Эбелалълъа цIцIар Нуцалай буго. Энссода цIцIар Нуцалав буго. Васазда цIцIарал руго Пирххаравги, БацIилавги, ясазда цIцIарал руго КиштIайги, Баххуги. Бихьинчияссда цIцIар Варангазул Нуцалав буго, чIчIужуадамалълъа цIцIар Кьукьулазул Нуцалай буго. Нуцалав Нуцалалълъул росс вуго. Нуцалай Нуцалассул лълъади йиго. Нуцалассул лълъади кIиго васассулги, кIиго ясалълъулги эбел йиго. Нуцалалълъул росс гьималазул эмен вуго. Гьессул лълъадода цIцIар щиби? Гьессул лълъадода Нуцалай цIцIар буго. КIиявго васассда цIцIар щиби? Цояссда Пирххарав цIцIар буго, цогидассда БацIилав цIцIар буго. КIияйго ясалълъа цIцIар щиби? Цояй ясалълъа КиштIай цIцIар буго, цогидай ясалълъа Бахху цIцIар буго. Хъумур гьойщи ккенеб яги кетощи ккенеб? Гьеб гьой буго. Пирххарассул гьойда цIцIар щиби ккенеб? Гьелълъа Хъумур цIцIар буго. Ххизамалълъа цощи яги кIигощи яс йигей? Ххизамалълъа кIиго яс йиго. Ххизамалълъа анлълъгощи гьимал ругел? Гуро, ххизамалълъа анлълъго гьимал гьечIо. Ххизамалълъа чами гьимал ругел? Ххизамалълъа ункъго гьимал руго. Ххизамалълъа ункъгощи вас вугев? Гуро, ххизамалълъа ункъго вас гьечIо. Ххизамалълъа кIиго гурони вас гьечIо. Баххул цощи яги кIигощи яцц йигей? Гьелълъул цо гурони яцц гьечIо. Баххул яццалълъа цIцIар щиби? Гьелълъа КиштIай цIцIар буго. _ir{arawgi, ba`ilawgi, ki^Taygi, ba{ugi - hel unqalgo himal rugo. hel waranga#ul himal rugo. nucalawgi nucalaygi _ir{araSulgi, ba`ilaSulgi, ki^Tayilgi, ba{ulgi ebel-emen rugo. hel rugo _ir{araSulgi, ba`ilaSulgi, ki^Tayigi, ba{ulgi ebel-emen rugo. nucalaSulgi nucala:ulgi unqgo himal rugo, jigo wasgi, jigo yasgi. ebel-emengi, unqgo himalgi co {i#an Keneb bugo. waranga#ul {i#ama:a co emengi, co ebelgi rugo. he#ul jigo wasgi, jigo yasgi rugo. nucalawgi, nucalaygi, _ir{arawgi, ba`ilawgi, ki^Taygi, ba{ugi an:go xi Kenel rugo. bi%inxigi adan wugo, Zu$uadangi adan yigo, yasgi adan yigo, wasgi adan wugo. waranga#ul {i#ama:a an:go (6) xi wugo. {i#ama:a emen wugi&i? e, {i#ama:a emen wugo. {i#ama:a ebel yigi&i? e, {i#ama:a ebel yigo. {i#ama:a xami was wugew? {i#ama:a jigo was wugo? ba{ul xami waC wugew? he:ul jigo waC wugo. waranga#ul nucalaSulgi, pupula#ul nucala:ulgi xami himal rugel? he#ul unqgo himal rugo. waranga#ul {i#ama:a xami xi wugew? waranga#ul {i#ama:a an:go xi wugo. &ali hel Kenel? hel ebel-emengi, unqgo himalgi rugo. ba`ilaw himer&i Kenew? e, hew himer wugo. hew nucalaSulgi nucala:ulgi himer&i Kenew? e, heb himer nucalaSulgi nucala:ulgi bugo. jigo wasgi, jigo yasgi ebela:ulgi, enSolgi himal Kenel rugo. hel $endergo ebel-enSol himal rugo. ebela:a ~ar nucalay bugo. enSoda ~ar nucalaw bugo. wasa#da ~aral rugo _ir{arawgi, ba`ilawgi, yasa#da ~aral rugo ki^Taygi, ba{ugi. bi%inxiyaSda ~ar waranga#ul nucalaw bugo, Zu$uadama:a ~ar pupula#ul nucalay bugo. nucalaw nucala:ul roS wugo. nucalay nucalaSul :adi yigo. nucalaSul :adi jigo wasaSulgi, jigo yasa:ulgi ebel yigo. nucala:ul roS himala#ul emen wugo. heSul :adoda ~ar &ibi? heSul :adoda nucalay ~ar bugo. jiyawgo wasaSda ~ar &ibi? coyaSda _ir{araw ~ar bugo, cogidaSda ba`ilaw ~ar bugo. jiyaygo yasa:a ~ar &ibi? coyay yasa:a ki^Tay ~ar bugo, cogiday yasa:a ba{u ~ar bugo. ]umur hoy&i Keneb yagi keto&i Keneb? heb hoy bugo. _ir{araSul hoyda ~ar &ibi Keneb? he:a ]umur ~ar bugo. {i#ama:a co&i yagi jigo&i yas yigey? {i#ama:a jigo yas yigo. {i#ama:a an:go&i himal rugel? guro, {i#ama:a an:go himal hezo. {i#ama:a xami himal rugel? {i#ama:a unqgo himal rugo. {i#ama:a unqgo&i was wugew? guro, {i#ama:a unqgo was hezo. {i#ama:a jigo guroni was hezo. ba{ul co&i yagi jigo&i yaC yigey? he:ul co guroni yaC hezo. ba{ul yaCa:a ~ar &ibi? he:a ki^Tay ~ar bugo.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Ц c 1. Ца таралълъ мегIер толеб. 2. Цаби гьечIеб кIал - гьобо гьечIеб гьабирукъ. 3. Цаби лълъикIал Аллагьассго рижарал, гьава лълъикIаб живго гIураб ракьалълъул. 4. Цабзакье гIолареб гIоссокье щвана. 5. Цагъур лълъикIай – чехь лълъикIай, росс лълъикIай – жийго лълъикIай. 6. Цадахъ кваналезда гьикъун, тIаме цIцIам. 7. Царада гьикъарабила дуе дур лълъади кинай йигейилан. Гьелълъ жаваб кьурабила - лълъадул эбел жиндирго россассе кинай йикIарай ятаниги, гьединай йигилан. 8. Царада макьилъги гIанкIуялила рихьулел. 9. Царада ракIалда - гIанкIуял, гIанкIуязда ракIалда - муч. 10. Царае балагьалълъе ккараб жо жиндирго цIцIокойила. 11. Царакьа хIинкъун, лIутиялдасса, цигун вагъун, хвей лълъикI. 12. Царал бикьи къваригIунеб бакIги букIунебила, бацIил бикьи къваригIунеб бакIги букIунебила. 13. Царал кIал гъунани, гъадиццаги букъулебила ракьа. 14. Царал – рукIун, гъадил – бусен. 15. Царахъе щварабги – бацIие, бацIихъе щварабги – бацIие. 16. Царацца бацIида гьикъарабила гьадигIан цIакъ дур габур щиб гьабун биццалъарабилан. БацIицца жаваб кьурабила, жиндирго къваригIелалълъ жибго ун, биццалъанилан. 17. Царацца веццарухъанассул гъвесс кваналаребила. 18. Царацца тIанчIазда гьикъулебила - жинцца нуж лъабго къоялълъищила хьихьилел, лъабго моцIцIалълъищилан. ТIанчIаз жаваб кьолебила - лъабго къоялълъ хьихьеян. 19. Царгъида нахъаги тушман ватулев, чолода нахъаги хъумур батулеб. 20. Цер кибе аниги – рачIчI ххадуб. 21. Цилгун гени кваналареб. 22. Цида релълъарав вукIаниги, гьудул гьудул вуго. 23. Цидул кутакалдасса царал хIила бергьараб. 24. Цин бихьараб – беццаб, кIиабизе бихьараб – рекъаб. 25. Цилгун гени кванаге, гIабдалассулгун маххссара гьабуге. 26. Цин бицани – берцинаб, кIицIцIул бицани – мухьучIаб. 27. Цин вихьарав – гьобол, кIиабизе вихьарав – гьудул. 28. Цин вихьун, чи лъаларев. 29. Цин гъол кьурдухъе кьурде, цинги дуего бокьухъе кьурде. 30. Цин гьабизе кIкIухIаллъани, кIицIцIул гьабизе кколеб. 31. Цин гьабун, лълъикIлъи гIолареб. 32. Цин гьабураб лълъикIлъи гIоларессе тIокIаб гьабуге. 33. Цин гьекъарав кIицIцIул меххтула. 34. Цин гIакъилассда гьикъе, цинги мунго ургъе. 35. Цин – каралълъ чIван, цин – хIохьолI чIван. 36. Цин кьалбал риччай, цинги эххедеги а. 37. Цин кIал бухIарассила карщиде ххеххго пулеб. 38. Цин кIанцIана, гарцIцI, мун – борчIана, кIиабизеги кIанцIана – борчIана, лъабабизеги кибе борчIулебан бихьила! 39. Цин кIодолъулел, кIицIцIул гьитIинлъулел. 40. Цин мекъсса кколел, цин ритIун кколел, битIун ккараб гьабе, мекъсса ккараб те. 41. Цин ургъейила, ххадуб кьвагьейила. 42. Цин хIама хIобода бухьейила, ххадуб Аллагьассул цIцIобалда тейила. 43. Цин цIцIердассан хъущтIараб хIамагицин кIиабизе цIцIерде бахунаребила. 44. Цин чияде ккун, чи ххутIуларев. 45. Циналълъул гъоркьагьабихъила, циналълъул тIассагьабихъила (чияссул гIумру цо ккураб хIалалда букIунаребила). 46. Циналълъул гIор кваналеб, циналълъул лъар кваналеб. 47. Цингиялдасса гьанже лълъикI, эбелалдасса яс лълъикI. 48. Цин-цин битIараб рагIиги гьерессилъулеб, цо-цо меххалълъ битIун гьабураб хIалтIиги мекъсса кколеб. 49. Цин-цин гьорчоги чи вихьунила гирулеб. 50. Цин-цин гьудулги тушманлъулев, цин-цин тушманги гьудуллъулев. 51. Цин-цин гIабдалассги бицунеб гIакъилаб рагIи, цин-цин гIакъилги мекъсса ккезе бегьулев. 52. Цин-цин гIакъилги къосунев, цо-цо гIайиб гIалимчияссдаги кколеб. 53. Цин-цин кьили чол мугъалда букIунебила, цин-цин бетIергьанчияссул мугъалда букIунебила. 54. Цицца гъалбацI чIваларо, гъадицца цIцIум чIваларо. 55. Цо багьана бугелда рекъечIесс кIиго багьана бугей хьихьизе кколей. 56. Цо бакIалда чIчIараб лълъим ххеххго махIцуна. 57. Цо бахIарчилъи лIугьунилан, реццги гьабуге, цо къадараб жо ккунилан, къадараб цIцIарги чIваге. 58. Цо бер кьижун бугони, цоялълъ хъаравуллъи ккве. 59. Цо берцинай ясалълъ тІад квер бахъидал, ТIасса унти унеб заман букІана. Ругелщинал ясал къочананиги, Къоял аралдасса сахлъулев гьечІо. 60. Цо бетIералда лълъикI лъала, кIиго бетIералда дагьабги лълъикI лъала. 61. Цо бихьараб хьодуе те. 62. Цо бице, кIиго бице – гъваридаб бице. 63. Цо босизе кIоларесс - “КIиго кье дихъе”, – ян абурабила. 64. Цо боххида чи вилълъунарев, цояб гьакибер чIчIун, цояб гирулареб. 65. Цо бугеб рукIкIенги – рорлъи тIекъаб, цо вугев васги – гIамал мекъав. 66. Цо бугессул къосараб, къого бугессул битIараб гIи. 67. Цо ганчIил къед лIугьунаро, цо гъотIол ах лIугьунаро. 68. Цо гулиццаги цер холеб, цо рагIуццаги кечI холеб. 69. Цо гурони гIумру гьечIеб, кIицIцIул дунялалде риччаларел. 70. Цо гъая гьечIеб берцинлъи букIунаребила. 71. Цо гъая гьечIого, гъветI бакъваларо, цо гIузру гьечIого, ракI бечIаларо. 72. Цо гъотIол ах лIугьунареб, цо хIамил гвай букIунареб, цо чияссул бо гIолареб. 73. Цо гьабе – царал гьабе, хъергъуян гъеду ккоге. 74. Цо гьабулев чиги вукIунев, цо тIад рекъолев чиги вукIунев. 75. Цо гьабураб бечеги тIасса цаби гьечIеб буго. 76. Цо гьекъарасс кIигоги гьекъолеб. 77. Цо гьересси бицарасс нусгоги бицунеб. 78. Цо гьересси бицарассда кIиабизе божуларел. РосулIе ахIи бан лълъикI, гIадамазул букIунеб кеп бихьизеян ракIалде ккун буго вехьассда. - БацI! БацI! ГIиялълъ бацI речIчIун буго! Ххеххго рачIа! – ян ахIдон вуго гьев. ХIалуцун тIаде щварал гIадамал, вехьассдеги хьандолаго, нахъ руссун руго. ГIемер кватIичIого, вехьассул гIиялълъ речIчIун руго бацIал. КигIан цIакъ вехьасс гьарай бачаниги, цо гIадамасс гIин тIамун гьечIо. БацIазги лълъикIаб хъвехъари гьабун буго. Вехьассго гIадал ххвелал гьарулел рукIаралила, жив гIуруцца восун унев вугилан, цо гIолохъанчияссги. КIиабизе, унго-унголъун гIуруцца восун унеб меххалълъ, лълъиццаго бер тIамичIебила гьессухъги. 79. Цо гIила гьечIого, гIадан мискинлъуларо. 80. Цо гIила гьечIого, нухда моххмохх лъоларилан абурабила царацца. 81. Цо гIила гьечIого, цIцIад балареб, цо гIила гьечIого, бакъ щолареб. 82. Цо гIиялълъажо хъунги, бертин гьабейила, цIцIалкIу кIутIунги, берталълъ роххел загьир гьабейила. 83. Цо гIункIкI царгъикь гьабулебила, цо гIункIкI авлахъалда гьабулебила. 84. Цо жо бикъарасс кинабго бикъарабиланги кколеб, цо гьересси бихьарассул кинабго гьерессиянги кколеб. 85. Цо жо ракIалда гьечIого, гьедигIан гьитIинаб хIалтIухъ гьедигIан кIудияб мухь кьеларин дуццаян абурабила бакьучалълъ бацIида. БацIицца бакьуч гуккулеб букIанила, жиндир анцIгониги кьарияб куйги бугила, мун квине ракIалдецин ккезеги ккечIила, бачIайила картIинисса къватIибе. Гьедин батани, жиб щибизейила къваригIун бугебилан чIчIанила бакьуч. Жинда давла батун бугин, гьеб жиндир добе бехъерхъизе кумек къваригIун бугилан абунила бацIицца. Жинцца дуе бащдаб давлаги кьелила. - Валагь, бачIинаро! – ян абунила бакьучалълъ. – Цо жо ракIалда гьечIого, гьедигIан гьитIинаб хIалтIухъ гьедигIан кIудияб мухь кьеларо дуцца! 