Къуръаналдасса 30 дугIа ДугIа № 1 رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ Раббана такъаббал минна, иннака анта-ссамигIул-гIалим. Я нижер БетIергьан Аллагь! Гьаб нижер гIамал дуцца къабул гьабе. Мун разилъиялълъе сабаблъун ккезе гьабе, гIадада хвараблъун гьабуге. ХIакълъунго мун кинабго жо рагIулев ва кинабго жо лъалев вуго. Суратул-Бакъарат, 127 ya ni$er beTerhan alah! hab ni$er famal duCa qabul habe. mun ra#i;iya:e sabab;un Ke#e habe, fadada [warab;un habuge. \aq;ungo mun kinabgo $o rafulew wa kinabgo $o ;alew wugo. suratul-baqarat, 127 ДугIа № 2 رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ Раббана атина фи-ддунья хIасанатан ва фил-ахирати хIасанатан ва къина гIазIаба-ннар Я нижер БетIергьан Аллагь! Дуцца нижее дунялалда лълъикIлъи кье, ва аххираталдаги лълъикIлъи кье, ва ниж жужахIалълъул гIазабалдассаги цIуне. Суратул-Бакъарат, 201 ya ni$er beTerhan alah! duCa ni$eye dunyalalda :ijli pe, wa a{irataldagi :ij;i pe, wa ni$ $u$a\a:ul fa#abaldaSagi `une. suratul-baqarat, 201 ДугIа №3 رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا Раббана ла туахизIна ин насина ав ахтIаъна. Я нижер БетIергьан Аллагь! Дуцца нижее гIазаб гьабуге нижеда кIочараб ва ниж ххатIалъун ккараб жоялълъул. Суратул-Бакъарат, 286 ДугIа № 4 رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ ۖ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۚ أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ Раббана ва ла тахIмил гIалайна иссран кама хIамалтагьу гIала-ллазIина мин къаблина, Раббана ва ла тухIаммилна ма ла тIакъата лана бигьи, вагIфу гIанна вагъфир лана вархIамна, анта мавлана фанссурна гIалал-къавмил-кафирин. Я нижер БетIергьан Аллагь, нижеда тIубазе ва баччине кIолареб жоги тIад биччаге. Нижер хIалбихьи гьабун ракъи-къеч, унти-балагь тIад биччаге. Дуцца нижер мунагьал раххчун те, гьел тIасса инарун, мун нижеда гурхIа. «вагIфу гIанна»-ялълъе гIалимзабаз магIна гьабуна дудаги нижедаги гьоркьор ругел мунагьал тIасса лIугьун те абун. «вагъфир лана»-ялълъе магIна гьабуна нижеда ва дур лагъзадерида гьоркьор ругел мунагьал раххче абун. Гьел нижер къабихIал гIамалазда раккизаруге абураб магIна буго гьелълъул. «вархIамна»-ялълъе магIна гьабуна нахъ ххутIараб гIумруялълъ ниж муназулI ккеялдасса цIуне абун. Мун нижер хан вуго, нижее квер бакъулевги вуго, нижер киналго умуразул тадбир гьабулевги вуго. Дуцца нижее квербакъе Аллагь дур тушбабилъун ругел ва нижерги тушбабилъун ругел капураб къавмалда тIад бергьенлъи босизе. Суратул-Бакъарат, 286 ДугIа № 5 رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ Раббана ла тузигъ къулубана багIда изI гьадайтана ва гьаб лана мин ладунка рахIматан иннака антал-Вагьгьаб. Я нижер БетIергьан Аллагь, дуцца нижер ракIал хIакъаб диналдасса руссинаруге, дуцца нижеда хIакъаб дин лъазабун ва гьелда ниж тIоритIун ххадуб. Ва дуцца нижее дур рахъалIан рахIмат, цIцIобги кье. ХIакълъунго мун гIемер гурхIел-рахIмат кьолев вуго ва дуе рокьарал муъминзаби хIакъаб диналда тIоритIулев вуго. Суратул-ГIимран, 8 ДугIа № 6 رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ Раббана-гъфир лана зIунубана ва исрафана фи амрина ва сIаббит акъдамана ванссурна гIалал-къавмил-кафирин Я нижер БетIергьан Аллагь, Дуцца нижер мунагьал чуре, дуе гьабулеб гIибадаталълъулI нижедасса ккараб кIкIвахIаллъи, жагъаллъиги тIасса лIугьун те. Дуцца ниж рагъул майданалда чIчIезаре, Дуцца нижее квербакъиги гьабе купру-ширкалълъул къавмалда тIад бергьенлъи босизе. Суратул-ГIимран, 147 ДугIа № 7 رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ Раббана фагъфир лана зIунубана ва каффир гIанна саййиатина ва таваффана магIал-абрар. Я нижер БетIергьан Аллагь, дуцца нижер кIудиял мунагьал чуре, гьел раххчун те, гIадамазда ццере ниж гIодорегIан гьаричIого. Ва нижецца гьарурал гIиссинал мунагьазул ва квешал гIамалазул гIакъуба-гIазаб тIасса реххун те. Ва дуцца ниж хвезаре ва аххир тIадеги рахъинаре мун жидеда разиял лълъикIал муъминзабигун цадахъ. Суратул-ГIимран, 193 ДугIа № 8 وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ Варзукъна, ва анта хайру-рразикъин. Дуцца нижее гьеб ризкъи кье Аллагь. ХIакълъунго мун ризкъи кьолезул бищунго лълъикIав вуго. Суратул-маидат,114 ДугIа № 9 رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ Раббана зъаламна анфусана ва ин лам тагъфир лана ва тархIамна, ланакунанна минал-хасирин. Я нижер БетIергьан Аллагь! Нижецца нижерго напсазе зулму гьабуна дур амруялда ххилиплъи гьабун. Гьанже мун нижеда гурхIичIони ва дуцца нижер мунагьалги чуричIони ниж цIакъго гIадада хварал, чIорого ххутIарал гIадамал рукIина. Суратул-АгIраф, 23 ДугIа № 10 رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنْتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ Раббана-фтахI байнана ва байна къавмина бил-хIакъкъи, ва анта хайрул-фатихIин. Я нижер БетIергьан Аллагь, нижедаги гьаб нижер къавмалдаги гьоркьоб дуцца хIукму гьабе хIакъаб, битIараб, жиндилI зулму гьечIеб, хIукму гьабиялълъ Мун вуго Аллагь жидецца хIукму гьабулезул бищунго лълъикIав. Суратул-АгIраф, 89 ДугIа № 11 رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِينَ Раббана афригъ гIалайна ссабран, ва таваффана муслимин. Я нижер бетIергьан Аллагь! Дуцца нижее ссабру кье ва ниж дуда иман лъураллъун дур аварагассда нахърилълъараллъун хвезеги гьаре! Суратул-АгIраф, 126 ДугIа № 12 أَنْتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۖ وَأَنْتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ ۚ Анта валиййуна фагъфир лана вархIамна ва анта хайрул-гъафирин. Вактуб лана фи гьазIигьи-ддунья хIасанатан, ва фил-ахирати инна гьудна илайка. Мун вуго нижер киналниги умуразул вали ва тадбир гьабулев. Мун нижеда гурхIа Аллагь ва дуцца нижер мунагьалги чуре. Мун бищунго лълъикIав вуго тIасса лIугьун, мунагьал чурун дур лагъзал тезе. Дуцца нижее гьаб дунялалда лълъикIлъи насиб гьабе БетIергьан, аххираталдаги нижее лълъикIлъи насиб гьабе. Нижецца тавбу гьабуна ва ниж киналго мунагьал тун, гьел гьариялда ракI бухIун дуе гIибадат гьабиялде руссана Аллагь. Суратул-АгIраф, 155-156 ДугIа № 13 رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ ۖ وَإِلَّا تَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخَاسِرِين Рабби инни агIузIу бика ан ас’алука ма лайса ли бигьи гIилмун, ва илла тагъфир ли ва тархIамни акун минал-хасирин. Я дир БетIергьан! Дицца дудалъун цIуни гьарулеб буго дицца дуда гьариялдасса дида жиндир хIакъикъат лъалареб жо. Дуцца дир мунагьал чуричIони ва мун дидаги гурхIичIони дун вукIуна, БетIергьан, цIакъ аххираталълъе чIорого ххутIарал гIадамаздасса. Сурату Гьуд, 47 ДугIа № 14 أنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ۖ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ Анта валиййи фи-ддунья вал-ахирати таваффани муслиман ва алхIикъни би-ссвалихIин. Мун вуго дир вали, дуда амру тIамулев, дуда хьул лъолев ва гьаб дунялалдаги, ххадуб аххираталдаги квер бакъулев. Дуцца дун хвезаве Аллагь иманалда, исламалда вукIун ва дуцца дун нахърегIизаве мун жинда разиял гIадамазда, аварагзабазда, шагьидзабазда, гIалимзабазда ва киналго дуда асскIор къадру-къимат бугел муъминзабазда. Сурату Йусуф, 101 ДугIа № 15 رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۚ رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ Рабби-джгIални мукъима-ссвалати ва мин зIуррияти Раббана ва такъаббал дугIаи. Дуцца дун гьаве, Аллагь, дуе гIибадат бацIцIад гьабулевлъун, дуе какал ралевлъун ва дир зурияталълъул гIадамалги гьаре дуе какал ралеллъун. Дуцца дугIаялълъе жавабги гьабе, я нижер БетIергьан Аллагь. Сурату Ибрагьим, 40 ДугIа № 16 رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ Раббана-гъфирли ва ливалидаййа ва лил-муъминина явма якъумул-хIисаб. Я нижер БетIергьан Аллагь! Дуда ццере чIчIезарун хIисаб-мизан гьабулеб къоялълъ Дуцца дир мунагьал чуре ва дир эбел-инссулги, киналго муъминзабазулги мунагьал чуре. Сурату Ибрагьим, 41 ДугIа № 17 رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا Рабби-рхIамгьума кама раббайани ссвагъиран. Я дир БетIергьан! Мун гьал дир эбел-инссуда гурхIа ва гьезда дур цIцIоб-рахIматги рещтIинабе, гьел кIиязго дие лълъикIлъи гьабураб гIадин дун гьитIинаб лъимерлъун вугеб меххалълъ Суратул-Исраи , 24 ДугIа № 18 رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا Раббана атина мин ладунка рахIматан, ва гьаййиъ лана мин амрина рашадан. Я нижер БетIергьан Аллагь, Дуцца нижее дуда асскIосса цIцIоб-рахIмат кье. Нижер иман камил гьабе, нижее ссабруги кье, нижер мунагьалги раххчун те. Ва дуцца нижер амруги хIакъаб диналде тIоритIун гьелда ниж даимлъулеблъун гьабе, нижер аххирги дуцца битIун ккезабе. Суратул-Кагьфи, 10 ДугIа № 19 رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي Рабби-шрахI ли ссвадри, ва йассир ли амри, вахIлул гIукъдатан мин лисани йафкъагьу къавли. Я дир БетIергьан Аллагь, Дуцца дир керен иманалълъул цIезабун гIатIид гьабе. Дуцца дир амруги бигьа гьабе. Дуцца дир мацIцIалда бугеб гарацIцIги биче. Гьел гIадамазда дицца бицунеб рагIи бичIчIизе ва гьез дир вагIза босине. Сурату ТIагьа, 25-28 ДугIа № 20 رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا Рабби зидни гIилман Я БетIергьан Аллагь, дуцца цIцIикIкIинабе дир гIелму. Сурату ТIагьа, 114 ДугIа № 21 أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ Анни массанийа-дъдъурру, ва анта АрхIаму-РрахIимин. Дида къварилъи хъатIун буго Аллагь, Мун цIакъ гурхIулев вуго, дур гурхIел-рахIмуялда буго дир хьул ва божи. Суратул-Анбияи, 83 ДугIа № 22 رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ Рабби агIузIу бика мин гьамазати-шшайатIини. Дицца дур цIцIаралдалъун гьарулеб буго БетIергьан, дун цIуне абун шайтIаналълъ вас-вас ккезабиялдасса ва гьелълъ дун батIулаб жоялда гьетIизавиялдасса. Суратул-Муъминуна, 97 ДугIа № 23 رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ Раббана аманна фагъфир лана вархIамна ва анта хайру-ррахIимин. Я нижер БетIергьан Аллагь, Нижецца дуда иман лъуна, дур аварагги ритIухъ гьавуна, дур Къуръанги къабул гьабуна. Дуцца нижер мунагьал чуре ва мун нижеда гурхIа! ГурхIел гьабулезул бищунго лълъикIав вуго Мун. Суратул-Муъминуна, 109 ДугIа № 24 رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ ۖ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَامًا Раббана-ссриф гIанна гIазIаба джагьаннама, инна гIазIабагьа кана гъараман. Я нижер БетIергьан Аллагь, Дуцца нижедасса буссинабе ва рикIкIад гьабе жужахIалълъул гIазаб. Гьеб гIазаб жиб щварав чияссдасса тIасса унареб буго. Суратул-Фуркъан, 65 ДугIа № 25 رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا Раббана гьаб лана мин азваджина ва зIурриййатина къуррата агIйунин, ваджгIална лил-муттакъина имаман. Я нижер БетIергьан! нижер руччабаздасса ва лъималаздасса ниж роххизарулел, нижер бер ва ракI рази гьабулел лълъикIал муъминзаби гьаре. Дуцца нижгоги гьаре нижеда нахърилълъарал муъминзабазе имамзабилъун. Суратул-Фуркъан, 74 ДугIа № 26 رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ وَاجْعَلْنِي مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ Рабби гьаб ли хIукман, ва алхIикъни би-ссвалихIина. ВаджгIал ли лисана ссидкъин фил-ахирина. ВаджгIални мин варасIати джаннати-ннагIими. Я дир БетIаргьан Аллагь, Дуцца дие гIелму-лъай кьун дун хIакъаб дин гьабулевлъун гьаве ва жидеда мун разиял лълъикIал муъминзабазда нахъ регIизавун, гьелгун цадахъ гьаве. Дуцца дун хун ххадубги гIадамазда гьоркьоб дир цIцIар лълъикIаб, ритIухъаб жоялдалъун реххссолеблъун гьабе. Дуцца дун нигIматазул алжанал ирсалълъе росулездассаги гьаве. Сурату-ШшугIараи, 83-85 ДугIа № 27 رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ Рабби авзигIни ан ашкура нигIматака-ллати ангIамта гIалаййа ва гIала валидаййа ва ан агIмала ссвалихIан тардъагьу ва адхилни бирахIматика фи гIибадика-ссвалихIина. Я дир БетIергьан Аллагь, Дуцца дие тавпикъ кье, дие ва дир инссуе кьурал дур нигIматазе щукру гьабизе. Мун разилъулеб лълъикIаб гIамал гьабизеги тавпикъ кье. Дур цIцIоб-рахIматалдалъун дуцца дун мун жинда разиял лълъикIал гIадамалгун цадахъ алжаналдаги лIугьинаве. Сурату-Ннамли, 19 ДугIа № 28 رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ Раббана-гъфир лана ва ли-ихванина-ллазIина сабакъуна бил-имани, ва ла таджгIал фи къулубина гъилла лиллазIина аману. Раббана иннака Рауфун РахIим. Я нижер БетIергьан Аллагь! Дуцца нижер мунагьал раххче ва нижедасса ццере рукIарал муъминзабазулги мунагьал раххче. Ххирияв авараггун цадахъ Аллагьассул диналълъе жидецца квербакъи гьабурал ассхIабзаби руго гьел. Дуцца нижер рекIелIе жидецца Аллагьассда иман лъурал гIадамаздеххун ццим бахъин, хIасад ва хIалхъублъи гьабуге. Мун вуго, нижер БетIергьан, цIакъ гурхIулев ва дуцца мунагьал раххчулев. Суратул-ХIашри, 10 ДугIа № 29 رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ Рабби-бни ли гIиндака байтан фил-джаннати. Я дир БетIергьан Аллагь! Дуцца дие алжаналда жаниб дуда асскIоб рукъ бае. Сурату-ттахIрими, 11 ДугIа № 30 رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا Рабби-гъфир ли ва ливалидаййа ва лиман дахала байтийа муъминан ва лил-муъминина вал-муъминати ва ла тазиди-зъзъалимина илла табаран. Я дир БетIергьан Аллагь! Дуцца дир мунагьал чуре, дир эбел-инссулги чуре, жидецца иманги лъун дир рокъоре лIугьарал киналго муъминзабазул мунагьалги чуре. Гьел гурелги киналго муъминал бихьиназул ва муъминал руччабазулги мунагьал чуре. Мун цо вукIиналда инкар ккурал, дур аварагзабиги гьезул рисалатги гьересси гьабураб купру-ширкалълъул къавмалълъе дуцца гьалаглъи ва чIорого ххутIин цIцIикIкIинабе Аллагь! Сурату НухI, 28 МагIарул мацIцIалде буссинабураб мунагьал чураяв Сасикьа ГIабдурахIимицца гьабураб Къуръаналълъул тапсиралдасса босараб буго.

سورة الفاتحة ﴾۱﴿ بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ سُورَةُ اافَاتِحَةِ ماڭايالدا رېۺطێنابۇراب، جێندا جانێب انڨڬۈ ايات بۇڬېب. ۱. دێڛا الاهاصۇل (عز و جل) ڞارالداڸۇن بايبێڮێ هابۇلېب بۇڬۈ: دۇنيالاڷۇل رۈقۈب جێندێر ڬۇرحېل كێنازدېڬۈ ۺۈلېو، اخێراتالدا جێو مۇئمێنزابازدا ڬۇرحۇلېو. دێڛا كێنالڬۈ ئۇمۇرازۇڶ كوېرباقێڬێ الاهاصداصا طالاب هابۇلېب بۇڬۈ. هېو الله (عز و جل) جێندێيې عێبادات (لاغڸێ) هابێزې طاداو بېطېرهان وۇڬۈ، كێنابڬۈ ڷێگڸێ، ڞۈب - راحمات وا نێعماتال ڨۈلېو وۇڬۈ. جێندێر راحمات وا ڞۈب كێنابڬۈ جۈيالدا ۺۈلېو وا عاماو وۇڬۈ. هېب بێسمێلاهالدا جانێب الاهاصۇل (عز و جل) ئۇنقۈيالدا انڝێلا ئێڃڬۈ ڞارالداصان ڸابڬۈ ڞار بۇڬۈ: الله، الرحمان، الرحيم. بێۺۇن خێرێياب، ښۈڬێ ۺێبڬۈ جۈيالدا كێداڬۈ ڸېڃېب، بېطېرهاناصۇل زاتالدا ڸۇراب ڞار بۇڬۈ الله. خادۇصېل كێنالڬۈ ڞارال هېب الله ابۇرالب ڞاراڷې صێفاتڸۇن ڭۈلا وا طادېعاناو الاصۇل كامێلڸێ بێښۇنېل رۇڬۈ. الرحمان ابۇراب ڞاراڷۇل ماعنا بۇڬۈ جێندێر راحمات، ڬۇرحېل عاماو، عېمېراو، كێنابڬۈ جۈيالدا ۺۈلېو ابۇراب. هاب ڞارڬێ الله (عز و جل) ڬۇرېصدا ابێڃېب وا ابۇلارېب بۇڬۈ. الرحيم ابۇراب ڞار راحمات - ڬۇرحېل دائێماو ابۇراب ماعنايالدا بۇڬۈ: هېو الله (عز و جل) دۇنيالالداڬێ اخێراتالداڬێ مۇئمێنزابازدا ڬۇرحۇلېو وۇڬېڷۇل. Суратул-ПатихIа Маккаялда рештIинабураб, жинда жаниб анкьго аят бугеб I. Дицца Аллагьассул ( عز وجل ) цIцIаралдалъун байбихьи гьабулеб буго: дунялалълъул рокъоб жиндир гурхIел киназдего що лев, аххираталда жив муъминзабада гурхIулев. Дицца киналго умуразулI квербакъиги Аллагьассдасса тIалаб гьабулеб буго. гьев Аллагь ( عز وجل ) жиндие гIибадат (лагълъи) гьабизе тIадав БетIергьан вуго, кинабго лълъикIлъи, цIцIоб-рахIмат ва нигIматал кьолев вуго. Жиндир рахIмат ва цIцIоб кинабго жоялда щолев ва гIаммав вуго. Гьеб бисмиллагьалда жаниб Аллагьассул ( عز وجل ) ункъоялда анцIила ичIго цIцIаралдассан лъабго цIцIар буго: Аллагь, АррахIман, АррахIим. Бищун ххирияб, цоги щибго жоялда кидаго лъечIеб, БетIергьанассул заталда лъураб цIцIар буго Аллагь. Ххадуссел киналго цIцIарал гьеб Аллагь абураб цIцIаралълъе ссипатлъун ккола ва ТIадегIанав Аллагьассул камиллъи бицунел руго. АррахIман абураб цIцIаралълъул магIна буго жиндир рахIмат, гурхIел гIаммав, гIемерав, кинабго жоялда щолев абураб. Гьаб цIцIарги Аллагь ( عز وجل ) гурессда абичIеб ва абулареб буго. АррахIим абураб цIцIар рахIмат-гурхIел даимав абураб магIнаялда буго: Гьев Аллагь ( عز وجل ) дунялалдаги аххираталдаги муъминзабазда гурхIулев вугелъул. suratul-_ati\a maKayalda re&Tinaburab, $inda $anib anpgo ayat bugeb. 1. alahaSul ~aralda;un baybi%i habuleb bugo, dunyala:ul roqob $indir gur\el kina#dego &olew, a{iratalda $iw ma'min#aba#da gur\ulew. diCa kinalgo umura#u/ kwerbaqigi alahaSdaSagi Talab habuleb bugo. hew alah $indiye fibadat (lav;i) habi#e Tadaw beTerhan wugo, kinabgo :ij;i, ~ob-ra\mat wa nifmatal polew wugo. $indir ra\mat wa ~ob kinabgo $oyalda &olew wa famaw wugo. heb bismilahalda $anib alahaSul unqoyalda an`iyala izgo ~araldaSan ;abgo ~ar bugo - allah, ar-ra\man, ar-ra\im. bi&un {iriyab, cogi &ibgo $oyalda kidago ;ezeb, beTerhanaSul #atalda ;urab ~ar bugo allah. {aduSel kinalgo ~aral heb allah aburab ~ara:e Si_at;un Kola wa Tadefanaw allahaSul kamil;i bicunel rugo. ar-ra\man aburab ~ara:ul mafna bugo $indir ra\mat, gur\el famaw, femeraw, kinabgo $oyalda &olew aburab. hab ~argi allah gureSda abizeb wa abulareb bugo. ar-ra\im aburab ~ar ra\mat-gur\el daimaw aburab mafnayalda bugo, heb allah dunyalaldagi a{irataldagi mu'min#aba#da gur\ulew wuge;ul. ﴾ ۲ ﴿ الْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ۲. كێنابڬۈ رېڛ، ڷێڛا، ڷێيې، ۺێب سابابڸۇن هابۇرابڬێ، الاهاصې بۇڬۈ. كێنازۇلڬۈ بېطېرهان هېو وۇڬېڸۇل وا اصلۇيالدا كێنابڬۈ ڷێگڸێ الاهاصداصا بۇڬېڸۇل. جێو كێنابڬۈ عالاماڷۇل بېطېرهانڸۇن وۇڬېو، كێنابڬۈ جۈياڷۇل تادبێر هابۇلېو، هېل ڮێڮۇلېو، ڝۇنۇلېو، عۇڞۇنېو. جێندێيې لاغڸێ هابێزې طاداو خانڸۇنڬێ وۇڬېو. طادېعاناو الاهاصې رېڛ هابێ دائاماب، ناڅاصان قۈطێ هېڃېب بۇڬۈ، هېو الاهاصۇا نێعماتال، هېصۇل ڬۇرحېل ڞۈب دائێماب بۇڬېڸۇل. 2. Кинабго рецц, лълъица, лълъие, щиб сабаблъун гьабурабги, Аллагьассе буго. Киназулго бетIергьан гьев вугелъул ва асслуялда кинабго лълъикIлъи Аллагьассдасса бугелъул. Жив кинабго гIаламалълъул бетIергьанлъун вугев, кинабго жоялълъул тадбир гьабулев, гьел хьихьулев, цIунулев, гIуцIцIунев. Жиндие лагълъи гьабизе тIадав ханлъунги вугев. ТIадегIанав Аллагьассе рецц гьаби даимаб, нахъассан къотIи гьечIеб буго, гьев Аллагьассул ( عز وجل ) нигIматал, гьессул гурхIел-цIцIоб даимаб бугелъул. 