
﷽
دۇن ماعارۇلاو وۇڬۈ
ДУН МАГIАРУЛАВ ВУГО
dun mafarulaw wugo
Н n
- 
На бокьарассе – на, никIкI бокьарассе – никIкI. - 
na boparaSe - na, niJ - boparaSe - niJ. 
 
- 
- 
На лълъикIаб ссунтIур ххалатаб, гIака лълъикIаб гьанарачIчI ххалатаб. - 
na :ijab SunTur {alatab, faka :ijab hanaraZ {alatab. 
 
- 
- 
На тIогьода чIчIола, тIутI къеда чIчIола. - 
na Tohoda Zola, TuT qeda Zola. 
 
- 
- 
На – тIогьоде, тIутI – гъоссоде. - 
na - Tohode, TuT - voSode. 
 
- 
- 
Нагагь жиб хванани, гIадамал лълъиццадай къосинарилаян ургъел чIванила хераб щайтIаналда. МахIги ургъел чIвагейин, мун хвани, гьел къосинаризе желкьал ругелъулан абурабила гьелълъул россасс. - 
nagah $ib [wanani, fadamal :iCaday qosinarilayan urvel zwanila [erab &ayTanalda. ma\gi urvel zwageyin, mun [wani, hel qosinari#e $elpal ruge;ulan aburabila he:ul roSaS. 
 
- 
- 
Нагагь ккелеб лъаларилан, лъабго хьит гьабизабурабила. - 
nagah Keleb ;alarilan, ;abgo %it habi#aburabila. 
 
- 
- 
Нагагьаб балагьалдассаги цIунаги, заман щвечIеб хвелалдассаги цIунаги. - 
nagahab balahaldaSagi `unagi, #aman &wezeb [welaldaSagi `unagi. 
 
- 
- 
Наги тIутIги цадахъ хIалтIуларел. - 
nagi TuTgi cada] \alTularel. 
 
- 
- 
Нагизил къватIал руччун рукIаго, роцIцIаде божи лъоге. - 
nagi#il qwaTal ruXun rujago, ro~ade bo$i ;oge. 
 
- 
- 
НагIадалаялълъул бетIер чIахъаги! - 
nafadalaya:ul beTer za]agi! 
 
- 
- 
Надиршагьассул боял кутакал, чабхъенал гьаризе магIарулал цIакъал. - 
nadir^ahaSul boyal kutakal, xab]enal hari#e mafarulal `aqal. 
 
- 
- 
Наиб аралълъуссан нукарги ине кколевила. - 
naib ara:uSan nukargi ine Kolewila. 
- 
ГIарахъмегIер къотIун, цо росулIе берталIе унел рукIанила наибги гьессул нукарги. Наиб ригь арав чи вукIанила, нукарин абуни гIолохъанчи вукIанила. Анила къоги, щванила сордоги. 
- 
fara]mefer qoTun, co rosu/e berta/e unel rujanila naibgi heSul nukargi. naib rih araw xi wujanila, nukarin abuni folo]anxi wujanila. anila qogi, &wanila sordogi. 
- 
Ццеве-ццеве наибги, ххаду-ххадув нукарги вукIанила. Цо заманалдассан гьал цо хIоринире кканила. Чанго гали лълъелIан тIамун ххадуб, наибасс абунила. 
- 
Cewe-Cewe naibgi, {adu-{aduw nukargi wujanila. co #amanaldaSan hal co \orinire Kanila. xango gali :e/an Tamun {adub, naibaS abunila. 
- 
- Я вацц, дунни канлъи бихьичIого, ккун ватилин хIориниве. ГIолохъанав мунгIаги кин гьаниве ккарав? 
- 
- ua waC, dunni kan;i bi%izogo, Kun watilin \oriniwe. folo]anaw munfagi kin haniwe Karaw? 
- 
Нукарасс абунила, Наиб аралълъуссан нукарги ине ккола! – ян. 
- 
nukaraS abunila, naib ara:uSan nukargi ine Kola! - yan. 
 
- 
- 
Найицца тIегь кванала, - 
ТIотIоцца гъвесс кванала. 
- 
ГъоссолI букIун тIотIоцца 
- 
ТIогьолI бугеб наялде, 
- 
Дун лъаларищ, гьвел роццан, 
- 
Рогьо къабихIаб бала. 
- nayiCa Teh kwanala,
- ToToCa vweS kwanala.
- voSo/ bujun ToToCa
- Toho/ bugeb nayalde,
- dun ;alari&, hwel roCan,
- roho qabi\ab bala.
- 
Кицилъун лIугьарал гьал мухъал руго пасихIлъиялълъул цIцIар арав Инххосса ГIалихIажияссул. Гьесс гьал рагIаби абун руго, кIал квешай мадугьалалълъ, рогьоги бан, цIакъго жив инжит гьавураб меххалълъ. 
 
- 
 
- 
- 
НаккдалI баххчун варани тIубаларо. - 
naKda/ ba{xun warani Tubalaro. 
 
- 
- 
НаккдалI каржин къинлъарабила, ххарилI борохь къинлъарабила. - 
naKda/ kar$in qin;arabila, {ari/ boro% qin;arabila. 
 
- 
- 
Накку гьечIеб гьороре къадакаби унаро, гIатI-тIехх гьечIеб къвачIиде гIункIкIаз къассд гьабуларо. - 
naKu hezeb horore qadakabi unaro, faT-Te{ hezeb qwazide funJa# qaSd habularo. 
 
- 
- 
Накку хъирщун, мугь бищун, - 
Наккдагьороб букIаго, 
- 
ТIил речIчIун, бохх бекана, 
- 
Жул речIчIун, бер бахъана. 
- 
naKu ]ir&un, muh bi&un, 
- 
naKdahorob bujago, 
- 
Til reZun, bo{ bekana, 
- 
$ul reZun, ber ba]ana. 
 
- 
- 
Наку щвараб меххалълъ щибго кьурдула. - 
naku &warab me{a: &ibgo purdula. 
 
- 
- 
НакIкI гьечIого цIцIад балареб, цIцIорол гIор щвечIого хур бачIунареб. - 
naJ hezogo ~ad balareb, ~orol for &wezogo [ur bazunareb. 
 
- 
- 
НакIкIаз тIанчIи риччани, кьерхен ххалалъулеб. - 
naJa# Tanzi riXani, per[en {ala;uleb. 
 