86. Цо каранда кIиго ракI букIунареб, цо кIазикь кIиго бетIер букIунареб. 87. Цо кваритIа кIиго палугьан кьурдуларев. 88. Цо квералълъ гарацIцI бухьунареб (цо квералълъ хъат чIвалареб). 89. Цо квешаб гIамал гьечIого, чи бечелъуларев. 90. Цо ккалараб мугьалълъ цогидабги хвезабулеб. 91. Цо ккве, цер ккве. 92. Цо куйдул рехъен лIугьунаро, цо гъотIол ах лIугьунаро. 93. Цо къадарав чиясс бодаго къадараб цIцIар чIвалеб. 94. Цо къвачIа кIиго гьабихъ балареб. 95. Цо къоялълъ дудаго хIехьезе кIолареб жо гIумруялълъго хIехьезе тIамугеян гьарун буго вокьуларессе кьолей ясалълъ инссуда. 96. Цо къоялълъ гIодор чIчIани, кIиго къоялълъ хIалтIизе кколел. 97. Цо къоялълъ нахъбахъун тараб жо – нусго къоялълъ нахъбахъун тараб жо. 98. Цо къоялълъ ццебе бекьараб анкьицца ццебе баккулеб. 99. Цо кьабун бекичIелда цоги кьабе. 100. Цо кIалзул хIухьелгицин кIиго батIияб - гьохьани бахьараб, пуни цIцIорораб. 101. Цо кIатIи гьечIого, тIамах гуруларо, цо гIила гьечIого, гьумер багIарлъуларо. 102. Цо кIовокIе, кIкIвахI реххизе кIолорищан, кIвечIони, хвараб дур хIалтIи. 103. Цо кIудиялдасса кIиго гьитIинаб бергьунеб. 104. Цо кIудиялдасса кIиго рекъараб лълъикIаб. 105. Цо лахIзаталда жанив бахIарчиги вахъунев, цо лахIзаталда жаниб чилъиги холеб. 106. Цо лъалиниб кIиго хханжар лъолареб. 107. Цо мокъида кIиго хIелкил бакъан рекъоларо, хIал рекъоларел росс-лълъадул ригьин ххалат ххутIуларо. 108. Цо натIицца тIупила, тIеренчедалълъ юкъила. 109. Цо нухалълъ ваччулев чи, хIатIал ххадур рехъерхъани, тIокIав ваччуларев. 110. Цо нухалълъ дур узденг ккурассул кIицIцIул дуццаги ккве. 111. Цо нухалълъ къун чIчIарав къого нухалълъ къун чIчIезе кколев. 112. Цо нухалълъ мекъи ккезегIан, лъабго нухалълъ гьикъун лълъикI. 113. Цо нухалълъ чинхъани, ссабру гьабе, кIиабизе чинхъани, ххеххлъи гьабе. 114. Цо пайда камураб квешлъи букIунареб. 115. Цо рагIи гIоларессе нусго рагIиги гIолареб. 116. Цо рагIудалъун тIубалеб калам кIиго рагIудалъун бицунге. 117. Цо рагIуе цо рагIи гIолеб, цо бакIалдассан цо ригьин гIолеб. 118. Цо рагIул чанго магIна букIинеги бегьулеб, чанго рагIул цо магIна букIинеги бегьулеб. 119. Цо рекIелI кIиго рокьи гьунареб. 120. Цо рекIелI кIигояссе бакI букIунареб. 121. Цо речIчIараб гIужда щвечIони, кIиабизеги речIчIе. 122. Цо речIчIаралълъ кIиго чIварав. 123. Цо речIчIе, гIужда щвеледухъ речIчIе, цо кьабе – ресалда ххадуб ккеледухъ кьабе. 124. Цо росулI цо гIабдал гIун вугилан абурабила ХIажихIума – дибирасс. 125. Цо рузманалълъе цо ххутIба гIолебила. 126. Цо сагIаталълъ ссабру гьабе, мунго бахIарчи вахъине. 127. Цо сон бараб меххалълъ гIорцIмада цо лълъикIаб гIамал кIочон толебила, кIиго квешаб гIамал лъалебила. 128. Цо сордо гурищилан, гъадил гIумру гъотIода арабила. 129. Цо сусур тIезеги гьелда рекъараб захIмат къваригIунеб. 130. Цо тоххаб рагIиялълъ нусго гIакъилаб рагIи хвезабулеб, цо гьерессиялълъ нусго битIараб хвезабулеб. 131. Цо тушманги – гIемеравила, нусго гьудулги – дагьавила. 132. Цо тIуни щиб болъонидасса рас, кIиго тIуни щиб. 133. Цо ххинкI бикьун кьезеги чIчIужу йикIун лълъикIила. 134. Цо ххунзахъев гьечIого, боги буцIцIунаребила, кIиго ххунзахъев гьоркьове ккани, боги биххулебила. 135. Цо хъамураб хъандие гIолареб, цин чияссде ккун, чи ххутIуларев. 136. Цо хъатIикь кIиго хъарпуз ккуни, кIиябго бортун унеб. 137. Цо хъатикь – цIцIам, цо хъатикь – цIцIал. 138. Цо хIай букIунареб, кIиго чи бергьунеб. 139. Цо хIал ккве, гьоркьохъеб ккве. 140. Цо чиги бо букIуна, богIанаб ракI бугони, боги рехъен букIуна, чахъабилъун ругони. 141. Цо чияссул боцIцIудалъун кIиго гьудул вахъунарев. 142. Цо-цо тушман камурав бахIарчи вукIунаро, Гьудул гьалмагъ тIагIарав цониги ватуларо. 143. Цо цIцIогь гьабурасс анцIабилебги гьабулеб. 144. Цо цIулал – раххан, цо маххул – газа. 145. Цо цIураб бугьнаццаги лал лIугIулеб, цо тIамураб галуццаги мегIер бегулеб. 146. Цо чахъдадасса кIиго тIехь бахъулареб, цо бахIарчи кIицIцIул холарев. 147. Цо чахъдае – квар, кIигоялълъе – тIил. 148. Цо чахъу кIанцIаралълъуссан киналго кIанцIулел, цо чиясс гьабураб жо киназго гьабулеб. 149. Цо чиясс гьабураб къадараб жо нусгоясда бихьулеб, азаргояссда рагIулеб. 150. Цо чиясс гьабураб хIалихьатаб жоялъ росуго ссурулеб. 151. Цо чиясс росу берцин гьабулеб, цолоцца къед берцин гьабулеб. 152. Цо чиясс ячарай кIиго чIчIужу – цо лъалиниб лъураб кIиго ххвалчен. 153. Цо чияссги бо буцIцIунеб, цо чияссги бо биххулеб. 154. Цо чияссда бицараб – ххалкъалдаго бицараб жо. 155. Цо чияссе кIиго чиги бойила. 156. Цо чияссул бахIарчилъиялълъ ЦIцIор бахъиларо. 157. Цо чияссул бо гIоларо, цо гьецIцIол си гIоларо. 158. Цо чияссул боцIцIудалъун кIиго гьудул вукIунарев. 159. Цо чIчIаралълъуб кIигоги чIчIун. 160. Цо чIваралълъ хъумур гIорцIцIуларебила. 161. Цоги – гIемер, азаргоги – дагь. 162. Цогиязул адаб гьабунгутIи – жиндирго адаб гьабунгутIи. 163. Цого вас – рукъалълъул ххан. 164. Цого вас эбел-инссуе Аллагь-аварагила. 165. Цого жо кIицIцIулги бицунге, кIиго чиясс бицунеб жоялда гъоркье гIинги ккоге. 166. Цого инссул анцIабго лъимерги анцIго батIияб ххассияталълъул рукIунелила. 167. Цого иш гIемер буго, бечедассе цIцIар щолеб, Гьебго иш гIелму буго, мискинчи инжилъулеб. 168. Цогърониб гъваргъвар гурев, гъабуда делдел гурев. 169. Цогърониб гьури барай, гьороб бакъ барай. 170. ЦохIо бугеб бечеги тIехI бараб буго. 171. ЦохIо гIонкIкIоццаги хвезабулеб зобгIанассеб чIагIдал рагI, цохIо чияссги хвезабулеб ххалкъалълъулго рахIат. 172. ЦохIо килищ къотIани, тIолабго черххалда унтула. 173. ЦохIо мугьалъги цIцIалеб цIцIадиро цо рахъалде. 174. ЦохIо цIияб кици лъазеги годекIаниб къо реххейила. 175. Цо-цо бергьенлъи къеялдасса квешабги букIунеб. 175. Цо-цо гьересси оцол багьаябги букIунебила. 176. Цо-цо къоялълъ цо-цо рагIиниги лъачIони, хIамилгIанги гIундул ххалалъулел. 177. Цо-цо кIалзул ссадакъа кверзулалдассаги къиматаб букIунеб. 178. Цо-цо меххалълъ квешаб гьойги лълъикI хIапдолебила. 179. Цо-цо меххалълъ чияссул гьоко гъоркьа тIадеги гирула. 180. Цо-цоккун бищараб хьодол мугьалъги къали цIолебила. 181. Цо-цоккун тIинкIулеб лълъел къатIраялълъги гамачI борлIулеб. 182. Цо-цоккун тIинкIулеб лълъел къатIраялълъулги къечI хьвазе гIураб лълъим лIугьунебила. Цо гIолилав гIелму цIцIализе рикIкIаде ун вукIун вуго. Къоял ун руго, моцIцIал ун руго. ГIолилассда ракIалде ккун буго: унеб заманги бугила, цIцIалиялдассан жиндие гIураб лъайги щолеб гьечIилан. Реххун тун цIцIалигун, раччун тIахьазул цIурал ххулжалгун, рокъове вачIунев вукIун вуго. БухIун щун бакъги букIун буго, бакъван гIолилассул щекIер-мукъулукъги букIун буго. Нухдани ицц-лъар бугеб бакI батун гьечIо. Аххирги гьав щун вуго лълъел къатIраби тIинкIулеб цо кьурда ццеве. ГIодор ххулжалги лъун, гIолиласс тIинкIулеб лълъеда гъоркье дангъура ккун буго. Заман гIемер аниги, гьассие къеч хьвазе гIураб лълъим щун буго. - ВахI! – ан пикру гьабун буго гIолиласс. – ГьадигIан лъедерго тIинкIулел къатIрабазул къеч хьвазе гIураб лълъим лIугьунеб буго. Къол цо-цо рагIи лъазабуни, дие гIураб лъай щвезеги бегьулагури! ВукIарабго бакIалде нахъ вуссун вуго вас. ЛълъикIав гIалимчи вахъун гурони, рокъовеги вачIун гьечIо. 183. Цо-цониги гIайиб хханассул ясалдаги кколебила. 184. Цо-цониги гIакъилаб жо гIабдалассги бицунеб. 185. Цо-цониги гIакъилги мекъи кколевила. 186. Цо-цониги оцол багьаябги букІунебила гьересси. 187. ЦоцIцIул бицани – берцинаб, кIицIцIул бицани – мухьучIаб. 188. ЦоцIцIул кIодолъулевила чи, кIицIцIул гьитIинлъулевила. 189. ЦоцIцIул кIусизе кIкIухIаллъарав кIицIцIул кIусизе кколев. 190. ЦоцIцIул рижула, кIицIцIул хола. 191. Цояб бер беццассда кIиябго бер беццасс беццук-беццукилан абурабила. 192. Цояб бералълъе цояб бер бокьичIогойила гьоркьоб мегIер бижараб. 193. Цояб бихьичIого, цояб лъаларебила. 194. Цояб гьабулаго, цогиябги кIочон тоге. 195. Цояб квер лIулIачIого, цояб квер бацIцIунареб. 196. Цояб сон цояб соналълъул лагъ. 197. Цояб хъат данде къан, цояб гъоркье кквечIони, магIарухъ бетIер бахъулареб. 198. Цояб цоялда релълъараб мегIер букIунареб, цоял цоязда релълъарал лъимал рукIунарел. 199. Цояв виххичIого, цояв вуцIцIунарев. 200. Цояв гIабдал вугони, дандиявгIаги цIцIодорав вукIине ккола. 201. Цояв гIорцIцIун кIанцIолевила, цояв вакъун кIанцIолевила. 202. Цояз гIуцIцIулеб дуниял, цояз биххулеб. 203. Цоязе – ххунги ччунги, цогиязе – ччузецин щолареб дуниял. 204. Цоялда тIад кIиго лъе, кIигоялда тIад лъабго лъе (къадахъанассул кици). 205. Цоялда тIад кIиго лъуни, лъабго гIола. 206. Цояссе – авалалда, цояссе – аххиралда. 207. Цояссе – цIа, цояссе – кIкIуй. 208. Цояссул бер цIцIодораб, цояссул квер цIцIодораб. 209. Цояссул ххвалчен бакIаб, цояссул зар бакIаб. Цо рес къотIараб меххалълъ, бодуе хъвезежо кьеян гьарун, ХIажимурад живго ун вуго гІухьбузухъе. Жиндихъе вачIарав чи щивали лъачIев вехьасс гьессухъ гIин тIамун гьечIо. ХIажимурадги гьевги рагъизеги ккун руго. ЛълъикIго зарал вехьассдаги щун руго, дагьалги цIцIикIкIун ХIажимурадидаги щун руго. Валлагь, бахIарзал, заруе ХIажимурад ххвалчадуе гIадав ватичIилан гьалмагъзабазда бицараб меххалълъ, ХIажимурадил рекIарав КIудияв Таймасханицца ХIажимурадие гьаб кици тIамун буго.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Чч X ЧчугIа кколессул роц лълъелIила букIине кколеб. Ччузе бокьулев, ххузе бокьуларев вукIунарев.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