2. kinabgo reC, :iCa, :iye, &ib sabab;un haburabgi, alahaSe bugo. kina#ulgo beTerhan hew wuge;ul wa aSluyalda kinabgo :ij;i alahaSdaSa buge;ul. $iw kinabgo falama:ul beTerhan;un wugew, kinabgo $oya:ul tadbir habulew, hel %i%ulew, `unulew, fu~unew. $indiye lav;i habi#e Tadaw {an;ungi wugew. Tadefanaw alahaSe reC habi daimab, na]aSan qoTi hezeb bugo, hew alahaSul nifmatal, heSul gur\el-~ob daimab buge;ul. ﴾۳﴿ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ 3. Дунялалда жив лълъикIассдаги квешассдаги гурхIулев: гьезие нигIматал кьун, гьезул масслахIатал тIоритIун. Аххираталда муъминзабада гурхIулев. Аххираталълъул рукъ гIамалалда данде жаза гьабулеб бугелъул, гьениб Аллагьассул гурхIел муъминзабада гурого букIунаро. Капурзаби ва мушрикал жужахIалда уна ва гьенир даимлъула. (жаза: гьабураб гIамалалда рекъон гьабулеб кири яги гIазаб). ﴾۴ ﴿ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ 4. Къиямассеб къоялълъул бетIергьанлъун жив вугев, жиндилI кинабго жоялълъул хIисаб-мизан ва жаза гьабулеб. Гьеб къоялълъ гьитIинаб ва кIудияб кинабго жоялълъул иххтияр, ханлъи, ва хIукму гьабизе бугеб квершел цохIо Аллагьассда ( عز وجل ) кодоб букIуна. Дунялалълъул бетIергьан вуго Аллагь, амма гьаб дунялалда нилIеда рихьулеб бакIалда жидеда бетIергьан абулел гIадамал рукIуна, масала: рукъалълъул бетIергьан, ракьалълъул, боцIцIиялълъул бетIергьан. Аххираталда гьединал бетIергьаби рукIунаро ва кинабго жоялълъул ханлъи ТIадегIанав Аллагьассде ( عز وجل ) буссун букIуна. ﴾۵﴿ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ 5. Дуе буго, Аллагь ( عز وجل ), нижецца лагълъи гьабулеб, мун гурессе гьечIо. Дудасса буго Аллагь ( عز وجل ) нижецца квербакъи тIалаб гьабулеб, мун гурессдасса гьечIо. ЦохIо дуе буго БетIергьан Аллагь нижер хIелиги гьариги, мукIурлъиги, мутIигIлъиги. ЦохIо дудасса буго БетIергьан Аллагь нижецца квербакъи тIалаб гьабулеб тIагIат-гIибадат ва лълъикIаб гIамал гьабиялълъулI, квешаб гIамал тезеги. Мун гурев нижее квербакъизе кIолев гьечIо ва кIодо гьавизе, хIурмат гьабизе рекъаравги цохIо мун вуго. ﴾۶﴿ اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ 6. Дуцца ниж битIараб нухде тIоритIе. Мун жинда разияб, дуе битIун лагълъи гьабизе лъалеб. Дуцца жиндалъун киналго аварагзаби ритIараб исламияб диналълъул нухда тIоритIе. Дуде гIагарлъи бокьарал, мун разилъи бокьарал гIадамал хьвадулеб нухда тIоритIе. ﴾۷﴿ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ 7. Дуцца жидее кIудиял нигIматал кьурал аварагзабазул ритIухъал, рацIцIадал гIадамазул нухда тIоритIе. Шагьидзабазул ва лълъикIал муъминзабазул нухда тIоритIе, гьелда ниж даимго чIчIезеги гьаре. Жидеда дур ццим бахъарал ягьудазул нух гуреб ва жал хIакъаб жо лъаларого къосарал ва мекъаб нухде ккарал насраниязул нухги гуреб. Дур нухдасса гьетIарал дур тушбабздасса ниж гьаруге Аллагь ( عز وجل ). Исламияб диналълъул нухдасса къосарал ва жидеда дур ццим бахъиги, абадияб рахIматалдасса рикIкIад гьариги тIалъарал гIадамал руго гьел. Амин, дуцца жаваб гьабе бетIергьан. Гьаб сурат, жиб кьокъаб бугониги, жиндир магIна цIакъ гъваридаб, кинабго Къуръаналда жаниб бугеб жоялда ишара гьабулеб буго. Гьедин букIиналълъ гьелда цIцIар тана уммул Къуръан абунги (Къуръаналълъул эбел). Гьаб сураталълъул ххиралъи бицун, Аллагьассул ссвалат салам лъеяв аварагасс абуна: «ТIадегIанав Аллагьасс ( عز وجل ) Инжилалда, Тавраталда, Забуралда ва Къуръаналда жанибги рештIинчIо гьалда релълъараб цоги сурат» - абун. Ай, ххиралъиялълъул рахъалълъан суратул патихIаялда релълъараб цоги сурат гьечIо. Гьаб сурат ххирияб букIин гIеларищ паризаяб какил щибаб вахъун чIеялълъулI гьеб цIцIалулеб букIинги. Гьедин бугелъул щивав инсанасс яхI бахъизе ккола гьаб сурат битIун цIцIализе ва гьелълъул магIна ххал гьабун, гьелълъул пикру гьабун цIцIализеги. Аллагь разилъаяв Абугьурайратидассан хIадис бицана: «Дида авараг صلى الله عليه وسلم абулев рагIана: БетIергьан Аллагьасс ( عزوجل ) абула: Как дидаги дир лагъассдаги гьоркьоб кIибикьараб буго (бащад гьабураб буго), ва дир лагъассе гьесс гьарараб жо букIине буго. Лагъасс, кинабго рецц Аллагьассе бугоян абидал, Аллагьасс абула: Дир лагъасс дие рецц гьабуна абун. Цингиги лагъасс абидал: жиндир гурхIел - цIцIоб кинабго жоялда щолев - абун, Аллагьасс абула: Дир лагъасс дун кIодо гьавуна абун. Ххадубги лагъасс абидал: къиямассеб къоялълъул бетIергьан - абун, Аллагьасс ( عز وجل ) абула: Дир лагъасс дир къадру-къимат гьабуна, кинабго амруги дида тIамун тана абун. Цинги лагъасс абидал: нижецца лагълъи дуе гьабулеб буго ва квер бакъиги дудассан тIалаб гьабула буго ян абун,- Аллагьасс абула: Гьаб дидаги лагъассдаги гьоркьоб буго ва дир лагъассе жинцца гьарараб жо букIине буго абун. Аххиралдаги лагъасс абидал: Дуцца ниж жидее иман-исламалълъул нигIмат кьурал гIадамазул нухда тIоритIе, жидеде дур ццим бахъарал гурел, жал къосараллъунги гурел абун, ТIадегIанав Аллагьасс ( عز وجل ) абула: Гьаб кинабго дир лагъассе буго ва гьессие жинцца гьарараб жо букIине буго ян абун. Аллагьассе гIабдлъун (лагълъун) вукIиналълъул магIна букIунаро цо инсан цоги инсанассул лагълъун вугеб гIадаб. МагIарул мацIцIалда «ГIабдулагь»- ялълъул магIна гьабуни Аллагь вокьулев ва Аллагьассе вокьулев абун - гьеб рекъела ГIабдуллагьалълъе магIналъун букIине. ТIадегIанав Аллагьасс ( عز وجل ) жиндие ххирияв МухIаммад صلى الله عليه وسلم аварагассул бицунаго, гьессда ГIабдуллагь абун буго чанго аяталда жаниб. Гьелдассан бичIине рекъараб буго ГIабдуллагьлъун (Аллагьассул лагълъун) вукIин тIадегIанаб макъам букIин. Щуабилеб аят: «Дуе буго Аллагь нижецца лагълъи гьабулеб ва дудассан буго квербакъи тIалаб гьабулеб» - гьаб аят цIцIалулеб меххалълъ как балев чи кантIун вукIине ккела жинцца абулеб ругIиялълъул магIнаялда. «Дуе буго нижецца лагълъи гьабулеб» - абураб меххалълъ, кинабго гIибадаталда: как бай, кIал квей, закат-ссахI бахъи, ссадакъа гьаби, дугIа-гьари гьаби ва цогидабги гIемераб жоялда щвей гьабулеб рагIи буго гьеб. Лагълъи гьаби ва гIибадат гьаби цохIо магIна буго. ХIакъикъияб лагълъи цохIо Аллагьассе ( عز وجل ) гурони букIунаро. Гьаб магIна бичIчIараб меххалълъ ва жиндир иманалълъулIги ритIухълъараб меххалълъ, буссурманчи кидаго цохIо Аллагьассда ( عز وجل ) хьул лъолев, гьессда божулев ва гьессдассан хIинкъулев вукIине ккола. Гьедин бугелъул Аллагьасс нилIеда малълъун буго: «дуе буго нижецца гIибадат гьабулеб» абураб рагIиялда ххадуб «Дудассан буго нужецца квербакъи тIалаб гьабулеб» - ян абизе. Гьадинаб берцинаб, магIна гъваридаб, инсанассе хIажатаб жоялда гьев тIовитIулеб жо буго Аллагьассул ( عز وجل ) калам. Гьеб Къуръаналълъул пикру гьабурав, гьелълъул магIна бичIчIарав чи, инша Аллагь, хIакъаб нухде вачIина ва Къуръаналълъ малълъухъин хьвадила. Аллагьасс ( عز وجل ) тавпикъ кьеги жив разияб гIамал гьабизе. Сасикьа Гӏабдурахӏимицца буссинабураб Къуръан тапсиралдасса

20 бутIа ХIорги хIайванал хьихьинеб бакIги 20 buTa \orgi \aywanalgi %i%ineb baj «Щиби нелълъецца бокьоб буде бугеб? - ян гьикъана Варангазул Баххуцца Кьукьулазул Цидулассда. «Нилълъ энде руго хIайваназухъ балагьде, - абуна Кьукьулазул Цидуласс, - сонкъасси кIиго бече тIагIан гьечIого рукIана». Курцазул Чунчуласс гьикъана - «Бече гIакдал гьимерщи ккенеб?» Кьукьулазул Цидуласс абуна - «Э, маарул мацIцIалълъани нелълъецца гьелълъа гIакдал гьимер абиняро, нелълъецца гьелълъа бече абиня». Варангазул Баххуцца гьикъана - «Цидулав ацци, кида бачал унтарал?» «Сонкъасси унтун рукIана гьел, - абуна Кьукьулазул Цидуласс, - якъадни сагъ-саламат ругин ккена дида». Варангазул Баххуцца гьикъана - «Цидулав ацци, дирщи бече унтун букIараб?» «Гуро, Бахху, дур бече лълъикI буго, - абуна Кьукьулазул Цидуласс, - унтарал бачал гьитIиняб хъахIаб гIакдал руго». Киданиги гьой яги кето гурони хIайван букIчIев Курцазул Чунчуласс Варангазул Баххуда гьикъана - «Эгогощи дурги БацIилассулги цо-цо бече букIин?» Варангазул Баххуцца абуна - «Э, дой бокьун бугищи гьезухъ балагьде?» Курцазул Цидуласс абуна - «Э, цIакъ бокьун буго!» Варангазул Баххуцца абуна - «Нелълъерго бачазухъ балагьде энде бегьлищи, Цидулав ацци?» «Э, цо дагьаб меххалълъ бегьиня» - абуна Кьукьулазул Цидуласс. Цидулав ацциццаги гьессул гIолохъанал гьудулзабазе нуцIцIа рагьана. «РачIа жанире, - ян абуна Цидулав аццицца. КIиябго унтараб бече жеги сагъчIо, кунадени байбихьун буго, гьеб цIакъ лълъикI буго, щибидегурелълъул унтараб меххалълъ кунаде гъира букIинярелълъул. Кьукьулазул Цидулассул гIемерал хIайванал руго. Бокьове щвараб меххалълъ, щибаб хIайваналълъа гъунивеги омо, гьезе ххер-квен кьена, рокIел хIал лълъикI букIде. Шурагьаб бищунго гIемер хIайванал Кьукьулазул Цидулассул руго. Гьессул руго гIемераб рахь кьенел гIачиял. Цодагьаб меххалълъ бачал гьималазухъ ралагьун рукIана, Цидулав аццицца БацIилассулги Баххулги бачал рихьдеруна. «Балагье, Чунчулав! - ян абуна Варангазул Баххуцца, - дир бачил кIарчIамли щибихха». Курцазул Чунчуласс абуна - «Кинаб дур бугеб?» Варангазул Баххуцца абуна - «Гьабеле гьеб! КIудаб чIчIегIераб гIакдал кумараб рахъалълъа бугеб». «Э, дида дур бече гьандже бихьиня, абуна Курцазул Чунчуласс, - гьеб эгого кIарчIамаб жо буго. БацIилассул бече кебегIаниб бугеб?» «Дир бече гьаниб буго, ян абуна Варангазул БацIиласс, - гьебги кIарчIамаб жо буго. Дида ккена дир бече Баххул бачидасса кIарчIамаб бугин». «Гуро, дур бече диралълъасса берцинаб гьечIо! – абуна Варангазул Баххуцца, - Чунчулав, бице цо, лълъили бече кIарчIамаб бугебали, дирщи яги гьессулщи?» Курцалазул Чунчуласс абуна - «Дида гьаняро, Бахху!» Кьукьулазул Цидуласс абуна - «Чунчулассда ракIчIчIомо абде кIваняро лълъили бече бищун кIарчIамаб бугебали, кIиябго бече кIарчIамаб бугебали дида абде кIваня». Варангазул КиштIайицца абуна - «Гьаб бокьоб гьандже дирго хIайван гьечIо. Ццебеххунни дир букIана гьитIинябго бече. Гьебги букIана цIакъго кIарчIамаб, ножерго бачал гIадин». Курцазул Чунчуласс гьикъана - «Дур гьокIал хIайванал рукIчIищи?» Варангазул КиштIайицца абуна - «РукIчIо, щибидегурелълъул гьеб бече хъодеги хъомо, гьелълъул гьан комо буго». Курцазул Чунчуласс абуна - «Пакъир». Варангазул Баххуцца абуна - «Дир бече киданиги конде гьечIо!» Варангазул БацIиласс абуна - «Гьандже гуро, цо кидаялиго дурги дирги хъодеги хъомо, конде буго». Варангазул Баххуцца абуна - «Дурабни хъоде буго, дираб хъоде гьечIо! Цидулав ацци, дир бече хъоде гечIо гури!» Цидулав аццицца абуна - «БитIараб буго, Бахху. Дур бече хъоде гьечIо, гьеб теде буго бечIчIде гIоло. Гьелълъ гIемераб рахь кьеде буго». ГIачи-бачазухъ балагьун ххадур, гьималги ацциги омо руго чуязухъ балагьде. Кьукьулазул Цидулассул щуго-анлълъго чу букIана. Курцазул Чунчулав гIемераб меххалълъ нуцIцIил кумараб рахъалълъа гьезда гъунив чIчIомо ххутIана. «Гьел цIакъ берценал руго, Бахху! - ян абун, Цидулав аццида абуна - «Дирги росолълъ бел,эрбахъи бунев ацци вукIарав гIани, дирги букIлаан гьеб гIадинаб, чIчIегIерабги хъахIабги берценаб чу». Варангазул БацIиласс абуна - «Э, гьеб чу берценаб буго. Цо къоялълъ Цидулав аццицца абла дида кинаб дир букIде бугебали, гурщи ацци?» Цидулав аццицца абуна - «Э, гьедин абла!» Гьимал чуязухъ балагьун ххадуб, гьел бокьосса къватIире рахъун руго, цинги аццицца гьималазда абуна - «Дида гьанже ножеда гъунив чIчIеде кIваняро. Дир бунеб-тенеб жо буго!» «Къо-мехх лълъикI!» - ян абуна аццицца энев меххалълъ. Ценги Варангазул БацIиласс абуна - «Щиби гьандже нелълъецца булеб?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Рилълъа хIорихъе! Мун нежеда цадахъ хIорихъе велълъенде гьечIищи, Чунчулав?» «ГьечIо, дун рукъув чIчIела. Ценги нужго ахха!» Варангазул Баххуцца абуна - «Мун велълъенчIони, дунги йелълъенде гьечIо!» Курцазул Чунчуласс абуна - «ЛълъикI, рилълъахха гьедин батани хIорихъе». «ХIор» БацIиласс абухъе, гьитIинябго хIавуз буго, гьелълъа гьитIинябго раса букIана. «ХIорда» ссверухъ гъутIбиги рукIана, Баххуццаца гьезда абиняан - «Иприкъалълъул кIудал гъутIби» абун. ХIорида гьаб нугьалълъ гъазал рукIчIо, ценги кIиго раса букIана. Гьимал ралдалгъачагъазул хIаял хIаде байбихьана. Гъокь нугьалълъ гъазал хIорида ругеб меххалълъ, гьимал гIемераб меххалълъ «хIоридассан» хьвадана. Гьанджени абуни, гьезе бокьун бугин ралдалгъачагъазул хIай хIаде. Якъад бищун ццеве хIорихъе щиви щварав? Варангазул БацIилавщи яги Баххущи? Варангазул БацIилав, щибидегурелълъул гьев цогидаздасса ццеве энев вукIана. БацIилассе цIакъ бокьиня ццеве вахъун энде. Варангазул Пирххарав гьессда ххадув вегьана. Сонкъассини абуни, бищун ццеве Пирххарав щвана. Варангазул БацIиласс абуна - «РачIа. ЧIчIегIермагжилассул раса гьаниб буго!» - ян абуна гьесс. Гьимал ралдалгъачагъазул хIай хIанел меххалълъ, Варангазул БацIилассе бокьиня ЧIчIегIермагжилавлун вукIде. «КиштIайги Баххуги, нуж росолаги рокIон, балагьун чIчIа!» Варангазул Пирххарав кIудаб гъотIоле адеги вагьун абуна гьаб БагIарав Ралдалгъачагъассул раса букIде бугин. Ценги Варангазул КиштIайицца абуна жий ХъахIай Ралдалгъачагъай йикIде йигин, ЧIчIегIермагжилассул тушман, щибидегурелълъул женда хъахIаб горде рогьон букIиналълъ. КиштIай росола ракIана, ценги БацIилав гъотIолеги вагьун квегIабги кумарабги рахъалълъеххун валагьана. КиштIай ахIдана - «Щиби дуда бихьинеб?» БацIиласс абуна - «Дида бихьинеб буго 1000 (азарго) ралдалгъачагъазул раса бачIинеб бугин!» КиштIайицца гьикъана - «Гьал дир тушманассул ЧIчIермагжилассул русбищи?» БацIиласс абуна - «Э, дида ккена гьел гьессул русби ругин. Гьев гьенивгоги вуго. КиштIай, мун гьанисса нахъе омо лълъикI гурщи?» КиштIайицца абуна - «Энаро, дун йагъде йиго! Балагье, дир кIиазарго (2000) раса гьанибе бачIинеб бугин. БагIарав Ралдалгъачагъав, рачIа нилълъ ЧIчIегIермагжилавгун рагъде». Ценги Варангазул БацIилав гъотIоласса гIодовеги рещтIун, Варангазул Баххуда гьарана чIчIегIераб колълъен. Баххуцца гьессухъе кьуна. БацIилав ахIдана - «Гьанже дирги русби рачIинел руго. Гьале дир ралдалгъачагъазул пайрахъ!» - ян абун Баххуда чIчIегIераб колълъен бихьдебуна. «ЧIчIегIермагжилав ккена бищунго цIцIар рагIарав ралдалгъачагъ, щибидегурелълъул гьессул гIемерал тушбаби руго. ХIорил цояб рахъалълъа руго ХъахIай Ралдалгъачагъайги БагIарав Ралдалгъачагъавги». Гъазалги хIорихъ раккана. ГIайиб гурщихха, гъазал гьабго тушманассда гьоркьоре ккана. Гьандже гьел гъазал хьихьинел бакIалълъа рукIарал гIани, лълъикI букIлаан. Гъазазе рокьиняро ралдалгъачагъазул русби.

Рахьдал мацIцI راڮدال ماڞ لې ماعارۇلال، عېنېڭې ښۈ، جاقا ماعارۇل ماڞ طاعێنې حێنقێ بۇڬۈ. ماعارۇل ماڞ بێښۇنېل ماعارۇلال داهڸۇلېل رۇڬۈ. شاهارازدا رۇڬېل ماعارۇلاز عېمېرێصېز عۇرۇص ماڞ بێښۇنېب بۇڬۈ. ڃاحێياز بێښۇنېب مېخالدا عێصێنازڬێ بێښێنارێۺخا. ماعارۇل طاڮال ڞالۇلېل هېڃۈ، ماعارۇل ڬېزتالڬێ ڞالۇلېل هېڃۈ. شاهارازدا رۇڬېل ماجڬێتازداڬێ ښێن خۇطبا عۇرۇص ماڞاڷ هابۇلېب بۇڬۈ. ئۇشكۇلابازدا اوار ماڞاڷۇل دارسال داهڸۇلېل رۇڬۈ. ۺێبخا هانجې هابێلېب؟ بێۺۇن ڛېبې جێو - جێواص ماعارۇل ماڞ رۈقۈب بێښێنې ڭۈلا. ښێنڬێ نۇځطا داندې ڭاراو ماعارۇلاصدا عۇرۇص ماڞ بێښێنڃۈڬۈ ماعارۇل ماڞ بێښې. ئېبېل - ئێنصۇڛا ڸێمالازدا ماعارۇل ماڞاڷ څوادارێزېڬێ ڞالێزې ماڷێزې ڭۈلا. جاقا ئېبېل - ئێنصۇڛا ماڷێڃۈنێ مېتېر نێڶېر ڸێمالازۇل ڸێمالازدا ڷێڛا ماڷێلېب؟ رېص بۇڬېص كۇمېك هابې ماعارۇل ماڞ ڛېبېطېزابێزې. جاقا حۇكۇماتاڷــڬێ ماعارۇل ماڞ ڛېبېطېزابێزې كۇمېك هابێلارۈ. كێنابڬۈ نێڶېدا باراب بۇڬۈ. МугIрул тун авлахъазде, рахъунел магIарулал МагIарул махIги яхIги гьарула цадахъ босе. МагIарул тIамур, тIагъур гьарула цадахъ босе, МагIарул хханжар, рачел борчараб цадахъ босе. Цадахъ босе, кIочонге магIарул мацIцIги цIцIарги, Цадахъ босе кIочонге магIарул гIадат, гIамал. Цадахъ босе, кIочонге кIикIараб кини гьулак, Цадахъ барти кIочонге чода тIад кьили лъезе. МугIрул тун авлахъазде рахъунел магIарулал, МегIер кванараб гIиял ххассаб тIагIан букIуна МагIарул инссул гъасстIа ххассаб ххинлъи букIуна, МагIарул гъасстIа кучIдул батIияб кеп букIуна. Кинабго цадахъ босе магIаруллъи кIочонге, МагIарухъан араб лъар ралъдалI гIадин тIагIунге. Мунго тIаде къуларав тIокIкIараб ицц кIочонге, Умумузул хабазда ххурдузул сас кIочонге. МугIрул тун авлахъазде рахъунел магIарулал, Мискинлъи квер босун те, кидаго кIочон тоге. КIочон тани ракьалда дур букIараб мискинлъи, Бессдаллъизе вуго мун кигIан рес бугониги. Цадахъ босе магIарул магьал раччарал гIарщал, ГIамал кIодолъарабго кIичIкIичIун реххе ццере. Гьарула цадахъ босе, гьарула кIочон тоге КIудияб бахIарчилъи, гьитIинаб дир ххалкъалълъул. mufrul tun awla]a#de, ra]unel mafarulal mafarul ma\gi ya\gi harula cada] bose. mafarul Tamur, Tavur harula cada] bose, mafarul {an$ar, raxel borxarab cada] bose. cada] bose, joxonge mafarul ma~gi ~argi, cada] bose joxonge mafarul fadat, famal. cada] bose, joxonge jijarab kini hulak, cada] barti joxonge xoda Tad pili ;e#e. mufrul tun awla]a#de ra]unel mafarulal, mefer kwanarab fiyal {aSab Tafan bujuna. mafarul inSul vaSTa {aSab {in;i bujuna, mafarul vaSTa kuzdul baTiyab ke_ bujuna. kinabgo cada] bose, mafarul;i joxonge, mafaru]an arab ;ar ra;da/ fadin Tafunge. mungo Tade qularaw ToJarab iC joxonge, umumu#ul [aba#da {urdu#ul sas joxonge. mufrul tun awla]a#de ra]unel mafarulal, miskin;i kwer bosun te, kidago joxon toge. joxon tani rapalda dur bujarab miskin;i, beSdal;i#e wugo mun kifan res bugonigi. cada] bose mafarul mahal raXaral far&al, famal jodo;arabgo jizjizun re{e Cere. harula cada] bose, harula joxon toge judiyab ba\arxi;i, hiTinab dir {alqa:ul. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې راڅۇنېل ماعارۇلال ماعارۇل ماحڬێ ياحڬێ هارۇلا ښاداڅ بۈسې. ماعارۇل طامۇر، طاغۇر هارۇلا ښاداڅ بۈسې، ماعارۇل خانجار راچېل بۈرچاراب ښاداڅ بۈسې. ښاداڅ بۈسې كۈڃۈنڬې ماعارۇل ماڞڬێ ڞارڬێ، ښاداڅ بۈسې، گۈچۈنڬې ماعارۇل عادات، عامال. ښاداڅ بۈسې، گۈچۈنڬې گێگاراب كێنێ هۇلاك، ښاداڅ بارتێ كۈڃۈنڬې چۈدا طاد ڨێلێ ڸېزې. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې راڅۇنېل ماعارۇلال مېعېركواناراب عێيال خاصاب طاعام بۇگۇنا. ماعارۇل ئێنصۇل غاصطا خاصاب خێنڸێ بۇگۇنا، ماعارۇل غاصطا كۇڃدۇل باطێياب كېف بۇگۇنا. كێنابڬۈ ښاداڅ بۈسې، ماعارۇلڸێ گۈچۈنڬې، ماعارۇڅان اراب ڸار راڸداڶ عادێن طاعۇنڬې. مۇنڬۈ طادې قۇلاراو طۈڴاراب ئێڛ گۈچۈنڬې، ئۇمۇمۇزۇل ځابازدا خۇردۇزۇل ساس گۈچۈنڬې. مۇعرۇل تۇن اولاڅازدې، راڅۇنېل ماعارۇلال، مێسكێنڸێ كوېر بۈسۇن تې، كێداڬۈ گۈچۈن تۈڬې. گۈچۈن تانێ راڨالدا، دۇر بۇگاراب مێسكێنڸێ، بېصدالڸێزې وۇڬۈ مۇن، كێعان رېس بۇڬۈنێڬێ. ښاداڅ بۈسې ماعارۇل ماهال راڿارال عارۺال، عامال گۈدۈڸارابڬۈ، گێڃگێڃۇن رېخې ڛېرې. هارۇلا ښاداڅ بۈسې، هارۇلا گۈچۈن تۈڬې گۇدێياب باحارچێڸێ، هێطێناب دێر خالقاڷۇل.