- 
- 
НакIкIал тIад тIупараб кьурул гIус гIадин. - 
naJal Tad Tu_arab purul fus fadin. 
 
- 
- 
НакIкIигъотIода пихъ бижуларо. - 
naJivoToda _i] bi$ularo. 
 
- 
- 
НакIкIикартIиниссан бакъ баккиларо, къарумассдассан жо баккиларо. - 
naJikarTiniSan baq baKilaro, qarumaSdaSan $o baKilaro. 
 
- 
- 
НакIкIицца цIцIадги бакI бихьун гурони кьолареб, бакъул канлъиги киназего бащад щолареб. - 
naJiCa ~adgi baj bi%un guroni polareb, baqul kan;igi kina#ego ba&ad &olareb. 
 
- 
- 
Налъи бецIичIого доб дунялалде аравги, кIудияб мунагьги гьабун арав чийила. - 
na;i be`izogo dob dunyalalde arawgi, judiyab munahgi habun araw xiyila. 
 
- 
- 
Налъи бугев къурав, къо бугев бергьарав. - 
na;i bugew quraw, qo bugew berharaw. 
 
- 
- 
Налъи бугелълъубе кьезе кIоларев, кьвагьи бугелълъуве ине кIоларев. - 
na;i buge:ube pe#e jolarew, pwahi buge:uwe ine jolarew. 
 
- 
- 
Налъи гьабизе бигьаяб жо бугоан, бецIизе кколеб къо бачIунаребани. - 
na;i habi#e bihayab $o bugoan, be`i#e Koleb qo bazunarebani. 
 
- 
- 
Налъи гьабуна – гьудуллъи хвана. - 
na;i habuna - hudul;i [wana. 
 
- 
- 
Налъи гьечIев чи – бечедав чи, дагIба-къецц гьечIеб рукъ – рагьараб алжан. - 
na;i hezew xi - bexedaw xi, dafba-qeC hezeb ruq - raharab al$an. 
 
- 
- 
Налъи тIубан хварав алжаналълъуве реххулевила. - 
na;i Tiban [waraw al$ana:uwe re{ulewila. 
 
- 
- 
Налъи холареб, би бакъвалареб. - 
na;i [olareb, bi baqwalareb. 
 
- 
- 
Налъуе босулареб рагIи, гIадан божулареб гIумру. - 
na;uye bosulareb rafi, fadan bo$ulareb fumru. 
 
- 
- 
Налъукье ккарав эмен васассеги вокьуларев. - 
na;upe Karaw emen wasaSegi wopularew. 
 
- 
- 
Налъул берцинлъи бецIийила. - 
na;ul bercin;i be`iyila. 
 
- 
- 
Налъул хIуби бекулареб. - 
na;ul \ubi bekulareb. 
 
- 
- 
Налъуцца чи бечелъуларев, бичалълъ рукъ ццебетIолареб. - 
na;uCa xi bexe;ularew, bixa: ruq CebeTolareb. 
 
- 
- 
Намус билизегIан бетIер ками лълъикI. - 
namus bili#efan beTer kami :ij. 
 
- 
- 
Намус бичани, мун чи вукIунарев, чилъи хвани, дур багьа букIунареб. - 
namus bixani, mun xi wujunarew, xi;i [wani, dur baha bujunareb. 
 
- 
- 
Намус гьечIеб черххалдассаги цIунаги, чи божулареб гIумруялдассаги цIунаги. - 
namus hezeb xer{aldaSagi `unagi, xi bo$ulareb fumruyaldaSagi `unagi. 
 
- 
- 
Намусалда хъубаб тIанкI лъезе тоге, нахъе бацIцIине захIмалъула. - 
namusalda ]ubab Tanj ;e#e toge, na]e ba~ine #a\ma;ula. 
 
- 
- 
Намусалълъе нугI хIажалъуларебила. - 
namusa:e nuf \a$a;ularebila. 
 
- 
- 
Намусалълъул лагълъунги напсалълъул хханлъунги вукIине ккола бихьинчи. - 
namusa:ul lav;ungi na_sa:ul {an;ungi wujine Kola bi%inxi. 
 