Коделдерил гIажам كۈدېلدېرێل عاجام ڭ - кк ڭو - ккв گ - кI گو - кIв ڴ - кIкI ڴو - кIкIв ڬ - г ڬو - гв ڮ - хь ڮو - хьв ل - л ڷ - лълъ م - м ن - н ه - гь هو - гьв و - в ي - й ئ - ъ ێ - и ې - э ۇ - у ۈ - о س - с ص - сс صو - ссв ش - ш ۺ - щ ۺو - щв ښ - ц ڛ - цц ڝ - цI ڞ - цIцI ڞو - цIцIв ط - тI طو - тIв ع - гI غ - гъ غو - гъв ف - п ڣ - пI ق - къ قو - къв ڨ - кь ڨو - кьв ك - к كو - кв ا - а ب - б ت - т تو - тв ج - дж, ж جو - жв ڃ - чI ڃو - чIв ڄ - чIчI ڄو - чIчIв چ - ч چو - чв ڿ - чч ڿو - ччв ح - хI حو - хIв خ - хх خو - ххв څ - хъ څو - хъв د - д دو - дв ر - р ز - з زو - зв Гьамза - ئ хъваялълъул къагIидаби. 1 - РагIол байбихьуда: - Оццебессеб хIарп а - ا , масала, алжан - الجان аххссан - اخصان - и, у, о, э(ъе) хIарпазда ццебе ئ хъваня, ма сала, иту (ъиту) - ئێتۇ ургъел (ъургъел) - ئۇرغېل оххцер (ъоххцер) - ئۈخښېر эркели (ъеркели) - ئېركېلێ 2 - Бакьолълъ кIиго гьаркьилал хIарпал (а, и, у) нахъ-ццебе хъвамо рукIани, масала, булаан, гьезда гьоркьоб гьамза хъваде буго - булаан (булаъан) - بۇلائان беэнаб (беъенаб) - بېئېناب - Аххиралълъа кIиго гьаркьилал хIарпазда гьоркьоб гьамза хъваня, масала, - рии (риъи) - رێئێ 2 - Й ي хIарп хъваялълъул къагIида. - Кирилалълъа хъваняго нелълъецца, масала, юргъан хъваня, гIажамалълъа хъваняго хъваде буго يۇرغان йургъан, элълъул магIна ккена, оццерессел хIарпал я, ё, ю рагIол байбихьуда рукIани, хъваде ккена йо - يۈ , йу - يۇ , йа - يا . Масала, ёххарай (йоххарай) - يۈخاراي екерде (йекерде) – يـېكېردې ячде (йачде) - ياچدې - Бакьолълъги нахъаги кIиго гьаркьилаб хIарп (я, ё, ю) нахъ-ццебе букIани гьоркьоб й хъваде ккена, масала, Ццее (цейе) - ڛېيې нежее (нежейе) - نېجېيې нелълъее (нелълъейе) - نېڷېيې - Гьаркьикъал хIарпазда нахъ я(йа) хIарп букIани, масала, дунял (дунйал), хъваде ккена دۇنيال Дунял (дунйал) - دۇنيال 3 - ГIараб мацIцIалълъул рагIабиги хъваде руго рагIинеб куцалълъа, масала, Низам ( نظام ) хъваде буго مێزان Рамазан ( رمضان ) хъваде буго رامازان

Р r 1. Рагъ ккараб меххалълъ гуребила ярагъ хIадурулеб, рагъ ккелалдейила. 2. Рагъалдасса рекъел лълъикIаб. 3. Рагъалълъ вас гьавуларо, гьавурав чIван гурони. 4. Рагъалълъ къед баларо, бараб биххун гурони. 5. Рагъда щив бергьаравали, рагъ лIугIидал лъала, чIчIужуялълъ васищ гьавилевали, къинлъидал лъала. 6. Рагъде вахъиналде мунгоги лъай, дурго тушманассул къуватги лъай. 7. Рагъде лIутизе гурелила унел, рагъизейила. КIийидеги рекъав цо рагъухъан рагъде унев вукIанила. Данде ккарасс гьессда абунила, - Ле талихIкъад! ЛIутизе ккани, дуцца щиб гьабилеб? Бищун ццеве ххадув гъурасс чIван реххила гури мун! - Рагъде лIутизе гуро унел, рагъизеги бергьинеги уна! – ян жаваб кьунила рекъав рагъухъанасс. 8. Рагъидаго – бакъ, къотIнобго – мажгит. 9. Рагъулебги гIадат, рекъолебги гIадат. 10. Рагъун рихьунила белехь рекъарал. 11. Рагьуге ракI, рагьани, къаге. 12. РагьумахIугIан бегизе захIматаб мегIер гьечIеб. 13. РагIабаз гуребила калам берцин гьабулеб, магIнаялълъила. 14. РагIал бахъараб, ракьан бахъичIеб каламалдасса цIунаги. 15. РагIал бахъун, хур бекье, ракьан бахъун, бокь хъващтIе. 16. РагIал гьечIеб майдан букIунареб. 17. РагIалалдасса ракьан лълъикIаб. 18. РагIанщинаб бицаравги – гьерссихъан, бихьанщинаб бицаравги – мацIцIихъан. 19. РагIанщинаб бицинги мунагьила. 20. РагIанщинаб бицине гуребила кIал букIунеб. 21. РагIарав нусго нугIассдасса бихьарав цо нугIго лълъикIавила. 22. РагIаралдасса бихьараб битIараб. 23. РагIи абилалде лъабцIцIул ботIрониб ссверизабейила. 24. РагIи бадибе лълъикIаб, тIил мугъалде лълъикIаб. 25. РагIи бакI бихьунила абизе кколеб. 26. РагIи баччуларесс зар баччулеб. 27. РагIи бице, бакI бихьун, ургъел бикье, чи вихьун. 28. РагIи бице, магIна бугеб, кици тIаме, гогьар бугеб. 29. РагIи бугеб рукъалдасса магIу бугеб рукъго лълъикIаб. 30. РагIи гьабизе – нус, нису кваназе – яс. 31. РагIи гьабуларесс боцIцIи хьихьуларо. 32. РагIи гьечIони, кечI букIунареб, гамачI гьечIони, къед букIунареб. 33. РагIи гьорое биччалев Гьорол МухIума. 34. РагIи гьуинаб бицун, гьоло кунев бетIеркъотI! 35. РагIи гьуинассул гьудул гIемерав, кIал хъачIассул тушман гIемерав. 36. РагIи гIакъил – гIакълугьечI, гьури кIодо – пишагьечI. 37. РагIи гIемерав вакъарав, бугIа гIемерав гIорцIцIарав. 38. РагIи гIемерав «гIакъил» гIадамазда чIалгIуна, чIалгIаде гаргадулев ххалкъалдаго рихуна. 39. РагIи жаниб лъоларессда бицинегIан, квенчIчIел цIун къватIибе байго лълъикIила балъголъиялълъе. 40. РагIи къокъаб лълъикIабила, гIарщ ххалатаб лълъикIабила. 41. РагIи къокъал, къадар ххалатал ратаги. 42. РагIи кьара буго – кьей хIалакъ буго. 43. РагIи кьварараб бице, кьабизе ккани, лIута. 44. РагIи кьогейила, кьуни тIубазабейила. 45. РагIи кьучIчIав чи чодаги лъалев. 46. РагIи лъалев – гьакида, гьакил бетIергьан – гIодов. 47. РагIи лъалев гIабдалассдасса мацIцI лъаларев цIцIодор лълъикIав. 48. РагIи рагIуде бачIуна, гIор кьодукье бачIуна. 49. РагIи – рекIел кIул. 50. РагIи тIагIуна, тIолалго гIадамал хвараб меххалълъ, гIайиб тIагIуна, щивниги тIад кIалъачIого тараб меххалълъ. 51. РагIи ургъун бице, гали борцун тIаме. 52. РагIи ургъун бице, кици бакI бихьун тIаме. 53. РагIи ххалат, ххабар къокъ. 54. РагIи хвани, чи холев. 55. РагIи хварав чи – живго хварав чи. 56. РагIи холев чияссулгун гьудуллъиги гьабуге, холарев реххунги тоге. 57. РагIи-ххочI ххалатассул ххиянат камулареб. 58. РагIи ххалеб хадиро, ххараб цIцIалкIулеб цIцIалкIу (ххараб чIчIикIулеб чIукIна). 59. РагIи хIалакъаб бице, гьан кьарияб кванай. 60. РагIи – ццебессан, тIил – нахъассан. 61. РагIи цIцIалкIулеб цIцIалкIу, цIцIад кколареб буртина. 62. РагIи цIеххоге, хIалтIи цIеххе. 63. РагIи цIцIикIкIиналдасса чIагIа цIцIекIлъиго лълъикIила. 64. РагIи чол багьаяв – живго чахъдал багьаяв. 65. РагIи чIчIедал – гIакъил, кьалда бергьиндал – багьадур. 66. РагIиги кьун, тIубачIого теялдасса, рагIи кьечIого тезе бигьаябила. 67. РагIизе бокьулареб жо рагIулареб. 68. РагIиялълъ гIадан лъала, гIамал бихьун реххссола. 69. РагIуд гIорцIцIиги тIоход вакъиги – цого жо. 70. РагIуд ракъаги, богIод гIорцIцIаги. 71. РагIуда божуге, хIалтIуда божа. 72. РагIуда куркьбал рукIунел (ца таралълъ мегIер толеб). 73. РагIуда ххадуб рагIийила. 74. РагIуда хIатIал гъурай, хIалтIуде нуцIцIа къарай. 75. РагIудаги хIалтIудаги гьоркьоб къол нухила. 76. РагIуе рагIи камулареб, яргъие ярагъ камулареб. 77. РагIукъавщинав гIинкъав вукIунарев. 78. РагIул гугьар гьечIин, гьурал жалго те. 79. РагIул гIомо гьабуге, гIабдалгун щагъадуге. 80. РагIул гIомоялълъул гIарщал гьаруге. 81. РагIул камитал кварасс керен ххачазе ккараб. 82. РагIул квешлъи – ххалалъи, ххарбил квешлъи – гIемерлъи. 83. РагIул кумек боцIцIул кумекалдасса кIудияб. 84. РагIул магIна бичIчIуларесс битIараб гьерессилъун, гьересси битIараблъун гьабулебила. 85. РагIул магIна бичIчIулеб, бакI бихьун. 86. РагIулI лълъикIлъиги букIунебила, гIажалги батулебила. 87. РагIулIе загьру жубаге. 88. РагIухъ ралагьуге, хIалтIухъ ралагье. 89. РагIуцца бахъулареб хъала букIунаребила. 90. РагIуцца гIадан лъала, даруялълъ тоххтир лъала. 91. РагIуцца лIукъулел, рагIуцца сахги гьарулел. 92. РагIуцца рагIи бахъула, чIагIдацца гIуп бахъула. 93. РагIуцца хур беэн гьабуларо, гьури-мучалълъ чIараларо. 94. Радал багIар – къинаб, къасси багIар – хIораб. 95. Радал барщани, къасси рекъолел нилIералго лълъикIила. 96. Радал бицараб къоркъое арай, къасси бицараб борхьие арай. 97. Радал вахъаравги гьитIинго чIчIужу ячаравги нахъа воххулев. 98. Радал вахъарассул кьегIер цIцIуяб. Журай къинлъулеб заманалда цо-цо ягъзинав вехьасс, радалго вахъун, жиндирго лемагалда чияр цIцIуяб кьегIер босизабулеб букIун буго, чияралда жиндирго бихьинаб кьегIер босизабулеб букIун буго. Гьединаб хъублъиялда тIад бижараб гьаб кици жакъа хIалтIизабула радал вахъарассул хIалтIи лIугьуна, иш битIун ккола абураб магIнаялда. 99. Радал вахъарассул кьегIер цIцIуяб, ццудун вахъарассул сахлъи лълъикIаб. 100. Радал вахъинчIессе къо къваридаб. 101. Радал вахъудасса гIадин къаркъалаги букIунаребила, чи ховудасса гIадин ракIги букIунаребила. 102. Радал вачIарав гьобол ххеххго унев. (Гьаниб гьобол ккола тIабигIат. Умумузул аби буго радал рачIарал накIкIал ххеххго нахъе унилан). 103. Радал кваначIого, къватIивеги вахъунге, къватIул ххарбал росун, рокъовеги вачIунге. 104. Радал къалъизегIан бугони щиб къолол магъало, къалъудасса нахъе бугони щиб росдал кIодолъи. 105. Радал - къалъизегIан къулгъу цIцIалулев, къалъудасса нахъе чагъир гьекъолев. 106. Радал - къалъизегIан къуръан цIцIалулев, къалъудасса нахъе хIамул рикъулев. 107. Радал – къватIиве, къасси – жаниве. 108. Радал – рохьдолIе, къасси – бокьобе. 109. Радал роцIцIун, къалъуда кьерхун. 110. Радал яхъаралълъул балъ тIокIаб. 111. Радалги къассиги квен россассул бугони, къадеквенгIаги чIчIужуялълъулги букIине кколеб. 112. Радалго гьабураб хIалтIи лълъикIаб, гьитIинго ячарай чIчIужу лълъикIай. 113. Радалисса мацIцIицца чанги чи мукIурлъулев, мацIцIида ракI рекъарав бакъ ун ххадусса лъалев. 114. Радалквен дуццаго кванай, къадеквен гьалмагъгун цадахъ кванай, къассиквен тушманассе кье. 115. Ражи мискинчияссул дандежойила. 116. Ражи тIагIиндал тIураб цIцIамулIин гIадав. – Ражи хху - ххун, ххинкIал квин дуццаги те, Ххарабат! – ХхинкIазда гIужал райи дуцаги те, хIалихьат! 117. Ражи цIцIоролеб моцIцIалълъ ЦIцIолода рохьовеги унге, цIцIани къинлъулI мундерил ахакьеги унге. 118. РажидулI анкьго дару букIунеб. 119. Разилъи гьечIого яс ригьнаде кьейги кIудияб мунагьила. 120. Разияб къоялълъ гIурусазул гьатIанкъо гIадав, пашманаб къоялълъ жугьутIазул шаматкъо гIадав (ВитIани – гьатIан, гьетIани – шамат). 121. Рак бараб хуриве Аллагь валагьунев, бечедаб рокъое яс ялагьулей. 122. Рак баралълъуб хIалухъин хIалигIараб букIуна. 123. Рак гьечIого, бокь бичуге, бекьичIого хур бичуге. 124. Рак хIаллъанагIан, хIалухъин гьарзалъулеб, кици гIемерлъанагIан, калам берцинлъулеб. 125. Рак чIвачIеб хуралдассаги цIунагийила, хур гьечIеб рукъалдассаги цIунагийила. 126. Рак чIвачIони, ракьалълъ пайда кьолареб, хъулухъ гьабичIони, ахикь пихъ бижулареб. 127. Раква гьетIунилан, гьобо хисулареб, гьобо бекунилан, раква хисулареб. 128. РакугохI хисунилан хъабхъал чIахIалъиларо. 129. Ракъдадаги вукIун гуребила ччугIа кколеб. 130. Ракъдада лIугьараб хIор ххеххгого къунебила. 131. Ракъи – хьул, кIвахI – ссвак. 132. Ракъугеги, гIорцIцIугеги, рахакь хваги. ПатихIа. 133. Ракъуда нич гьечIеб, бечелъиялълъе гIей гьечIеб. 134. Ракъун кванани, квен гьуинлъула, гьимун бицани, рагIи гьуинлъула. 135. Ракъул къали кIутIугеги, къохьол тIажу ретIунгеги, чиякълъун чи ххутIугеги. 136. Ракъусоналълъ месед учузаб. 137. Ракъусоналълъ руцIцIун чIчIарал, гIорцIцIунсоналълъ релъанхъарал магIарулал. Ракъусоналълъ, хъабиниб бетIерги къан, годекIаниссан унеб гьойда щивго велъичIевила. Хур бачIараб соналълъ, гьебги ракIалде щун, киналго релъаралила. 138. Ракъусоналълъ эбел якъуцца хварайила, вас, чохьодасса ун, хваравила. 139. Ракь бижилалде, рак бижарабила, гIолохъанчи вижилалде, гьекъолеб жо бижарабила. 