МагIарул цIцIарал mafarul ~aral ماعارۇل ڞارال Унго-унгоял магIарул бихьиназулги руччабазулги цIцIарал ungo-ungoyal mafarul bi%ina#ulgi ruXaba#ulgi ~aral ئۇنڬۈ- ئۇنڬۈيال ماعارۇل بێڮێنازۇلڬێ رۇڿابازۇلڬێ ڞارال Бихьиназул цIцIарал بێڮێنازۇل ڞارال bi%ina#ul ~aral А a ا Абуч abux - ابۇچ Авар awar - اوار Аварав awaraw - اواراو Адач adax - اداچ Адус adus - ادۇس АдухI adu\ - ادۇح АдухIилав adu\ilaw - ادۇحێلاو Анкалав ankalaw - انكالاو Акуч akux - اكۇچ Акучилав akuxilaw - اكۇچێلاو Акквач aKwax - اڭواچ Акквачилав aKwaxilaw - اڭواچێلاو Алазанилав ala#anilaw - الازانێلاو Алхилав al{ilaw - الخێلاو АнлIич an/ix - انڶێچ Антучилав antuxilaw - انتۇچێلاو Амичалав amixalaw - امێچالاو Асав asaw - اساو Асалав asalaw - اسالاو Асилав asilaw - اسێلاو Атрач atrax - اتراچ АтIалав aTalaw - اطالاو Аха a{a - اخا Ахалав a{alaw - اخالاو Ахилав a{ilaw - اخێلاو Ахилчи a{ilxi - اخێلچێ Ахта a{ta - اختا Ахъилав a]ilaw - اڅێلاو Б b ب Бабадалав babadalaw - بابادالاو Бабаку babaku - باباكۇ Багъилав bavilaw - باغێلاو Багъдулав bavdulaw - باغدۇلاو БагIарав bafaraw - باعاراو БагIармесед bafarme sed - باعارمېسېد БагIач bafax - باعاچ Бада bada - بادا Баду badu - بادۇ Бадук baduk - بادۇك Бадав badaw - باداو Бадалав badalaw - بادالاو Бадуз badu# - بادۇز Багъуж bavu$ - باغۇج Багъужа bavu$a - باغۇجا Багъужалав bavu$alaw - باغۇجالاو База ba#a - بازا Базагъу ba#avu - بازاغۇ Базалав ba#alaw - بازالاو Базих ba#i{ - بازێخ Бакъулав baqulaw - باقۇلاو Бекьач bepax - بېڨاچ Бакьракъ bapraq - باڨراق Барат barat - بارات Баратилав baratilaw - باراتێلاو БарикI barij - بارێگ Баркалав barkalaw - باركالاو Бартулав bartulaw - بارتۇلاو Бахулав ba{ulaw - باخۇلاو Бахуха ba{u{a - باخۇخا Бахьулав ba%ulaw - باڮۇلاو БахIарчи ba\arxi - باحارچێ БацIав ba`aw - باڝاو БацIикIу ba`iju - باڝێگۇ БацIикIулав ba`ijulaw - باڝێگۇلاو БацIилав ba`ilaw - باڝێلاو БацIухI ba`u\ - باڝۇح БацIукъ ba`uq - باڝۇق БацIчIварав ba`zwaraw - باڝڃواراو БацIцIадав ba~adaw - باڞاداو БацIцIал ba~al - باڞال Белекилав belekilaw - بېلېكێلاو Берав beraw - بېراو БербагIар berbafar - بېرباعار Берилав berilaw - بېرێلاو Беселав beselaw - بېسېلاو Бессдалав beSdalaw - بېصدالاو Беццав beCaw - بېڛاو Бечедав bexedaw - بېچېداو Бидулав bidulaw - بێدولاو Бигулав bigulaw - بێڬۇلاو Бижилав bi$ilaw - بێجێلاو Битракъ biTraq - بێطراق Битулав bitulaw - بێتولاو Бисав bisaw - بێساو Бисакъав bisaqaw - بێساقاو БитIракъ biTraq - بێطراق БитIулав biTulaw - بێطۇلاو Бияхъ biya] - بێياڅ Божола bo$ola - بۈجۈلا Божолав bo$olaw - بۈجۈلاو Бокъалав boqalaw - بۈقالاو БолоцIилав bolo`ilaw - بۈلۈڝێلاو Будун budun - بۇدۇن БудухIав budu\aw - بۇدۇحاو Бурав buraw - بۇراو Бурумилав - بۇرۇمێلاو В b و Варангав warangaw - وارانڬاو Ваццав waCaw - واڛاو Ваццилав waCilaw - واڛێلاو Ваччав waXaw - واڿاو Вечилав wexilaw - وېچێلاو Вижарав wi$iraw - وێجاراو Виццав wiCaw - وێڛاو Вогьарав woharaw - وۈهاراو Г g ڬ Галав halaw - ڬالاو Гажалав ga$alaw - ڬاجالاو ГарацIцIилав gara~ilaw - ڬاراڞێلاو ГамачIулав gama`ulaw - ڬاماڃۇلاو Гванзилав gwan#ilaw - ڬوانزێلاو Гварзатилав gwar#atilaw - ڬوارزاتـێلاو Гвелега gwelega - ڬوېلېڬا Гегула gegula - ڬېڬۇلا Гегуна geguna - ڬېڬۇنا Гелега gelega - ڬېلېڬا Гелегав gelegaw - ڬېلېڬاو Геледа geleda - ڬېلېدا Геледилав geledilaw - ڬېلېدێلاو Герги gergi - ڬېرڬێ Гергилав gergilaw - ڬېرڬێلاو Геха ge[a - ڬېځا Гехулав ge[ulaw - ڬېځۇلاو Горо goro - ڬۈرۈ Горолав gorolaw - ڬۈرۈلاو Гороч gorox - ڬۈرۈچ Горочилав goroxilaw - ڬۈرۈچێلاو Гулдач guldax - ڬۇلداچ Гулилав gulilaw - ڬۇلێلاو Гумачо gumaxo - ڬۇماچۈ Гургинав gurginaw - ڬۇرڬێناو Гуруч gurux - ڬۇرۇچ Гурганч gurganx - ڬۇرڬانچ Гъ غ Гъабалав vabalaw - غابالاو ГъалбацI valba` - غالباڝ ГъалбацIдибир valba`dibir - غالباڝدێبێر Гъандалав vandalaw - غاندالاو Гъвади vwadi - غوادێ Гъванка vwanka - غوانكا ГъварзатIилав vwar#aTilaw - غوارزاطێلاو Гъваччав vwaXaw - غواڿاو Гъвекьав vwepaw - غوېڨاو Гъобзалав vob#alaw - غۈبزالاو Гъололав vololaw - غۈلۈلاو Гъубзалав vub#alaw - غۇبزالاو Гъумалав vumalaw - غۇمالاو Гь h ه Гьабалав habalaw - هابالاو Гьабил habil - هابێل Гьабу habu - هابۇ Гьабуча habuxa - هابۇچا Гьалангурав halanguraw - هالانڬۇراو Гьанкалав hankalaw - هانكالاو Гьарчабилав harxabilaw - هارباچێلاو ГьацIа ha`a - هاڝا ГьерекIав herejaw - هېرېگاو ГьетIарав heTaraw - هېطاراو Гьидалав hidalaw - هێدالاو ГьитIи hiTi - هێطێ ГьитIинав hiTinaw - هێطێناو ГьитIинавас hiTinawas - هێطێناواس ГьитIихI hiTi\ - هێطێح ГьитIич hiTix - هێطێچ ГьоцIцIо ho~o - هۈڞۈ Гьудул hudul - هۇدۇل Гьуинав huinaw - هۇئێناو ГI f ع ГIабаш faba^ - عاباش ГIабашилав faba^ilaw - عاباشێلاو ГIагарав fagaraw - عاڬاراو ГIада fada - عادا ГIаду fadu - عادۇ ГIадукъ faduq - عادۇق ГIадалав fadalaw - عادالاو ГIадалассулав fadalaSulaw - عادالاصۇلاو ГIакIучIилав fajuzilaw - عاگۇڃێلاو ГIалакIолав falajolaw - عالاگۈلاو ГIалхулав fal{ulaw - عالخۇلاو ГIамалав famalaw - عامالاو ГIамач famax - عاماچ ГIандалав fandalaw - عاندالاو ГIандилав fandilaw - عاندێلاو ГIандиялав fandiyalaw - عاندێـيالاو ГIандуникI fandunij - عاندۇنێگ ГIанжулав fan$ulaw - عانجۇلاو ГIанкIалав fanjalaw - عانگالاو ГIанкIкIибер fanJiber - عانڴێبېر ГIантIули fanTuli - عانطۇلێ ГIарада farada - عارادا ГIарацилав faracilaw - عاراښێلاو ГIаращ fara& - عاراۺ ГIартилав fartilaw - عارتـێلاو ГIартукI fartuj - عارتۇگ ГIарцулав farculaw - عارښۇلاو ГIарчIам farzam - عارڃام ГIасалав fasalaw - عاسالاو ГIахьалав fa%alaw - عاڮالاو ГIахьучIилав fa%uzilaw - عاڮۇڃێلاو ГIачилав faxilaw - عاچێلاو ГIелум felum - عېلۇم ГIемав femaw - عېماو ГIерав feraw - عېراو ГIертIилав ferTilaw - عېرطێلاو ГIечIилав fezilaw - عېڃێلاو ГIинчилав finxilaw - عێنچێلاو ГIвечIав fwezaw - عوېڃاو ГIвечIилав fwezilaw - عوېڃێلاو ГIинкъав finqaw - عێنقاو ГIобочIилав fobozilaw - عۈبۈڃێلاو ГIого fogo - عۈڬۈ ГIолав folaw - عۈلاو ГIолохъан folo]an - عۈلۈڅان ГIондокьилав fondopilaw - عۈندۈڨێلاو ГIонкIкIолав fonJolaw - عۈنڴۈلاو ГIубилав fubilaw - عۇبێلاو ГIужилав fu$ilaw - عۇجێلاو ГIума fuma - عۇما ГIумалав fumalaw - عۇمالاو ГIумахан fuma{an - عۇماخان ГIумач fumax - عۇماچ ГIурав furaw - عۇراو ГIусилав fusilaw - عۇسێلاو ГIутI fuT - عۇط ГIуцIцIа fu~a - عۇڞا ГIуцIцIав fu~aw - عۇڞاو Д d د Дабагъилав dabavilaw - داباغێلاو ДагIилав dafilaw - داعێلاو Дадалав dadalaw - دادالاو Дадилав dadilaw - دادێلاو Даку daku - داكۇ Дангъвара danvwara - دانغوارا Дату datu - داتۇ Дахду da[du - داځدۇ Даху da[u - داځۇ ДахIалав da\alaw - داحالاو ДахIада da\ada - داحادا Дацилав dacilaw - داښێلاو Делемав delemaw - دېلېماو Демелав demelaw - دېمېلاو Денгав dengaw - دېنڬاو Дибир dibir - دێبـێر Дибирав dibiraw - دێبـێراو Дибирассулав dibiraSulaw - دێبـێراصۇلاو Дибирдада dibirdada - دێبـێردادا Дилимав dilimaw - دێلێماو Динга dinga - دێنڬا Дого dogo - دۈڬۈ Доногъо donovo - دۈنۈغۈ Доногъонолав donovolaw - دۈنۈغۈلاو ДубухIилав dubu\ilaw - دۇبۇحێلاو Дулав dulaw - دۇلاو Дурдулав durdulaw - دۇردۇلاو Ж $ ج Жабалав $abalaw - جابالاو Жабу $abu - جابۇ Жабулав $abulaw - جابۇلاو Жагьан $ahan - جاهان Жужулав $u$ulaw - جۇجۇلاو Жатжалав $at$alaw - جاتجالاو Жинжик $in$ik - جێنجێك Жумилав $umilaw - جۇمێلاو З # ز Загъалав #avalaw - زاغالاو Загъаштукъ #ava^tuq - زاغاشتۇق Замалав #amalaw - زامالاو Зантулав #antulaw - زانتۇلاو Зану #anu - زانۇ Зарбалав #arbalaw - زاربالاو Заргьалав #arhalaw - زارهالاو Зугум #ugum - زۇڬۇم И i ئێ Ибак ibak - ئێباك ИбакIо ibajo - ئێباگۈ Ибалав ibalaw - ئێبالاو Игелав igelaw - ئێڬېلاو Идалав idalaw - ئێدالاو Идармач idarmax - ئێدارماچ Идач idax - ئێداچ Ималав imalaw - ئێمالاو ИмахIу ima\u - ئێماحۇ Имачу imaxu - ئێماچۇ Инквач inkwax - ئێنكواچ Инквачилав inkwaxilaw - ئێنكواچێلاو ИнкIовас injowas - ئێنگۈواس Инсилав insilaw - ئێنسێلاو Инхилав in[ilaw - ئێنځێلاو Инчалав inxalaw - ئێنچالاو Инчилав inxilaw - ئێنچێلاو Исилав isilaw - ئێسێلاو Итарав itaraw - ئێتاراو ИтаркIу itarju - ئێتارگۇ ИтIилав iTilaw - ئێطێلاو ИхакIу i[aju - ئێځاگۇ Ихи i{i - ئێخێ Ихилав i{ilaw - ئێخێلاو Ичал ixal - ئێچال Ичалав ixalaw - ئێچالاو Ишомилав i^omilaw - ئێشۈمێلاو К k ك Как kak - كاك Кандалав kandalaw - كاندالاو Кантулав kantulaw - كانتۇلاو КахIав ka\aw - كاحاو Кацав kacaw - كاښاو Качалав kaxalaw - كاچالاو Каяв kayaw - كاياو КвартIа kwarTa - كوارطا Квацав kwacaw - كواښاو Квацилав kwacilaw - كواښێلاو КвегIав kwefaw - كوېعاو Квергъули kwervuli - كوېرغۇلێ Квечил kwexil - كوېچێل Квешав kwe^aw - كوېشاو Кечулав kexulaw - كېچۇلاو Кибич kibix - كێبێچ Кинххва kin{wa - كێنخوا Кинххвалав kin{walaw - كێنخوالاو Кирцав kircaw - كێرښاو КитIи kiTi - كێطێ Киши ki^i - كێشێ КиштIилав ki^Tilaw - كێشطێلاو КогIав kofaw - كۈعاو Комсорок komsosrok - كۈمسۈرۈك Коргъали korvali - كۈرغالێ Коргъалилав korvalilaw - كۈرغالێلاو Куртав kurtaw - كۇرتاو Курцав kurcaw - كۇرښاو Куса kusa - كۇسا Кусилав kusilaw - كۇسێلاو Куцарав kucaraw - كۇښاراو Къ q ق Къабади qabadi - قابادێ КъабахI qaba\ - قاباح Къадачи qadaxi - قاداچێ Къайич qayix - قايێچ Къантула qantula - قانتۇلا Къантур qantur - قانتۇر Къарачу qaraxu - قاراچۇ Къарачулав qaraxulaw - قاراچۇلاو Къарнач qarnax - قارناچ Къасирилав qasirilaw - قاسێرێلاو Къацав qacaw - قاښاو Къацарав qacaraw - قاښاراو КъахIич qa\ix - قاحێچ Къвангъур qwanvur - قوانغۇر КъватIулав qwaTulaw - قواطۇلاو Къебед qebed - قېبېد Къебедав webedaw - قېبېداو Къебедассулав qebedaSulaw - قېبېداصۇلاو Къирилав qirilaw - قێرێلاو Къокъав qoqaw - قۈقاو Къоселав qoselaw - قۈسېلاو Къохьоч qo%ox - قۈڮۈچ Къочав qoxaw - قۈچاو Къуду qudu - قۇدۇ Къудус qudus - قۇدۇس КъукIарав qujaraw - قۇگاراو Къулду quldu - قۇلدۇ КъулигIалав qulifalaw - قۇلێعالاو КъулецIихIма qule`i\ma - قۇلېڝێحما Къура qura - قۇرا КъурахI qura\ - قۇراح Къурач qurax - قۇراچ Кь p ڨ Кьибид pibid - ڨێبێد Кьихьилав pi%ilaw - ڨێڮێلاو Кьукьулав pupulaw - ڨۇڨۇلاو Кьуру puru - ڨۇرۇ Кьуручан puruxan - ڨۇرۇچان КI j گ КIалтIуш jalTu^ - گالطۇش КIандач jandax - گانداچ КIартилав jartilaw - گارتێلاو КIачIал jazal - گاڃال КIилълъилав ji:ilaw - گێڷێلاو КIисолав jisolaw - گێسۈلاو КIосолав josolaw - گۈسۈلاو КIодохIилав jodo\ilaw - گۈدۈحێلاو КIодочи jodoxi - گۈدۈچێ КIудав judaw - گۇداو КIичча jiXaw - گێڿا КIудаэмен judaemen - گۇدائېمېن КIуди judi - گۇدێ КIудияв judiyaw - گۇدێياو КIудиявас judiyawas - گۇدێياواس КIудиявдибир judiyawdibir - گۇدێياودێبێر КIудияссулав judiyaSulaw - گۇدێياصۇلاو КIиштIилав ji^Tilaw - گێشطێلاو Л l ل Лахчу la[xu - لاخچۇ Лахъу la]u - لاڅۇ ЛахIилав la\ilaw - لاحێلاو ЛахIиялав la\iyalaw - لاحێيالاو Лаченилав laxenilaw - لاچېنێلاو Лекъав leqaw - لېقاو Лечи lexi - لېچێ ЛокIалав lojalaw - لۈگالاو Лъ ; ڸ ЛъарагIав ;arafaw - ڸاراعاو Лъелассулав ;elaSulaw - ڸېلاصۇلاو Лълъ : ڷ ЛълъикIав :ijaw - ڷێگاو ЛълъикIалав :ijalaw - ڷێگالاو М m م Магъилав mavilaw - ماغێلاو Магъула mavula - ماغۇلا Магъур mavur - ماغۇر Магъуш mavu^ - ماغۇش МагIангалав mafangalaw - ماعانڬالاو МагIарулав mafarulaw - ماعارۇلاو Мадилав madilaw - مادێلاو Мажалав ma$alaw - ماجالاو Мазгар ma#gar - مازڬار Мазгьар ma#har - مازهار Маилав mailaw - مائێلاو Малалав malalaw - مالالاو Малсаг malsag - مالساڬ Мапилав ma_ilaw - مافێلاو Макъади maqadi - ماقادێ Мала mala - مالا Маладу maladu - مالادۇ МалахI mala\ - مالاح Малач malax - مالاچ Малачи malaxi - مالاچێ Малачилав malaxilaw - مالاچێلاو Малулав malulaw - مالاۇلاو Мамав mamaw - ماماو Мамади mamadi - مامادێ Мамадибир mamadibir - مامادێبێر Мамалав mamalaw - مامالاو Мамахъ mama] - ماماڅ Мамулав mamulaw - مامۇلاو Макълач maqlax - ماقلاچ Марасилав marasilaw - ماراسێلاو Маргъут marvut - مارغۇت Маржанулав mar$anulaw - مارجانۇلاو Маржу mar$u - مارجۇ Маргалав margalaw - مارڬالاو Маркъулав marqulaw - مارقۇلاو Масандилав masandilaw - ماساندێلاو МатIуч maTux - ماطۇچ Маха ma[a - ماځا Махалав ma[alaw - ماځالاو Махат ma[at - ماځات МахIа ma\a - ماحا МахIамкалав ma\amkalaw - ماحامكالاو МахIада ma\ada - ماحادا МахIак ma\ak - ماحاك МахIаку ma\aku - ماحاكۇ МахIакI ma\aj - ماحاگ МахIакIу ma\aju - ماحاگۇ МахIатI ma\aT - ماحاط МахIач ma\ax - ماحاچ МахIачилав ma\axilaw - ماحاچێلاو Махху ma{u - ماخۇ Маххулав ma{ulaw - ماخۇلاو Мачча maXa - ماڿا Маччалав maXalaw - ماڿالاو МачIав mazaw - ماڃاو МачIикъ maziq - ماڃێق Мегеж mege$ - مېڬېج МегIеркIичI meferjiz - مېعېرگێڃ Месел mesel - مېسېل Меселав meselaw - مېسېلاو Минав minaw - مێناو Мичилав mixilaw - مێچێلاو МизакIу mi#aju - مێزاگۇ МичIилав mizilaw - مێڃێلاو МокIочIо mojozo - مۈگۈڃۈ Мокъокъилав moqoqilaw - مۈقۈقێلاو Мочокъ moxoq - مۈچۈق МукIучIилав mujuzilaw - مۇگۇڃێلاو МукIушилав muju^ilaw - مۇگۇشێلاو Мурилав murilaw - مۇرێلاو Муртилав murtilaw - مۇرتێلاو Мутал mutal - مۇتال Мутач mutax - مۇتاچ Мухъилав mu]ilaw - مۇڅێلاو МухIу mu\u - مۇحۇ МухIудада mu\udada - مۇحۇدادا МухIуч mu\ux - مۇحۇچ МухIучилав mu\uxilaw - مۇحۇچێلاو Н n ن НакIкIав naJaw - ناڴاو Нартав nartaw - نارتاو Насу nasu - ناسۇ НасухI nasu\ - ناسۇح Нуцалав nucalaw - نۇښالاو Нуци nuci - نۇښێ О o ئۈ Онкоч onkox - ئۈنكۈچ Онколав onkolaw - ئۈنكۈلاو Оморав omoraw - ئۈمۈراو Омоч omox - ئۈمۈچ Онжолав on$olaw - ئۈنجۈلاو Орто orto - ئۈرتۈ Оххолав o{olaw - ئۈخۈلاو Оцав ocaw - ئۈښاو Оцилав ocilaw - ئۈښێلاو Оцок ocok - ئۈښۈك Оцолав ocolaw - ئۈښۈلاو П _ ف Пакачилав _axakilaw - فاكاچێلاو Панзулав _an#ulaw - فانزۇلاو ПарчахIилав _arxa\ilaw - فارچاحێلاو Пахучилав _a[uxilaw - فاځۇچێلاو Пирилав _irilaw - فێرێلاو Пирич _ixix - فێرێچ Пирххарав _ir{araw - فێرخاراو Пурав _uraw - فۇراو Р r ر Розав ro#aw - رۈزاو Розилав ro#ilaw - رۈزێلاو РотIолав roTolaw - رۈطۈلاو С s س Сарал saral - سارال Саралав saralaw - سارالاو Саритилав saritilaw - سارێتێلاو Сиркилав sarkilaw - سێركێلاو Сатмалав satmalaw - ساتمالاو Саху sa{u - ساخۇ СахIуч sa\ux - ساحۇچ Сума suma - سۇما Сумалав sumalaw - سۇمالاو СунтIалав sunTalaw - سۇنطالاو Сурук suruk - سۇرۇك Сурукъ suruq - سۇرۇق Сута suta - سۇتا Суталав sutalaw - سۇتالاو Сутулав sutulaw - سۇتۇلاو СутIа suTa - سۇطا Т t ت Тамалав tamalaw - تامالاو Тамахулав tama[ulaw - تاماځۇلاو Тамачалав tamaxalaw - تاماچالاو Тами tami - تامێ Танка tanka - تانكا Танкалав tankalaw - تانكالاو Танхалав tan[alaw - تانځالاو Таххав ta{aw - تاخاو ТахIна ta\na - تاحنا Тахту ta{tu - تاختۇ Таша ta^a - تاشا Ташав ta^aw - تاشاو Тетелав tetelaw - تېتېلاو Тидулав tidulaw - تێدۇلاو Тирул tirul - تێرۇل Тирулав tirulaw - تێرۇلاو Тируч tirux - تێرۇچ Тиручилав tiruxilaw - تێرۇچێلاو Титалав titalaw - تێتالاو Тузилав tu#ilaw - تۇزێلاو Тунав tunaw - تۇناو Туначилав tunaxilaw - تۇناچێلاو Тунзилав tun#ilaw - تۇنزێلاو Тумав tumaw - تۇماو Туракъ turaq - تۇراق Турач turax - تۇراچ Турулав turulaw - تۇرۇلاو Туручилав turuxilaw - تۇرۇچێلاو Тупа tu_a - تۇفا Тутун tutun - تۇتۇن Тухилав tu{ilaw - تۇخێلاو Тучалав tuxalaw - تۇچالاو ТI T ط ТIабакIилав Tabajilaw - طاباگێلاو ТIала Tala - طالا ТIамир Tamir - طامێر ТIамурав Tamuraw - طامۇراو ТIанкIу Tanju - طانگۇ ТIегьарав Teharaw - طېهاراو ТIеххав Te{aw - طېخاو ТIеххулав Te{ulaw - طېخۇلاو ТIехIав Te\aw - طېحاو ТIехIулав Te\ulaw - طېحۇلاو ТIидулав Tidulaw - طێدۇلاو ТIилахI Tila\ - طێلاح ТIинав Tinaw - طێناو ТIинавас Tinawas - طێناواس ТIинавчи Tinawxi - طێناوچێ ТIиндилав Tindilaw - طێندێلاو ТIинач Tinax - طێناچ ТIинтIилав TinTilaw - طێنطێلاو ТIинуч Tinux - طێنۇچ ТIинчIав Tinzaw - طێنڃاو ТIип Ti_ - طێف ТIири Tiri - طێرێ ТIитIалав TiTalaw - طێطالاو ТIолбо Tolbo - طۈلبۈ ТIолболав Tolbolaw - طۈلبۈلاو ТIорхо Tor{o - طۈرخۈ ТIорхолав Tor{olaw - طۈرخۈلاو ТIукIму Tujmu - طۇگمۇ ТIукIмулав Tujmulaw - طۇگمۇلاو ТIурав Turaw - طۇراو ТIурарав Turaraw - طۇراراو ТIурач Turax - طۇراو ТIурулав Turulaw - طۇرۇلاو ТIурурав Tururaw - طۇرۇراو ТIуруч Turux - طۇرۇچ У