- 
44. Намусги цIунани, черххги цIунани, чияр ракI релълъараб къо бачIунареб.
- 
namusgi `unani, xer{gi `unani, xiyar raj re:arab qo bazunareb. 
45. Напакъа ххараб сордо – ххинкIал чIахIияб сордо.
- 
na_aqa {arab sordo - {injal za\iyab sordo. 
46. Насибалдасса ратIалъиларо, гIажалалдасса ххвассарлъиларо.
- 
nasibaldaSa raTa;ilaro, fa$alaldaSa {waSar;ilaro. 
47. Насслу гьечIев эмен – гьан гьечIеб ракьа.
- 
naSlu hezew emen - han hezeb rapa. 
48. Нах гIемерлъунилан, карщ холареб.
- 
na[ femer;unilan, kar& [olareb. 
49. Нах дараялда бахунге, къохьода бахе, ссадакъа бечедазе кьоге, мискинзабазе кье.
- 
na[ darayalda ba[unge, qo%oda ba[e, Sadaqa bexeda#e poge, miskin#aba#e pe. 
50. Нах кваниги – хIажатххана, хIан кваниги – хIажатххана.
- 
na[ kwanigi - \a$at{ana, \an kwanigi - \a$at{ana. 
51. Нах тIад кколеб, риди гъоркь кколеб.
- 
na[ Tad Koleb, ridi vorp Koleb. 
52. Нахуда букIараб гьой чуруде ккани, чури хIехьолеб, чуруда букIараб гьой нахуде ккани, нах хIехьолареб.
- 
na[uda bujarab hoy xurude Kani, xuri \e%oleb, xuruda bujarab hoy na[ude Kani, na[ \e%olareb. 
53. НахулI букIараб гел лълъелI чIчIарабила, лълъелI букIараб гел нахулI чIчIечIебила.
- 
na[u/ bujarab gel :e/ Zarabila, :e/ bujarab gel na[u/ Zezebila. 
54. НахулIе квер биччарай, квасулIе бохх биччарай.
- 
na[u/e kwer biXaray, kwasu/e bo{ biXaray. 
55. Нахъ буссун дудаго речIчIулеб чIор реххуге.
- 
na] buSun dudago reZuleb zor re{uge. 
56. Нахъа букIунеб куйдасса кодоб бугеб гIечго лълъикI.
- 
na]a bujuneb kuydaSa kodob bugeb fexgo :ij. 
57. Нахъа мунго рекIекълъулеб рагIи бицунге.
- 
na]a mungo rejeq;uleb rafi bicunge. 
58. Нахъа ххутIараб боцIцIи бацIицца чIвалеб.
- 
na]a {uTarab bo~i ba`iCa zwaleb. 
59. Нахъарукъалда рахал гьечIев (рагIи жаниб лъезе кIоларев чи).
- 
na]aruqalda ra[al hezew (rafi $anib ;e#e jolarew). 
60. Нахъассан кIалъалев чи камуларев, чорокаб мацIцI камулареб.
- 
na]aSan ja;alew xi kamularew, xorokab ma~ kamulareb. 
61. Нахъассан чухъа ккурассул чухъил квенчIчIел дуццаги ккве.
- 
na]aSan xu]a KuraSul xu]il kwenZel duCagi Kwe. 
62. Нахъе бахъа, мискинлъи, диеги бакI биччаян абурабила чахъдацца.
- 
na]e ba]a miskin;i, diyegi baj biXayan aburabila xa]daCa. 
- 
ВукIун вуго цо мискинчи. Гьессул рукъалълъул ункъабго бокIонги ккун букIун буго мискинлъиялълъ. Гьесс босун буго цо чахъу. Цо заманалдассан чахъдацца абун буго бокIон ккун чIчIараб мискинлъиялда. 
- 
wujun wugo co miskinxi. heSul ruqa:ul unqabgo bojongi Kun bujun bugo miskin;iya:. heS bosun bugo co xa]u. co #amanaldaSan xa]daCa abun bugo bojon Kun Zarab miskin;iyalda. 
- 
- Нахъе бахъа гьенисса, гьеб бакI дие дунго гIодоб чIчIезе къваригIун буго, – ян. Мискинлъи къватIибе ун буго. Цоги бокIоналде унги, чахъдацца абун буго, жиндир тIанчIиеги бакI теян. Нахъеги жиндирго нухиялълъе, ххадубги тIанчIил нухиялълъе цо-цоккун бокIналги рахъулаго, гьелълъ мискинлъи киссаго нахъе гъун буго. 
- 
- na]e ba]a heniSa, heb baj diye dungo fodob Ze#e qwarifun bugo, - yan. miskin;i qwaTibe un bugo. cogi bojonalde ungi, xa]daCa abun bugo, $indir Tanziyegi baj teyan. na]egi $indirgo nu[iya:e, {adubgi Tanzil nu[iya:e co-coKun bojnalgi ra]ulago, he: miskin;i kiSago na]e vun bugo. 
63. Нахъе валагьун, гьури биччай, ццеве валагьун, гьорчо биччай.
- 
na]e walahun, huri biXay, Cewe walahun, horxo biXay. 
64. Нахъе лъуна – батана, бичун ана – камуна.
- 
na]e ;una - batana, bixun ana - kamuna. 
65. Нахъе лъураб жо лъималазегIаги батулеб.
- 
na]e ;urab $o ;imala#efagi batuleb. 
66. Нахъе нух къокъаб букIунебила.
- 
na]e nu[ qoqab bujunebila. 
67. Нахъе тараб квен катицца унеб.
- 
na]e tarab kwen katiCa uneb. 
68. Нахъе тараб порччое гьобол лълъикIав вачIунев.
- 
na]e tarab _orXoye hobol :ijaw wazunew. 
69. Нахъе цIцIодорлъизе бихьараб батагиян абурабила царацца бацIида.
- 
na]e ~odor;i#e bi%arab batagiyan aburabila caraCa ba`ida. 
70. Нахъеги рагьизе кколеб рагьу бекиледухъ къаге.
- 
na]egi rahi#e Koleb rahu bekiledu] qage. 
71. Нахъеккей – нич.
- 
na]eKey - nix. 
72. Нахъияссул хIетI ххеххаб, тушманассул квер ххеххаб.
- 
na]iyaSul \eT {e{ab, tu^manaSul kwer {e{ab. 
73. Нахърател гьечIого, гьабураб дунял – бухъулаго квараб къвали.
- 
na]ratel hezogo, haburab dunyal - bu]ulago kwarab qwali. 
74. Нахърател лъимал гIиссин рукIаго гьабе.
- 
na]ratel ;imal fiSin rujago habe. 
75. НацIцI чIвазе зар къваригIунареб.