140. Ракь бухъани, месед батулебила, рагIи бухъани, гIажал батулебила. ВукIун вуго цо бечедав чи. БукIун буго гьессул кIудияб ахги гIатIидаб пастIан-къоноги. Кидаго гьесс кIиявго васассда абулеб букIун буго - “РакьулI месед бугебхха, дир лъимал, рагIулI гIажал бугеб. Ворехха, нужецца ракь гIемер бухъе, рагIи дагьабги бухъуге!” – ян. Жинцца ракьулI баххчараб щибниги жо гьечIого, инссуцца кидаго нилIеда гьадал рагIаби гIемер абилароанилан ракIалдеги ккун, кIиявго ваццасс ракь гIемер бухъулеб букIун буго. Месед-гIарац жинда-жинда батилародаян, цоцаздасса балъгоги хъирщадулел рукIун руго. КъотIун буго пайдаяб жо батиялдасса хьул. Реххун тун буго ваццаз ракь, ракьалълъ гьалги тун руго. Заманалдассан гьитIинав ваццассдаги гьессул чIчIужуялдаги кIудияв ваццассул хIелеко хъазлъун бихьун буго. КIудияв ваццассдаги гьессул чIчIужуялдаги ккун буго гъозул хъаз варанийилан. КIудияссухъе щун батилин дагьабниги меседилан гьитIинав, гьитIинаб гIонкIкIоцца гуккун ватилин живилан кIудияв, цоцаздеги шакдарун, рагIи бухъизе лIугьун руго. Руччабазги риччан руго рагIул ххалатал раххссал. Инссуцца меседилан ссунде абулеб букIарабали бичIчIичIел лъималазда рагIулI гIажал цIакъго кIудияб батун буго. 141. Ракь кинаб букIаниги, гьелълъ гурони нилI хьихьуларел. 142. Ракьа гьечIеб гьан букIунареб. 143. Ракьа гьечIеб гьанги хIе гьечIеб гьоцIцIоги букIунареб. 144. Ракьалда бихьичIониги, хIарам зобалда бихьулеб. 145. Ракьалдасса бер гIорцIцIулареб, гIарац тIассан чваххулареб. 146. Ракь-ракьалълъул гIадат батIияб, гIадамазул ххассиятги батIияб. 147. Ракьа бугони, гьан камиларо. 148. Ракьа бугониги гIолебила ГIандисса чое. 149. Ракьалдассан рижарал нилI ракьалде тIад руссуна. 150. Ракьалда тIадалдасса ххиянатчияссе ракьул чохьонибго лълъикIила. 151. Ракьул бетIергьан вуго ракь хIалтIизабурав чи. 152. Ракьул гIанкIкI ракьул гьойцца гурони кколареб. 153. РакьулI баххчаниги балагьулебила гьунаралълъ къватIибе нух. 154. РакьулIе ккараб мугь тIирщичIого ххутIулареб. 155. РакьулIе регьел – ракьулIан тIорщел. 156. РакьулIе рехханиги, месед холареб, хабалIе аниги, бахIарчи холарев. 157. Ракьуцца кваназавизе бокьарасс ракьги кваназабе. 158. РакI бахIарлъунилан, черхх цIилъуларо, Чорххол лугбузул гьан гур-гурун ххадуб, Горбол щекI цIцIабуцIцIун, мугъ битIуларо, Мугъзал гьод къулараб къо бачIун ххадуб. 159. РакI бащалъуларессулгун гьудуллъиги гьабуге, чехь бащалъуларессулгун гьалмагълъиги гьабуге. 160. РакI бакъвани – Закил рукъ, ццим бахъани – Ххизрил рукъ. 161. РакI бащалъун квараб гурга лълъикIабила, мекъсса руссун квараб чадидасса. 162. РакI беццлъиялдасса бер беццлъи лълъикIаб. 163. РакI бечедассул рукъ мискинаб. 164. РакI битIизегIан, мацIцI битIулареб. 165. РакI бихьуларев гьудулассдасса берал рихьулев тущман лълъикIав. 166. РакI гурхIун, асскIобе бачараб бурутI, ццим бахъун, бачахъизе ккарабила. 167. РакI гIедегIарассе нух ххалатаб. 168. РакI квегъиялдасса черхх квегъи бигьаябила. 169. РакI къварилъи – херлъиялълъул бащалъи. 170. РакI кьерхарассе дунялги кьерлъун букIунеб. 171. РакI рагьуларессулгун гьудуллъиги гьабуге, сапар хIехьолареб хIамагун нухдаги унге. 172. РакI херлъичIогойилан, къаркъала херлъичIого букIунареб. 173. РакI унтун гIодани, беццаб бадиссаги магIу баккулеб. 174. РакI херлъугеги, хоб билугеги. 175. РакI чIчIараб жо – гIайлан чед. 176. РакI щваралълъубе хIетIги щун. 177. РакI щулияссул черххги щулияб, ракI тамахассул черххги тамахаб. 178. РакIал гIатIидалълъуб бакIги гIатIидаб. 179. РакIалда бугеб жо бицинчIогойила нухъа чIчIегIерлъараб. 180. РакIалда бугебщинаб гьурщизе кколареб. 181. РакIалда гьечIеб мугъалда нахъа батугеги. 182. РакIалда къараб къватIибе реххичIого ххутIулареб. 183. РакIалдасса ххеххаб жоги гьечIеб, ххеххго хисулеб жоги гьечIеб. 184. РакIалълъ борце, гIакълуялълъ къотIе. 185. РакIалълъ пикру гьабичIони, канал бераздаги щибниги бихьулареб. 186. РакIалълъ хвел гьарулей, кIалалълъ сахлъи гьарулей. 187. РакIа-рахари гьечIезул къо, къваригIараб жо балагьулаго, унебила. 188. Ралъад гъваридабгIаги, гьелълъулги тIину бугеб, мегIер борххатабгIаги, гьелълъулги бетIер бугеб. 189. Ралъад лълъецца гIорцIцIулареб, боцIцIи гIун, чи холарев. 190. Ралъдадаги гел лъе, гIемер бугилан исрап гьабуге. 191. Ралъдаеги щуб къваригIунеб, щубаеги бакъ къваригIунеб (Ралъдаеги – щуб, щубаеги – бакъ). 192. Ралъдал карачелалда рекIинчIони, гьоцIцIо щоларо. 193. Ралъдал лълъималълъеги пасалъи бегьуларебила. 194. Ралъдал лълъим цIцIикIкIуна тIаде рачIунел гIораздалъун, тIадчияссул лъай цIцIикIкIуна чияцца бицунелълъухъ гIинтIамиялдалъун. 195. Ралъдал тIину гьечIеб, гIорцIмадул тIинчI гьечIеб. 196. РалъдалIе бохх биччан паххрулъарай мун, Ралъад къундай бугеб, мун къулун йигин. Меседил мали чIван зодой яхарай, Молол гIучI бекундай, гIодой чIван йигин. 197. РалъдалIе лълъимги баччуге, рохьобе тIилги босуге. 198. РалъдалIе реххараб рукIкIада ххадувги унге, хварав чияссде гIайибги реххуге. 199. Рас бижанагIанила гIункIкI бугьунеб, бечелъанагIанила чи бараххщулев. 200. Рас ххалалъунилан хханасс мун ячинаро. 201. Рас хIеренаб бихьунила хIанчIицца руз бетIулеб. 202. РатIа – биххаро, бохх – гIуцIцIаро. 203. Рател гьечIеб хIалтIи – меххтулареб чIагIа. 204. РатIалги щоларого, щигатги гIоларого. 205. РатIаялълъ гьоркьоблъи тIезабулеб, боххалълъ гIуцIцIулеб. 206. РатIлид вуцIцIарассул хIурмат кIудияб, тIагъур хIуларассухъ гIин тIамулареб. 207. РатIлие эххетарав тIоххое бегьуларев. 208. РатIлил исбагьилъи – гьарзалъи, чорххол исбагьилъи - ххалалъи. 209. РатIлихъ балагьун – дандчIвай, ххарбихъ балагьун – тIовитIи. 210. РатIлицца чийилан, чухъа ретIарав, чоцца багьадуран, ябу рекIарав. 211. РатIлицца – чи, чоцца – багьадур. 212. Рахакь хIебтIарав хIал ккедал къватIив чIвалев. 213. Рахал рикIкIунев гьечIев чиясс квеш вугилан абуге. 214. Рахараб гъамассги буцIцIараб кIалги – кIиябго бечедаб жо. 215. Рахен гьечIеб гIор букIунареб, нух гьечIеб мегIер букIунареб. 216. Рахен гьечIеб кьуру гьечIеб, рагIал гьечIеб авлахъ гьечIеб. 217. РахъдалI бугониги, чиниги лъала, чурулI бугониги, меседги лъала. 218. Рахь баккулареб гIакдае чури кьоге. 219. Рахь гьечIеб гIакдацца гIартилI мал бала. 220. Рахь гIемер унеб бугилан, гIункIкI къан цIцIурай, гIадада жо теларилан, хвараб гIака бечIчIарай. 221. Рахь кьолареб гIакдае чури кьоге, пайда бахунареб жоялълъе ххарж гьабуге. 222. Рахь хахулелълъул бече хIалакъаб. 223. РахьдалI рас ххеххго бихьулеб. 224. Рахь-нах бокьарасс гIака лълъикI хьихье (ГIакдалгун нилIер бугеб жо – даран). 225. РахIат гьечIеб хIалтIудассаги цIунаги, хIалтIи гьечIеб рахIаталдассаги цIунаги. – РахIат, хIажи, рахIат! – ан абурабила гIарабиясс варани цогидазулалда ххадуб гъезабеян абурав хIеж борххулев магIарулассда. РахIат букIуна дие, дир вараниялълъул бетIер цогидазулалда бащалъараб меххалълъ! – ан жаваб кьурабила магIарулассги. РахIатаб гIумру бокьани, дуццаго чияеги гьабуге налъи, чияда дуегоги гьабуге. РахIатал гьарзалъани, гIакълу гьечIев чIухIула, Балагьал тIаде щвани, ххеххгого къварилъула. 226. РахIаталълъе гIей гьечIеб, рокьуе гIурхъи гьечIеб. 227. РахIаталълъе гIей гьечIебила, боцIцIи гIун, гIаданги хвечIевила. 228. РахIаталълъе гIей гьечIилан, ГIакулицца бусен борлIарабила. 229. РахIатгун – хIалихьалъи, захIматгун – бахIарчилъи. 230. РацIцIалъи гьабулей гурейила яцIцIадай, рацIцIалъи цIунулейила. 231. РацIцIалъи – сахлъиялълъул бетIер, чороклъи – унтул гьудул. 232. РацIцIа-ракъалъи гьабизеялдасса цIунизе лъазе ккола. 233. РацIцIа-ракъалъи гьабулелълъуб гуребила букIунеб, цIунулелълъубила. 234. Рачараз лълъудби хьихьаги, гьарураз лъимал хьихьаги. 235. Рачелалълъ чехь къарав, чоцца гьан къарав. 236. Рачиде баче чаран. 237. Рач-рачаги, а-аги, ирга дидеги щваги. 238. Раччлиде гIи аралълъуссан хIатIида гIицIцIго ине ккаги. 239. Раччи бачче черххалда рекъараб, квен кванай чехьалда рекъараб. 240. РаччулI хIама къинлъугеги, хIалтIулI лълъади къинлъугеги. 241. РачIчI бухьун, хIама чIчIолареб (ХIамил рачIчI бухьун чIчIолареб). 242. РачIчI къотIун, борохь къелIе биччаге. 243. РачIчI кIудияб лIугьинейилан, дегIен хьихьун букIарабила, лIурдул кIудиял лIугьун, чехь бихъизе ккарабила. 244. РачIчI ххалатаб гьойги хьихьуге, гьод ххалатаб чуги босуге. 245. РачIчIалдасса чIухIараб хIелеко гIадин. 246. РачIен гьечIеб рукъ – охх унеб гьобо. 247. Ращалъи гьабунагIан, гьуинлъи (гьудуллъи) цIцIикIкIунеб. 248. Ращалъиялълъул асслу – ритIухълъи. 249. Регьел гIуралълъубе щуб гIолеб. 250. Регьел хIалалъуб чед кIудияб, чи хIалалълъуб хIалтIи кIудияб. 251. Регьелги ххинлъиги гIедалила гIодобе бортараб мугь тIирщалеб. 252. РегIараб меххалълъ гуребила кумек гьабулеб, къваригIараб меххалълъила. 253. РегIараб меххалълъ гьабилилан гIаданлъиги тоге, херлъараб меххалълъ гьабилилан динги тоге. 254. РегIараб меххалълъ гьабилилан кумекги тоге, щвараб меххалълъ бецIилилан налъиги тоге. 255. «РегIуларо», «щоларо» гIилалъун рикIкIунаро. 256. РегIун гIумру аги, хIехьезе гIакълу кьеги. 257. Рекъав чияссул рагIад къокъаб букIуна. 258. Рекъараб гIамал ккурав гIадамазе вокьула. 259. Рекъараб рехъалълъ хъумур речIчIулареб. 260. Рекъасс къвал цIурабила, къокъасс магь баччарабила. 261. Рекъел бугила масслихIатчагIазул иш, цин ХIаригабурлъи бегейила. Яс уней йиго васассда ххадуй лIутун. Гьезие хIинкъи буго ахIуд бахъун бачIараб ясалълъул гIагарлъиялълъ жал чIваялълъул. Ясалълъ васассда абулеб буго, унго, умумул нилIеда тIассагIаги лIугьинародай, гьел нилIгун рекъезарулев чиго вукIинародайилан. Васасс ясалда абун буго, цин хIинкъи бугеб бакIалдасса рорчIилин, маслихIаталълъе чи камиларев ватилилан. Кициялълъул магIна буго - «Цин хIинкъиялдасса цIуне, ххадуссеб ххадуб гьабе», – ян абураб. 262. РекъечIеб бицарассда бокьулареб рагIулеб, ххвалчадул ругънадасса рагIул ругъун унтулеб. 263. РекъечIелълъуб кIал гъурай, кIваричIелълъуб бер гъурай. 264. Рекъолареб ганчIицца къед ссурукъ гьабула. 265. Рекъон кванай, къецц бан хIалтIе. 266. Рекъон хIалтIаразул хIалтIи гIемераб, рекъон ахIаразул бакъан рекъараб. 267. Рекъон чIчIикIаре. Жибго гьитIинаб «гIамал кIудияб» кIиго рагIиялдассан гIуцIцIараб гьаб кициялълъул гьайбатлъиги берцинлъиги! Вихьизе гьитIинав, гьунар кIудияв чияссде магIарулаз абула тIаде вугевгIанассев ракьулIеги вугев чийилан. НилI жиндасса чIухIизе бегьулеб гьаб кIиго рагIиялълъул кьалбал гъваридал руго. Гьалълъ бицуна цолъиялълъулI гуч букIиналълъулги, росдал газа кьурда рекIиналълъулги, кIиго бетIерги рекъани, ункъо кверги хIалтIани, рукъ бечелъиялълъул, инсаният рекъон хIалтIанагIан, кинабго рахъ ццебетIеялълъулги, бищунго инсанассе хIажатаб, рекIее рахIат бугеб, хIинкъи гьечIеб гIумруялълъулги. Гьелда тIад бижана - «Рекъон хIалтIанагIан цадахъаб магIишат бечедаб», – ан абураб цIияб кициги. 