u ئۇ Угусилав ugusilaw - ئۇڬۇسێلاو Удада udada - ئۇدادا Удаман udaman - ئۇدامان Удурат udurat - ئۇدۇرات Узулав u#ulaw - ئۇزۇلاو Узумав u#umaw - ئۇزۇماو Укъалав uqalaw - ئۇقالاو Уладилав uladilaw - ئۇلادێلاو Умалав umalaw - ئۇمالاو Умалат umalat - ئۇمالات Урузмаг uru#mag - ئۇرۇزماڬ Урхьулав ur%ulaw - ئۇرڮۇلاو Урхьунчи ur%unxi - ئۇرڮۇنچێ Усав usaw - ئۇساو Усалав usalaw - ئۇسالاو УсахI usa\ - ئۇساح Х [ ځ Харцав [arcaw - خارښاو Хважа [wa$a - ځواجا ХважакI [wa$aj - ځواجاگ Хвалаг {walag - خوالاڬ Херав [eraw - ځېراو Херчи [erxi - ځېرچێ Хецав [ecaw - ځېښاو Хисулав [isulaw - ځێسۇلاو Хх { خ Ххадулав {adulaw - خادۇلاو Ххалатав {alataw - خالاتاو Ххамагилав {amagilaw - خاماڬێلاو Хханжар {an$ar - خانجار Ххарххар {ar{ar - خارخار Ххарххарилав {ar{arilaw - خارخارێلاو Ххатулав {atulaw - خاتۇلاو Ххачалав {axalaw - خاچالاو Ххвелав {welaw - خوېلاو Ххеххав {e{aw - خېخاو Ххеххалав {e{alaw - خېخالالو ХхинтIар {inTar - خێنطار Ххирач {irax - خێراچ Ххирассулав {iraSulaw - خێراصۇلاو Ххирияв {iriyaw - خێرێياو Ххирияссулав {iriyaSulaw - خێرێياصۇلاو ХхиххикI {i{ij - خێخێگ Ххочо {oxo - خۈچۈ Ххочолав {oxolaw - خۈچۈلاو ХхутIарав {uTaraw - خۇطاراو Ххучбар {uxbar - خۇچبار Ххучи {uxi - خۇچێ Ххучилав {uxilaw - خۇچێلاو Хъ ] څ Хъаргъилав ]arvilaw - څارغێلاو Хъатулав ]atulaw - څاتۇلاو Хъварт ]wart - څوارت Хъвархъварилав ]war]warilaw - څوارڅوارێلاو Хъергъу ]ervu - څېرغۇ Хъехъалав ]e]alaw - څېڅالاو Хъихьилав ]i%ilaw - څێڮێلاو Хъугъан ]uvan - څۇغان Хъукьав ]upaw - څۇڨاو Хъуйчав ]uyxaw - څۇيچاو Хь % ڮ ХьулгIач %ulfax - ڮۇلعاچ ХI \ ح ХIагулав \agulaw - حاڬۇلاو ХIада \ada - حادا ХIадулав \adulaw - حادۇلاو ХIадурав \aduraw - حادۇراو ХIажав \a$aw - حاجاو ХIажигоро \a$igoro - حاجێڬۈرۈ ХIалакъав \alaqaw - حالاقاو ХIамахъав \ama]aw - حاماڅاو ХIандулав \andulaw - حاندۇلاو ХIанзалав \an#alaw - حانزالاو ХIанкалав \ankalaw - حانكالاو ХIантIилав \anTilaw - حانتێلاو ХIасалав \asalaw - حاسالاو ХIаскъил \asqil - حاسقێل ХIаскъилав \asqilaw - حاسقێلاو ХIахьулав \a%ulaw - حاڮۇلاو ХIатулав \atulaw - حاتۇلاو ХIащтIихх \a&Ti{ - حاۺطێخ ХIедалав \edalaw - حېدالاو ХIетав \etaw - حېتاو ХIетилав \etilaw - حېتێلاو ХIинкъарав \inqaraw - حێنقاراو ХIихьдан \i%dan - حێڮدان ХIожо \o$o - حۈجۈ ХIоржолав \or$olaw - حۈرجۈلاو ХIоролав \orolaw - حۈرۈلاو ХIото \oto - حۈتۈ ХIотолав \otolaw - حۈتۈلاو ХIужбар \u$bar - حۇجبار Ц c ښ Царак carak - ښاراك Царалав caralaw - ښارالاو Цетав cetaw - ښېتاو Церетил ceretil - ښېرېتێل Цидук ciduk - ښێدۇك Цидулав cidulaw - ښێدۇلاو Цоколав cokolaw - ښۈكۈلاو ЦокIалав cojalaw - ښۈگالاو ЦохIолав co\olaw - ښۈحالاو Цц C ڛ Ццевехъан Cewe]an - ڛېوېڅان Ццидалав Cidalaw - ڛێدالاو ЦI ` ڝ ЦIадулав `adulaw - ڝادۇلاو ЦIакъав `aqaw - ڝاقاو ЦIарецин `aretin - ڝارېښێن ЦIаху `a[u - ڝاځۇ ЦIахулав `a[ulaw - ڝاځۇلاو ЦIетIав `eTaw - ڝېطاو ЦIицIикIав `i`ijaw - ڝێڝێگاو ЦIику `iju - ڝېكۇ ЦIикъ `iq - ڝێق ЦIирххарав `ir{araw - ڝێرخاراو ЦIихьарав `i%araw - ڝێرڮاراو ЦIицIикав `i`ikaw - ڝېڝێكاو ЦIцI ~ ڞ ЦIцIарберцин ~arbercin - ڞاربېرښێن ЦIцIаргьуин ~arhuin - ڞارهۇئێن ЦIцIаргIин ~arfin - ڞارعێن ЦIцIарлълъикI ~ar:ij - ڞارڷێگ ЦIцIахIилав ~a\ilaw - ڞاحێلاو ЦIцIахIилчи ~a\ilxi - ڞاحێلچێ ЦIцIекIав ~ejaw - ڞېگاو ЦIцIихIик ~i\ik - ڞێحێك ЦIцIихIил ~i\il - ڞێحێل ЦIцIихIилав ~i\ilaw - ڞێحێلاو ЦIцIихIилчи ~i\ilxi - ڞێحێلچێ ЦIцIодор ~odor - ڞۈدۈر ЦIцIодорав ~odoraw - ڞۈدۈراو ЦIцIурмилав ~urmilaw - ڞۇرمێلاو Ч x چ ЧабакI xabaj - چاباگ Чагу xagu - چاڬۇ Чагурилав xagurilaw - چاڬۇرێلاو Чака xaka - چاكا Чакалав xakalaw - چاكالاو Чакалассулав xakalaSulaw - چاكاصۇلاو Чакарав xakaraw - چاكاراو Чакарилав xakarilaw - چاكارێلاو Чалухх xalu{ - چالۇخ Чамак xamak - چاماك Чамакулав xamakulaw - چاماكۇلاو Чамал xamal - چامال Чамарсаг xamarsag - چامارساڬ Чанахъан xana]an - چاناڅان Чангурилав xangurilaw - چانڬۇرێلاو Чанкур xankur - چانڬۇر Чантилав xantilaw - چانتێلاو Чанчалав xanxalaw - چانچالاو Чарав xaraw - چاراو Чаран xaran - چاران Чаранав xaranaw - چاراناو Чантилав xantilaw - چانتێلاو Чарухъалав xaru]alaw - چارۇڅالاو Чахъучи xa]uxi - چاڅۇچێ ЧахIи xa\i - چاحێ Чегулав xegulaw - چېڬۇلاو Ченгел xengel - چېنڬېل Чергес xerges - چېرڬېس Чилалав xilalaw - چێلالاو Чилахерав xila[eraw - چێلاځېراو Чинтилав xintilaw - چێنتێلاو Чинтиссулав xintiSulaw - چێنتێصۇلاو Чинтир xintir - چێنتێر Чинчара xinxara - چێنچارا Чимчилав ximxilaw - چێمچێلاو Чирахъилав xira]ilaw - چێراڅێلاو Чирилав xirilaw - چێرێلاو Чондалав xondalaw - چۈندالاو Чончалав xonxalaw - چۈنچالاو Чончолав xonxolaw - چۈنچۈلاو ЧохIо xo\o - چۈحۈ Чукалав xukalaw - چۇكالاو Чукъулав xuqulaw - چۇقۇلاو Чумчалав xumxulaw - چۇمچالاو Чундалав xundalaw - چۇندالاو Чункъ xunq - چۇنق Чунчулав xunxulaw - چۇنچۇلاو Чумчал xemxal - چۇمچال Чупалав xu_alaw - چۇفالاو Чупан xu_an - چۇفان Чупанилав xu_anilaw - چۇفانێلاو Чусулав xusulaw - چۇسۇلاو Чуталав xutalaw - چۇتالاو Чухъалав xu]alaw - چۇڅالاو ЧухIа xu\a - چۇحا ЧухIилав xu\ilaw - چۇحێلاو ЧI ` ڃ ЧIадилав `adilaw - ڃادێلاو ЧIакъвачIо `aqwa`o - ڃاقواڃۈ ЧIанкIа `anja - ڃانگا ЧIанкIалав `anjalaw - ڃانگالاو ЧIанкIилав `anjilaw - ڃانگێلاو ЧIанчIур `an`ur - ڃانڃۇر ЧIарабура `arabura - ڃارابۇرا ЧIечIера `e`era - ڃېڃېرا ЧIилбикI `ilbij - ڃێلبێگ ЧIинкъ `inq - ڃێنق ЧIимчIалав `im`alaw - ڃێمڃالاو ЧIирилав `irilaw - ڃێرێلاو ЧIиркъалав `irqalaw - ڃێرقالاو ЧIуралав `uralaw - ڃۇرالاو ЧIурилав `urilaw - ڃۇرێلاو ЧIухIарав `u\araw - ڃۇحاراو ЧIухIилав `u\ilaw - ڃۇحێلاو ЧIчI ~ ڄ ЧIчIегIерав ~eferaw - ڄېعېراو ЧIчIегIерилав ~eferilaw - ڄېعېرێلاو ЧIчIегIерчи ~eferxi - ڄېعېرچێ Ш ^ ش ШагIалав ^afalaw - شاعالاو Шагь ^ah - شاه Шагьав ^ahaw - شاهاو Шагьилав ^ahilaw - شاهێلاو Шагъумалав ^avumalaw - شاغۇمالاو Шамасур ^amasur - شاماسۇر Шаматав ^amataw - شاماتاو Шаматилав ^amatilaw - شاماتێلاو Шапалав ^a_alaw - شافالاو Шагьмилав ^ahmilaw - شاهمێلاو Шагьша ^ah^a - شاهشا ШвагIилав ^wafilaw - شواعێلاو Шонилав ^onilaw - شۈنێلاو ШохIолав ^o\olaw - شۈحۈلاو Шукъукъ ^uquq - شۇرۇق Щ & ۺ Щокъав &oqaw - ۺۈقاو Щванхав &wan{aw - ۺوانخاو Э e ئې Эмелав emelaw - ئېمېلاو Эмеч emex - ئېمېچ Руччабазул цӏцIарал رۇڿابازۇل ڞارال ruXaba#ul ~aral А a ا Ада ada - ادا Адич adix - ادێچ Б b ب БагIармесед bafarmesed - باعارمېسېد Бадилай badilaw - بادێلاي Баи bai - بائێ БахIарай ba\aray - باحاراي БахIарчIчIужу ba\arZu$u - باحارڄۇجۇ Батуч batux - باتۇچ Баху ba{u - باخۇ Берцинай bercinay - بېرښێناي Битарай bitaray - بێتاراي БулъкIур bu;jur - بۇڸگۇر Г g ڬ Гуарша guar^a - ڬۇئارشا Гургинай gurginay - ڬۇرڬێناي Гь ه ГьитIинай hiTinay - هێطێناي ГI f ع ГIарац farac - عاراښ ГIарацай faracay - عاراښاي ГIарацилай faracilay - عاراښێلاي ГIарцулай farculay - عارښۇلاي ГIачура faxura - عاچۇرا ГIелун felun - عېلۇن ГIетIарай feTaray - عېطاراي ГIонжолай fon$olay - عۈنجۈلاي Д d د Дудуч dudux - دۇدۇچ Й y ي Йоххарай yo{aray - يۈخاراي К k ك Канай kanay - كاناي Канлъулай kan;ulay - كانڸۇلاي Катурай kanturay - كاتۇراي КвацIулай kwa`ulay - كواڝۇلاي Киштун ki^tun - كێشتۇن КиштIай ki^Tay - كێشطاي Куцарай kucaray - كۇښاراي Къ q ق Къебедилай qebedilay - قېبېدێلاي Къокъассулай qoqaSulay - قۈقاصۇلاي Къокъаяй qoqayay - قۈقاياي Къоролай qorolay - قۈرۈلاي Къукъарай quqaray - قۇقاراي Кь p ڨ Кьамай pamay - ڨاماي Кьанкьалай panpalay - ڨانڨالاي Кьукьулай pupulay - ڨۇڨۇلاي КI j گ КIилълъилай ji:ilay - گێڷێلاي Лъ ; ڸ ЛъарагIай ;arafay - ڸاراعاي М m م Манарша manar^a - مانارشا Маргъалай marvalay - مارغالاي Меседу mesedu - مېسېدۇ Мисай misay - مێساي Мокъокъ moqoq - مۈقۈق Мокъокъай moqoqay - مۈقۈقاي Муи mui - مۇئێ Н n ن Нуцалай nucalay - نۇښالاي П _ ف Пари _ari - فارێ Парханисай _ar{isanay - فارخانێساي Р r ر Рекъай reqay - رېقاي С s س СурахIи sura\i - سۇراحێ Сутай sutay - سۇتاي Суталай sutalay - سۇتالاي Сс S ص Ссвердилай Swerdilay - صوېردێلاي Т t ت Тархъана tar]ana - تارڅانا ТI T ط ТIинай Tinay - طێناي ТIинаяс Tinayas - طێناياس ТIулилай - طۇلێلاي Хх { خ Ххамагилай {amagilay - خاماڬێلاي Хъ ] څ Хъандулай ]andulay - څاندۇلاي Хъартай ]artay - څارتاي ХъахIай ]a\ay - څاحاي ХъахIилай ]a\ilay - څاحێلاي ХI \ ح ХIайчалай \ayxalay - حايچالاي ХIажай \a$ay - حاجاي ХIалай \alay - حالاي ХIетай \etay - حېتاي ЦI ` ڝ ЦIетIай `eTay - ڝېطاي Ч x چ Чалуххай xalu{ay - چالۇخاي Чамассдак xamaSdak - چاماصداك ЧохIай xo\ay - چۈحاي Чумулай xumulay - چۇمۇلاي Чусулай xusulay - چۇسۇلاي Чучулай xuxulay - چۇچۇلاي ЧI z ڃ ЧIухIай zu\ay - ڃۇحاي ЧIухIарай zu\aray - ڃۇحاراي ЧIчI Z ڄ ЧIчIегIерай Zeferay - ڄېعېراي Ш ^ ش Шашадай ^a^aday - شاشاداي Э e ئې Эбечай ebexay - ئېبېچاي МагIарул цIцIарал (гIараб, лъарагI, парс мацIцIаздасса рачIарал) mafarul ~aral (farab, ;araf, _ars ma~a#daSa razaral) عا راب، ڸاراع، فارس ماڞازداصا راڃارال ڞارال Бихьиназул цӏцIарал بێڮێنازۇل ڞارال bi%ina#ul ~aral А a - ا Абу abu - ابۇ Абумуслим abumuslim - ابۇمۇسلێم Абус abus - ابۇس АбутIалиб abuTalib - ابۇطالێب Айтбер aytber - ايتبېر Айдемир aydemir - ايدېمێر Адам adam - ادام Амин amin - امێن Амир amir - امێر Анвар anwar - انوار Апанди a_andi - افاندێ Арслан arslan - ارسلان Арсланбег arslanbeg - ارسلانبېڬ Асадулагь asadulah - اسادۇلاه Аселдер aselder - اسېلدېر Асслудин aSludin - اصلۇدێن АссхIаб aS\ab - اصحاب АссхIабгIали aS\abfali - اصحابعالێ АхIмад a\mad - احماد АхIмадхан a\mad{an - احمادخان Аюб ayub - ايۇب Б b ب Багьадур bahadur - باهادۇر Бассир baSir - باصێر Батир batir - باتێر БатIал baTal - باطال Бегав begaw - بېڬاو Багьаудин bahaudin - باهائۇدێن Бадрудин badrudin - بادرۇدێن Башир ba^ir - باشێر Билал bilal - بێلال Булат bulat - بۇلات Булач bulax - بۇلاچ В w و Вагьаб wahab - واهاب Вакил wakil - واكێل Вали wali - والێ Валид walid - والێد Варис waris - وارێس ВахIид waris - واحێد Г g ڬ Гирай giray - ڬێراي Гула gula - ڬۇلا Гунаш guna^ - ڬۇناش Гъ v غ Гъази va#i - غازێ Гъазияв va#iyaw - غازێياو ГI f ع ГIабас fabas - عاباس ГIабдулгъапур fabdulva_ur - عابدۇلغافۇر ГIабдулагь fabdulah - عابدۇلاه ГIабид fabid - عابێد ГIабидулагь fabidulah - عابێدۇلاه ГIабдулатIип fabdulaTi_ - عابدۇلاطێف ГIабдулбассир fabdulbaSir - عابدۇلباصێر ГIабдулвагьаб fabdulwahab - عابدۇلواهاب ГIабдулвахIид fabdulwa\id - عابدۇلواحێد ГIабдулгIазиз fabdulfa#i# - عابدۇلعازێز ГIабдулкарим fabdulkarim - عابدۇلكارێم ГIабдулмажид fabdulma$id - عابدۇلماجێد ГIабдулмалик fabdulmalik - عابدۇلمالێك ГIабдулмуъмин fabdulma'min - عابدۇلمۇئمێن ГIабдулпатахI fabdul_ata\ - عابدۇلفاتاح ГIабдулхIаким fabdul\akim - عابدۇلحاكێم ГIабдулххаликъ fabdul{aliq - عابدۇلخالێق ГIабдулхIалим fabdul\alim - عابدۇلحالێم ГIабдунассир fabdunaSir - عابدۇناصێر ГIабдурашид fabdura^id - عابدۇراشێد ГIабдуразакъ fabdura#aq - عابدۇرازاق ГIабдурахIман fabdura\man - عابدۇراحمان ГIабдурахIим fabdura\im - عابدۇراحێم ГIабдусалам fabdusalam - عابدۇسالام ГIабдуссамад fabduSamad - عابدۇصاماد ГIадил fadil - عادێل ГIазиз fa#i# - عازێز ГIазим fa#im - عازێم ГIали fali - عالێ ГIалидибир falidibir - عالێدێبێر ГIалиассхIаб faliaS\ab - عالێئاصحاب ГIалибег falibeg - عالێبېڬ ГIалихан fali{an - عالێخان ГIалихIажи fali\a$i - عالێحاجێ ГIамир famir - عامێر ГIамирхан famir{an - عامێرخان ГIарип fari_ - عارێف ГIизудин fi#udin - عێزۇدێن ГIиса fisa - عێسا ГIимран fimran - عێمران ГIумар fumar - عۇمار ГIумарассхIаб fumar'aS\ab - عۇمارئاصحاب ГIумардибир fumardibir - عۇماردێبێر ГIумархIажи fumar\a$i - عۇمارحاجێ ГIусман fusman - عۇسمان Гь h ه Гьимат himat - هێمات Д d د Давуд dawud - داوۇد Дайитбег dayitbeg - دايێتبېڬ Даниял daniyal - دانێيال Ж $ ج ЖабрагIил $abrafil - جابراعێل Жаватхан $awat{an - جاواتخان ЖагIпар $a\_ar - جاعفار Жамбулат $ambulat - جامبۇلات Жалил $alil - جالێل Жамал $amal - جامال Жамалудин $amaludin - جامالۇدێن З # ز Загьид #ahid - زاهێد Заирбег #airbeg - زائێربېڬ ЗайнулгIабид #aynulfabid - زاينۇلعابێد Зайнудин #aynudin - زاينۇدێن Закарига #akariga - زاكارێڬا Закир #akir - زاكێر Залумхан #alum{an - زالۇمخان Заур #aur - زائۇر Зиявудин #iyawudin - زێياوۇدێن Зубайир #ubayir - زۇبايێر Зулпукъар #ul_uqar - زۇلفۇقار И i ئێ Ибрагьим ibrahim - ئێبراهێم Идрис idris - ئێدردێس Иляс ilyas - ئێلياس Имам imam - ئێمام Имамудин imamudin - ئێمامۇدێن ИманшапигI iman^a_if - ئێمانشافێع Исмат ismat - ئێسمات Искандер iskander - ئێسكاندېر Ислам islam - ئێسلام ИсмагIил ismafil - ئێسماعێل Исрапил isra_il - ئێسرافێل ИсхIакъ is\aq - ئێسحاق К k ك Кабир kabir - كابێر Казбек ka#bek - كازبېك Камал kamal - كامال Камалудин kamaludin - كامالۇدێن Камил kamil - كامێل Карим karim - كارێم Каримулагь karimulah - كارێمۇلاه Къ q ق Къади qadi - قادێ Къадир qadir - قادێر Къагьир qahir - قاهێر Къасум qasum - قاسۇم Къасим qasim - قاسێم Къурбан qurban - قۇربان Л l ل Лабазан laba#an - لابازان Лукъман luqman - لۇقمان М m م Магьди mahdi - ماهدێ Мажид ma$id - ماجێد Макъссуд maqSud - ماقصۇد Малик malik - مالێك Манссур manSur - مانصۇر Марат marat - مارات МахIмуд ma\mud - ماحمۇد МахIсуд ma\sud - ماحسۇد Мирза mir#a - مێرزا Музапир mu#a_ir - مۇزافێر Мурад murad - مۇراد Муртуз murtu# - مۇرتۇز Муса musa - مۇسا Муслим muslim - مۇسلێم МусстIапа muSTa_a - مۇصطافا Муххтар mu{tar - مۇختار МухIамад mu\amad - مۇحاماد МухIамадамин mu\amad'amin - مۇحامادئامێن МухIамадбашир mu\amadba^ir - مۇحامادباشێر МухIамадгӏарип mu\amadfari_ - مۇحامادعارێف МухIамадгIазиз mu\amadfa#i# - مۇحامادعازێز МухIамадгъази mu\amadva#i - مۇحامادغازێ МухIамадзакир mu\amad#akir - مۇحامادزاكێر МухIамадкамил mu\amadkamil - مۇحامادكامێل МухIамадсагIид mu\amadsafid - مۇحامادساعێد МухIамадсайгид mu\amadsaygid - مۇحامادسايڬێد МухIамаднаби mu\amadnabi - مۇحامادنابێ МухӏамадхIабиб mu\amad\abib - مۇحامادحابێب МухIамадрасул mu\amadrasul - مۇحامادراسۇل МухIамадссадикъ mu\amadSadiq - مۇحامادصادێق МухIамадсалам mu\amadsalam - مۇحامادسالم МухIамадтIагьир mu\amadTamir - مۇحامادطاهێر МухIамадхан mu\amad{an - مۇحامادخان МухIамадххайир mu\amad{ayir - مۇحامادخايێر МухIамадхIажи mu\amad\a$i - مۇحامادحاجێ МухIамадшапигI mu\amad^a_if - مۇحامادشافێع МухIамадшарип mu\amad^ari_ - مۇحامادشارێف Н n ن Наби nabi - نابێ Набигула nabigula - نابێڬۇلا Назир na#ir - نازێر Нассир naSir - ناصێر Нассрудин naSrudin - ناصرۇدێن Нассрулагь naSrulah - ناصرۇلاه Ниязбег niya#beg - نێيازبېڬ НугIман nufman - نۇعمان НурмухIума nurmu\uma - نۇرمۇحۇما Нурулагь nurulah - نۇرۇلاه Нурудин nurudin - نۇرۇدێن НухI nu\ - نۇح НухIбег nu\beg - نۇحبېڬ П _ ف Пайзудин _ay#udin - فايزۇدێن Пазил _a#il - فازێل Парухъ _aru] - فارۇق ПатахI _ata\ - فاتاح Паххрудин _a{rudin - فاخرۇدێن Р r ر Ражаб ra$ab - راجاب Рамазан rama#an - رامازان Расул rasul - راسۇل Рашид ra^id - راشێد Ризван ri#wan - رێزوان Руслан ruslan - رۇسلان Рустам rustam - رۇستام С s س СагIаду safadu - ساعادۇ СагIид safid - ساعێد Сайгид saygid - سايڬێد Сажид sa$id - ساجێد Сайпудин say_udin - سايفۇدێن Сайпулагь say_ulah - سايفۇلاه Салам salam - سالام Салим salim - سالێم Салимхан salim{an - سالێمخان Салман salman - سالمان Сиражудин sira$udin - سێراجۇدێن Сулиман suliman - سۇلێمان СултIан sulTan - سۇلطان Сурхай sur{ay - سۇرخاي Сс S ص Ссапигулагь Sa_igulah - صافێڬۇلاه Ссадрудин Sadrudin - صادرۇدێن СсалахI Sala\ - صالاح СсалахIудин Sala\udin - صالاحۇدێن СсалихI Sali\ - صالێح Т t ت Тажудин ta$udin - تاجۇدێن Таймасхан taymas{an - تايماسخان Темирбег temirbeg - تېمێربېڬ Темирбулат temirbulat - تېمێربۇلات Темирхан temir{an - تېمێرخان Тимур timur - تێمۇر ТI T ط ТIагьа Taha - طاها ТIагьир Tahir - طاهێر ТIайгиб Taygib - طايڬێب ТIалхIат Tal\at - طالحات У u ئۇ Умалат umalat - ئۇمالات Усстар uStar - ئۇصتار Усстархан uStar{an - ئۇصتارخان Хх { خ Ххайир {ayir - خايێر Ххайрудин {ayrudin - خايرۇدێن Ххайрулагь {ayrulah - خايرۇلاه Ххалид {alid - خالێد Ххаликъ {aliq - خالێق