- 
na~ zwa#e #ar qwarifunareb. 
76. НацIцIал гъана, тIигьа бана.
- 
na~al vana, Tiha bana. 
77. НацIцIида ццин бахъун, цIцIаха цIадае реххулареб.
- 
na~ida Cin ba]un, ~a[a `adaye re{ulareb. 
78. НацIцIие квешезе цIцIаха бухIарабила.
- 
na~iye kwe^e#e ~a[a bu\arabila. 
79. НацIцIие хIалае хIанкIич бахъараб.
- 
na~iye \alaye \anjix ba]arab. 
80. НацIцIицца къо гуккараб, къвалуцца бо гуккараб.
- 
na~iCa qo guKarab, qwaluCa bo guKarab. 
81. Наял рагъила – гьоцIцIо тIагIина, гIадамал рагъила – рукъ тIеренлъила.
- 
nayal ravila - ho~o Tafina, fadamal ravila - ruq Teren;ila. 
82. Некьида некь бижулеб, мичIчIида мичIчI бижулеб.
- 
nepida nep bi$uleb, miZida miZ bi$uleb. 
83. НекIо лъимадасса лъимаде бихьулеб букIарабила бадибчIвай, гьанже бадисса бадибе бихьулеб бугила.
- 
nejo ;imadaSa ;imade bi%uleb bujarabila badibzway, han$e badiSa badibe bidibe bi%uleb bugila. 
84. НекIссияб гIумру анищ, гьанжессеб гIакълу анищ! (НекIссиял сонал анищ, жакъассеб гIакълу анищ!)
- 
nejSiyab fumru ani&, han$eSeb faqlu ani&! (nejSiyal sonal ani&, $aqaSeb faqlu ani&!) 
85. НекIссияб сон гуро, сонссияб къо гуро.
- 
nejSiyab son guro, sonSiyab qo guro. 
86. НекIссияб сонги букIунареб, сонссияб къоги букIунареб.
- 
nejSiyab songi bujunareb, sonSiyab qogi bujunareb. 
87. Нечарав хIажиясс хIеж борххулареб.
- 
nexaraw \a$iyaS \e$ bor{ulareb. 
88. Нечарассе хIетI кьурав, хIинкъарассе ракI кьурав.
- 
nexaraSe \eT puraw, \inqaraSe raj puraw. 
89. Нечоларищин мун, гьедигIан цIакъ бади-бадиссан баккун букIинеян абурабила къадкида. Нечани жиндие чед щоларилан абурабила къадкицца.
- 
nexolari&in mun, hedifan `aq badi-badiSan baKun bujineyan aburabila qadkiCa. nexani $indiye xed &olarilan aburabila qadkiCa. 
90. Нигат бихьун гIамалила, гIамал бихьун жазайила.
- 
nigat bi%un famalila, famal bi%un $a#ayila. 
91. НигIматазул бетIер-чед, чилъиялълъул бетIер – намус.
- 
nifmata#ul beTer-xed, xi;iya:ul beTer - namus. 
92. НигIматазул кIулги – мацIцI, балагьазул кIулги – мацIцI.
- 
nifamata#ul julgi - ma~, balaha#ul julgi - ma~. 
93. «Нижецца бекьана!» – ян абурабила хур бекьулелълъул оцол лIаратIа рещтIараб тIотIоцца.
- 
«ni$eCa bepana!» - yan aburabila [ur bepule:ul ocol /araTa re&Tarab ToToCa. 
94. Низам гьечIеб бодуе рагъда талихI кьолареб.
- 
ni#am hezeb boduye ravda tali\ polareb. 
95. НилI кьижаниги, мегъ кьижулареб.
- 
ni/ pi$anigi, mev pi$ulareb. 
96. НилI кьижидалила царгъинире гIункIкIал раккулел.
- 
ni/ pi$idalila carvinire funJal raKulel. 
97. «НилI кIиялго ращалъизе, цо анцIго шагьиги тIаде жубай», – ян гьарарабила мискинав вехьасс мегIер-гIалахго цIураб гIи бугев бечедав чияссда (...мусру босизе камураб 10 шагьи).
- 
«ni/ jiyalgo ra&a;i#e, co an`go ^ahigi Tade $ubay», - yan hararabila miskinaw we%aS mefer-fala[go `urab fi bugew bexedaw xiyaSda (...musru bosi#e kamurab 10 ^ahi). 
98. НилI рокьуларезда бугIа рихаги.
- 
ni/ ropulare#da bufa ri[agi. 
99. НилI рокьулел гьурмахъ ралагьулел, рокьуларел ратIлихъ ралагьулел.
- 
ni/ ropulel hurma] ralahulel, ropularel raTli] ralahulel. 
100. НилI рокьулелги нилIее бокьухъе ххутIаги, нилI рокьуларелги нилIее бокьухъе ххутIаги.
- 
ni/ ropulelgi ni/eye bopu]e {uTagi, ni/ ropularelgi ni/eye bopu]e {uTagi. 
101. НилI хъурмидасса хIинкъулел ратани, хъумур нилIедасса нусцIцIул хIинкъулеб.
- 
ni/ ]urmidaSa \inqulel ratani, ]umur ni/edaSa nus~ul \inquleb. 
102. НилI чиялълъуре ани, нилIер хIал чияда лъала, чи нилIеде вачIани, гьессул хIал нилIеда лъала.
- 
ni/ xiya:ure ani, ni/er \al xiyada ;ala, xi ni/ede wazani, heSul \al ni/eda ;ala. 
103. «НилIги магIарда гIала къинлъун гьарурал чагIи гурелълъулхха», - ян абурабила гIандиссесс.
- 
«ni/gi mafarda fala qin;un harural xafi gure:ul{a» - yan aburabila fandiSeS. 
104. НилIго нилIехъангойилан абулебила гIатIаххинкIазги.
- 
ni/go ni/e]angoyilan abulebila faTa{inja#. 
105. НилIго рижараб бакI – ссверун алжан, бакьулI хIеж.
- 
ni/go ri$arab baj - Swerun al$an, bapu/ \e$. 
106. НилIго херлъаниги, ракI бахIарго букIунебила.
- 
ni/go [er;anigi, raj ba\argo bujunebila. 
107. НилIеда бихьичIеб беццассда бихьун батулебила, нилIеда рагIичIеб гIинкъассда рагIун батулебила.
- 
ni/eda bi%izeb beCaSda bi%un batulebila, ni/eda rafizeb finqaSda rafun batulebila. 
108. НилIеда гьикъун гуребила талихIги балагьги бачIунеб.
- 
ni/eda hiqun gurebila tali\gi balahgi bazuneb. 