268. РекIараб чуялда кьурдарав дун, кьолочIеб гIорцIмада рекIарав мун. 269. РекIаралълъув рещтIаги, борчаралълъуб бичаги. 270. РекIарассда лъелав велъуларев. 271. РекIаразул бода гьабизе кIолареб гIакъилассул кIалалда гьабизе кIолеб. 272. РекIарассухъ ралагьун, рекIа, рещтIарассухъ ралагьун, рещтIа. 273. РекIеда балареб гьуриялдасса гьури-бакъ чIвалареб чIчIегIер ракьулI лълъикI! 274. РекIеда бараб хIапаро гIадав чи. 275. РекIеда кIулал рарав, кIалдиб килас кьабурав. 276. РекIеда тIатIи рекIарав мун, тIулида нацIцI барав дун. 277. РекIеда тIатIи рекIарав хIариколоссессда хIатIикь цIа бакарав кIахъияв вичIчIиларо. 278. РекIедасса рекIеде – кьо. 279. РекIее бокьараб гьабуни, иххтияр гьечIеб бакIалде кколев. 280. РекIее бокьараб жо – чорххое мархIам. 281. РекIел бер балагьичIони, бералда канлъи бихьулареб. 282. РекIел бечелъиялда боцIцIул бечелъи бащалъуларебила. 283. РекIел гIадлу биххугеги, чорххол гIамал хисугеги. 284. РекIел гIин гIенеккичIони, гIиналда рагIи рагIулареб. 285. РекIел къварилъиялълъ гьакълиде цIцIалел, дагIба-къеццалълъ кьалде ахIулел. 286. РекIел пашманлъи хъамулеб гьури – хIалтIи. 287. РекIел хIуби – чехь, чохьол хIуби – чед. 288. РекIелI бугеб лъалареб, лъороб бугеб бихьулареб. 289. РекIелI бугеб меххалълъ нилI балъголъиялълъул хханзабийила, цабзаздасса борчIани, нилI гьелълъул лагъзалила. 290. РекIелI бугеб хъублъи гьурмадаги бихьулебила. 291. РекIелI цоги ккун, кIалалълъ батIияб бицунге. 292. РекIелI цIунараб цо хIарп лълъикIабила кагътида цIунараб нусго рагIиялдасса. 293. РекIелI чаран бугессе чинаридул тIилги тIассан ккараб ярагъила. 294. РекIелIа рокьи кIалдисса гIус гIадин бахъуларо. 295. РекIелIан бачIараб рагIи гурони, рекIелIе унареб. 296. РекIиндал Аллагь кIочон тарав, рещтIиндал чу кIочон тарав. 297. РекIиндал чу лъалеб, вилълъиндал рекъав лъалев. 298. РекIине лъараб гIадин, рекIараб чол квелълъ кквезеги лъа. 299. РекIинеги лъа, рещтIинеги лъа. 300. РекIинчIого чу лъалареб, чиякълъичIого чи лъаларев. 301. РекIун бихьун, чу босе, лъун бихьун, кьили босе. 302. РелъанагIан гIодизе кколел. 303. Релъедал макьилI щиб бихьулареб, вокьуларев чиясс щиб бицунареб? 304. Релъи букIунебила бачIарабги бачIине гьабурабги. 305. Релъи гIемералълъуб талихI гIемераб. 306. Релълъаразда релълъаралила росс-лълъади данде чIвалел. 307. Релълъаралда релълъарабила ратIлида рукъи балеб. 308. Релълъаралда релълъарабила рохьдолI хIайванги данделъулеб. 309. «Рес бугезул гъáлалълъ», – ан гьагай бикаялълъ месед гъалазда гьоркьоб хьухьун букIарабила. 310. Рес гьечIеб сон - савуд бухIараб дуниял. 311. Рес къотIидал вагъуларев чи вукIунарев, ручнибе тIамидал багъулареб гьой букIунареб. 312. Рес къотIидал хIинкъаравги къвакIулев. 313. Рес мекъаб гъветI камураб рохь букIунареб, гIабдал камураб росу букIунареб. 314. Рес рекъаравгIан чи – къарумав, мискинавгIан чи – саххаватав. 315. Рес щибила Чакарил, мочол хурий ятидал. 316. Ресги бугони, резги бугони, хъарбекIалда горал тIамизе бигьаяб жойила. 317. РетIел инжит гьабуни, ратIликълъиги бихьулеб, чед инжит гьабуни, чадикълъиги бихьулеб. 318. РетIел къадараб букIа абе, къамартIго чIчIа, мискинчи. 319. РетIел бихьун, къабул гьарулел, гIакълу бихьун, тIоритIулел. 320. РетIел бихьун – чи, чу бихьун – бахIарчи. 321. РетIел тIутIурассде гьабиги рортулел, тIагъур хIуларассда тIохIокги велъулев. 322. РетIел ххашав чияссде ххеххго рагIи реххуге, хъабчилI багьадур ватун, рекIекълизе бегьула. 323. РетIел цIидалъго цIуне, намус гьитIинго цIуне. 324. РетIел цIияб лълъикIаб, гьудул басрияв лълъикIав. 325. РетIине гурони къоги бачIинчIо, къойил ретIун хвараб дарайдул гурде! 326. РетIине камугеги, кваназе тIагIунгеги. 327. РетIине лъаларессе читери кьурав Аллагь, Чуризе лъаларессе мандари кьурав Аллагь. 328. Рехханщинаб чIор гIужда щолареб. 329. Реххаралълъуб тIенкел, тIамуралълъуб турут гIадин. 330. Реххун гьойцца кунареб, вакъарассе къимат гьечIеб бечелъи. Ххунздерил хханассулги гьидалъессулги бечелъи сабаблъун дагIба-къецц кканила. Жив бечедав вугилан ххан, гурила, жив бечедав вугилан гьидалIев чIчIанила. АхIанила хханасс гьидалIев Ххунзахъе, бихьанила гьессда жиндирго бугебщинаб гIарац-меседги гIарац-меседалълъул гьабураб къайиги. Жойидего гьабичIила гьидалIес гьеб бечелъи. Анила ххан ГьидалIе гьидалIессулги бечелъи бихьизе. ЦохIого цо цагъурги ссанкIалги цIураб ролI бугила гьессул, я гIарац гурила, я месед гурила. ГьидалIессул бечелъиялде бер-ракIго щвечIого, нахъ вуссанила ххунздерил хханги. Анила цо сон, анила кIиго сон, бачIанила Ххунзахъ тIалъиялдаго цIакъ хурукъаб сон. Хханасс, месед-гIарацги босун, гьакалги рачун, жиндирго гIадамал ритIанила ГьидалIе, ролI босизе. ГьидалIес, щибго жоги абичIого, хханассул месед-гIарац чури тIолеб росонибе банила, тIаде гьойги биччанила. Гьелълъ, чуриги чIчIикIун, месед-гIарац, цо мискъал камичIого, росол тIиналда ххутIанила. «Реххун гьойцца кунареб, вакъарассе къимат гьечIеб нужерго месед-гIарац нахъе босе», – ян абунила гьидалIесс. РачIарал гьакал цIун, ролIги битIанила ххунздерил хханассе. Гьанже бичIчIанила хханассда гьидалIесс живго щай бечедавлъун рикIкIуневали. 331. Рецц Аллагьассе бугилан абурабила Мала Нассрудиницца, вараниялда куркьбал рижун ратичIелълъул. 332. Рецц Аллагьассе бугилан абурабила хIамицца, чIчIужугIаданлъун бижун батичIелълъул. 333. Рецц бокьуларев ххан вукIунаревила, ххарж бокьуларев нукар вукIунаревила. 334. Рецц бокьуларев чи къанагIатав, ришват босуларев хIаким дагьав. 335. Рецц гьабун гаргадиялълъ бецц гьарула, гIунгутIаби рициналълъ кантIизарула. 336. Реццалълъ бецц гьавизе вукIунгейила. 337. Реццалълъ гуревила чи гьавулев. Иццухъ дандчIванила лъабго чIчIужугIадан. ТIоццеессей лIугьанила хIаталдасса ун жиндирго вас веццизе. “Дир гIадав малълъарабги гьабулев, гьикъарабги бицунев вас росулIго гьечIо. Лълъицца киве витIаниги, инкар гьабичIого, уна, щиб тIад къаниги, тIубазабула”, – ян абунила гьелълъ. КIиабилелълъги байбихьанила жиндирго вас веццизе. “Валагь, дирги вуго цIакъав вас. ЧIахIиязул адабги гьабула гьесс, гIиссиназул хъатирги гьабула. Цо лълъиениги кумек гьабизе щвани, тIокIаб щибниги къваригIунаро дир дарманассе. Щиб гьабизе дун лIугьаниги, ццеве-ццеве кIанцIун, гьабула”, – ян бицанила гьелълъги. Лъабабилей, гьезухъги гIенеккун, юцIцIун чIчIанила. Гьеб кинабго рагIанила цо херассда. Гьессда ракIалде кканила гьей лъабабилей гIаданалълъул лъимерго батиларилан. Батаниги, гьеб батилин кIкIвахIалаб, хIалтIи рихараб, эбел-инссул адаб гьечIеб рижи. Руччабаз гIертIалги хъубиги лълъел цIунила. Цинги, гъажалда гIертIалги ран, кодор хъубиги ккун, годекIан къотIун, унел рукIанила. Гьенив ганчIида гIодов чIчIун вукIарав цо гьитIинав вас дой щибго жо абичIей гIаданалда асскIове векерун анила. “Дихъе кье, баба”, – янги абун, гьелълъухъа хъаба босанила. Реццарулел рукIарал руччабазул добго ганчIида гIодор чIчIун рукIарал лъималин абуни тIадецин рахъинчIила. Гьеб кинабго бихьарав херасс, бетIерги кIибикIун, абунила - “Реццалълъ гIадан гьавуларо, гIамалалълъ гурони”. 338. РечIчIани, къелIе унев, къани, хIоболIе унев. 339. РечIчIулев-речIчIулев вукIа, цояб щвечIони, цогияб щолеб. 340. Рещалъараб меххалълъ моцIцI тIасса бекула, барщараб меххалълъ бетIичIеб пихъ бортула. 341. РещтIине лъаларев рекIинавуге. 342. РещтIине чIеп гуреб, чIчIезе мокъ гуреб, билълъая, бачинин мунго бичизе. 343. Ригь чIухIарав гуревила бечедав, хур чIухIаравила. 344. Ригьда рега, ригьда рахъа, рузил гIамал жибго те. 345. Ригьин гуро бацIилги гьойдулги гIадаб рекъел, гьудуллъи гуро царалги нухлулассулги гIадаб божилъи. 346. Ригьин – реццалълъул, даран – рекIкIалълъул. 347. Ригьин чияргун лълъикIаб, чи нилIерго лълъикIав (ригьин чияргун гьабе, чи нилIерго ккве). 348. Ригьинги ригьги ургъун гьабе. 349. Ригьнадасса воххарав кидаго берталълъ вуго, ригьин-цIа бигъаразе даимаб гIазаб буго. 350. Ригьнисса гьурал унеб, гьоросса гурцIал унеб (ххасел бащалъиялълъул гIаламатал). 351. Риди гьаризе унесс хъаба баххчулеб. 352. Риди дарулъи лъалебани, нахъияссе щвелароанила. 353. Риди тIаде ккараб, тIорахь гъоркье ккарабги бачIунебила заман. 354. Рии аги, бугIа гIезе, ххасел аги, рагIи гIезе. 355. Рии кьарияб, кьин хIалакъаб. 356. Рии кьижун арассе ихдал мискинлъиялълъ макьу толареб. 357. Рии нахулаб бачIаги, ххасел бечедаб бачIаги. 358. Рии чIчIедал, хур бекьарав, ххасел чIчIедал, ххер бецарав. 359. Риида – тIингъилI, ххасало – чухъилI. 360. Риидал бакънал рачуней йикIарай ххасало кьурдулей йикIа. 361. Риидал бакъуд мугъ бухIичIони, ххасало чIагIдад чехь бухIуларо. 362. Риидал борохь бихьарав ххасало гIарщикьа хIинкъулевила. 363. Риидал гьарурал ганчIал кьеян абулебила ххасало гIачияз. 364. Риидал гьекичIони, ххасало гьунщуларел. 365. Риидал гIадалнах гьаличIони, ххасало хьаг гьалуларо. 366. Риидал гIодобе бегьараб квер чIобого бачIунареб. 367. Риидал гьабичIеб ххасало батулареб. 368. Риидал жиндие гIоло чIваян абулебила чоцца тIукъби, ххасало нужеего гIоло чIвайила. 369. Риидал кьижани, кьиндал гIака холеб. 370. Риидал кьижарай Кьара ГIашура, Кьиндал гIака холеб рагIичIищ дуда? 371. Риидал риди гьекъе, ххасало нах кванай. 372. Риидал тIимугъ босе, ххасало буртина босе. 373. Риидал – Ххалунчакар, ххасало – Гвангвачакар. 374. Риидал херабги босуге, ххасало хIалакъабги босуге. 375. Риидал хур бекье, ххасало кор баке. 376. Риидал хурив хва, ххасало рокъов хва. 377. Риидал хIалтIарав кьиндал кванала. 378. Риидал черхх берцин гьабула узданаб ретIелалълъ, ххасало – ххинаб ретIелалълъ. 379. Риидал чIарадичIони, ххасало гьороб жо букIунареб. 380. Риидала – Ххассбика, ххасало – къватIулбика. 381. Риидалил цого хур, ххасало гIазукь къараб, Ххасалил цого ссугъур, боххиссан ххер баккараб. 382. Рии-риидал – чIор-чIорол, ххаса-ххасало – гуд-гудучI. 383. Рикьи балеб къвачIинибе къали базе бегьуларо (рикьунибе къали чIехьолареб). 384. Рикьул гьарурал ххинкIал ригьда кунев алазан. 385. РикIкIада бугеб гIагарлъиялдасса асскIов вугев мадугьалго лълъикIила. 386. РикIкIада месед бугилан рагIани, асскIоре щвейдал пахь батулеб. 387. РикIкIада ругел гIагарал чагIи, унтун рагIилалде, хун ратула, хун рагIилалде, рукъун ратула. 388. РикIкIадасса квараб къалиялдасса гIагардасса квараб ссахI лълъикIаб. 