Ххалипа {ali_a - خالێفا Ххалил {alil - خالێل Ххассай {aSay - خاصاي Ххассбулат {aSbulat - خاصبۇلات ХхассмухIамад {aSmu\amad - خاصمۇحاماد Ххизри {i#ri - خێزرێ ХхирамухIамад {iramu\amad - خێرامۇحاماد Хъ ] څ Хъазами ]a#ami - څازامێ ХI \ ح ХIабиб \abib - حابێب ХIабибулагь \abibulah - حابێبۇلاه ХIадис \adis - حادێس ХIажимурад \a$imurad - حاجێمۇراد ХIажимухIамад \a$imu\amad - حاجێمۇحاماد ХIажияв \a$iyaw - حاجێياو ХIайдар \aydar - حايدار ХIамид \amid - حامێد ХIаким \akim - حاكێم ХIамзат \am#at - حامزات ХIапиз \a_i# - حافێز ХIасан \asan - حاسان ХIасанбег \asanbeg - حاسانبېڬ ХIусен \usen - حۇسېن Ш ^ ش Шагьидав ^ahidaw - شاهێداو ШагIбан ^afban - شاعبان Шайихх ^ayi{ - شايێخ Шакир ^akir - شاكێر Шамил ^amil - شامێل ШапигI ^a_0f - شافێع Шарапудин ^ara_udin - شارافۇدێن Шарип ^ari_ - شارێف Шагь ^ah - شاه ШагьгIабас ^ahfabas - شاهعاباس Шагьмурад ^ahmurad - شاهمۇراد Шагьшабек ^ah^abek - شاهشابېك ШагьмухIамад ^ahmu\amad - شاهمۇحاماد Шигьабудин ^ihabudin - شێهابۇدێن ШугIайб ^ufayb - شۇعايب Э e ئې Элдар eldar - ئېلدار Ю y يۇ Юнус yunus - يۇنۇس Юсуп yusu_ - يۇسۇف Я y يۇ ЯгIкъуб yafqub - ياعقۇب ЯхIя ya\ya - ياحيا Руччабазул цIцIарал رۇڿابازۇل ڞارال ruXaba#ul ~aral А a ا Ажайбика a$aybika - اجايبێكا Айбика aybika - ايبێكا Айзанат ay#anat - ايزانات Аймесей aymesey - ايمېسېي Алжанат al$anat - الجانات Алипат ali_at - الێفات Аминат aminat - امێنات Анисат anisat - انێسات Асият asiyat - اسێيات Асма asma - اسما Атикат atikat - اتێكات Б b ب Байзат bay#at - بايزات Бадиржат badir$at - بادێرجات Бараат baraat - بارائات Барият bariyat - بارێيات Бассират baSirat - باصێرات Бахтика ba{tika - باختێكا Бика bika - بێكا Бурлият burliyat - بۇرلێيات В w و Вазипат wa#i_at - وازێفات Важибат wa#i_at - واجێبات ВахIидат wa\idat - واحێدات Валидат walidat - والێدات Г g ڬ Гулжанат gul$anat - ڬۇلجانات Гулизар guli#ar - ڬۇلێزار Гулишат guli^at - ڬۇلێشات Гь h ه Гьумай humay - هۇماي Гьадият hadiyat - هادێيات Гьажар ha$ar - هاجار Гьидаят hidayat - هێدايات ГI f ع ГIабидат fabidat - عابێدات ГIаидат faidat - عائێدات ГIайшат fay^at - عايشات ГIашура fa^ula - عاشۇرا Д d د Дагмара dagmara - دامڬارا Ж $ ج Жавгьарат $awharat - جاوهارات Жамилат $amilat - جامێلات Жарият $ariyat - جارێيات З # ز Завжат #aw$at - زاوجات Загьидат #ahidat - زاهێدات Загьрат #ahrat - زاهرات Зайнаб #aynab - زايناب Залму #almu - زالمۇ Зарема #arema - زارېما Зарипат #arema - زارێفات Зарият #ariyat - زارێيات Зубаржат #ubar$at - زۇبارجات Зугьра #uhra - زۇهرا Зулай #ulay - زۇلاي Зулайххат #ula{at - زۇلايخات ЗулхIижат #ul\i$at - زۇلحێجات Зумруд #umrud - زۇمرۇد И i ئێ ИзахIат i#a\at - ئێزاحات Индира indira - ئێندێرا К k ك Кабират kabirat - كابێرات Кавсарат kawsarat - كاوسارات Калимат kalimat - كالێمات Камилат kamilat - كامێلات Каримат karimat - كارێمات Кумсият kumsiyat - كۇمسێيات Къ q ق Къурбанай qurbanay - قۇرباناي Л l ل Лейла leyla - لايلات М m م Мадинат madinat - مادێنات Маликат malikat - مالێكات Майсарат maysarat - مايسارات Маржанат mar$anat - مارجانات Марзигат mar#igat - مارزێڬات Мариям mariyam - ماريام Маххружат ma{ru$at - ماخرۇجات Муслимат muslimat - مۇسلێمات Муъминат mu'minat - مۇئمێنات Н n ن Нажабат na$abat - ناجابات Назипат na#i_at - نازێفات Назират na#irat - نازێرات Нажабат na$abat - ناجابات Наидат naidat - نائـێدات Написат na_isat - نافێسات Нассират naSirat - ناصێرات Нупайсат nu_aysat - نۇفايسات Нурият nuriyat - نۇرێيات П _ ف Парзилат _ar#ilat - فارزێلات Паризат _ari#at - فارێزات ПарсихIат _arsi\at - فارسێحات ПатIимат _aTimat - فاطێمات Пирдавус _irdawus - فێرداوۇس Р r ر Равзанат raw#anat - راوزانات Разият ra#iyat - رازێيات Раисат raisat - رائێسات РайхIанат ray\anat - رايحانات Рашидат ra^idat - راشێدات Рисалат risalat - رێسالات Рукъигат ruqigat - رۇقێڬات С s س Савадат sawadat - ساوادات СагIадат safadat - ساعادات СагIидат safidat - ساعێدات Сайгибат ya\ya - سايڬێبات Сакинат sakinat - ساكێنات Салимат salimat - سالێمات Саният saniyat - سانێيات Сарат sarat - سارات Сарият sariyat - سارێيات Сидрат sidrat - سێدرات Симисхан simis{an - سێمێسخان Сиядат siyadat - سێيادات Супайнат su_aynat - سۇفاينات СултIанат sulTanat - سۇلطانات Сс S ص СсалихIат Sali\at - صالێحات Ссапият Sa_iyat - صاف ێيات Ссупият Su_iyat - صۇفێيات ТI T ط ТIайгибат Taygibat - طايڬێبات ТIавус Tawus - طاوۇس У u ئۇ Узлипат u#li_at - ئۇزلێفات Умагьани umahani - ئۇماهانێ Умай umay - ئۇماي Умужат umu$at - ئۇمۇجات Умукусум umukusum - ئۇمۇكۇسۇم УмухIабибат ya\ya - ئۇمۇحابێبات Хх { خ Ххадижат {adi$at - خادێجات Ххалиссат {aliSat - خالێصات Ххамиз {ami# - خامێز Хханика {anika - خانێكا Ххассбика {aSbika - خاصبێكا Ххатимат {atimat - خاتێمات Хъ ] څ ХъистIаман ]isTaman - څێسطامان Хъанича ]anixa - څانێچا ХI \ ح ХIабибат \abibat - حابێبات ХIава \awa - حاوا ХIалимат \alimat - حالێمات ХIаписсат \a_iSat - حافێصات ХIурулгIин \urulfin - حۇرۇلعێن Ч x چ Чакар xakar - چاكار Ш ^ ش Шагьидат ^ahidat - شاهێدات Шагьрият ^ahriyat - شاهرێيات Шагьрузат ^ahru#at - شاهرۇزات Шамай ^amay - شاماي Шамалай ^amalay - شامالاي Шамсият ^amsiyat - شامسێيات Шарипат ^ari_at - شارێفات ШугIайнат ^ufaynat - شۇعاينات Шумайсат ^umaysat - شۇمايسات МагIарул цIцIарал хъвазе кколел куц mafarul ~aral ]wa#e Kolel kuc ماعارۇل ڞارال څوازې ڭۈلېل كۇښ КьолбоцIцIар - ИнссуцIцIар - ЦIцIар polbo~ar - inSu~ar - ~ar ڨۈلبۈڞار - ئێنصۇل ڞار - ڞار НакIкIазул Ццидалассул БацIцIадав naJa#ul CidalaSul ba~adaw ناڴازۇل ڛێدالاصۇل باڞاداو Чупалазул ГIандалассул Маххулав xu_ala#ul fandalaSul ma{ulaw چۇفالازۇل عاندالاصۇل ماخۇلاو ЧIегIерилазул Чунчулассул Оморав Zeferila#ul xunxulaSul omoraw ڄېعېرێلازۇل چۇنچۇلاصۇل ئۈمۈراو ГIалилазул АхIмадил МухIамад falila#ul a\madil mu\amad عالێلازۇل احمادێل مۇحاماد Вагьабилазул Булачил ГIумар wahabila#ul bulaxil fumar واهابێلازۇل بۇلاچێل عۇمار Давудилазул ГIисал Наби dawudila#ul fisal nabi داوۇدێلازۇل عێسال نابێ ЖахIпарилазул АхIмадил ПатIимат $a\_arila#ul a\madil _aTimat حاحفارێلازۇل احمادێل فاطێمات Къадилазул ГIумаханассул Написат qadila#ul fuma{anaSul na_isat قادێلازۇل عۇماخاناصۇل نافێسات Титалазул Ххочбарил КIилълъилай titala#ul {oxbaril ji:ilay تێتالازۇل خۈچبارێل گێڷێلاي ЛълъикIазул Маххулассул Нуцалай :ija#ul ma{ulaSul nucalay ڷێگازۇل ماخۇلاصۇل نۇښالاي ЧIегIерилазул ГIумарил Мадинат Zeferila#ul fumaril madinat ڄېعېرێلازۇل عۇمارێل مادێنات БахIарчиязул ГIадалассул ГIайшат ba\arxiya#ul fadalaSul fay^at باحارچێيازۇل عادالاصۇل عايشات Цетазул Танкал Макълач ceta#ul tankal maqlax ښېتازۇل تانكال ماقلاچ ЛокIалазул Лекъассул Кьукьулав lojala#ul leqaSul pupulaw لۈگالازۇل لېقاصۇل ڨۇڨۇلاو ГIолазул ГIумалассул ГIадалав fola#ul fumalaSul fadalaw عۈلازۇل عۇمالاصۇل عادالاو Варисилазул ХIапизил Залимхан warisila#ul \a_i#il #alim{an وارێسێلازۇل حافێزێل زالێمخان ХIанапилазул ЖахIпарил ЗулхIижат \ana_ila#ul $a\_aril #ul\i$at حانافێلازۇل جاحفارێل زۇلحێجات

ЦIиял рагIаби ڝێيال راعابێ А a ا Азазарго a#a#argo ازازارڬۈ - Миллион Азарго азазар a#argo a#a#ar ازاراڬۈ ازازار - Миллиард Азазарго азазар a#a#argo a#a#argo ازازارڬۈ ازازار - Триллион АзарилбетIер a#arilbeTer ازارێلبېطېر - Полковник Азаркила a#arkila ازاركێلا - Тонна АздагьокьинчI a#dahopinz ازداهۈڨێنڃ - Крокодил АнцIилбетIер an`ilbeTer انڝێلبېطېر - Сержант АнцIилацойилаб an`ilacoyilab انڝێلاښۈيـێلاب - Пенальти АскарбетIер askarbeTer اسكاربېطېر - Генерал АсскIочи aSjoxi اصگۈچێ - Асистент Ассув aSuw اصۇو - Азия АхIунбичи a\unbixi احۇنبـێچێ - Аукцион АхIулкъо a\ulqo احۇلقۈ - Мероприятие Б b ب БагIарпер bafar_er باعارفېر - Редиска БагIармехх bafarme{ باعارمېخ - Коммунизм БагIарчи bafarxi باعارچێ - Коммунист Багъаро bavaro باغارۈ - Миксер Багъа-бачаро bava-baxaro باغا - باچار - Мотор БактиртIил baktirTil باكتێرطێل - Бактерия Бакъварахь baqwara% باقواراڮ - Сухое молоко Бакъваро baqwaro باقوارۈ - Сушилка БакьулIмухъ bapu/ma] باڨۇڶمۇڅ - Экватор БакьулIхIалев bapu/\alew باڨۇڶحالېو - Полузащитник Балагьур balahur بالاهۇر - Телевизор БалагьуркIан balahurjan بالاهۇرگان - Телевидение Балъгояб рагIи ba;goyab rafi باڸڬۈياب راعێ - Пароль Баркел barkel باركېل - Поздравительная Баркихъан barki]an باركێڅان - Поздравитель Бассмаро baSmaro باصمارۈ - Принтер Бахел ba[el باځېل - Крем БаххчибакI ba{xibaj باخچێباگ - Кэш БацIцIиро ba~iro باڞێرۈ - Стиральная резинка Бачаро baxaro باچارۈ - Руль БегIеро befero بېعېرۈ - Точилка Бежабелъ be$abe; بېجابـېڸ - Мультиварка Бежаро be$aro بېجارۈ - Духовка Бекьаро beparo بېڨارۈ - Мотоплуг Белъаро be;aro بـېڸارۈ - Скороварка Белъапихъ be;a_i] بـېڸافێڅ - Варенье Бер ber بـېر - Камера (цойги магIна) Бергьухъан berhu]an بـېرهۇڅان - Победитель Бергьенчи berhenxi بـېرهېنچێ - Чемпион БертадукIан bertadujan بېرتادۇگان - Банкетный зал БетIерав богогьан beTeraw bogohan بـېطېراو بۈڬۈهان - Шеф-повар Бецаро becaro بـېښارۈ - Газонокосилка БитIел biTel بـێطېل - Посылка БитIунхъвай biTun]way بـێطۇنڅواي - Правописание, грамматика. РагIикъотI rafiqoT راعێقۈط - дефис РагIукъотIел rafuqoTel راعۇقۈطېل - слог КIвар кьолеб рагIукъотIел jwar poleb rafuqoTel گوار ڨۈلېب راعۇقۈطېل - ударение в слоге РагIуцIцIар (рагIул цIцIар) rafu~ar راعۇڞار - имя существительное ХIалтIуцIцIар (хIалтIул цIцIар) \alTu~ar حالطۇڞار - глагол АсскIоссеб цIцIар aSjoSeb ~ar اصگۈصېب ڞار - имя прилагательное РагIуданахъарекI rafudana]arej راعۇداناڅارېگ - суффикс РагIудаццеберекI rafudaCeberej راعۇداڛېبېرېگ - приставка ХIалтIул гIахьалцIцIар \alTul fa%al~ar حالطۇل عاڮالڞار - имя причастное АсскIоссеб гIахьалцIцIар aSjoSeb fa%al~ar اصگۈصېب عاڮالڞار - имя деепричастие РагIудацIцIар rafuda~ar راعۇداڞار - наречие (часть речи) ДандецIцIар dande~ar داندېڞار - местоимение КIибутIадул, лъабутIадул, ункъбутадул рикIкIенал jibuTadul, ;abuTadul, unqbuTadul riJenal گێبۇطادۇل، ڸابۇطادۇل، ئۇنقبۇطادۇل رێڴېنال - составные числительные БутIел buTel بۇطېل - частица РагIибухь rafibu% راعێبۇڮ - союз (часть речи) РагIитакрар rafitakrar راعێتاكرار - цитата Гьоркьорехх horpore{ هۈرڨۈرېخ - междометие ТIанкI Tanj طانگ - точка КIитIанкI jiTanj (:) گێطانگ - двоеточие ЛъабтIанкI ;abTanj (...) ڸابطانگ - многоточие Лъалхъ (лъалхъизе) ;al] (;al]i#e) (,) ڸالڅ - запятая КIилъалхъ ji;al] ("-") گێڸالڅ - кавычки Ссверункъаял Swerunqayal () صوېرۇنقايال - скобки Гьикъул ишара hiqul i^ara (?) هێقۇل ئێشارا - вопросительный знак АхIул ишара a\ul i^ara احۇل ئێشارا - восклицательный знак ХIучч \uX حۇڿ - тире ТIанкIгун лъалхъ Tanjgun ;al] (;) طانگڬۇن ڸالڅ - точка с запятой РагIужубай rafu$ubay راعۇجۇباي - предложение БитIакIан biTajan بـێطاگان - Почта Бихь bi% بـێڮ - Видео Бихьур bi%ur بـێڮۇر - Кино, фильм Бихьбер bi%ber بـێڮـبېر - Видеокамера БихьикIан bi%ijan بـێڮێگان - Кинотеатр Бича-хисен bixa-[isen بـێچا - ځێسېن - Биржа Бича-хисарухъан bixa-[isaru]an بـێچا - ځێسارۇڅان - Брокер Бищ bi& بێۺ - Опция БогокIан bogojan بۈڬۈگان - Столовая Бодугьан boduhan بۈدۇهان - Депутат БокIон bojon بۈگۈن - Канал (цойги магIна, масала ютубалълъул бокIон) БокIонаб bojonab بۈگۈناب - Угловой удар Болвакил, бодугьан bolwakil, boduhan بۈلواكێل، بۈدۇهان - Депутат Болгьин bolhin بۈلهـێن - Социальная сеть БолгIуж bolfu$ بۈلعۇج - Герб БолкечI boljez بۈلكېـڃ - Гимн Болрукъ bolruq بۈلرۇق - Клуб Боржаро bor$aro بۈرجارۈ - Самолет БоржукIан bor#ujan بۈرجۇگان - Авиабаза БорлIаро bor/aro بۈرڶارۈ - Дрель БорлIел bor/el بۈرڶېل - Сверло Борххаро bor{aro بۈرخارۈ - Подъемный кран, подъем устройство Борххарухъан bor{aru]an بۈرخارۇڅان - Крановщик Борххел bor{el بۈرخېل - Штанга Борххелчи bor{elxi بۈرخېلچێ - Штангист Борцаро borcaro بۈرښارۈ - Линейка ученическая БорчIаро borzaro بۈرڃارۈ - Будильник Бохь bo% بۈڮ - Побелка, штукатурка Бохьен bo%en بۈڮـېن - Штукатурная машина БугьнаторгIо buhnatorfo بۇهناتۈرعۈ - Большой теннис Букъаро buqaro بۇقارۈ - Швейная машинка Букъен buqen بۇقېن - Ателье Букъел buqel بۇقېل - Сшитое изделие Буравкьур burawpur بۇراوڨۇر - Шуроповерт БусадатIам busadaTam بۇساداطام - Простыня Г g ڬ Галиборц galiborc ڬالێبۈرښ - Шагомер ГамикIан gamijan ڬامێگان - Порт Гаргадиро gargadiro ڬارڬادێرۈ - Радиоприемник ГарукIан garujan ڬارۇگان - беседка Гаргаро gargaro ڬارڬارۈ - Телефон ГаргархIинчIчI gargaro\inZ ڬارڬارۈحێنڄ - Попугай Гачел gaxel ڬاچېل - Цемент Гереро gerero ڬېرېرۈ - Самокат Гордо-бокIон gordo-bojon ڬۈردۈ- بۈگۈن - Канал (блог) ГордокьбакI gordopnaj ڬۈردۈڨباگ - Подоконник ГоротIил goroTil ڬۈرۈطێل - Хоккей ГуларечIчI gulaeZ ڬۇلارېڄ - Пулемет ГуларечIчIухъан gulareZu]an ڬۇلارېڄۇڅان - Пулеметчик Гургинракь gurginrap ڬۇرڬێنراڨ - Земной шар Гурдидабухь gurdidabu% ڬۇردێـدابۇڮ - Галстук Гургич gurgix ڬۇرڬێچ - Бублик ГI f ع ГIазулай fa#ulay عازۇلاي - Снегурочка ГIазухъещтIей fa#u]e&Tey عازۇڅېۺطېي - Лыжный спорт ГIазухъещтIелал fa#u]e&Telal عازۇڅېۺطېلال - Лыжи ГIазуроз fa#uro# عازۇرۈز - Ирбис (снежный барс) ГIарцукIан farcujan عارښۇگان - Банк ГIарцен farcen عارښېن - Банкомат ГIарцур farcur عارښۇر - Банковская карта ГIарцулкъвачIа farculqwaza عارښۇلقواڃا - Кошелек ГIенеккел feneKel عېنېڭېل - Радио ГIимбахъ fimba] عێمباڅ - Соковыжималка ГIиндаххелал finda{elal عێنداخېلال - Наушники ГIинкьур finpur عێنڨۇر - Керосиновая лампа ГIиссинролIул хIичи fiSinro/ul \ixi عـێصێنرۈڶۇل حێچێ - Манная каша ГIиссинча fiSinxa عـێصێنچا - Микроб ГIиссча fiSxa عـێصچا - Молекула ГIиссчабихх fiSxabi{ عـێصچابێخ - Свободный радикал (химия) ГIиссинчадал fiSinxadal عـێصێنچادال - Пирожки ГIобилпихъ fiSin_i] عۈبـێلفێڅ - Лимон ГIодобкъо fodobqo عۈدۈبقۈ - Выходной день ГIодоркъоял fodorqoyal عۈدۈرقۈيال - Отпуск, каникулы ГIонокIутI fonojuT عۈنۈگۇط - Пудра ГIонссоторгIо fonSotorfo عۈنصۈتۈرعۈ - Гольф ГIорхъел for]el عۈرڅېل - Лимит ГIорхъидухъан for]idu]an عۈرڅێدۇڅان - Пограничник ГIорхъидукIан for]idu]an عۈرڅێدۇگان - Таможня ГIосохъан foso]an عۈسۈڅان - Стоматолог ГIосокIан fosojan عۈسۈگان - Стоматология ГIурул рагIал furul rafal عۇرۇل راعال - Речной пляж (берег) ГIусалрацIцI fusalra~ عۇسالراڞ - Зубная щетка ГIусалчур fusalxur عۇسالچۇر - Зубная паста ГIуцIцI fu~ عۇڞ - Тема ГIуцIцIапичч fu~a_iX عۇڞافێڿ - Интеллект искусственный ГIуцIцIаро fu~aro عۇڞارۈ - Конструктор ГIуцIцIел fu~el عۇڞېل - Компания, фирма ГIуцIцIен fu~en عۇڞېن - Конструкция ГIуцIцIур fu~ur عۇڞۇر - Конструкторское бюро Гъ v غ Гъожу vo$u غۈجۇ - Трусы Гъокьахъвай vopa]way غۈڨاڅواي - Комментарий, подпись Гъокьахъвазе vopa]wa#e غۈڨاڅوازې - Написать коммент, подписать Гъоркьабусс vorpabuS غۈرڨابۇص - Метро Гъоркьарукъ vorparuq غۈرڨارۇق - Подвал ГъотIохъан voTo]an غۈطۈڅان - Арборист (древовед) Гь h ه Гьабуккен habuKen هابۇڭېن - Факт Гьабулеб куц habuleb kuc هابۇلېب كۇښ - Технология ГьабудукIан habudujan هابۇدۇگ ان - офис ГьавабацIцI hawaba~ هاواباڞ - Воздухоочиститель ГьавацIцIорор hawa~oror هاواڞۈرۈر - Кондиционер Гьакинах hakina[ هاكێناځ - Масло машинное Гьакитукен hakituken هاكێتۇكېن - Автолавка Гьакихъан haki]an هاكێڅان - Водитель, шофер ГьакихIалтIукIан haki\alTujan هاكێحالطۇگان - автозавод Гьакиустар hakiustar هاكێئۇصتار - Автомеханик ГьакичIчIен hakiZen هاكێڄېن - Автостоянка Гьалдеро haldero هالدېرۈ - Кипятильник Гьанагарал hanagaral هاناڬارال - Тефтели Гьанбуссур hanbuSur هانبۇصۇر - Мясорубка Гьимел himel هێمېل - Смайлик ГьитIичрукъ hiTixruq هێطێچرۇق - Детская комната Гьоболрукъ hobolruq هۈبۈلرۇق - Гостевая комната ГьоболкIан hoboljan هۈبۈلگان - Гостиница Гьоко hoko هۈكۈ - Машина Гьоко-бусс hoko-buS هۈكۈ - بۇص - Транспорт Гьоко-бусс hoko-buS هۈكۈ- بۇص - Транспорт Гъоркьабусс vorpabuS غۈرڨابۇص - Метро Кунбусс kunbuS كۇنبۇص - Троллейбус Раххссибусс ra{SibuS راخصێبۇص - Поезд Порчобусс _orxobuS فۈرچۈبۇص - Электричка Порчогьоко _orxohoko فۈرچۈهۈكۈ - Электромобиль Ракьбухъ rapbu% راڨبۇڅ - Экскаватор Сахбусс sa{buS ساځبۇص - Скорая помощь ТIадбусс TadbuS طادبۇص - Автобус ТIадтир Tadtir طادتێر - Вертолет Ххеххбусс {e{buS خېخبۇص - Маршрутка Тирибусс tiribuS تێرێبۇص - Такси ЦIцIацIцIабусс ~a~abuS ڞاڞابۇص - Трамвай ЦIцIацIцIаро ~a~aro ڞاڞارۈ - Трактор ЦIцIоробусс ~orobuS ڞۈرۈبۇص - Рефрижератор (авто) Къоццогьоко qoCohoko قۈڛۈهۈكۈ - Спортивная машина Гьокорукъ hokoruq هۈكۈرۇق - Автодом Гьокочур hokoxur هۈكۈچۇر - Автомойка Гьороко horoko هۈرۈكۈ - Вентилятор Гьор-чинхъи hor-xin]i هۈر - چێنڅێ - Аллергия ГьоцIцIоч ho~ox هۈڞۈچ - Конфета Гьуинкъент huinqent هۇئێنقېنت - Желе Гьуинча huinxa هۇئێنچا - Глюкоза Гьуинчед huinxed هۇئێنچېد - Пирог Гьукъараб рохь huqarab ro% هۇقاراب رۈڮ - Заповедник Гьумербаххч humerba{x هۇمېرباخچ - Маска Гьуэл huel هۇئېل - Торт Д d د Дангъвач danvwax دانغواچ - Стикер ДандецIцIекIен dande~ejen داندېڞېگېن - Антиоксидант ДандерецIцI dandere~ داندېرېڞ - Антисептик ДармикIан darmijan دارمێگان - Торговый дом ДарукIан darujan دارۇگان - Аптека Даручи daruxi دارۇچێ - Аптекарь, формацевт Дунялтир dunyaltir دۇنيالتێر - Турист З # ز Зарбай #arbay زارباي - Бокс Ж $ ج Жанибеж $anibe$ جانێـبېـج - Контактный гриль ЖаниссабакI $aniSabaj جانێـصاباگ - Подъезд (внутри) Жибгогир $ibgogir جێبڬۈڬێر - Самокат ЖибгочIехь $ibgoze% جێبڬۈڃېڮ - Самосвал И i ئێ Итубахъ ituba] ئـێتۇباڅ - Гладильная доска Иргакьер irgaper ئێرڬاڨېر - Светофор ИшкIан i^jan ئێشگان - Офис Ицибиж icibi$ ئێښێبێج - Углерод Ицилълъел ici:el ئێښێڷېل - Углевод К k ك Кавудухъан kawudu]an كاوۇدۇڅان - Вратарь КагъатбитI kavatbiT كاغاتبـێط - Электронная почта Какирукъ kakiruq كاكێرۇق - Молитвенная комната Канбусс kunbuS كانبۇص - Трамвай Канхъва (кунхъби) kan]wa (kun]bi) كانڅوا (كۇنڅبێ) - Фотография Канхъваро (канхъвараби) kan]waro (kan]warabi) كانڅوارۈ (كانڅوارابێ) - Слайд(ы) Канхъвабер kan]waber كانڅوابېر - Фотокамера Квасухьитал kwasu%ital كواسۇڮێتال - Сапоги Квегъихъан kwevi]an كوېغێڅان - Дрессировщик Квералчур kweralxur كوېرالچۇر - Умывальник Кибгобачч kibgobaX كێبڬۈباچ - Вездеход Колорукъ koloruq كۈلۈرۇق - Дача КочIогьан kozohan كۈڃۈهان - Поэт Кунбусс kunbuS كۇنبۇص - Троллейбус Куцаро kucaro كۇښارۈ - Тренажер Куцарукъ kucaruq كۇښارۇق - Тренажерный зал Куцарухъан kucaru]an كۇښارۇڅان - Тренер КуцбекIкI kucbeJ كۇښبېڴ - Скульптор Кк K ڭ Ккалча Kalxa ڭالچا - Грибок Ккен Ken ڭېن - Результат Кквел Kwel ڭوېل - Антена Къ q ق Къагьвахьаг qahwa%ag قاهوادان - Кофейник КъагьвадукIан qahwadujan قاهوادۇگان - Кафе Къайибачч qayibaX قايێباڿ - Грузовик КъарабтIажу qarabTa$u قارابطاجۇ - Джинсы КъачIадухъан qazadu]an قاڃادۇڅان - Модельер КъачIарухъан qazaru]an قاڃارۇڅان - Ремонтник КъачIаро qazaro قاڃارۈ - Мастерская Къвакъвали qwaqwali قواقوالێ - Картошка КъватIиссагьоко qwaTiSahoko قواطێصاهۈكۈ - Иномарка Къвипихъ qwi_i] قوێفێڅ - Мангустан Къедабихь qedebi% قېدابێڮ - Проектор Къеркьел qerpel قېرڨېل - Спорт ТоргIомал torfomal تۈرعۈمال - Футбол ТоргIокьаб torfopab تۈرعۈڨاب - Волейбол ТоргIорехх torfore{ تۈرعۈرېخ - Баскетбол ТоргIоречIчI torforeZ تۈرعۈرېڄ - Гандбол ЛълъелIторгIо :e/torfo ڷېڶتۈرعۈ - Водное поле БугьнаторгIо buhnatorfo بۇهناتۈرعۈ - Теннис ТIабкIиторгIо Tabjitorfo طابگێتۈرعۈ - Настольный теннис ТоргIогир torfogir تۈرعۈڬێر - Боулинг ГIонссоторгIо fonSotorfo عۈنصۈتۈرعۈ - Гольф КьочIоторгIо pozotorfo ڨۈڃۈتۈرعۈ - Бейсбол ТоргIотIил ххарида torfoTil {arida تۈرعۈطێل خارێدا - Хоккей с мячом на траве ТоргIотIил хъещтIероялда torfoTil ]e^Teroyalda تۈرعۈطێل څېۺطېرۈيالدا - Хоккей с мячом ГоротIил goroTil ڬۈرۈطێل - Хоккей с шайбой ХъещтIонкьурди ]e&Tonpurdi څېۺطۈنڨۇردێ - Фигурное катание ХъещтIонрекери ]e&Tonrekeri څېۺطۈنرېكېرێ - Конькобежный спорт Къокъаб хъещтIонрекери qoqab ]e&Tonrekeri قۈقاب څېۺطۈنرېكېرێ - Шорт-трек Зарбай #arbay زارباي - Бокс Рекери rekeri رېكېرێ - Бег КъеркьокIан qerpojan قېرڨۈگان - Стадион КъеркьохIай qerpo\ay قېرڨۈحاي - Спортивное соревнование Къеркьохъан qerpo]an قېرڨۈڅان - Спортсмен Къеццаро qeCaro قېڛارۈ - Игральный автомат Къецце (къаццал) qeCe (qaCal) قېڛې (قاڛال) - Кроссовки Къеццел qeCel قېڛېل - Спортивная форма Къеццен qeCen قېڛېن - Спортивный зал КъокъадулбетIер qoqadulbeTer قۈقادۇلبېطېر - Лейтенант Къокъаб хъещтIонрекери qoqab ]e&Tonrekeri قۈقاب څېۺطۈنرېكېرێ - Шорт-трек КъокъцIцIар qoq~ar قۈقڞار - Никнейм Къоццогьоко qoCohoko قۈڛۈهۈكۈ - Спортивная машина Къоццокал qoCokal قۈڛۈكال - Кеды Къоццогурде qoCogurde (къурде qurde) قۈڛۈڬۇردې - Футболка КъоццогIагал qoCofagal (къагIагал qafagal) قۈڛۈعاڬال - Лосины КъоццотIажу qoCoTa$u (къажу qa$u) قۈڛۈطاجۇ - Спортив брюки КъоццотIагъур qoCoTavur (къагъур qavur) قۈڛۈطاغۇر - Спортивная шапка Къоццохенчо qoCo{enxo (къенчо qenxo) قۈڛۈخېنچۈ - Спорт куртка КъоццокIалгIа qoCojalfa قۈڛۈگالعا - Дворец спорта Къоццоустар qoCoustar قۈڛۈئۇصتار - Мастер спорта Къохьоч qo%ox قۈڮۈچ - Кожаная куртка КъунцIаро qun`aro قۇنڝارۈ - Машинка для стрижки Кь p ڨ Кьаб pab ڨاب - Насос Кьвагьел pwahel ڨواهېل - Граната Кьвагьур pwahur ڨواهۇر - Бомба Кьер per ڨواهۇر - Класс (в школе) дун кIиабилеб кьералда цIцIалула dun jiabileb peralda ~alula دۇن گێئابێلېب ڨېرالدا ڞالۇلا - я во втором классе учусь нижер цIцIалурукъ тIоццебессеб тIалаялда буго ni$er ~aluruq ToCebeSeb Talayalda bugo نێجېر ڞالۇرۇق طۈڛېبېصېب طالايالدا بۇڬۈ - наш класс на первом этаже находится Кьерилал perilal ڨېرێلال - Одноклассники (цойги магIна) КьолбоцIцIар polbo~ar ڨۈلبۈڞار - Фамилия КьочIоторгIо pozotorfo ڨۈڃۈتۈرعۈ - Бейсбол КьощнобакI po&nobaj ڨۈۺنۈباگ - Мусорный бак КьощнорагI Po&noraf ڨۈۺنۈراع - Мусорное ведро Кьур pur ڨۇر - Шуруп Кьурел purel ڨۇرېل - Отвертка Кьурур purur ڨۇرۇر - Гайка КI j گ КIалххул jal{ul گالخۇل - Ополаскиватель для рта КIалъар0 ja;aro گاڸارۈ - Микрофон КIалъарухъан ja;aru]an گاڸارۇڅان - Оратор КIанцIарухъан jan`aru]an گانڝارۇڅان - Прыгун -кIан -jan گان БалагьуркIан balahurjan بالاهۇرگان - телевидение БертадукIан bertadujan بېرتادۇگان - банкетный зал БогокIан bogojan ڸێمادۇگان - столовая БоржукIан bor#ujan بۈرجۇگان - Авиабаза ГарукIан garujan ڬارۇگان - беседка ГьабудукIан habudujan هابۇدۇگان - офис ГьавакIан hawajan هاواگان - аэропорт ГьакикIан hakijan هاكاگان - автозавод ГIарцукIан farcujan عارښۇگان - банк ГумикIан gumijan ڬۇمێگان - порт ГьалбакIан halbajan هالباگان - гостиница ГIорхъидукIан for]idujan عۈرڅێدۇگان - Таможня ДармикIан darmijan دارمێگان - Торговый дом ДарукIан darujan هۈبۈلگان - аптека КъагьвадукIан qahwadujan ڸێمادۇگان - кафе КъеркьокIан qerpojan ڸێمادۇگان - стадион МалълъарукIан ma:arujan ماڷارۇگان - институт усовершенствования учителей ЛъавукIан ;awujan ڸاوۇگان - университет, институт ЛъимадукIан ;imadujan ڸێمادۇگان - детский сад ГъоркьабусскIан vorpabuSjan غۈرڨابۇصگان - станция метро РаххссибусскIан ra{SibuSjan راخصێبۇصگان - железнодор. вокзал ПишадукIан _i^adujan فێشادۇگان - колледж СахкIан sa[jan ساځگان - Санаторий СокIкIикIан soJijan سۈڴێگان - Камера хранения ТIадборжукIан Tadbor$ujan طادبۈرجۇگان - космодром ТIадбусскIан TadbuSjan طادبۇصگان - автостанция ТIохьокIан To%ojan طۈڮۈگان - библиотека ТирибусскIан tiribuSjan تێرێبۇصگان - таксопарк ХIалхьикIан \al%ijan حالڮێگان - курорт ЧадикIан xadijan چادێگان - хлебозавод ЧайдукIан xaydujan چايدۇگان - чайхана ЧодукIан xodujan چۈدۇگان - Ипподром УнтукIан untujan ئۇنتۇگان - больница ЦIцIалдокIан ~aldojan ڞالدۈگان - школа ХIадарукIан \adarujan حادارۇگان - театр ХIалтукIан \alTujan حالطۇگان - завод, фабрика ХъвавукIан ]wawujan څواوۇگان - чат ХъвадарукIан ]wadarujan څواگان - канцелярия ГIосокIан fosojan عۈسۈگان - стоматологическая клиника КIетIеро jeTero گېطېرۈ - Клавиатура КIиберкIо jiberjo گێبېرگۈ - Велосипед КIудияв нусилбетIер judiyaw nusilbeTer گۇدێياو نۇسێلبېطېر - Майор КIудияб ралъад judiyab ra;ad گۇدێياب راڸاد - Океан КIудияб рукъ judiyab ruq گۇدێياب رۇق - Зал (в доме) КIицIцIадиро ji~adiro گێڞادێرۈ - Баланс КIичIаро jizaro گێڃارۈ - Шланг Лъ ; ڸ ЛъавукIан ;awujan ڸاوۇگان - Университет, институт Лъарачу ;araxu ڸاراچۇ - Гиппопотам Лъималрукъ ;imalruq ڸـێمالرۇق - Детская комната Лъел ;el ڸـېل - Папка (цойги магIна) Лъелнух ;elnu[ ڸـېلنۇځ - Тротуар ЛъелнухкъотI ;elnu[qoT ڸـېلنۇځقۈط - Пешеходный переход Лъилъаро ;i;aro ڸـێـڸارۈ - Комбайн ЛI / ڶ ЛIаркIодо /arjodo ڶارگۈدۈ - Носорог Лълъ : ڷ Лълъадаро :adaro ڷادارۈ - Водопроводный кран Лълъедел :edel ڷېدېل - Бассейн Лълъелбиж :elbi$ ڷېلبێج - Водород ЛълъелIторгIо :e/torfo ڷېڶتۈرعۈ - Водное поло Лълъимбахь :imba% ڷێمباڮ - Водонагреватель Лълъимбич :imbix ڷێمبێچ - автомат для продажи воды ЛълъимречIчI :imreZ ڷێمرېـڄ - Фонтан Лълъухьадухъан :u%adujan ڷۇڮادۇڅان - Массажист М m م Малълъ ma: ماڷ - Учение Борцариялълъул малълъ borcariya:ul ma: بۈرښارێيڷۇل ماڷ - Геометрия РикIкIиналълъул малълъ riJina:ul ma: رێڴێناڷۇل ماڷ - Математика, алгебра РагIи-пиччалълъул малълъ rafi-_iXa:ul ma: راعێ- فێڿاڷۇل ماڷ - Логика ЦIцIвабзазул малълъ ~wab#a#ul ma: ڞوابزازۇل ماڷ - Астрономия Рахъ-мухъалълъул малълъ ra]-mu]a:ul ma: راڅ - مۇڅاڷۇل ماڷ - География ЧIаголъиялълъул малълъ zago;iya:ul ma: ڃاڬۈڸێياڷۇل ماڷ - Биология Лага-черххалълъул малълъ laga-xer{a:ul ma: لاڬا - چېرخاڷۇل ماڷ - Анатомия ТIабигIаталълъул малълъ Tabifata:ul ma: طابێعاتاڷۇل ماڷ - Природоведение МалълъарукIан ma:arujan ماڷارۇگان - институт усовершенствования учителей Малълъухъан ma:u]an ماڷۇڅان - Учитель МалълъикIан ma:ijan ماڷێگان - Университет Маххулчу ma{ulxu ماخۇلچۇ - Мотоцикл Маххулчодулав ma{ulxodulaw ماخۇلچۈدۇلاو - Мотоциклист Маххел ma{el ماخېل - Медаль МахIкъотI ma\qoT ماحقۈط - Сифон МацIцIигьан ma~ihan ماڞێهان - Языковед МегежкъунцI mege$qun` مېڬېجقۇنڝ - Триммер Мекъел meqel مېقېل - Ошибка Мокъели moqeli مۈقېلێ - Турник МоцIцIел mo~el مۈڞېل - Календарь МагIарул мацIцI mafarul ma~ ماعارۇل ماڞ - Аварский язык КIалъаялълъул гIуцIцIиялълъул малълъ ja;aya:ul fu~iya:ul ma: گاڸاياڷۇل عۇڞێياڷۇل ماڷ - синтаксис РагIабазул малълъ rafaba#ul ma: راعابازۇل ماڷ - лексика Гьаркьазул малълъ harpa#ul ma: هارڨازۇل ماڷ - фонетика РагIул тартибалълъул малълъ raful tartiba:ul ma: راعۇل تارتێباڷۇل ماڷ - морфология МацIцIазул ссверелазул малълъ ma~a#ul Swerela#ul ma: ماڞازۇل صوېرېلازۇل ماڷ - диалектология МацIцIалълъул кIалъаялълъул чIил ma~a:ul ja;aya:ul zil ماڞاڷۇل گاڷاياڷۇل ڃێل - наречие мацIцIалълъул ссверел ma~a:ul Swerel ماڞاڷۇل صرېل - диалект мацIцIалълъул гаргар ma~a:ul gargar ماڞاڷۇل ڬارڬار - говор мацIцIалълъул гъокьгаргар ma~a:ul gopgargar ماڞاڷۇل غۈڨڬارڬار - подговор Мухъел mu]el مۇڅېل - Чертеж МухIурлълъим mu\ur:im مۇحۇرڷێم - Щелочь МухIурцIцIам mu\ur~am مۇحۇرڞام - Сода Н n ن Накнак naknak ناكناك - Магнитофон Напсалълъул гIелму na_sa:ul felmu نافساڷۇل عېلمۇ - Психология Напсалълъул гIалимчи na_sa:ul falimxi نافساڷۇل عالێمچێ - Психолог НахулIгени na[u/geni ناځۇڶـڬېنێ - Авокадо Нахъарукъ na]aruq ناڅارۇق - Кладовая НахъахIалев na]a\alew ناڅاحالېو - Защитник НекIорукъ nejoruq نېگۈرۇق - Музей НекIссел nejSel نېگصېل - Антиквариат НусибакI nusibaj نۇسێباگ - сайт НусилбетIер nusilbeTer نۇسێلبېطېر - Капитан НугIел nufel نۇعېل - Удостоверение НухтIабихь nu[Tabi% نۇځطابێڮ - Паспорт Нусибикь nusibip نۇسێبێڨ - Роутер Нусибихь nusibi% نۇسێبێڮ - Браузер Нусигьин nusihin نۇسێهێن - Интернет Нусирихь nusiri% نۇسێرێڮ - Нейросеть Нусел nusel نۇسېل - Процент Нусирукъ nusiruq نۇسێرۇق - Вебинарная комната О o ئۈ ОзкIанцIур o#jan`ur ئۈزگانڝۇر - Кенгуру П _ ف ПайдагIиссин _aydafiSin فايداعێصێن - Микроэлемент Паркъеро _arqero فارقېرۈ - Мигалка Пара _ara فارا - Секунда Параборц _araborc فارابۈرښ - Секундомер Пачалихъалълъул рикьи _axali]a:ul ripi - فاچالێڅاڷۇل رێڨێ Администр. деление Улка ulka ئۇلكا - республика Ракь-мухъ rap-mu] راڨ- مۇڅ - край Рахъ ra] راڅ - область Мухъ mu] مۇڅ - район Рахъ-мухъ ra]-mu] راڅ- مۇڅ - округ Шагьармухъ ^aharmu] شاهارمۇڅ - город-субъект Миллирахъ milira] مێلێراڨ - автономная область Миллимухъ milimu] مێلێمۇڅ - автономный район Пенхъеро _en]ero فېنڅېرۈ - Опрыскиватель ПиритIехь _iriTe% فێرێطېڮ - Электронная книга Пирич _irix (порчол _orxol) فێرێـچ - Электричество Пиричборц _irixborc فێرێچبۈرښ - Вольтметр ПиричрикIкI _irixriJ فێرێچرێڴ - Счетчик электроэнергии ПиричцIцIикIкI _irix~iJ فێرێچڞێڴ - Трансформатор Пихъел _i]el فێڅېل - Витамин Пихъил лълъим _i]ik :im فێڅێل ڷێم - Компот Пихъча _i]xa فێڅچا - Фруктоза ПишадукIан _i^adujan فێشادۇگان - Колледж Порчобусс _orxobuS فۈرچۈبۇص - Электричка Порчогьоко _orxohoko فۈرچۈهۈكۈ - Электромобиль Порчогьобо _orxohobo فۈرچۈهۈبۈ - ГЭС Порчокор _orxokor (пирич - порчол) فۈرچۈكۈر - Микроволновка Порчокун _orxokun (пирич - порчол) فۈرچۈكۇن - Электропроводка Порчокунххалат _orxokun{alat (пирич - порчол) فۈرچۈكۇنخالات - Удлинитель электрический Порчохъан _orxo]an فۈرچۈڅان - Электромонтер Р r ر Раглигурде ragligurde راڬلێڬۇردې - ночная рубашка Раглирукъ ragliruq راڬلێرۇق - Спальня Раглиххам ragli{am راڬلێخام - Постельное белье РагIиро rafiro راعێرۈ - Словарь РагIахъвай rafa]way (рагIараб хъвай) راعاڅواي - Подкаст РагIижуб rafi$ub راعێجۇب - Предложение (грамматика) РагIумалълъ rafuma: راعۇماڷ - Филология Рагьел rahel راهېل - Открывалка Рагьиро rahiro راهێرۈ - Компьютерная программа, приложение РагьтIарукъ rahTaruq راهطارۇق - Флигель (домик в дворе дома) Рагъмалълъи ravma:i راغماڷێ - Стратегия Рагъулаб цIцIар ravulab ~ar راغۇلاب ڞار - Воинское звание Мухъилав mu]ilaw مۇڅێلاو - рядовой БетIерав мухъилав beTeraw mu]ilaw بېطېراو مۇڅێلاو - ефрейтор АнцIилбетIер an`ilbeTer انڝێلبېطېر - сержант Байрахъчи bayra]xi بايراڅچێ - Прапорщик КъокъадулбетIер qoqadulbeTer قۈقادۇلبېطېر - лейтенант НусилбетIер nusilbeTer نۇسێلبېطېر - капитан КIудияв нусилбетIер judiyaw nusilbeTer گۇدێياو نۇسێلبېطېر - майор АзарилбетIер a#arilbeTer ازارێلبېطېر - полковник АскарбетIер askarbeTer اسكاربېطېر - генерал Рагъулав ravulaw راغۇلاو - Офицер Рагъурукъ ravuruq راغۇرۇق - Казарма Рагъул рагIаби ravul rafabi راغۇل راعابێ бронетранспортер راغۇرۇق - Рагъулаб чармил гьоко ravulab xarmil hoko БМП ڸېلازۇل راغۇل چارمۇل هۈكۈ - Лъелазул рагъул чармил гьоко ;ela#ul ravul xarmil hoko броневик, бронированный автомобиль چارمێل هۈكۈ - Чармил гьоко xarmil hoko САУ عاراداڅۇرۺۇر - ГIарадахъурщур farada]ur&ur ПВО هاوا ڝۇنۇلېب اسكار - Гьава цIунулеб аскар hawa `unuleb askar ЗРК هاوا ڝۇنۇلېب عاراردادۇل عۇڞېن - Гьава цIунулеб гIарададул гIуцIцIен hawa `unuleb fu~en танк څۇرۺۇر - Хъурщур ]ur&ur авиация هاواياڷۇل راغۇل اسكار - Гьаваялълъул рагъул аскар hawaya:ul ravul askar сухопутные войска ڸېلازۇل اسكار - Лъелазул аскар ;ela#ul askar морской флот ڬۇمۇزۇل اسكار - Гумузул аскар gumu#ul askar космические войска طادزۈدێل اسكار - ТIадзодил аскар Tad#odil askar воздушно-десантные войска زۈدۈصا گانڝۇلېب اسكار Зодосса кIанцIулеб аскар #odoSa jan`uleb askar морские десант-е войска راڸداصا گانڝۇلېب اسكار Ралъдасса кIанцIулеб аскар ra;daSa jan`uleb sakar Рагъул хIинчIчI ravul \inZ راغۇل حێنڄ - боевой дрон Ракьбухъ rapbu] راڨبۇڅ - Экскаватор Ралъдал рагIал ra;dal rafal راڸدال راعال - Морской пляж (берег) Ралъдалай ra;dalay راڸدالاي - Русалка Ралъдалхъачагъ ra;dal]axav راڸدالڅاچاغ - Пират Расчур rasxur راسچۇر - Шампунь Расххул ras{ul راسخۇل - Ополаскиватель для волос Раххссибусс ra{SibuS راخصێبۇص - Поезд РахьдалтIагIам ra%dalTafam راڮدالطاعام - Сгущенка Рахъбихь ra]bi% راڅبێڮ - Компас Раччен raXen راڿېن - Вагон Раччбижо raXbi$o راڿبێجۈ - Фермент