109. НилIеда лъалелдасса лъалареб гIемер букIунебила.
- 
ni/eda ;aleldaSa ;alareb femer bujunebila. 
110. НилIеда лълъикI бихьараб балагьалълъе батула, квешабилан ккарабги лълъикIлъиялде буссуна.
- 
ni/eda :ij bi%arab balaha:e batula, kwe^abilan Karabgi :ij;iyalde buSuna. 
111. НилIеда ракь кIочани, ракьалда нилIги кIочонел.
- 
ni/eda rap joxani, rapalda ni/gi joxonel. 
112. НилIеда сон рекъечIони, соналда нилI рекъезе ккола.
- 
ni/eda son reqezoni, sonalda ni/ reqe#e Kola. 
113. НилIедего цIцIачIеб цIцIахдацца нилI ххинлъуларел
- 
ni/edego ~azeb ~a[daCa ni/ {in;ularel. 
114. НилIедасса бечедаб бакIалде ригьин гьабиялдасса, гьорода бадире ралагьун, кIущи лълъикIаб.
- 
ni/edaSa bexedab bajalde rihin habiyaldaSa, horoda badire ralahun, ju&i :ijab. 
115. НилIедасса къварилъиялда вугев чиго ватиладаян гьикъарабила, гамаги гъанкъун, цо хъорщода ххутIарав васасс инссуда. НилIедасса къварилъиялда вугин чIчIужуялълъул рокъов вугев россилан абурабила инссуцца.
- 
ni/edaSa qwari;iyalda wugew xigo watiladayan hiqarabila, gamagi vanqun, co ]or&oda {uTaraw wasaS inSuda. ni/edaSa qwari;iyalda wugin Zu$uya:ul roqow wugew roSilan aburabila inSuCa. 
116. НилIее бокьараб гуребила букIунеб, Аллагьасс хъварабила.
- 
ni/eye boparab gurebila bujuneb, allahaS ]warabila. 
117. НилIее гьалулареб хьагиниб гьвел бетIер белъа абе.
- 
ni/eye halulareb %aginib hwel beTer be;a abe. 
118. НилIее зарал гьечIони, инсан Аллагьасс вижахъе къабул гьавизе кколевила.
- 
ni/eye #aral hezoni, insan allahaS wi$a]e qabul hawi#e Kolewila. 
119. НилIее кIал кьолев, чияе ракI кьолев гьудулассдасса цIунаги.
- 
ni/eye jal polew, xiyaye raj polew hudulaSdaSa `unagi. 
120. НилIее пуй гуреб, гьорой хьвай гуреб.
- 
ni/eye _uy gureb, horoy %way gureb. 
121. НилIее хъвараб чияда бихьулареб.
- 
ni/eye ]warab xiyada bi%ulareb. 
122. НилIее чед гурев, чияе гурга гурев.
- 
ni/eye xed gurew, xiyaye gurew. 
123. НилIеего тараб – месед, течIого бицараб – гIарац.
- 
ni/eyego tarab - mesed, tezogo bicarab - farac. 
124. НилIер балагьалдасса чи цIунаги, чияр балагьалдасса нилI цIунаги.
- 
ni/er balahaldaSa xi `unagi, xiyar balahaldaSa ni/ `unagi. 
125. НилIер бихьун, чи кантIугеги, чияр бихьун, нилI кантIаги.
- 
ni/er bi%un, xi kanTugegi, xiyar bi%un, ni/ kanTagi. 
126. НилIер вугони – цIцIодор, чияр вугони – гIабдал.
- 
ni/er wugoni - ~odor, xiyar wugoni - fabdal. 
127. НилIер гIайиб чияда лъалеб, чияр гIайиб нилIеда лъалеб.
- 
ni/er fayib xiyada ;aleb, xiyar fayib ni/eda ;aleb. 
128. НилIер гIодизегIан, эбел чияр гIоди лълъикIаб.
- 
ni/er fodi#efan, ebel xiyar fodi :ijab. 
129. НилIер къвачIицца кквечIеб чияр таргьицца кколареб.
- 
ni/er qwaziCa Kwezeb xiyar tarhiCa Kolareb. 
130. НилIер кIалалълъ кквечIеб чияр кIутIбуз кколареб.
- 
ni/er jala: Kwezeb xiyar juTbu# Kolareb. 
131. НилIер лъимер – гъветI, лъимадул лъимер – пихъ.
- 
ni/er ;imer - vweT, ;imadul ;imer - _i]. 
132. НилIер хъахIба чияда лъалей, чияр хъахIба нилIеда лъалей (НилIер хъахIба - чияда, чияр хъахIба - нилIеда).
- 
ni/er ]a\ba xiyada ;aley, xiyar ]a\ba ni/eda ;aley (ni/er ]a\ba - xiyada, xiyar ]a\ba - ni/eda) 
133. НилIер хIалтIудасса Аллагьассул къоял гIемерал.
- 
ni/er \alTudaSa allahaSul qoyal femeral. 
134. НилIер чехь унтун букIин чияда лъалареб.
- 
ni/er xe% untun bujin xiyada ;alareb. 
135. НилIер чехьги бугилан, чияр тIеххги бугилан, чохьол чIоло бичуге.
- 
ni/er xe%gi bugilan, xiyar Te{gi bugilan, xo%ol zolo bixuge. 
136. НилIер чи хвей – тушманассе бертин.
- 
ni/er xi [wey - tu^manaSe bertin. 
137. НилIер-чияр чи лъазе, чи чIвалареб кьал ккаги, кьолбол гьуинлъи лъазе, холареб унти чIваги.
- 
ni/er-xiyar xi ;a#e, xi zwalareb pal Kagi, polbol huin;i ;a#e, [olareb unti zwagi. 
138. НилIерабго баххчун, чияраб гьурщун.
- 
ni/erabgo ba{xun, xiyarab hur&un. 
139. НилIерабго – чинква, чияраб – курак.
- 
ni/erabgo - xinkwa, xiyarab - kurak. 
140. НилIерал чияда лъалел, чиярал нилIеда лъалел.
- 
ni/eral xiyada ;alel, xiyaral ni/eda ;alel. 
141. НилIералго чинква гьарун, чиярал цIулакьо гьарун, хьвадугейила.
- 
ni/eralgo xinkwa harun, xiyaral `ulapo harun, %wadugeyila. 
142. НилIерго бакI – алжан, чияр бакI – жужахI.
- 
ni/ergo baj - al$an, xiyar baj - $u$a\. 
143. НилIерго васассул вас лIугьинчIони, нусалълъулги яс лIугьунарей.
- 
ni/ergo wasaSul was /unizoni, nusa:ulgi yas /uhunarey. 