389. РикIкIадассан йихьизе лълъикIай чияр яс асскIоре щун йихьизе жо гурей жо ятула. НекIо гIемериссел магIарул росабалI гIадат букIана абурай яс жиндирго абурассда йихьизе чIчIолареб. Тоххлъукье данде чIван, вас кIалъаниги, яс кIалъалароан. Чанги ячунаан бер чIван йихьичIейги. Гьелълъул хIассилалда гьадаб кициялълъ бицунеб жоги гIемер кколаан. РикIкIадассан гурони чияда рихьуларел бечедал чагIазул жанир тун цIунарал цо-цо ясал канлъукъал, рагIукъал ратулаан. 390. РикIкIаде боржараб гIумру къокъаб цIцIум. 391. РитIухълъи ххвалчадассаги рекIараб. 392. РитIухълъи цIунизелъун рухIалдаги бараххщуге. 393. РитIаралщинал рагIаби берцинал рукIунарел, берциналщинал рагIаби гьерессиялги рукIунарел. 394. РитIухълъи гъоркье, тIекълъи тIаде ккараб заманги букIунебила (Риди тIаде ккараб, тIорахь гъоркье ккарабги бачIунебила заман). 395. РитIухълъиялде нух ххалатаб. 396. РитIухълъиялълъе диван хIажалъуларо. 397. РитIухълъиялълъул нух гIатIидаб. 398. Рихараб ххоххоцца ххер гIемер кваналеб. 399. Рихханжоялълъул жо гIолареб, гургил чед лIугьунареб. 400. «Рихьдае Бичассул чагIилъун хIараз, Сунатабги гьабун, гьоркьоб тола парз». 401. Риццатазе – тIорахь, тIереназе – риди. 402. РицIцIил тIилада тIорччол бер гъурав вугониги, чоххтIо-чIинчIуялдаса къадараб тIагъур букIунареб. 403. Ришват босуларев хIаким дагьав, хIарам гьабуларев даранчи дагьав. 404. Рододасса нах буххарав, хвараб хIамидасса тIукъби рахъарав. 405. Рокъоб бугеб – къватIул лълъим, кватIиб бугеб – гьацIцIул лълъим. 406. Рокъоб гамачI къулчIчIизе кканиги, къватIиб лъазе тогейила. 407. Рокъоб гьой – къватIибги гьой, рокъоб бацI – къватIибги бацI. 408. Рокъоб как баларев Гогол ГIалицца, гамаялде вахун, жамагIат бана. Кицилъун лIугьарал гьал рагIабаз бицунеб буго ххалкъалда гьоркьор рукIарал жидеццаго какцин баларел, жамагIаталълъе динияб ццебехъанлъи гьабулел рукIарал гIадамазул. 409. Рокъоб къадру гьечIессул къватIибги букIунареб. 410. Рокъоб къвакъвадулеб, къватIиб къинлъулеб. 411. Рокъоб къир-къир бугони, дуниял къварилъула. 412. Рокъоб кьечIеб талихI рохьоб кьелищилан абурабила салтIасселълъ. 413. Рокъоб ххам бугони, ххалатаб гурде, ххараб жо бугони, чIахIиял ххинкIал. 414. Рокъоб чед бугессда чияр мацIцI лъаларо. 415. Рокъобго къулгIаги тун, къватIисса лълъим баччарай. 416. Рокъобе нух кидаго гIагараб. 417. Рокъов вукIун, хур босулеб, хурив вукIун, рукъ босулареб (хIажатаб ццебе босе, цогидаб ххадуб босе). 418. Рокъов гъалбацI – къватIив гIанкIкI. 419. Рокъов – дегIен, къватIив - цIцIе. 420. Рокъов цIцIогьор хваги, ЦIцIоров дибир хваги. 421. Рокъой йигеб меххалълъ инссул рукъ, рокъое юссиндал – чияр рукъ. Кициялълъ бицунеб буго, россассе кьурай яс тIад юссун ячIараб меххалълъ, гьелълъул къадру холилан, хъизаналълъе гьей йокьуларилан. 422. Рокъой йигей лълъадул «лълъикIлъи» батила, лълъимцин хъван гьечIо дур шарбалалда. 423. Рокъой лълъади йокьун, къватIий дун йокьун, Къвалакь гьудул йокьун, берал дий къвакун. 424. Рокъой чIчIужу – бакъги моцIцIги. 425. Рокьаразул такъсир – гьитIинаб мунагь, рихаразул ххатIа – кIудияб мунагь. 426. Рокьи басандичIони, хIалтIул хIур бахъунареб. 427. Рокьи бергьараб жо ккола, эбел-эменни рази гьариги инсанассул борч ккола. 428. Рокьи бикъарав цIцIогьор кколаро. 429. Рокьи бищунго ццидалаб цидулги кколебила. 430. Рокьи гьабизеги вас къваригIунев, Ярагъги борчарав, чуги рекIарав. Балай гьабизеги яс къваригIуней, ГIалххул чундузда гъорлI ритIучI гIадинай. 431. Рокьи гьечIеб черхх – чед гьечIеб таргьа. 432. Рокьи гьечIеб рекIелI ццин букIунаро. 433. Рокьи ккани, кочIохъан яхъуна, чехь бухIани, магIихъан яхъуна. 434. Рокьи ккаразе бусен носол балалдаги гIолебила. 435. Рокьи ккаразе нохъоги – кIалгIа. 436. Рокьи ккарай яс кьералълъ бицуна. 437. Рокьи ккечIей гIаданалда, росода нахъа чIчIун, квен гьабизе лъаларебила. 438. Рокьи ккечIого гьабураб ригьин – гьодораб. 439. Рокьи кьерилI букIунеб. 440. Рокьи, кьолбода гьикъун, гьабулареб, кьал, годекIаниб гьурщун, гьабулареб. 441. Рокьи лълъилго кколеб – рокьуе къвал къазе чи къваригIунев. Балай лълъилго бергьунеб – балай хIехьезеги вас къваригIунев. 442. Рокьи хIарамаб гьечIо, цохIоялълъухъ бугони. Гьекъел хIарамаб гьечIо, гьекъезе лъан, гьекъани. 443. Рокьи – цо, рещтIунеб бакI – кIиго. 444. Рокьиялда гьоркьоб кьалги букIунеб, Балаялда гьоркьоб кьогIлъиги кколеб. 445. Рокьое баге, гьанае бай. Кициялълъул магIна буго хIайваналълъе рагIи-ххер, гьелда гьан букIаго, кьара букIаго, бай, рокьоде ккун ххадуб хIайван кьара гьабизе захIмалъулилан абураб. 446. Рокьуе берцинлъи къваригIунареб, макьие къаданижо къваригIунареб. 446. Рокьуе малълъарухъан хIажалъуларевила. 447. Рокьул рачел къазе чи къваригIуна, Балагьи хIехьезе яхI къваригIуна. 448. Рокьул ццебехъан – маххссара, кьалул ццебехъан – квекIен, кьерхадул ццебехъан – гьури. 449. Рокьуцца ракьа биунеб, балаялълъ берзул нур унеб. 450. РолI бекьарас ролI лъилъулеб, муч бекьарасс муч лъилъулеб. 451. РолIуда гъорлI сусур гIадин вукIунгейила. 452. РолIул хурир ганщалги тун, ссанда ругел бачазе гIадлу гьабулел. 453. Роол къо ххасалил анкьида бащалъулебила. 454. Роол рукъ – буртина, рукъалълъул хΙуби – лълъади. 455. Роржунел жалазда гъорлI чIчIегIераб лачен гIадав. 456. Росс вокьуларей чIчIужуялда гирун бачIунеб гьорчоги гьессул гIайибалдалъун бачIунеб бугилан кколебила. 457. Росс гьавулейги – чIчIужу, росс чIвалейги – чIчIужу. 458. Росс гьечIей чIчIужу – къед биххараб рукъ. 459. Росс какулаго, рукъ кварай, гIака какулаго, нах кварай. 460. Росс квешлъани, лълъадуцца чияхъ рокьи гьабула. 461. Росс кIодо гьавулейги – чIчIужу, чIахIилIе реххулейги – чIчIужу. 462. Росс лълъикIай чIчIужу – лълъикIай, руссун лълъикIаб чу – лълъикIаб. 463. Росс реххулеб кIкIалги – лълъади, росс вахунеб щобги – лълъади. 464. Росс рихаралълъ абулебила жинда росс щакдарулилан, цIцIали рихарасс абулебила жив дибирассе вокьуларилан. 465. Росс хер гьавулейги – чIчIужу, бахIар гьавулейги – чIчIужу. ДахIаххенеро гIадин, гьабил рогIороялълъул бетIералда ххенолеб букIанила цо багIаргIеч. ХIалалав гьабигьан, гьелълъул бетIергьанчи цIеххезе, гьабирахъ чIван эххеде анила. Бищун ццебе батараб ахил бетIергьан – хъахIаб мегежалълъул херав чиясс абунила гIеч жиндир гурин, тIадеххун вугев кIудияв ваццассул батизе бегьулилан. ВитIулаго-витIулаго, гьабигьан тIаде кканила чIчIегIераб михъ-мегежалълъул гIолохъанчи – бищун кIудияв ваццассде. ГIечги гьессул ахикьа бортараб батанила. Гьабигьанасс цIакъ тамаша гьабулеб букIанила ваццазул гIумруялда. КигIан викIараниги, кодобе щвараб жоги букIинчIила. КIудияв ваццасс гьабигьан гьоболлъи гьабизе рокъове вачанила. ЧIчIужуялдаги абунила жидее цо лълъикIаб хъарпуз босун ячIайилан. БачIанила хъарпуз, россассни гьей, дагьабги лълъикIаб босун ячIа, дагьабги лълъикIаб босун ячIаян, лъабцIцIулго нахъюссинаюнила. Цинги, гьаб лълъикIаб бугилан ункъабилеб хъарпузги къотIун, гьабигьанассда гьадин бицанила. Хъарпуз жидер рокъоб цо гурони букIинчIила. ЧанцIцIул нахъ юссинаюниги, чIчIужуялълъ жиндир рагIи хвезабичIила. Гьединай чIчIужу йикIиналълъ жив херлъичIила. Руччабазул ссанагIат гьечIолъиялълъ, ххассго бищун гьитIинав ваццассул лълъадул квешлъиялълъ, жиндир гьитIинал ваццал гьагъадин херлъанила. 466. Россал ругез рокъоб бицунеб, къоролзабаз корохъ бицунеб. 467. Россасс гIатIада хIуччал хъвай – чIчIужуялълъул гIайиб, якьадалълъ царгъида кIулал рай – нусалълъул гIайиб. 468. Россасс лълъади хьихье, лълъецца гьобо ххене. 469. Россасс цIияй чIчIужу ячараб сордоялълъ, хварай чIчIужуялълъул бетIер горбодасса батIалъулебила. 470. Россассда лълъади лъабго къоялълъ юхIулейила, лълъадуда росс лъабго моцIцIалълъ вухIулевила. 471. Россассда рекъарабила лълъадул кIаз букIунеб. 472. Россассда ццим бахъани, чIчIужуялълъ лъимал руххулел, россассул ццим бахъани, чIчIужу юххулей. 473. Россассе индал – хIанкIич, хIорго йикIиндал – мокъокъ. 474. Россассе инегIан – эбел-инссул рукъ, тIад юссун ячIиндал – тушманасул рукъ. 475. Россассе инчIей яс ятагийин, чIчIужу ячинчIев вас ватагийилан гьарулебила гьардухъанасс. 476. Россассе инчIого, гIабдал лъаларей. 477. Россассе кьезе дир яс гIураб меххалълъищин хъалин кьолеб гIадат хвезабулебан абурабила гIандисселълъ. 478. Россассе уней ясалда эбелалълъ малълъарабила - «Дозул доба хъахIалда чIчIегIерабилан абулеб батани, дуццаги гьедин абе, дир яс, чIчIегIералда хъахIабилан абулеб батани, гьединги абе». 479. Россассеги ина, васги гьавила, вацц кисса вахъилев? 480. Россассул къадру-къимат лълъадудассан букIунеб. 481. Россассул рекIелI бугеб жо чIчIужуялълъул кIалдиб букIунеб. Цо ххан вукIаравила кидаго къватIиве вахъунарев «рокъов къурущ». Гьесс къоял инарулел рукIаралила, хъутIахIелеко гIадин, цоялгун вагъун, цоялгун семун, руччабазда гъорлI. Гьессие улка-ракьалълъул ургъелги букIинчIила. Улкаялълъул балъголъабиги, вазирзабазда лъалалдего, руччабазда лъалел рукIаралила. Мадугьалассул чучлъи бихьарав цоги хханасс гьессда лъазабурабила - «Бокьани, рагъде вахъа, бокьичIони, дие пуланал росаби кье!» – ян. Хханасс гьеб балъголъи бищунго йокьулей чIчIужуялда бицарабила, гьелълъги киналго руччабазда гIинчIарабила. Чара хварав ххан цо къоялълъ къватIиве вахъаравила. Къадал ракьандеги ракIарун, гьал гIиссинлъималаз бицунеб жого щибдаян гIенекканила. Бугила гьез бицунеб, мадугьалихъ вугев хханасс нилIер хханассда рагъ лъазабун рагIулила. Вагъизе къуватги гьечIого, чара хун нилIер хханги рагIулила. Гьеб меххалълъ кантIаравила ххан жиндирго гъалатIаздеги ххалкъияб кици битIараб букIиналдеги. 482. Россассулал – лълъадаре, лълъадулал – кIалалълъе. 483. Россги вугей къоролай. 484. Россги вукIуна, росдал гьабзацца квадги вукIуна, чIчIужуги йикIуна, чIчIужукIги йикIуна. 485. Россги ГIумаххан вугелълъул, мунгоги Бахху-бикайиланищ ккараб? 486. Росдае гIоло бицараб рагIи – росдае гIоло гьабураб хъулухъ. 487. Росдае ххиянат гьабурав росдал цIецца вухIаги. 488. Росдал анцIилI, бол нусилI. 489. Росдал газа кьурдаги рекIунеб. 490. Росдал гIадат хвеялдасса гIадатаб росу хвей лълъикIаб. 491. Росдал ххабар гIабдалассда гьикъе, рукъалълъул ххабар лъималазда гьикъе. 492. Росдацца хIукму кьуни, хIарпиеги бутIа кьезе кколеб. 493. Росс-лълъади мугъалисса руссараб рукъ – руссунареб сибиралълъул гвенд. 494. Росс-лълъади цолъичIони, рукъ беххе балагьула, рокъоб къир-къир цIцIикIкIани, дунялго къварилъула. 495. Росс-лълъади цоцазда лълъикI лъала, цоял унтараб меххалълъ. 496. Росс-лълъадиялда гьоркьове лIугьарав - гIабдал, гьорода бадиве кIурщарав – ахIмакъ. 497. Росс-лълъадиялълъул гьоркьоблъи лъала, росс жиндирго гурдеялда рукъи базе лIугьараб меххалълъ. 