144. НилIерго вугониги, чияр анищан ккаравги вукIуневила чи.
- 
ni/ergo wugonigi, xiyar ani&an Karawgi wujunewila xi. 
145. НилIерго гъоссодассанила нилIго хъущтIулел.
- 
ni/ergo voSodaSanila ni/go ]u&Tulel. 
146. НилIерго квенги кванан, нилIерго ретIелги ретIун, чияр ургъалида рукIунгейила.
- 
ni/ergo kwengi kwanan, ni/ergo reTelgi reTun, xiyar urvalida rujungeyila. 
147. НилIерго лаченалълъул чияр бакIалдасса бачIараб гъадилгIан къимат гьабуларебила.
- 
ni/ergo laxena:ul xiyar bajaldaSa bazarab vadilfan qimat habularebila. 
148. НилIерго лъарацца чияр гIурул хъуй рагIизе толаребила (нилIерго лъарал гьаракь бугони, чияр гIурул гьаракь рагIулареб)
- 
ni/ergo ;araCa xiyar furul ]uy rafi#e tolarebila (ni/ergo ;aral harap bugoni, xiyar furul harap rafulareb. 
149. НилIерго лъимал – “кIарчанал”, чияр лъимал – “гIадалал”.
- 
ni/ergo ;imal - "jarxamal", xiyar ;imal - "fadalal". 
150. НилIерго лъималги ццере тун, чияразда малълъаруларел.
- 
ni/ergo ;imalgi Cere tun, xiyara#da ma:arularel. 
151. НилIерго малъаз гIадин нилIер мугъ хъассулареб.
- 
ni/ergo ma;a# fadin ni/er muv ]aSulareb. 
152. НилIерго рукъ гIадаб бакI гьечIеб, хъизамалде гIадаб рекIелгъей букIунареб.
- 
ni/ergo ruq fadab baj hezeb, ]i#amalde fadab rejelvey bujunareb. 
153. НилIерго реццалълъ гIадин, чияр реццалълъ нилIее зарал гьабуларебила.
- 
ni/ergo reCa: fadin, xiyar reCa: ni/eye #aral habularebila. 
154. НилIерго хъорщода чиниги тун, чияр горда бугеб щагIида баххиллъуге.
- 
ni/ergo ]or&oda xinigi tun, xiyar gorda bugeb &afida ba{il;uge. 
155. НилIерго хьитинибе ккечIеб цIаялълъ хIетIе бухIуларо.
- 
ni/ergo %itinibe Kezeb `aya: \eTe bu\ularo. 
156. НилIерго хIал нилIеда лъала, чияр хIал чияда лъала.
- 
ni/ergo \al ni/eda ;ala, xiyar \al xiyada ;ala. 
157. НилIерго чарухъ чияр чакмаялдасса лълъикIаб.
- 
ni/ergo xaru] xiyar xakmayaldaSa :ijab. 
158. НилIерго чи – чинкир, чияр чи – курак.
- 
ni/ergo xi - xinkir, xiyar xi - kurak. 
159. НилIерго чияссда асскIове арав гIодулаго вачIуневила, чияда асскIове арав гIагIадулаго вачIуневила.
- 
ni/ergo xiyaSda aSjowe araw fodulago wazunewila, xiyada aSjowe araw fafadulago wazunewila. 
160. НилIерго чияссда гIайиб чIвани, «лъаларо валагь», – ан абулебила.
- 
ni/ergo xiyaSda fayib zwani, «;alaro walah», - an abulebila. 
161. НилIерго чияссул гIамал хераб оцол гIадаб букIунеб, чияр чияссул гIамал хIал кколареб басидул гIадаб букIунеб.
- 
ni/ergo xiyaSul famal [erab ocol fadab bujuneb, xiyar xiyaSul famal \al Kolareb basidul fadab bujuneb. 
162. НилIерго чияссул хIалтIудасса хIал хьолареб, чияцца гьабулеб гIемерлъун бихьулеб.
- 
ni/ergo xiyaSul \alTudaSa \al %olareb, xiyaCa habuleb femer;un bi%uleb. 
163. НилIерго чундул гIадал ясал – чияе, чияр пахълаби – нилIее.
- 
ni/ergo xundul fadal yasal - xiyaye, xiyar _a]labi - ni/eye. 
164. НилIерго ябучу чияр бекерухъаналдасса нусцIцIул лълъикIаб.
- 
ni/ergo yabuxu xiyar bekeru]analdaSa nus~ul :ijab. 
165. НилIецца вахине гохI балагьарасс нилI реххизе кIкIал балагьулебила.
- 
ni/eCa wa[ine go\ balaharaS ni/ re{i#e Jal balahulebila. 
166. НилIецца лъималазе цо гьересси бицани, лъималаз нилIее къого бицунеб.
- 
ni/eCa ;imala#e co hereSi bicani, ;imala# ni/eye qogo bicuneb. 
167. НилIецца ракь цоцIцIул маххссараде ккуни, ракьалълъ нилI нусцIцIул кколел.
- 
ni/eCa rap co~ul ma{Sarade Kuni, rapa: ni/ nus~ul Kolel. 
168. НилIецца цIцIали лъабго къоялълъ тани, цIцIалиялълъ нилI лъабго моцIцIалълъ тола.
- 
ni/eCa ~ali ;abgo qoya: tani, ~aliya: ni/ ;abgo mo~a: tola. 
169. НилIецца чIолорхъо бачIеб чияр чол ургъел гьабизе кколареб.
ni/eCa zolor]o bazeb xiyar xol urvel habi#e Kolareb
170. НилIеццаго абураб берцинаб, чияцца абураб ссурукъаб.
- 
ni/eCago aburab bercinab, xiyaCa aburab Suruqab. 
171. НилIеццаго гьабичIеб нилIее батулареб.
ni/eCago habizeb ni/eye - :ijab, xiyaCa habun&inab - kwe^ab.
- 
НилIеццаго гьабунщинаб – лълъикIаб, чияцца гьабунщинаб – квешаб. 
172. Нисул даран лъалев, дадил хIал лъалев.
- 
nisul daran ;alew, dadil \al ;alew. 
173. Нису тIамун тIехх кванан рукIин лълъикI, тIад вугев чияссе наку чIвазегIан.
- 
nisu Tamun Te{ kwanan rujin :ij, Tad wugew xiyaSe naku zwa#efan. 
174. Нису тIамун тIеххгIагийищин гьезул гьечIебилан абурабила Бахху-бикацца.
- 
nisu Tamun Te{fagiyi&in he#ul hezebilan aburabila ba{u-bikaCa. 
- 
Аваразул ххан Бахху-бикада бицарабила хханлъиялълъул ххалкъ бакъун-къечон бугилан. 
- 
Гьелълъги данде гьадинаб жаваб кьурабила. 
- 
awara#ul {an ba{u-bikada bicarabila {an;iya:ul {alq baqun-qexon bugilan. 
- 
he:gi dande hadinab $awab purabila. 
175. Нич бахъарассдасса бер бахъарав лълъикIав.
- 
nix ba]araSdaSa ber ba]araw :ijaw. 
176. Нич бугессда намусги букIуна.
- 
nix bugeSda namusgi bujuna. 
177. Нич буго чилъиялълъул гIаламат.
- 
nix bugo xi;iya:ul falamat. 
178. Нич гьечIелълъуб намус гьечIеб, намус гьечIелълъуб нич гьечIеб.
- 
nix heze:ub namus hezeb, namus heze:ub nix hezeb. 
179. Нодо берцинлъизе – кьенссер, кьибил берцинлъизе – цо чи.
- 
nodo bercin;i#e - penSer, pibil bercin;i#e - co xi. 
180. Нодо букIкIарассул гьобол ххеххго унев.
- 
nodo buJaraSul hobol {e{go unew. 
181. НолIссиялда саву ккарав, сонссиялде гIазу барав.
- 
no/Siyalda sawu Karaw, sonSiyalde fa#u baraw. 
182. Носол балалда бараб жойила чияссул ияхI.
- 
nosol balalda barab $oyila xiyaSul iya\. 
183. Носол мацIцIалълъ цIцIам босарай, цIцIел лIаралълъ бог босарай.
- 
nosol ma~a: ~am bosaray, ~el /ara: bog bosaray. 
184. Носоцца гуро къотIулеб, квералълъин.
- 
nosoCa guro qoTuleb, kwera:in. 
185. Носоцца тIад лъураб жо гурони къотIулареб, мацIцIалълъ кинабго къотIулеб.
- 
nosoCa Tad ;urab $o guroni qoTulareb, ma~a: kinabgo qoTuleb. 
186. Нохъо бацIцIалъиларо, нохъо чороклъулеб гIамал течIони.
- 
no]o ba~a;ilaro, no]o xorok;uleb famal tezoni. 
- 
«Нохъо чорок! Нохъо чорок!» абун рогьо бан буго цо хIинчIчIалълъ кидаго жиндир бусен бигун букIунеб цоги хIинчIчIалде. Чорокаб хIинчIчIалълъ абун буго - «Доб нохъояли некIого тараб дицца». Рогьо баралълъ жаваб кьун буго - «Нохъо тунилан, нохъо бацIцIалъиларо, нохъо чороклъулеб гIамал течIони». 
- 
«no]o xorok! no]o xorok!» abun roho ban bugo co \inZa: kidago $indir busen bigun bujuneb cogi \inZalde. xorokab \inZa: abun bugo - «dob no]oyali nejogo tarab diCa». roho bara: $awab pun bugo - «no]o tunilan, no]o ba~a;ilaro, no]o xorok;uleb famal tezoni». 
187. НугI гьечIеб жо – гьересси.
- 
- Нуж кин ругел, бихьинал? 
- 
- ЧIчIужу квешал квеш руго. 
- 
- Нуж кин ругел, бихьинал? 
- 
- ЧIчIужу лълъикIал лълъикI руго. 
- 
nuf hezeb $o - hereSi. 
- 
- nu$ kin rugel, bi%inal? 
- 
- Zu$u kwe^al kwe^ rugo. 
- 
- nu$ kin rugel, bi%inal? 
- 
- Zu$u :ijal :ij rugo. 
188. Нуж лълъикIанила гъолълъухъ дир бадиссан ралагьизеян абурабила гIолиласс
- 
(дур йокьулей ссурукъай йигилан абидал). 
- 
nu$ :ijanila vo:u] dir badiSan ralahi#eyan aburabila folilaS 
- 
(dur yopuley Suruqay yigilan abudal). 
189. Нуж цIакъалилан реццани, хIамикIучIалги кьурдулелила.
- 
nu$ `aqalilan reCani, \amijuzalgi purdulelila. 
190. Нужее нужерго лъимал гIадиналин эбел-инссуе нужги рукIарал.
- 
nu$eye nu$ergo ;imal fadinalin ebel-inSuye nu$gi rujaral. 
191. Нужее нужерго лъимал гIадинин чияе жидерго лъималги рокьулел.
- 
nu$eye nu$ergo ;imal fadinin xiyaye $idergo ;imalgi ropulel. 
192. Нус йокьуларей якьадалълъул вас хваги!
- 
nus yopularey yapada:ul was [wagi! 
193. Нус лълъикIаб жоани, васассул чIчIужуялдеги нусилан абилароан.
- 
nus :ijab $oani, wasaSul Zu$uyaldegi nusilan abilaroan. 
194. Нус ячунеб меххалълъ ххинкI къаниги гIолилан абулеб, ячараб меххалълъ чед гьабуниги гIолареб.
- 
nus yaxuneb me{a: {inj qanigi folilan abuleb, yaxarab me{a: xed habunigi folareb. 
195. Нусал барщани, ваццалги барщулел.
- 
nusal bar&ani, waCalgi bar&ulel. 
196. Нусалда бичIчIизе ясалда абулеб, оцода бичIчIизе булагьиналда кьабулеб.
- 
nusalda biZi#e yasalda abuleb, ocoda biZi#e bulahinalda pabuleb. 
197. Нусги якьадги – ракьаги нусги.
- 
nusgi yapadgi - rapagi nusgi. 
198. Нусго гурила, дирай, ххвалчен йигила.
- 
nusgo gurila, diray, {walxen yigila. 
199. Нусго гъурущ гьечIони, азарго гъурщил зарал кколебила.
- 
nusgo vuru& hezoni, a#argo vur&il #aral Kolebila. 
200. Нусго гьудулассул ххайиралдасса цо тушманассул зарал кIудияб.
- 
nusgo hudulaSul {ayiraldaSa co tu^manaSul #aral judiyab. 
201. Нусго къоялълъ борчунебила ярагъ, цо къоялълъ къваригIунебила.
- 
nusgo qoya: borxunebila yaeav, co qoya: qwarifunebila. 
202. Нусго къоялълъ гIанкIулъуналдасса цо къоялълъ хIелеколъунго лълъикIила.
- 
nusgo qoya: fanju;unaldaSa co qoya: \eleko;ungo :ijila. 
203. Нусго оцол бетIергьанасс чияда чIвантI гьарарабила.
- 
nusgo ocol beTerhanaS xiyada zwanT hararabila. 