498. Росс-рукъ авадан гьаби лълъадул гьунар-цIцIар буго. 499. Россол рагIал тIерен ккурав, тIабкIил рагIал биццат ккурав. 500. Росу балагьун, къватIив чIвагеги, къватI балагьун, басралъугеги. 501. Росу бахъун, кьурарай, кьибил бахъун, дургъарай. 502. Росу батIиялълъухъ рокьи ккогеги, Кьибил батIияйгун къадар хъвагеги. 503. Росу бихьун, си борххатаб бай. 504. Росу кIодо, ясал гIемер. 505. Росу лIугьун, къачIарав, кьибил лIугьун, вессарав. 506. Росу рикIкIун – гIадат, гIадан рикIкIун – ххассият. 507. Росу тани, росдаццаги толев. 508. Росу тун арав хвезе росулIе вачIунев. 509. Росу – цо рахъалда, Гьимат – цо рахъалда. 510. Росуго рекъараб кьал букIунареб, кьибилго рекъараб ригьин букIунареб. 511. Росугун дагIбадани, чиякълъула, чIчIужугун дагIбадани, кваникълъула. 512. РосулI гьудул гьаве, нухда гьалмагъ ккве. 513. РосулIе унти я базарганассул гьирицца бачIунеб, я гьардохъанассул къвачIицца бачIунеб. 514. РосулIе щвезе рес букIаго, къватIивги чIчIоге, росу рикIкIад букIин лъалаго, къасси нухдаги вахъунге. 515. Роххел гIемералълъур кьурдухъаби рахъунел, хвел гIемералълъур магIихъаби рахъунел. 516. Рохол багьа къого гъурущ. Кицилъун лIугьарал гьал рагIаби абун руго базаралда рахи бичулев вукIарав цо магIаруласс. Цо рохохъ къого гъурущ аби гIад гьабун буго рахи босулесс. 517. Рохоцца гIабдалги, гIакъилги, квешалги, лълъикIалги гIадамал жанире рачуна. Гьелдеги учуз буго гьаб, – ан жаваб кьун буго рахи бичулесс. 518. Рохъдол чед гьабурай, чияр чи веэдарай. 519. Рохьалълъ тала босичIого толаро. 520. РохьдолI букIунареб чIухIухъаналде ЧIалгIараб салам дир махил тIилалълъул! 521. РохьдолI тIохIок камулареб. 522. РохьдолI чIчIа, рохьдолI хва. 523. РохьдолI чIчIолареб хIайваналда тIил щола. 524. Рохьил хIайван рохьоб гурони чIчIоларо. 525. Рохьоб гъотIодаги кидаго цого хIал букIунаребила. 526. Рохьоб хьараб хьодул пайда щибила. 527. Рохьоб цидаги данде чIвагеги кIиго эбелцадахъ. 528. Рохьоб циги ххутIугеги, цого тIинчIалда божун. 529. Рохьоб чан камулареб, чорххолI унти камулареб. 530. Рохьобго гьечIеб талма, талмикьго гьечIеб гIанкIкI. 531. Рохьобе гIащтIийила, гIалххуде таргьайила. 532. Рохьобе кватIи гурони, гьаб пишаялълъул пайда гьечIилан абурабила гъадицца. 533. Рохьобе тΙил босуге, ралъдалIе лълъимги тIоге. 534. Рохьобе тIил босуге, тIилицца хур бекьуге. 535. Рохьовги вукIун, чIахIида цIа бакарав. 536. Рохьор гъутIбиги ращадал рукIунарелила. 537. Рохьосса вуссунаго, лъабоххида вачIа, дадал. 538. Роццалда рекъарабила рукъи букIунеб. 539. РоццгьечIалълъ бицунги, гьабурассул гьабураб тIатинчIого ххутIуларебила. ВукIаравила кIиго гьудул. ЙикIарайила гьев кIияссего йокьулей цо ясги. Ясалълъги тIасса вищаравила жиндирго ракIалълъ восарав. Гьарунила гьезие лъималги, букIанила лълъикIабго магIишатги. Гьаб дунялалда лIугьунаребги кколаребги жо щибилахха букIунареб, ракIалдаго гьечIого, сапаралълъ цадахъ кканила дов кIиявго гьудул. Бихьуда росу-ракь гьечIеб цо авлахъалдассан унел рукIанила гьел. Дов ясалълъ тIасса вищичIесс, бахъун чвантинисса таманчагун, гьавцояссда абунила жинцца гьаб бакIалда мун чIвалилан. Цин гьудулассда кканила гьаб маххссара батилилан. Ххадуб, гьессда ракIалда бугеб жо маххссара гуреблъиги щай живго чIвазехъин вугевалиги бичIчIидал, гьасс абунила - - Дир хъизаналълъ доб меххалълъ, дун тIасса вищичIого, мун вищун вукIаравани, дида гьеб хIалихьатаб жо ракIалде ккелароан. Гьеб такъсир гьабуни, дирги дир хъизан-лъималазул гуребги, дуцца чIвазе буго дурго гIумруги… - Дирго гIумру дицца кин чIвалеб? Вихьулеб-рагIулеб бакIалда, инсанали щай гурин, хIайвангицин гьечIо. Лълъида лъалеб мун лълъицца чIваравали? Дицца мун цо хъитIнивеги реххила, тIаде ракьги хъвала – абадиялълъ мун вугеб бакIги лълъиданиги лъаларо! - РоццгьечIалълъ бищунги, гьаб дунялалда щибго балъго ххутIуларилан абула. Бачунге дуцца дудего тIаде гьеб балагь… Гьалмагъассул гьел рагIабазда тIадги велъун, хIалихьатицца гьессда таманча речIчIанила. Анила гьелдасса нахъе чанго сонги, ячанила дов хъурумсахъицца чIварассул йикIарай лълъадилъунги. Цо къоялълъ рагъида гIодов чIчIун россги вукIанила, гIисси-бикъинаб хIалтIуде юссун лълъадиги йикIанила. Дагьа-макъаб гьури бугеб къо букIанила гьеб. Киссан бачIарабали лъачIого, гьороцца босун бачIун, гьезул рагъида рещтIанила роццгьечI. Гьелълъухъги валагьун, росс велъанхъанила. Ссундайин мун велъарав, щибин дуда бихьарабан гьикъанила чIчIужуялълъ. Щибниги бихьичIин, ссунданиги велъичIилан чIчIанила росс. Валлагьин, жого бихьичIого, чи велъуларин, мун жинда велъанилан чIчIанила чIчIужу. Асс абунила, алълъ къотIанила, алълъ абунила, асс къотIанила, аххирги гьаб къецц квешаб рахъалде ссверанила. ЧIчIужу чIчIанила, гьабсагIат ссунда мун велъаравали бицинчIони, жий ячIарабго нухалълъ инссул рокъое инилан. Дуе квешезе бицинилан, гьассги жинццаго гьелълъул росс чIваялълъулги, гьелда ццебе ккараб ххабаралълъулги, “роццгьечIалълъ бицунги, гьабурассул гьабураб тIатинчIого ххутIуларилан” гьесс абидал, живго велъиялълъулги бицанила. Гьалейин, гьаб роццгьечI бихьидал, кинабгоги ракIалде щун, велъанилан абунила. ЧIчIужу, гьабулеб хIалтIиги жибго тун, рокъожание анила. Гьенибго лъалинисса хханжарги бахъун, гIодов чIчIарав россассда асскIое ячIанила. Гьелейинхха, битIараб букIун бугин жиндир россасс абураб жойилан, хъубухъун босун къазабунила гьессул чохьолI хханжар. Цинги, жинццаго гьабураб жо бицине, росдал бегавулассухъеги ячIарайила. 540. Роцц унтичIого, хоно букIунареб (роцц унтичIого, гIанкIуялълъ хоноги гьабулареб). 541. Роццадасса цIцIикIкIун, чуги кIанцIуларо. 542. Роцен гьечIеб гIемераб квеналдасса цо роццада кунеб дагьаб квен лълъикIаб. 543. Роцен гьечIеб тIехх хханассул тепсиялдаги букIунареб. 544. РоцIцIагиян цIцIани, цIцIад багиян буртIал. 545. РоцIцIараб зодиссан цIцIер балев Аллагь. 546. РоцIцIараб къоялълъ цIцIаназде цIцIаладерил ясалги унел. 547. Роччухъе дунялги букIунаребила, вачIухъе гьоболги вукIунаревила. 548. Ругезда гьечIеланищан, гьечIезда ругеланищан ккарал жалила лъимал. 549. Ругел-гьечIел лъаларел щайтIабакьа щайила хIинкъулел, гьал къойил рихьулел щайтIаби-гIадамакьа щайила хIинкъуларел. 550. РугънатIе цIцIам щвалареб. 551. Ругъун лъечIого, би бецIцIулареб, цIцIад бачIого, тIох гIекколареб. 552. Ругъун сахлъаниги, гIуж кибего унареб. 553. Ругьунаб гуреб роццалда тIажу рекъоларебила. 554. Ругьунаб оцалълъ гIадин хур бекьуларо. 555. Рузида къад канлъи бихьунгутIи бакъул гIайиб гуреб. 556. Рузман чIирчIидулеб, шамат бадарулеб. 557. Рузманкъо битIани, киналго къоял ритIулел. 558. Рукъ бакъараб ссадакъа гьабуге. 559. Рукъ бакъараб ссадакъа – чехь бакъараб къадеквен. 560. Рукъ бала гIадамал цIунизе, ярагъ бала гIадамал гъуризе. 561. Рукъ берцинлъула къачIаялълъ, чи берцинлъула гIелмуялълъ. 562. Рукъ бечелъаги, чи гIемерлъаги. 563. Рукъ бикъидал, къоно тIамурав (Рукъ бикъун ххадуб гуребила къоно тIамулеб). 564. Рукъ босилалде, мадугьал цIеххе. 565. Рукъ гьабулареб жоялълъ къватI гьабулареб. 566. Рукъ гьечIелълъуб хъошги рукъила. 567. Рукъ гьечIессда чи лъала, чед гьечIессда мацIцI лъала. 568. Рукъ гьитIинаб букIин гьоболассдайила лъалеб. 569. Рукъ къваридав чи – лълъади квешав чи. 570. Рукъ лълъухьараб меххалълъ, хIур бахъунеб гIадат. 571. Рукъ рукъалълъ тIубаги, къайи къайиялълъ цIунаги. 572. Рукъалда асскIоб цIцIорораб иццги тун, хьуцIцIил лълъеда ххадув довегIан унарев. 573. Рукъалда лъалареб къватIалда лъан батулеб, нилIедаго бихьичIеб чияда бихьун батулеб (НилIер – чияда, чияр – нилIеда). 574. Рукъалда нах бахунареб даранги гьабуге, гьойдул балъ гьабулев чи гIадин, гIададаги хIалтIуге. 575. Рукъалда нуцIцIа гьечIев, ахикье гъалду гьечIев. 576. Рукъалда нуцIцIа лъолеб рагьизеги къазеги. 577. Рукъалдасса ххирияб бакІ гьечIеб, лъимадасса ххирияб жо гьечIеб. 578. Рукъалълъ басра гьавурав къватIалълъ ццеве кколарев. 579. Рукъалълъ бетIергьанчи гурев берцин гьавулев, бетIергьанчиясс рукъин гьабулеб. 580. Рукъалълъе кинаб бугониги пайда гьабичIеб къо – гIадада араб къо. 581. Рукъалълъул асслу – кьучIчI, хъизамалълъул асслу – чIчIужу. 582. Рукъалълъул бетIергьанасс гьумер битІичIони, гьобол тIокIав вачIунарев, тIилил бухIи гIезабуни, кето баккарулареб. 583. Рукъалълъул бетIергьанассде мутIигIлъулареб рокъоб гIадлу букIунареб. 584. Рукъалълъул гьечIолъи царгъицца баххчула, черххалълъул гьечIолъи тIингъицца баххчула. 585. Рукъалълъул иххтияр бетIергьанчияссухъ тейила. 586. Рукъалълъул къварилъи къадазда лъала, Дир рекIел къварилъи дидаго лъала. 587. Рукъалълъул къварилъи къватIиб лъагеги, къватIул ххабар рокъоб лъагеги. 588. Рукъалълъул кIалтIа хIелекоги багъулеб, кавудал кIалтIа лъималги рагъулел. 589. Рукъалълъул кIудияв меххтичIони, бертин бетулареб. 590. Рукъалълъул хIал лъималазда лъала, къватIалълъул хIал гIабдалассда лъала. 591. Рукъалълъул ургъел къадаздаги лъалеб. 592. Рукъи бай, каратI кIодолъилалде, дару гьабе, унти ххалалъилалде. 593. Рукъи бараб бугониги, ретIелги гIолеб, хъош гIадаб бугониги, рукъги бегьулеб, мамá гьечIого, чи тIуваларев. 594. Рукъи бараб ретIел ретIунаревги чи гуревила, рукъиялда тIад рукъи баравги чи гуревила. 595. Рукъзал кунарел, кули ретIунареб. 596. Рукъилан абураб бакIалде рукъгIанассеб гьецIцIо босулеб. 597. РукIкIадул рорлIигIанассеб картIиниссан оцол бетIергIанассеб квач бачIунебила. 598. РукIкIен аралълъубейила кунги унеб 599. РукIниб букIун гъулгъудун, гъалбацIалълъ чан чIваларо. 600. Румазул гулгун гIадин, габур цIцIабуцIцIунги вукIунге, эбел-эмен хварав гIадин, гIодовеги къулуге. 601. Руссун херлъичIони, чу херлъуларо. 602. Рухьен тIун, тIил бекун, виччарав. 603. РухI бащад буго, рукь бащад цIцIай! 604. РухI бихьунила хIанчIидасса би баккулеб. 605. РухI речIчIилалде тушман чIваларев рухI речIчIараб меххалълъ тушманасс чIвалев. 606. РухIалда рекъонила биги тIинкIулеб. 607. РухIалицца гIадин чи херлъуларо, мискинлъиялълъ гIадин чи къулуларо. 608. РухIел кIочон тезабулеб ракъиялълъ, квен кIочон тезабулеб ццидацца. 609. Ручун кIудияб – жаниб рак гьечIеб, тIину кIудияб – жаниб мугь гьечIеб. 610. Руччабазда балъгояб жо жундуз бицунебила. 611. Руччабазул базаралълъ рукъ ццебе тIоларо. 612. Руччаби кIодо гьарулел лълъикIав чиясс, ятим инжит гьавулев хIалихьатав чиясс. 613. Рущада гьабураб мусрада гурони толареб. 614. Рущи щваралълъубе гIанкIу бачIунеб, жалго реэдаралълъуре лъимал рачIунел. 615. Рущи щваралълъубе гIанкIу буссуна, каву кIудиялълъуве гьардохъан ссверула.