204. Нусго соналълъ рарал каказдасса ритIухълъиялълъул сагIат бергьунебила.
- 
nusgo sona: raral kaka#daSa riTu];iya:ul safat berhunebila. 
205. Нусго томеналълъул багьаябги букIунебила гьересси.
- 
nusgo tomena:ul bahayabgi bujunebila hereSi. 
206. Нусгоялда гьоркьой цо гурони чIчIужуги ятуларей, нусгоялда гъорлI цо гурони чуги батулареб.
- 
nusgoyalda horpoy co guroni Zu$u yatularey, nusgoyalda vor/ co guroni xugi batulareb. 
207. Нусгоясс гьабураб цоясс биххулеб.
- 
nusgoyaS haburab coyaS bi{uleb. 
208. Нух бачине гъеду тани, рещтIен рощногохIда гьабулеб.
- 
nu[ baxine vedu tani, re&Ten ro&nogo\da habuleb. 
209. Нух бихьидал хьит букъарай, гьобол вачIиндал рукъ лълъухьарай.
- 
nu[ bi%idal %it buqaray, hobol wazindal ruq :u%aray. 
210. Нух гьечIеб кьуру букIунареб, кьо гьечIеб гIор букIунареб.
- 
nu[ hezeb puru bujunareb, po hezeb for bujunareb. 
211. Нух къваридав чи – хьитал къваридав чи.
- 
nu[ qwaridaw xi - %ital qwaridaw xi. 
212. Нух гьечIеб кьурулIе кьоялги лъоге, кьолареб бакIалде ххиялги лъоге.
- 
nu[ hezeb puru/e poyalgi ;oge, polareb bajalde {iyalgi ;oge. 
213. Нух къокъ гьабулеб жо – ххабарила, ххабар къокъ гьабулеб жо – гIакълуйила.
- 
nu[ qoq habuleb $o - {abarila, {abar qoq habuleb $o - faqluyila. 
214. Нух лълъикIабани, нухда ххер бижилаан.
- 
nu[ :ijabani, nu[da {er bi$ilaan. 
215. Нух цо гьабе, роцен кIиго гьабе.
- 
nu[ co habe, rocen jigo habe. 
216. Нухда вахъунелълъул нухлулавги вище.
- 
nu[da wa]une:ul nu[lulawgi wi&e. 
217. Нухда гIажал батугеги, гIодоб балагь батугеги.
- 
nu[da fa$al batugegi, fodob balah batugegi. 
218. Нухда данде ккезе бищунго къваригIел гьечIев чи – меххтарав чи; къавулIе вачIине бищунго къваригIел гьечIев чи – меххтарулев гьудул.
- 
nu[da dande Ke#e bi&ungo qwarifel hezew xi - me{taraw xi, qawu/e wazine bi&ungo qwarifel hezew xi - me{tarulew hudul. 
219. Нухда данде ккун чи лъаларо, черххалълъул гIамалал цIцIан рихьичIони.
- 
nu[da dande Kun xi ;alaro, xer{a:ul famalal ~an ri%izoni. 
220. Нухда дарулъун ккаги, данде сабаблъун чIваги.
- 
nu[da daru;un Kagi, dande sabab;un zwagi. 
221. Нухда иналде гьалмагъ валагье, рукъ босилалде мадугьал цIеххе.
- 
nu[da inalde halmav walahe, ruq bosilalde maduhal `e{e. 
222. Нухда унелълъул радал ххеххго вахъа, бакъанида ххеххго рещтIа.
- 
nu[da une:ul radal {e{go wa]a, baqanida {e{go re&Ta. 
223. Нухдаги данде чIвагеги баракат гьечIев чи.
- 
nu[dagi dande zwagegi barakat hezew xi. 
224. Нухлул кIалтIу – гъанссито.
- 
nu[lul jalTu - vanSito. 
225. Нухлул ххалалъиялде валагьуге, чIчIолелълъуве валагье.
- 
nu[lul {ala;iyalde walahuge, Zole:uwe walahe. 
226. НухтIе щвезегIан – тIехх, тIохтIе щвезегIан – карщ.
- 
nu[Te &we#efan - Te{, To[Te &we#efan - kar&. 
227. Нухъа бахъаралълъуб хъвек рещтIунеб.
- 
nu]a ba]ara:ub ]wek re&Tuneb. 
228. Нухъаялълъ абурабила, роццалда рекъараб гурони, чIимихх къулчIчIугейилан.
- 
nu]aya: aburabila, roCalda reqarab guroni, zimi{ qulZugeyilan. 
229. Нухъил бер гъадицца бахъарабила
- 
nu]il ber vadiCa ba]arabila. 
230. Нуцалчияссе киве аниги – бертин.
- 
nucalxiyaSe kiwe anigi - bertin. 
231. Нуцалчияссул квергIанаб гьан тIокIаб, гъудгIанаб би тIокIаб.
- 
nucalxiyaSul kwerfanab han Tojab, vudfanab bi Tojab. 
- 
Гьаб букIана рагIияталда тIад жидер иххтияр щулалъизе, гьезда гьоркьоб жидер къадру-хIурмат букIине нуцабаз, хханзабаз ургъун бахъараб кици. 
232. НуцIцIа гъезегIан – гъелдареч, хур бачIинегIан – пурчIина.
- 
nu~a ve#efan - veldarex, [ur bazinefan - _urzina. 
233. НуцIцIа гьадил бугониги, нукьдул меседилал руго диралълъул.
- 
nu~a hadil bugonigi, nupdul mesedilal rugo dira:ul. 
234. - НуцIцIа къире, къоролай, къватIив ххутIулев вугин, къоно ричIе, хIурулгIин, хIатIал квачалел ругин.
- 
- nu~a qire, qorolay, qwaTiw {uTulew wugin, qono rize, \urulfin, \aTal kwaxalel rugin. 
- 
- Божиларо, гьабигьан, хIурул цIураб магжида. 
- 
- bo$ilaro, habihan, \urul `urab mag$ida. 
- 
- Божа, божа, къоролай, дурго къвачIаги ххинин. 
- 
- bo$a, bo$a, qorolay, durgo qwazagi {inin. 
235. НуцIцIида нахъа хьитги батугеги тIинчI-якьадалълъул.
- 
nu~ida ba]a %itgi batugegi Tinz-yapada:ul. 
236. НуцIцIида нахъе ялагьарай яс гьаюгеги, кIалалълъе валагьарав вас гьавугеги.
- 
nu~ida na]e yalaharay yas hayugegi, jala:e walaharaw was hawugegi. 
НуцIцIил кIалтIаго – хIеж, хIобокьго – алжан (лълъадилъун ячинессей яс мадугьалихъго ятидал...).