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.

МАРМАР УЛКА-РАКЬ مارمار ئۇلكا - راڨ Мармар улка-ракьалълъул ракьал مارمار ئۇلكا - راڨاڷۇل راڨال БалахъхIиссар ракь (тур. Balıkesir) - بالاڅحێصار راڨ Билечик ракь (тур. Bilecik) - بالېچێك راڨ Бурса ракь (тур. Bursa) - بۇرسا راڨ Истануб ракь (тур. İstanbul) - ئێستانۇب راڨ Кожали ракь (тур. Kocaeli) - كۈجالێ راڨ Хъирхъларэли ракь (тур. Kırklareli) - څێرڅلارئېلێ راڨ Ссакъар ракь (тур. Sakarya) - صاقار راڨ Текирдагъ ракь (тур. Tekirdağ) - تېكێرداغ راڨ Чанахъала ракь (тур. Çanakkale) - چاناڅالا راڨ Адирин ракь (тур. Edirne) - ادێرێن راڨ Ялав ракь (тур. Yalova) - يالاو راڨ БалахъхIиссар ракьалълъул мухъал بالاڅحێصار راڨاڷۇل مۇڅال Айвалихъ мухъ (Ayvalık) - اڮوالێڅ مۇڅ БалахъхIиссар мухъ (Balıkesir) - بالاڅحێصار مۇڅ Бала мухъ (Balya) - بالا مۇڅ Бандирим мухъ (Bandırma) - باندێرێم مۇڅ Бигадич мухъ (Bigadiç) - بێڬادێچ مۇڅ Бургьани мухъ (Burhaniye) - بۇرهانێ مۇڅ Дурсунби мухъ (Dursunbey) - دۇرسۇنبێ مۇڅ Эдремит мухъ (Edremit) - ئېدرېمێت مۇڅ Эрдек мухъ (Erdek) - ئېردېك مۇڅ Гомеч мухъ (Gömeç) - ڬۈمېچ مۇڅ Гонен мухъ (Gönen) - ڬۈنېن مۇڅ Ххавран мухъ (Havran) - خاوران مۇڅ Ивринди мухъ (İvrindi) - ئێورێندێ مۇڅ Кепсут мухъ (Kepsut) - كېفسۇت مۇڅ Маняс мухъ (Manyas) - مانياس مۇڅ Мармар мухъ (Marmara) - مارمار مۇڅ Саваштепи мухъ (Savaştepe) - ساواشتېفێ مۇڅ Синдирги мухъ (Sındırgı) - سێندێرڬێ مۇڅ Сусурлук мухъ (Susurluk) - سۇسۇرلۇك مۇڅ Бичелик ракьалълъул мухъал بێچېلێك راڨاڷۇل مۇڅال Билечик мухъ (Bilecik) - بێلېچێك مۇڅ Бозююк мухъ (Bozüyük) - بۈزيۇيۇك مۇڅ Голбазари мухъ (Gölpazarı) - ڬۈلبازارێ مۇڅ ИнхIиссар мухъ (İnhisar) - ئێنحێصار مۇڅ ГIусманэли мухъ (Osmaneli) - عۇسمانئېلێ مۇڅ Базарэри мухъ (Pazaryeri) - بازاريېرێ مۇڅ Согъут мухъ (Söğüt) - سۈغۇت مۇڅ Енибазар мухъ (Yenipazar) - يېنێبازار مۇڅ Бурса ракьалълъул мухъал بۇرسا راڨاڷۇل مۇڅال Бююкорхан мухъ (Büyükorhan) - بۇيۇكۈرخ ان مۇڅ Гемлик мухъ (Gemlik) - ڬېملێك مۇڅ Гурсу мухъ (Gürsu) - ڬۇرسۇ مۇڅ Гьарманчик мухъ (Harmancık) - هارمانچێك مۇڅ Инегол мухъ (İnegöl) - ئێنېڬۈل مۇڅ Изник мухъ (İznik) - ئێزنێك مۇڅ Хъарачаби мухъ (Karacabey) - څاراچابێ مۇڅ Келес мухъ (Keles) - كېلېس مۇڅ Кестел мухъ (Kestel) - كېستېل مۇڅ Мудан мухъ (Mudanya) - مۇدان مۇڅ МустIапакамалбаша (Mustafakemalpaşa) - مۇسطافاكامالباشا مۇڅ Нилупер мухъ (Nilüfer) - نێلۇفېر مۇڅ Оргьанэли мухъ (Orhaneli) - ئۈرهانئېلێ مۇڅ Оргьангъази мухъ (Orhangazi) - ئۈرهانغازێ مۇڅ ГIусмангъази мухъ (Osmangazi) - غۇسمانغازێ مۇڅ Енишагьар мухъ (Yenişehir) - يېنێشاهار مۇڅ Йилдирим мухъ (Yıldırım) - يێلدێرێم مۇڅ Истанбул шагьаралълъул мухъал ئێستانبۇل شاهاراڷۇل مۇڅال Авчилар мухъ (Avcılar) - اوچێلار مۇڅ Адалар мухъ (Adalar) - ادالار مۇڅ Арнавуткой мухъ (Arnavutköy) - ارناوۇتكۈي مۇڅ Аташагьар мухъ (Ataşehir) - اتاشاهار مۇڅ Багъчилар мухъ (Bağcılar) - باغچێلار مۇڅ Байрамбаша мухъ (Bayrampaşa) - بايرامباشا مۇڅ Бакиркой мухъ (Bakırköy) - باكێركۈي مۇڅ Бахчелиэвлер мухъ (Bahçelievler) - با خچېلێئېولېر مۇڅ Башакшагьар мухъ (Başakşehir) - باشاكشاهار مۇڅ Бейкоз мухъ (Beykoz) - بېيكۈز مۇڅ Бейликдуз мухъ (Beylikdüzü) - بېيلێكدۇز مۇڅ Бейогълу мухъ (Beyoğlu) - بېيئۈغلۇ مۇڅ Бешикташ мухъ (Beşiktaş) - بېشێكتاش مۇڅ Бююкчакмачи мухъ (Büyükçekmece) - بۇيۇكچاكماچێ مۇڅ ГъазигIусманпаша мухъ (Gaziosmanpaşa) - غازێعۇسمانفاشا مۇڅ Гунгорен мухъ (Güngören) - ڬۇنڬۈرېن مۇڅ Зайтунбурун мухъ (Zeytinburnu) - زايتۇنبۇرۇن مۇڅ Къадикой мухъ (Kadıköy) - قادێكۈي مۇڅ Хъартал мухъ (Kartal) - څارتال مۇڅ Кучукчакмачи мухъ (Küçükçekmece) - كۇچۇكچاكماچێ مۇڅ Кагъатхана мухъ (Kağıthane) - كاغاتخانا مۇڅ Малтепи мухъ (Maltepe) - مالتېفێ مۇڅ Пендик мухъ (Pendik) - فېندێك مۇڅ Санжактепи мухъ (Sancaktepe) - سانجاكتېفێ مۇڅ Сариер мухъ (Sarıyer) - سارێيېر مۇڅ Силиври мухъ (Silivri) - سێاێورێ مۇڅ СултIанбейли мухъ (Sultanbeyli) - سۇلطانبېيلێ مۇڅ СултIангъази мухъ (Sultangazi) - سۇلطانغازێ مۇڅ Тузла мухъ (Tuzla) - تۇزلا مۇڅ ГIумрани мухъ (Ümraniye) - عۇمرانێ مۇڅ Ускудар мухъ (Üsküdar) - ئۇسكۇدار مۇڅ ПатихI мухъ (Fatih) - فاتێح مۇڅ Чаталча мухъ (Çatalca) - چاتالچا مۇڅ Чакмакой мухъ (Çekmeköy) - چاكماكۈي مۇڅ Шили мухъ (Şile) - شێلێ مۇڅ Шишли мухъ (Şişli) - شێشاێ مۇڅ Эсенлер мухъ (Esenler) - ئېسېنلېر مۇڅ Эсенюрт мухъ (Esenyurt) - ئېسېنيۇرت مۇڅ АюбсултIан мухъ (Eyüpsultan) - ايۇبسۇلطان مۇڅ Кожали ракьалълъул мухъал كۈجالێ راڨاڷۇل مۇڅال Деринчи мухъ (Derince) - دېرێنچێ مۇڅ Гебзи мухъ (Gebze) - ڬېبزێ مۇڅ Голчук мухъ (Gölcük) - ڬۈلچۇك مۇڅ Измит мухъ (İzmit) - ئێزمێت مۇڅ Кандира мухъ (Kandıra) - كاندێرا مۇڅ Хъарамурсел мухъ (Karamürsel) - څارمۇرسېل مۇڅ Корпез мухъ (Körfez) - كۈرفېز مۇڅ Картепи мухъ (Kartepe) - كارتېفێ مۇڅ Башисхъала мухъ (Başiskele) - باشێسڅالا مۇڅ Чайирив мухъ (Çayırova) - چايێرێو مۇڅ Диловаси мухъ (Dilovası) - دێلۈواسێ مۇڅ Дарижа мухъ (Darıca) - دارێجا مۇڅ Хъирхъларэли ракьалълъул мухъал څێرڅلارئېلێ راڨاڷۇل مۇڅال Бабаэски мухъ (Babaeski) - بابائېسكێ مۇڅ Демиркой мухъ (Demirköy) - دېمێركۈي مۇڅ Хъирхъларэли мухъ (Kırklareli) - څێرڅ لارئېلێ مۇڅ Копчаз мухъ (Kofçaz) - كۈفچاز مۇڅ Лелебургас мухъ (Lüleburgaz) - لېلېبۇرڬاس مۇڅ Пегьливанкой мухъ (Pehlivanköy) - فېهلێوانكۈي مۇڅ ПинархIиссар мухъ (Pınarhisar) - فێنارحێصار مۇڅ Визи мухъ (Vize) - وێزێ مۇڅ Ссакъар ракьалълъул мухъал صاقار راڨاڷۇل مۇڅال Адабазари мухъ (Adapazarı) - ادابازارێ مۇڅ Акязи мухъ (Akyazı) - اكيازێ مۇڅ ГIарипи мухъ (Arifiye) - عارێفێ مۇڅ Паризли мухъ (Ferizli) - فارێزلێ مۇڅ Эренлер мухъ (Erenler) - ئېرېنلېر مۇڅ Гайви мухъ (Geyve) - ڬايوۇ مۇڅ Ххандакъ мухъ (Hendek) - خانداق مۇڅ Хъарапурчек мухъ (Karapürçek) - څارافۇرچېك مۇڅ Хъарасу мухъ (Karasu) - څاراسۇ مۇڅ Хъайнарчи мухъ (Kaynarca) - څاينارچێ مۇڅ Кожаали мухъ (Kocaali) - كۈجائالێ مۇڅ Памукав мухъ (Pamukova) - فامۇكاو مۇڅ Ссапанча мухъ (Sapanca) - صافانچا مۇڅ Сердиван мухъ (Serdivan) - سېردێوان مۇڅ Сугъутли мухъ (Söğütlü) - سۇغۇتلێ مۇڅ Таракли мухъ (Taraklı) - تاراكلێ مۇڅ

Хь % Хьаг чIчIегIерабгIаги, хъахIал ххинкIал релъуна, щакъи чIчIегIерабгIаги, хъахIаб кагъат басуна. Хьагида лълъурани, лахI бахуна, квешав чигун лIугьани, квешлъи бахуна. Хьагил хIал галида лъала, рукъалълъул хIал жанив вугессда лъала. Хьагил цIири гуреб цIцIогьохъе бертин, цIцIалкIил кIутIи гуреб балъгояб ригьин. Хьагинире рачIел ххинкIал хьагинир ратилищила. Хьагинисса гелгIанги камуларев. Хьамараб дудего буссунеб. Хьандон гIадамал холелани, ярагъ къваригIинароан. Хьаралда рекъонила хуриссаги бачIунеб. Хьаралълъуб хьараб бижулеб, питна бекьани, питна бижулеб. Хьиндалаз ххинкIал бакъде рахъулелила, ражи хьонде тIолебила. Хьитаз гьабураб чакмабаз кунеб. Хьитал къваридав чи – нух къваридав чи. Хьитал тIадго гIор бахунге. ХьодолI анкьго дару бугебила. Хьон къадараб хурул рижи къадараб. ХьонбакIил бутIрул гIадин, цоцаздасса кьурун руссарал росс-лълъадиялда асскIобалдасса кьурул нохъодаго лълъикIила. Хьонлъуда бакъваралдасса бакълъул гIатIояб лълъикIабила (цIул). Хьопода кьуричIони, тIилида бекизе кIолареб. ХьуйидалIго гьечIеб гIанкIкI – цIетIа лъураб гереги. Хьул лъурассул хIакъалдасса цIунаги. Хьул ххалат, хIалтIи къокъ. Хьул – ххалатаб жо, заман – къокъаб жо (Хьул ххалатаб жо, ххиял гIемераб жо). Хьул ххалатабила, хвел гIагарабила. Хьулал – рахъ-рахъалде щущан, хвел – гьезде чан къан. Хьулалълъул къвачIа ххалатаб жойила (Хьул ххалатаб жойила). ХьуцIцIал гIемералълъур иццал гIемерал, иццал гIемералълъур лъарал гIемерал. ХьуцIцIилI къараб хIамие бетIергьанчияссул гурони цIцIайи щолареб.