Регел regel رېڬېل - Кровать Регъеро revero رېغېرۈ - Сварочный аппарат Регъерухъан reveru]an رېغېرۇڅان - Сварщик Рекери rekeri رېكېرێ - Бег РекIунрукъ rejunruq رېگۇنرۇق - Пристройка РетIелчур reTelxur رېطېلچۇر - Стиральная машина РетIен reTen رېطېن - Костюм РетIур reTur رېطۇر - Юбка Реххарухъан re{aru]an رېخارۇڅان - Метатель Реццел reCel رېڛېل - Реклама РикIкIел riJel رێڴېل - Номер, цифра РикIкIеро riJero رێڴېۈ - Калькулятор Риччел riXel رێڿېل - Билет Роохьитал roo%ital رۈئۈڮێتال - Босоножки Розур ro#ur رۈزۇر - Пума РогIрихъан rofri]an رۈعرێڅان - Водопроводчик РолIогIучIал ro/ofuzal رۈڶۈعۇڃال - Соломка Роххадухъан ro{adu]an رۈخادۇڅان - Участковый Роцел rocel رۈښېل - Тариф Ругьалаби ruhalabi رۇهالابێ - Газета РугьелбитI ruhelbiT رۇهېلبێط - Мессенджер Рукъ ruq رۇق - Комната Богорукъ bogoruq بۈڬۈرۇق - Кухня Болрукъ bolruq بۈلرۇق - Клуб ГIарцурукъ farcuruq عارښۇرۇق - Банк Гъоркьарукъ vorparuq غۈرڨارۇق - Подвал ГьитIичрукъ hiTixruq هێطێچرۇق - Детская комната Гьоболрукъ hobolruq هۈبۈلرۇق - Гостинная комната Какирукъ kakiruq كاكێرۇق - Молитвенная комната Колорукъ koloruq كۈلۈرۇق - Дача Куцарукъ kucaruq كۇښارۇق - Тренажерный зал КIудаб рукъ judab ruq گۇداب رۇق - Зал Лъималрукъ ;imalruq ڸـێمالرۇق - Детская комната Нахъарукъ na]aruq ناڅارۇق - Кладовая комната НекIорукъ nejoruq نېگۈرۇق - Музей Нусирукъ nusiruq نۇسێرۇق - Вебинарная комната Раглирукъ ragliruq راڬلێرۇق - Спальная комната Рагъурукъ ravuruq راغۇرۇق - Казарма РагьтIарукъ rahTaruq راهطارۇق - Флигель (домик в дворе дома) РекIунрукъ rejunruq رېگۇنرۇق - Пристройка ТIассарукъ TaSaruq طاصارۇق - Мансарда ТIадрукъ Tadruq طادرۇق - Чердак ТIохьорукъ To%oruq طۈڮۈرۇق - Библиотека (комната) Унтурукъ unturuq ئۇنتۇرۇق - Больничная палата ХIалтIурукъ \alTuruq حالطۇرۇق - Кабинет ХIалхьирукъ \al%iruq حالڮـێرۇق - Комната отдыха Ццеберукъ Ceberuq ڛېبېرۇق - Прихожая комната ЦIцIалурукъ ~aluruq ڞالۇرۇق - Классная комната (класс) ЦIцIорорукъ ~ororuq ڞۈرۈرۇق - Холодильная комната Чвердерукъ xwerderuq چوېردېرۇق - Баня ЧчугIирукъ Xufiruq ڿۇعێرۇق - Аквариум Рукъбахь ruqba% رۇقباڮ - Батарея РукIкIенхIунсс ruJen\unS رۇڴېنحۇنص - Шприц С s س Сахбусс sa[buS ساځبۇص - Скорая помощь СахлъицIуни sa[;i`uni ساځڸێڝۇنێ - Медицина СахкIан sa[jan ساځگان - Санаторий СияхIел siya\el سێياحېل - Каталог СокIкIеро soJero سۈڴېرۈ - Погрузчик СокIкIел soJel سۈڴېل - Чемодан СокIкIелкIан soJeljan سۈڴېلگان - Камера хранения СокIкIел-къоно soJen-qono سۈڴېل - قۈنۈ - Багаж СокIкIен soJen سۈڴېن - Склад СокIкIур soJur سۈڴۇر - Шкаф СокIкIур-къоно soJur-qono سۈڴۇر - قۈنۈ - Мебель Сс S ص СсинугIеч Sinufex صێنۇعېچ - Апельсин Ссинужакки Sinu$aKi صێنۇجاڭێ - Лимонник (пихъ) Ссинупихъ Sinu_i] صێنۇفێڅ - Мандарин Ссинукокон Sinukokon صێنۇكۈكۈن - Личи СсинуторгIо Sinutorfo صێنۇكۈكۈن - Резиновый мяч СсухIматкIалгIа Su\matjalfa صۇحماتگالعا - Банкетный зал Т t ت ТаргIимегъ tarfimev (таргIил мегъ) تارعێمېغ - Футбольное поле Тажзагьруман ta$#ahruman تاجزاهرۇمان - Коронавирус ТамахбакI tama[baj تاماځباگ - Диван Тереро terero تېرېرۈ - Велосипед Тирибусс tiribuS تێرێبۇص - Такси ТоргIогир torfogir تۈرعۈڬێر - Боулинг ТоргIокьаб torfopab تۈرعۈڨاب - Волейбол ТоргIомал torfomal تۈرعۈمال - Футбол ТоргIорехх torfore{ تۈرعۈرېخ - Баскетбол ТоргIоречIчI torforeZ تۈرعۈرېڄ - Гандбол ТоргIотIил ххарида torfoTil {arida تۈرعۈطێل خارێدا - Хоккей на траве ТоргIотIил хъещтIероялда torfoTil تۈرعۈطێل څېۺطېرۈيالدل - Хоккей с мячом Тохок to[ok تۈځۈك - Духовка (чIчIахъадерил мацIцIалда абула) Тукен tuken تۇكېن ГъоркьанратIлил тукен vorpanraTlil tuken غۈرڨاراطلێلۇكېن - Магазин нижнего белья Гьанал тукен hanal tuken هانال تۇكېن - Мясной магазин Гьарзатукен har#atuken هارزاتۇكېن - Универмаг Гьуинлъабазул тукен huin;aba#ul tuken هۇئێنڸابازۇل تۇكېن - Кондитерский магазин ГIарац-меседалълъул тукен farac-meseda:ul tuken عاراښ - مېسېداڷۇل تۇكېن - Ювелирный магазин ГIиссинлъималазе тукен fiSin;imala#e tuken هێطێچتۇكېن - Детский магазин Квен-тIеххалълъул тукен kwen-Te{a:ul tuken كوېن - طېخاڷۇل تۇكېن - Продовольственный магазин КъоццоратIлил тукен qoCoraTlil tuken قۈڛۈراطلێل تۇكېن - Магазин спортивной одежды КIудатукен judatuken گۇداتۇكېن - Супермаркет Пихъ-мичIчIалълъул тукен _i]-miZa:ul tuken فێڅ - مێڄاڷۇل تۇكېن - Овощной магазин РасанкIабазул тукен rasanjaba#ul tuken راسانگابازۇل تۇكېن - Магазин игрушек РатIлитукен raTlituken راطلێتۇكېن - Магазин одежды Рахьдал тукен ra%dal tuken راڮدال تۇكېن - Молочный магазин РетIел-тIеххалълъул тукен reTel-Te{a:ul tuken رېطېل - طېڮاڷۇل تۇكېن магазин одежды и продуктов РетIел-хьиталълъул тукен reTel-%ita:ul tuken رېطېل - ڮێتاڷۇل تۇكېن - магазин одежды и обуви РухIчIаголъабазул тукен ru\zago;aba#ul tuken رۇحڃاڬۈڸابازۇل تۇكېن - Зоомагазин СокIкIур-къоноялълъул тукен soJur-qonoya:ul tuken سۈڴۇر - قۈنۈياڷۇل تۇكېن - Мебельный магазин ТIанссадул тукен TanSadul tuken طانصادۇل تۇكېن - Ковровый магазин ТIагIел-гIучIалълъул тукен Tafel-fuza:ul tuken طاعېل - عۇڃاڷۇل تۇكېن - Хозяйственный магазин ТIогьол тукен Tohol tuken طۈهۈل تۇكېن - Цветочный магазин Хьититукен %itituken ڮێتێتۇكېن - Обувной магазин Хьодул тукен %odul tuken ڮۈدۇل تۇكېن - Магазин семян Чадил тукен xadil tuken چادێل تۇكېن - Хлебный магазин Чанахъанассе тукен xana]anaSe tuken چاناڅاناصې تۇكېن - Охотничий магазин ЧчугIитукен Xufituken ڇۇعێتۇكېن - Рыбный магазин ЧчугIихъанассе тукен Xufi]anaSe tuken ڿۇعێڅاناصې تۇكېن - Магазин для рыбака ЦIарагIалълъул тукен `arafa:ul tuken ڝاراعاڷۇل تۇكېن - Магазин посуды ЦIцIорогьуиналълъул тукен ~orohuina:ul tuken ڝۈرۈهۇئێناڷۇل تۇكېن - Магазин мороженого Эргъероялълъул тукен erveroya:ul tuken ئېرغېلۈياڷۇل تۇكېن - Компьютерный магазин ТI T ط ТIабкIиторгIо Tabjitorfo طابگێتۈرعۈ - Настольный теннис ТIадагьаб нах Tadahab na[ طاداهاب ناځ - Эфирное масло ТIадборж Tadbor$ طادبۈرج - Космическая ракета ТIадборхх Tadbor{ طادبۈرخ - Лифт ТIадбусс TadbuS طادبۇص - Автобус ТIадзоб Tad#ob طادبۇص - Космос ТIадзодигама Tad#odigama طادزۈدێڬاما - Космический корабль ТIадзодихъан Tad#odi]an طادزۈدێڅان - Космонавт ТIадрукъ Tadruq طادرۇق - Чердак ТIадтир Tadtir طادتێر - Вертолет ТIадхъвай Tad]way طادڅواي - Подписка ТIадхъвазе Tad]wa#e طادڅوازې - Подписаться ТIадхъварав Tad]waraw طادڅواراو - Подписчик ТIажел Ta$el طاجېل - Шорты ТIанкIа Tanja طانگا - чIчIахъадерицца абула рахъу лълъадалIе бараб лълъамалъиялда, гьеб лълъамалъиялълъги цIарагI, ретIел чурула. ТIанхилIгьан Tan[i/han طانځێڶهان - Голубцы ТIаретI TareT طارېط - Пиджак ТIассарукъ TaSaruq طاصارۇق - Мансарда ТIахьаллъел Ta%al;el طاڮالڸېل - Портфель ТIатIам TaTam (тIад тамизе) طاطام - Одеяло ТIатIамлъел TaTam;el طاطامڸېل - Пододеяльник ТIехIабпурчIина Te\ab_urzina طېحابفۇڃێنا - Перловка ТIехьел Te%el طېڮېل - Брошюра ТIибитIарухъан TibiTaru]an طێبێطارۇڅان - Распространитель, дистрибьютор ТIилиццаречIчI TiliCareZ طێلێڛارېڄ - Хоккей ТIинкIел Tinjel طێنگېل - Капельница ТIокъен Toqen طۈقېن - Гараж ТIокIел Tojel طۈگېل - Экономика ТIокIелчи Tojelxi طۈگېلچێ - Экономист ТIорччоцIцIекIаб газ TorXo~ejab ga# طۈرڿۈڞېگاب كاز - Углекислый газ ТIорщелбацIцI Tor&elba~ طۈرۺېلباڞ - Зерноочистительная машина ТIохьорукъ To%oruq طۈڮۈرۇق - Библиотека ТIоццевехъан ToCewe]an طۈڛېوېڅان - Чемпион ТIоццеехъан ToCeye]an طۈڛېيېڅان - Чемпионка ТIоццебехъан ToCebe]an طۈڛېبېڅان - Чемпион (команда) У u ئۇ Ункъгъвел unqvwel ئۇنقغوېل - Пирамида Ункъидабач unqidabax ئۇنقغوېل - Квадроцикл Ункъ unq ئۇنق - Ква́ртал, четверть УнтукIан untujan ئۇنتۇگان - Больница Унтурукъ unturuq ئۇنتۇرۇق - Больничная палата УнтучIор untuzor ئۇنتۇڃۈر - Вирус Ургъарухъан urvaru]an ئۇرغارۇڅان - Изобретатель УргъунцIцIар urvun~ar ئۇرغۇنڞار - Псевдоним Х [ ځ Хвалиллълъим [walil:im ځوالاێلڷێم - Яд Хонобелъ [onobe; ځۈنېبېڸ - Яйцеварка Хх { خ Ххадуххарж {adu{ar$ خادۇخارج - Пенсия Ххадуххаржалълъул Идара {adu{ar$a:ul idara خادۇخارجاڷۇل ئێدارا - Пенсион. Фонд Ххалачед {alaxed خالاچېد - Батон Ххалхъвадари {al]wadari خالڅوادارێ - Диктант Ххаржел {ar$el خارجېل - Аванс Ххариллълъим {aril:im خارێلڷێم - Отвар Ххвассарухъан {waSaru]an خواصارۇڅان - Спасатель ХхеххацIикъ {e{a`iq خېخاڝێق - Гепард Ххеххбусс {e{buS خېخبۇص - Маршрутка Ххинкьел {inpel خێنڨېل - Радиатор (отопление) ХхинкIалкьаб {injalpab خێنگالڨاب - Аджика Ххулел {ulel خۇلېل - Ополаскиватель ХI \ ح ХIадарукIан \adarujan حادارۇگان - театр ХIадарухъан \adaru]an حادارۇڅان - актер, артист ХIажатбакI \a$atbaj حاجاتباگ - Унитаз ХIажаткагъат \a$atkavat حاجاتكاغات - туалетная бумага ХIалтIиро \alTiro حالطێرۈ - Прибор ХIалтIен \alTiro حالطېن - Станок ХIалтIукIан \alTujan حالطۇگان - завод, фабрика ХIалтIурукъ \alTuruq حالطۇرۇق - Кабинет ХIаларолI \alaro/ حالارۈڶ - Крахмал ХIалукъ \aluq حالۇق - Инвалид ХIалхьибакI \al%ibaj حالڮێباگ - Парк ХIалхьирукъ \al%iruq حالڮێرۇق - Комната отдыха ХIалхьикIан \al%ijan حالڮێگان - Курорт ХIалхьур \al%ur حالڮۇر - Перерыв ХIар \ar (хIаризе \ari#e) حار (حارێزې) - порошок ХIаричур \arixur (хIарицца чуризе) حارێچۇر - стиральный порошок ХIаракъ \araq حاراق - Цемент ХIатIижем, хIетIжем \aTi$em, \eT$em حاطێجېم، حېطجېم - Портянки ХIенссеро \enSero حېنصېرۈ - Шприц ХIинчIчI \inZ حێنڄ - Квадрокоптер, дрон (цойги магIна) ХIунсс \unS حۇنص - Укол ХIунссел \unSel حۇنصېل - Прививка ХIурбахъ \urba] حۇرباڅ - Пылесос ХIуркIутI \urjuT حۇرگۇط - Выбивалка ХIурча \urxa حۇرچا - Пыльца ХIурчен \urxen حۇرچېن - Аллерген ХIухьлаццабачч \u%laCabaX حۇڮلاڛاباڿ - Тепловоз ХIухьлаццабелъ \u%laCabe; حۇڮلاڛابېڸ - Пароварка Хъ ] څ Хъарщел ]ar&el څارۺېل - Паркет ХъахIча \a&xa څاحچا - Белок Хъвавул тIабакI ]wawul Tabaj څواوۇل طاباگ - Парта, письменный стол Хъвавул хъарщи ]wawul ]ar&i څواوۇل څارۺێ - Классная доска ХъвавутIехь ]wawuTe% څواوۇطېڮ - Журнал (для записей), дневник, блокнот ХъвавугIучI ]wawufuz څواوۇعۇڃ - Карандаш, стилус ХъвавукIан ]wawujan څواوۇگان - чат Хъвадарел ]wadarel څوادارېل - Тетрадь Хъвадаро ]wadaro څوادارۈ - Ручка ХъвадаркIо vwadarjo څوادارگۈ - Графический планшет ХъвадарукIан ]wadarujan څوادارۇگان - Офис Хъерщел ]er&el څېرۺېل - Ползунок ХъещтIел ]e&Tel (хъещтIелал ]e&Telal) څېۺطېل (څېۺطېلال) - Коньки ХъещтIонкьурди ]e&Tonpurdi څېۺطۈنڨۇردێ - Фигурное катание ХъещтIонрекери ]e&Tonrekeri څېۺطۈنرېكېرێ - Конькобежный спорт Хъилбокъ ]ilboq څێلبۈق - Каток Хъурщунхьитал ]ur&un%ital څۇرۺۇنڮێتال - Шлепанцы Хъурщур ]ur&ur څۇرۺۇر - Танк Хъурщелал ]ur&elal څۇرۺېلال - Ползунки Хъухъанчедбеж ]u]anxedbe$ څۇڅانچېدبېج - Блинница Хь % ڮ Хьитал %ital ڮێتال - Обувь роохьитал roo%ital رۈئۈڮێتال - летняя обувь, босоножки квасухьитал kwasu%ital كواسۇڮێتال - зимняя обувь, сапоги ХьуригIуж %urifu$ ڮۇرێعۇج - Хештег Хьухьел %u%el ڮۇڮېل - Свитер Хьухьаро %u%aro ڮۇڮارۈ - Вязальная машина Ц c ښ Цудари cudari ښۇدارێ - Отжимание от пола Цц C ڛ ЦцебебакI Cebebaj ڛېبېـباگ - Подъезд Ццебебихь Cebebi% ڛېبېـبێڮ - Экран Ццебелъел Cebe;el ڛېبېـڸـېل - Презентация Ццебелъей Cebe;ey ڛېبېـڸـېي - Выставка Ццеберукъ Ceberuq ڛېبېرۇق - Прихожая ЦцебесияхI Cebesiya\ ڛېبېسێياح - Меню ЦцебетIей CebeTey ڛېبېطېي - Прогресс Ццебеххарж Cebe{ar$ ڛېبېخارج - Аванс Ццебехъвай Cebe]way ڛېبېڅواي - Программа ЦцевехIалев Cebe\alew ڛېوېحالېو - Нападающий Ццерерахъи Cerera]i ڛېرېراڅێ - Передача (телевизионная или радио) ЦI ` ڝ ЦIадугIучI `adufuz (цIадугIучIал `adufuzal) ڝادۇعۇڃ - Спичка (спички) ЦIадугIучIазул къали `adufuza#ul qali ڝادۇعۇڃازۇل قالێ - Спичечная коробка ЦIадуллълъим `adul:im ڝادۇلڷێم - Бензин ЦIаканборц `akanborc ڝاكانبۈرښ - Градусник ЦIапирхх `a_ir{ ڝافێرخ - Свеча для машин ЦIарагIчур `arafxur ڝاراعچۇر - Место на кухне, где моют посуду ЦIарагIчерело `arafxerelo ڝاراعچۇرچېرېلۈ - Посудомоечная машина ЦIехх `e{ (цIеххезе `e{e#e) ڝېخ - Экзамен БолцIехх bol`e{ بۈلڝېخ - Госэкзамен Аххираб болцIехх a{irab bol`e{ اخێراب بۈلڝېخ - ЕГЭ Гьоркьоссеб болцIехх horpoSeb bol`e{ هۈرڨۈصېب بۈلڝېخ - ОГЭ ЦIикъур `iqur ڝێقۇر - Леопард ЦIиркъур `irqur ڝێرقۇر - Ягуар ЦIунел `unel ڝۇنېل - Флешка ЦIунур `unur ڝۇنۇر - Файл ЦIера `era ڝېرا - Зарядное устройство ЦIур `ur ڝۇر - Батарейка, аккумулятор ЦIурабелъ `urabe; ڝۇرابېڸ - Сосиська ЦIцI ~ ڞ ЦIцIадари ~adari ڞادارێ - Подтягивание на турнике ЦIцIалел яги цIцIалутIехь ~alel yagi ~aluTe% ڞالېل ياڬێ ڞالۇطېڮ - Учебник ЦIцIалдокIан ~aldojan ڞالدۈگان - Школа ЦIцIалубутIа ~alubuTa ڞالۇبۇطا - Отделение (в ВУЗе) ЦIцIалурахъ ~alura] ڞالۇراڅ - Факультет ЦIцIалурукъ ~aluruq ڞالۇرۇق - Классная комната ЦIцIан бахъизе ~an ba]i#e ڞان باڅێزې - Скачать ЦIцIан цIунизе ~an `uni#e ڞان ڝۇنێزې - Копировать ЦIцIараб лъезе ~arab ;e#e ڞاراب ڸېزې - Вставить ЦIцIар-рецц ~ar-reC ڞار- رېڛ - Карьера ЦIцIацIцIабусс ~a~abuS ڞاڞابۇص - Трамвай ЦIцIацIцIаро ~a~aro ڞاڞارۈ - Трактор ЦIцIвакел ~wakel ڞواكېل - Шлифовальная машина ЦIцIвакеро ~wakero ڞواكېرۈ - Шлифовальный станок ЦIцIвайималълъ ~wayima: ڞوايێماڷ - астрономия ЦIцIвамалълъухъан ~wama:u]an ڞواماڷۇڅان - астроном ЦIцIвайирачIчI ~wayiraZ ڞوايێراڄ - Комета ЦIцIекIел ~ejel ڞېگېل - Кисель ЦIцIекIбиж ~ejbe$ ڞېگبێج - Кислород ЦIцIекIен ~ejen ڞېگېن - Оксидант ЦIцIекIлълъим ~ej:im ڞېگڷێم - Кислота ЦIцIодорбалагьур ~odorbalahur ڞۈدۈبالاهۇر - Смарт-телевизор ЦIцIодоргаргаро ~odorgargaro ڞۈدۈرڬارڬارۈ - Смартфон ЦIцIодоркурхьен ~odorkur%en ڞۈدۈركۇرڮېن - Смарт-браслет ЦIцIодорсагIат ~odorsafat ڞۈدۈرساعات - Смарт-часы ЦIцIоробусс ~orobuS ڞۈرۈبۇص - Рефрижератор (грузовик или фура) ЦIцIорорагI ~ororaf (цIцIорагI ~oraf) ڞۈرۈراع (ڞۈراع) - Банка ЦIцIорогъамасс ~orovamaS ڞۈرۈغاماص - Морозильный ларь ЦIцIорогьуин ~orohuin ڞۈرۈهۇئێن - Мороженое ЦIцIоролкор ~orolkor ڞۈرۈلكۈر - Холодильник ЦIцIоролмегIер ~orolmefer ڞۈرۈلمېعېر - Айсберг ЦIцIоролтIагIам ~orolTafam ڞۈرۈلطاعام - Мороженое ЦIцIороро ~ororo ڞۈرۈرۈ - Холодильная камера (в холодильнике) ЦIцIорорукъ ~ororuq ڞۈرۈرۇق - Холодильная камера (комната) ЦIцIороссоролIча ~oroSoro/xa ڞۈرۈصۈرۈڷچا - Декстрин ЦIцIункIел ~unjel ڞۇنگېل - Леденец Ч x چ Чадикъали xadiqali چادێقالێ - хлебница ЧайдукIан xaydujan چايدۇگان - чайхана Чайгьалур xayhalur چايهالۇر - Самовар Чакарча xakarxa چاكارچا - Сахароза Чвердерукъ xwerderuq چوېردېرۇق - Баня Чвердеро xwerdero چوېردېرۈ - Душ, ванная Чверден xwerden چوېردېن - Ванна Чедбеж xedbe$ چېدبېج - Хлебопечка ЧадикIан xadijan چاادێگان - хлебозавод Черело xerelo چېرېلۈ - Стиральная машина ЧерххбацIцI xer{ba~ چېرخباڞ - Полотенце Черххчур xer{xur چېرخچۇر - Мочалка ЧодукIан xodujan چۈدۇگان - Ипподром ЧорххолIхIапара xor{o/\a_ara (чорххолIхIупрул) چۈرخۈڶحافارا (چۈرخۈڶحۇفرۇل) - Паразит Чухъел xu]el چۇڅېل - Пальто Чч X ڿ Ччорбалкӏодо Xorbaljodo ڿۈربالگۈدۈ - Культурист ЧчугIакквел XufaKwel ڿۇعاڭوېل - Удочка ЧчугIирукъ Xufiruq ڿۇعارۇق - Аквариум ЧчугIихьон Xufi%on ڿۇعێڮۈن - Икра рыбья ЧI z ڃ ЧIабарбацIцI zabarba~ ڃابارباڞ - Швабра ЧIербарсс zerbarS ڃېربارص - автомат для поп-корна ЧIо zo ڃۈ - Ноль ЧIчI Z ڄ ЧIчIегIеролI Zefero/ ڃېعېرۈڷ - Гречка ЧIчIегIерцIиркъ Zefer`irq ڃېعېرڝێرق - Пантера ЧIчIен Zen ڄېن - Стоянка ЧIчIентIеро ZenTero ڄېنطېرۈ - Водомёт ЧIчIовукIан Zowujan ڄۈوۇگام - Остановка (например - автобусная) Щ & ۺ Щвалдехъвай &walde]way ۺوالدېڅواي - Контекст Щвам &wam ۺوام - Водохранилище (цIияб рагIи гуро) ЩвартI &warT ۺوارط - Минута Щвел &wel ۺوېل - Награда, приз (цойги магIна) Щвен &wen ۺوېن - Очко, бал Щокъен &oqen ۺۈقېن - Поликлиника ЩокIорихь &ojori% ۺۈگۈرێڮ - Нерв Э e ئې Эргъел ervel ئېرغېل - Мысль Эргъедухъан ervedu]an ئېرغېدۇڅان - Мыслитель Эргъемалълъ ervema: ئېرغېماڷ - Философия Эргъеро ervero ئېرغېرۈ - Компьютер jirij - кIирикI گێرێگ meq - мекъ مېق lav - лагъ (цойги магIна) لاغ ru% - рухь رۇڮ Эргъен erven ئېرغېن - Ноутбук ЭргъекIо ervejo ئېرغېگۈ - Планшет Эргъерухъан erveru]an ئېرغېرۇڅان - Компьюторщик Эреб ereb ئېرېب - Европа Эххетен e{eten ئېخېتېن - Остановка ГIурус мацIцIалдасса магIарул мацIцIалде furus ma~aldaSa mafarul ma~alde عۇرۇص ماڞالداصا ماعارۇل ماڞالدې А Аванс - Ццебеххарж Cebe{ar$ ڛېبېخارج Авиабаза - БоржукIан bor#ujan بۈرجۇگان Авокадо - НахулIгени na[u/geni ناځۇڶـڬېنێ Автобус - ТIадбусс TadbuS طادبۇص Автозавод - ГьакихIалтIукIан haki\alTujan هاكێحالطۇگان Автолавка - Гьакитукен hakituken هاكێتۇكېن Автомат для поп-корна - ЧIербарсс zerbarS ڃېربارص Автомат для продажи воды - Лълъимбич :imbix ڷێمبێچ Автомат игральный - Къеццаро qeCaro قېڛارۈ Автомеханик - Гьакиустар hakiustar هاكێئۇستار Автомойка - Гьокочур hokoxur هۈكۈچۇر Автодом - Гьокорукъ hokoruq هۈكۈرۇق Автостоянка - ГьакичIчIен hakiZen هاكێڄېن Аджика - ХхинкIалкьаб {injalpab خێنگالڨاب Администр. деление - Пачалихъалълъул рикьи _axali]a:ul ripi فاچالێڅاڷۇل رێڨێ Республика - Улка ulka ئۇلكا Область, край - Рахъ ra] راڅ Район - Мухъ mu] مۇڅ Город-субъект - Шагьармухъ ^aharmu] شاهارمۇڅ Автономная область - Миллирахъ milira] مێلێراڅ Автономный район - Миллимухъ milimu] مێلێمۇڅ Азия - Ассув aSuw اصۇو Айсберг - ЦIцIоролмегIер ~orolmefer ڞۈرۈلمېعېر Аквариум - ЧчугIарукъ Xufaruq ڿۇعارۇق Аккумулятор - ЦIур `ur ڝۇر Актер, артист - ХIадарухъан \adaru]an حادارۇڅان Аллергия - Гьор-чинхъи hor-xin]i هۈر- چێنڅێ Аллерген - ХIурчен \urxen حۇرچېن Антена - Кквел Kwel ڭوېل Антиквариат - НекIссел nejSel نېگصېل Антиоксидант - ДандецIцIекIен dande~ejen داندېڞېگېن Антисептик - ДандерецIцI dandere~ داندېرېڞ Апельсин - СсинугIеч Sinufex صێنۇعېچ Аптека - ДарукIан darujan دارۇگان Аптекарь - Даручи daruxi دارۇچێ Ателье - Букъен buqen بێقېن Асистент - АсскIочи aSjoxi اصگۈچێ Астроном - ЦIцIвамалълъалълъул гIалимчи ~wama:a:ul falimxi ڞواماڷاڷۇل عالێنچێ Астрономия - ЦIцIвамалълъ ~wama: ڞواماڷ Аукцион - АхIунбичи a\unbixi احۇنبێچێ Б Бактерия -БакктиртIил baKtirTil باكتێرطێل Бал, очко - Щвен &wen ۺوېن Баланс - КIицIцIадиро ji~adiro گێڞادێرۈ Баня - Чвердерукъ xwerderuq چوېردېرۇق Банк - ГIарцукIан farcujan عارښۇگان Банкомат - ГIарцен farcen عارښېن Банковская карта - ГIарцур farcur عارښۇر Банка - ЦIцIорорагI ~ororaf (цIцIорагI ~oraf) ڞۈرۈراع (ڞۈراع) Банкетный зал - БертадукIан bertadujan بېرتادۇگان Баскетбол - ТоргIорехх torfore{ تۈرعۈرېخ Батарейка - ЦIур `ur ڝۇر Батарея - Рукъбахь ruqba% رۇقباڮ Батон - Ххалачед {alaxed خالاچېد Белок - ХъахIча ]a\xa څاخچا Бензин - ЦIадуллълъим `adul:im ڝادۇلڷێم Беседка - ГарукIан garujan ڬارۇگان Библиотека - ТIохьокIан To%ojan طۈڮۈگان Билет - Риччел riXel رێڿېل Биржа - Бича-хисен bixa-[isen بێچا - ځێسېن Блинница - Хъухъанчедбеж ]u]anxedbe$ څۇڅانچېدبېج Блог (канал) - Гордо-бокIон gordo-bajan ڬۈردۈ - بۈگۈن Блокнот - ХъвавутIехь ]wawuTe% څواوۇطېڮ Больничная палата - Унтурукъ unturuq ئۇنتۇرۇق Бомба - Кьвагьур pwahur ڨواهۇر Босоножки - Роохьитал roo%ital رۈئۈڮێتال Браузер - Нусибихь nusibi% نۇسێبێڮ Брокер - Бича-хисарухъан bixa-[isaru]an بێچا - ځێسارۇڅان Будильник - БорчIаро borzaro بۈرڃارۈ Бублик - Гургич gurgix ڬۇرڬێچ В Вагон - Раччен raXen راڿېن Вакцина - ХIунссел \unSel حۇنصېل Ванна - Чорден xorden چۈردېن Ванная - Чвердеро xwerdero چوېردېرۈ Варенье - Белъапихъ be;a_i] بېڸافێڅ Вебинар - Нусирукъ nusiruq نۇسێرۇق Вездеход - Кибгобачч kibgobaX كێبڬۈباڿ Велосипед - КIиберкIо jiberjo گێبېرگۈ Вентилятор - Гьороко horoko هۈرۈكۈ Вертолет - ТIадтир Tadtir طادتێر Видео - Бихь bi% بێڮ Видеокамера - Бихьбер bi%ber بێڮبېر Вирус - УнтучIор untuzor ئۇنتۇڃۈر Витамин - Пихъел _i]el فێڅېل Водитель - Гьакихъан haki]an هاكێڅان Водное поло - ЛълъелIторгIо :e/torfo ڷېڷتۈرعۈ Водонагреватель - Лълъимбахь :imba% ڷێمباڮ Водомёт - ЧIчIентIеро ZenTero ڄېنطېرۈ Водопроводчик - РогIрихъан rofri]an رۈعرێڅان Водород - Лълъелбиж :elbi$ ڷېلبێج Водохранилище - Щвам &wam (цIияб рагIи гуро) ۺوام Воздухоочиститель - ГьавабацIцI hawaba~ هاواباڞ Волейбол - ТоргIокьаб torfopab تۈرعۈڨاب Вольтметр - Пиричборц _irixborc فێرێچبۈرښ Вратарь - Кавудухъан kawudu]an كاوۇدۇڅان Вставить (скопированное) - ЦIцIараб лъезе ~arab ;e#e ڞاراب ڸېزې Выбивалка - ХIуркIутI \urjuT حۇرگۇط Выставка - Ццебелъей Cebe;ey ڛېبېڸېي Выходной день - ГIодобкъо fodobqo عۈدۈب قۈ Вязальная машина - Хьухьаро %u%aro ڮۇڮارۈ Г Гайка - Кьурур purur ڨۇرۇر Газета - Ругьалаби ruhalabi رۇهالابێ Газонокосилка - Бецаро becaro بېښارۈ Галстук - ГурдирачIчI gudiraZ كۇردێراڄ Гандбол - ТоргIоречIчI torforeZ تۈرعۈرېڄ Гараж - ТIокъен Toqen طۈقېن Генерал - АскарбетIер askarbeTer اسكاربېطېر Гепард - ХхеххацIикъ {e{a`iq خېخاڝێق Герб - БолгIуж bolfu$ بۈلعۇج Гимн - БолкечI bolkez بۈلگېڃ Гиппопотам - Лъарачу ;araxu ڸاراچۇ Гладильная доска - Итубахъ ituba] ئێتۇباڅ Глюкоза - Гьуинча huinxa هۇئێنچا Голубцы - ТIанхилIгьан Tan[i/han طانځێڶهان Гостевая комната - Гьоболрукъ hobolruq هۈبۈلرۇق Гостиница - ГьоболкIан hoboljan هۈبۈلگان Градусник - ЦIаканборц `akanborc ڝاكانبۈرښ Граната - Кьвагьел pwahel ڨواهېل Гречка - ЧIчIегIеролI Zefero/ ڄېعېرۈڷ Грибок - Ккалча Kalxa ڭالچا Гриль - Жанибеж $anibe$ جانێبېج Грузовик - Къайибачч qayibaX قايێباڿ ГЭС - Порчогьобо _orxohobo غۈرچۈهۈبۈ Д Дача - Колорукъ koloruq كۈلۈرۇق Декстрин - ЦIцIороссоролIча ~oroSoro/xa ڞۈرۈصۈرۈڷچا Депутат - Болвакил, бодугьан bolwakil, boduhan بۈلواكێل، بۈدۇهان Детская комната - ГьитIичрукъ hiTixruq هێطێچرۇق Детский сад - ЛъимадукIан ;imadujan ڸێمادۇگان Дефис - РагIикъотI rafiqoT راعێقۈط Джинсы - КъарабтIажу qarabTa$u قارابطاجۇ Диван - ТамахбакI tama[baj تاماځباگ Диктант - Ххалхъвай {al]way خالڅواێ Диск - Хъвавур ]wawur څواوۇر Дневник - ХъвавутIехь ]wawuTe% څواوۇطېڮ Дрель - БорлIаро bor/aro بۈرڶارۈ Душ - Чвердеро xwerdero چوېردېرۈ Духовка - Тохок to[ok (чIчIахъадерил мацIцIалда) تۈځۈك Е Европа - Эреб ereb ئېرېب Ё Ж Желе - Гьуинкъент huinqent هۇئێنقېنت Журнал (для записей) - ХъвавутIехь ]wawuTe% څواوۇطېڮ З Завод - ХIалтIукIан \alTujan حالطۇگان Зал (в доме) - КIудияб рукъ judiyab ruq گۇدێياب رۇق Заповедник - Гьукъараб рохь huqarab ro% هۇقاراب رۈڮ Зарядное устройство - ЦIера `era ڝېرا Защитник - НахъахIалев na]a\alew ناڅاحالېو Звания - рагъул цIцIарал ravul ~aral راغۇل ڞارال Рядовой - Мухъилав mu]ilaw مۇڅێلاو Ефрейтор - БетIерав мухъилав beTeraw mu]ilaw بېطېراو مۇڅێلاو Сержант - АнцIилбетIер an`ilbeTer انڝێلبېطېر Прапорщик - Байрахъчи bayra]xi بايراڅچێ Лейтенант - КъокъадулбетIер qoqadulbeTer قۈقادۇلبېطېر Капитан - НусилбетIер nusilbeTer نۇسێلبېطېر Майор - КIудияв нусилбетIер judiyaw nusilbeTer گۇدێياو نۇسێلبېطېر Полковник - АзарилбетIер a#arilbeTer ازارێلبېطېر Генерал - АскарбетIер askarbeTer اسكاربېطېر Земной шар - Гургинракь gurginrap ڬۇرڬێنراڨ Зерноочистительная машина - ТIорщелбацIцI Tor&elba~ طۈرۺېلباڞ Зубная щетка - ГIусалчур fusalxur عۇسالچۇر И Икра рыбья - ЧчугIихьон Xufi%on ۺۇعێڮۈن Инвалид - ХIалукъ \aluq حالۇق Интеллект искусственный - ГIуцIцIапичч fu~a_iX عۇڞافێڿ Интернет - Нусигьин nusihin نۇسێهێن Институт - ЛъавукIан ;awudujan ڸاوۇگان Институт усовершенствования учителей - МалълъарукIан ma:arujan ماڷارۇگان Иномарка - КъватIиссагьоко qwaTiSahoko قواطێصاهۈكۈ Ипподром - ЧодукIан xodujan چۈدۇگان Ирбис (снежный барс) - ГIазуроз fa#uro# عازۇرۈز Й К Кабинет - ХIалтIурукъ \alTuruq حالطۇرۇق Казарма - Рагъурукъ ravuruq راغۇرۇق Калькулятор - РикIкIеро riJero رێڴېرۈ Каникулы - ГIодоркъоял fodorqoyal عۈدۈرقۈيال Камера بېر - Бер ber (цойги магIна) Капельница - ТIинкIел Tinjel طێنگېل Капитан - НусилбетIер nusilbeTer نۇسێلبېطېر Капюшон - ХIакIу \aju (ссугъулдерил мацIцIалда) حاگۇ Карандаш - ХъвавугIучI ]wawufuz څواوۇعۇڃ Картошка - Къвакъвали qwaqwali قواقوالێ Каталог - СияхIел siya\el سێياحېل Каток - Хъилбокъ ]ilboq څێلبۈق Кафе - КъагьвадукIан qahwadujan قاهوادۇگان Квадрокоптер - ХIинчIчI \inZ حێنڄ Квадроцикл - Ункъидабач unqidabax ئۇنقێداباچ Ква́ртал - Ункъ unq ئۇنق Кеды - Къоццокал qoCokal قۈڛۈكال Кенгуру - ОзкIанцIур o#jan`ur ئۈزگانڝۇر Кисель - ЦIцIекIел ~ejel ڞېگېل Кислород - ЦIцIекIбиж ~ejbe$ ڞېگبێج Кино - Бихьур bi%ur بێڮۇر Кинотеатр - БихьикIан bi%ijan بێڮـێگان Кипятильник - Гьалдеро haldero هالدېرۈ Кислота - ЦIцIекIлълъим ~ej:im ڞېگڷێم Клавиатура - КIетIеро jeTero گېطېرۈ Кладовка - Нахъарукъ na]aruq ناڅارۇق Класс (в школе) - Кьер per ڨېر подкласс (в школе) - хІадурлъиялълъул кьер \adur;iya:ul per حادۇرڸێياڷۇل ڨېر одноклассники - кьерилал perilal ڨېرێلال Классная доска - Хъвавул хъарщи ]wawul ]ar&i څواوۇل څارۺێ Классная комната - ЦIцIалурукъ ~aluruq ڞالۇرۇق Клуб - Болрукъ bolruq بۈلرۇق Кожаная куртка - Къохьоч qo%ox قۈڮۈچ Колледж - ПишадукIан _i^adujan فێشادۇگان Комбайн - Лъилъаро ;i;aro ڸـێڸارۈ Комета - ЦIцIвайирачIчI ~wayiraZ ڞوايێراڄ Комната отдыха - ХIалхьирукъ \al%iruq حالڮێرۇق Комментарий, подпись - Гъокьахъвай vopa]way غۈڨاڅواي Компас - Рахъбихь ra]bi% راڅبێڮ Компот - Пихъил лълъим _i]il :im فێڅێل ڷێم Компьютер - Эргъеро ervero ئېرغېرۈ jirij - кIирикI گێرێگ meq - мекъ مېق lav - лагъ (цойги магIна) لاغ ru% - рухь رۇڮ Компьютерная программа - Рагьиро rahiro راهێرۈ Коммунизм - БагIармехх bafarme{ باعارمېخ Коммунист - БагIарчи bafarxi باعارچێ Компания - ГIуцIцIел fu~el عۇڞېل Кондиционер - ГьавацIцIорор hawa~oror هاواڞۈرۈر Конструктор - ГIуцIцIаро fu~aro عۇڞارۈ Конструкторское бюро - ГIуцIцIур fu~ur عۇڞۇر Конструкция - ГIуцIцIен fu~en عۇڞېن Контекст - Щвалдехъвай &walde]way ۺوالدېڅواي Конфета - ГьоцIцIоч ho~ox هۈڞۈچ Коньки - ХъещтIел ]e&Tel (хъещтIелал ]e&Telal) څېۺطېل (څېۺطېلال) Копировать - ЦIцIан цIунизе ~an `uni#e ڞان ڝۇنێزې Космос - ТIадзоб Tad#ob طادزۈب Космический корабль - ТIадзодигама Tad#odigama طادزۈدێڬاما Космонавт - ТIадзодихъан Tad#odi]an طادزۈدێڅان Костюм - РетIен reTen رېطېن Кофейник - Къагьвахьаг qahwa%ag قاهوادان Кошелек - ГIарцулкъвачIа farculqwaza عارښۇلقواڃا Кран водопроводный - Лълъадаро :adaro ڷادارۈ Кран подъемный - Борххаро bor{aro بۈرخارۈ Крановщик - Борххарухъан bor{aru]an بۈرخارۇڅان Крахмал - ХIаларолI \alaro/ حالارۈڶ Крем - Бахел ba[el باځېل Кровать - Регел regel رېڬېل Крокодил - АздагьокьинчIчI a#dahopinZ ازداهۈڨێنڄ Кроссовки - Къаццал qaCal (къецце qeCe) قاڛال (قېڛې) Культурист - Ччорбалкӏодо Xorbaljodo ۺۈربالگۈدۈ Курорт - ХIалхьикIан \al%ijan حالڮێگان Кэш - БаххчибакI ba{ibaj باخچێباگ Л Лампа керосиновая - ГIинкьур finpur عێنڨۇر Леденец - ЦIцIункIел ~unjel ڞۇنگېل Лейтенант - КъокъадулбетIер qoqadulbeTer قۈقادۇلبېطېر Леопард - ЦIикъур `iqur ڝێقۇر Лечебница - ДарукIан darujan دارۇگان Лимит - ГIорхъел for]el عۈرڅېل Лимон - ГIобилпихъ fobil_i] عۈبێلفێڅ Линейка ученическая - Борцаро borcaro بۈرښارۈ Лифт - ТIадеборхх Tadebor{ طادېبۈرخ Лосины - КъоццогIагал qoCofagal (къагIагал qafagal) قۈڛۈعاڬال (قاعاڬال) Лыжи - ГIазухъещтIелал fa#u]e&Telal عازۇڅېۺطېلال Лыжный спорт - ГIазухъещтIей fa#u]e&Tey عازۇڅېۺطېي М Магнитофон - Накнак naknak ناكناك Майор - КIудияв нусилбетIер judiyaw nusilbeTer گۇدێياو نۇسێلبېطېر Мандарин - Ссинукукан Sinukukan صێنۇكۇكان Манная каша - ГIиссинролIул хIичи fiSinro/ul \ixi عـێصێنرۈڶۇل حێچێ Мансарда - ТIассарукъ TaSaruq طاصارۇق Маршрутка - Ххеххбусс {e{buS خېخبۇص Маска - Пардав _ardaw فارداو Масло машинное - Гьакинах hakina[ هاكێناځ Массажист - ЛIулIадухъан /u/adujan ڶۇڶادۇڅان Мастерская - КъачIаро qazaro قاڃارۈ Машина - Гьоко hoko هۈكۈ Машинка для стрижки - КъунцIаро qun`aro قۇنڝارۈ Медицина - СахлъицIуни sa[;i`uni ساځڸێڝۇنێ Медаль - Маххел ma{el ماخېل Меню - ЦцебесияхI Cebesiya\ ڛېبېسێياح Мероприятие - АхIулкъо a\ulqo احۇلقۈ Мессенджер - РугьелбитI ruhelbiT رۇهېلبێط Метатель - Реххарухъан re{aru]an رېخارۇڅان Метр - НатIел naTel ناطېل Километр - АзнатIел a#naTel ازناطېل Дециметр - АнцIнатIел an`naTer انڝناطېل Сантиметр - НуснатIел nusnaTel نۇسناطېل Милиметр - ГьитIинатIел hiTinaTel هێطێناطېل Нанометр - ГIиссинатIел fiSinaTel عێصێناطېل Метро - Гъоркьабусс vorpabuS غۈرڨابۇص Микроб - ГIиссинча fiSinxa عێصێنچا Микроволновка - Порчокор _orxokor (пирич - порчол) فۈرچۈكۈر Микрофон - КIалъар0 ja;aro گاڸارۈ Микроэлемент - ПайдагIиссин _aydafiSin فايداعێصێن Миксер - Багъаро bavaro باغارۈ Миллиард - Азарго азазар a#argo a#a#ar ازارڬۈ ازازار Миллион - Азазарго a#a#argo ازازارڬۈ Минута - ЩвартI &warT ۺوارط Модельер - КъачIадухъан qazadu]an قاڃادۇڅان Молекула - ГIиссча fiSxa عـێصچا Молитвенная комната - Какирукъ kakiruq كاكێرۇق Мороженое - ЦIцIорогьуин ~orohuin ڞۈرۈهۇئێن Морозильный ларь - ЦIцIорогъамасс ~orovamaS ڞۈرۈغاماص Мотоплуг - Бекьаро beparo بېڨارۈ Мотор - Багъа-бачаро bava-baxaro باغا - باچارۈ Мотоцикл - Маххулчу ma{ulxu ماخۇلچۇ Мотоциклист - Маххулчодулав ma{ulxodulaw ماخۇلچۈدۇلاو Мочалка - Черххчур xer{xur چېرخچۇر Музей - НекIорукъ nejoruq نېگۈرۇق Мультиварка - Бежабелъ be$abe; بېجابېڸ Мусорный бак - КьощнобакI po&nobaj ڨۈۺنۈباگ Мусорное ведро - КьощнорагI Po&noraf ڨۈۺنۈراع Мясорубка - Гьанбуссур habbuSur هانبۇصۇر Н Нападающий - ЦцевехIалев Cewe\alew ڛېوېحالېو Награда - Щвел &wel ۺوېل Наушники - ГIиндаххелал finda{elal عێنداخېلال Наждачная бумага - ЦIцIвакел ~wajel ڞواكېل Насос - Кьаб pab ڨاب Нейросеть - Нусирихь nusiri% نۇسێرێڮ Нерв - ЩокIорихь &ojori% ۺۈۇگۈرێڮ Никнейм - КъокъцIцIар qoq~ar قۈقڞار Ноль - ЧIо zo ڃۈ Номер - РикIкIел riJel رێڴېل Носорог - ЛIаркIодо /arjodo ڶارگۈدۈ Ноутбук - Эргъен erven ئېرغېن О Одноклассники - Кьерилал perilal ڨېرێلال Одеяло - ТIатIам TaTam (тIад тIамизе) طاطام Океан - КIудияб ралъад judiyab ra;ad گۇدێياب راڸاد Оксидант - ЦIцIекIенча ~ejenxa ڞېگېنچا Ополаскиватель для рта - КIалххул jal{ul گالخۇل Ополаскиватель для волос - Расххул ras{ul راسخۇل Опция - Бищ bi& فېنڅېرۈ Опрыскиватель - Пенхъеро _en]ero بێۺ Оратор - КIалъарухъан ja;aru]an گاڸارۇڅان Остановка (например - автобусная) - ЧIчIовукIан Zowujan ڄۈوۇگام Отвар - Ххариллълъим {aril:im خارێلڷێم Отвертка - Кьурел purel ڨۇرېل Отделение (в ВУЗу) - ЦIцIалубутIа ~alubuTa ڞالبۇطا Отжимание от пола - Цудари cudari ښۇدارێ Открывалка - Рагьел rahel راهېل Отпуск - ГIодоркъоял fodorqoyal عۈدۈرقۈيال Офис - ГьабудукIан habudujan هابۇدۇگان Офицер - Рагъулав ravulaw راغۇلاو Очко, бал - Щвен &wen ۺوېن П Пальто - Чухъел xu]el چۇڅېل Пантера - ЧIчIегIерцIиркъ Zefer`irq ڄېعېرڝێرق Папка (цойги магIна) - Лъел ;el ڸېل Паразит - ЧорххолIхIапара xor{o/\a_ara (чорххолIхIупрул) چۈرخۈڶحافارا (چۈرخڶحۇفرۇل) Парк - ХIалхьибакI \al%ibaj حالڮێباگ Паркет - Хъарщел ]ar&el څارۺېل Пароварка - ХIухьлаццабелъ \u%laCabe; حۇڮلاڛابېڸ Пароль - Балъгояб рагIи ba;goyab rafi باڸڬۈياب راعێ Парта - ХъвавутIабакI ]wawuTabaj څواوۇطاباگ Паспорт - НухтIабихь nu[Tabi% نۇځطابێڮ Паста зубная - гIусалчур fusalxur عۇسالچۇر Пенальти - АнцIилацойилаб an`ilacoyilab انڝێلاښۈيـێلاب Пенсия - Ххадуххарж {adu{ar$ خادۇخارج Пенсион. Фонд - Ххадуххаржалълъул Идара {adu{ar$a:ul idara خادۇخارجاڷۇل ئێدارا Передача (телевизионная или радио) - Ццерерахъи Cerera]i ڛېرېراڅێ Перерыв - ХIалхьур \al%ur حالڮۇر Перловка - ТIехIабпурчIина Te\ab_urzina طېحابفۇرڃێنا Пешеходный переход - ЛъелнухкъотI ;elnu[qoT ڸېلنۇځقۈط Пиджак - ТIаретI TareT طارېط Пирамида - Ункъгъвел unqvwel ئۇنقغوېل Пират - Ралъдалхъачагъ ra;dal]axav راڸدالڅاچاغ Пирог - Гьуинчед huinxed هۇئێنچېد Пирожки - ГIиссинчадал fiSinxadal عێصێنچادال Планшет - ЭргъекIо ervejo ئېرغېگۈ Планшет графический - ХъвадаркIо vwadarjo څوادارگۈ Подвал - Гъоркьарукъ vorparuq غۈرڨارۇق Подъезд - ЦцебебакI Cebebaj ڛېبېباگ Подъезд - ЖаниссабакI $aniSabaj جانێصاباگ Пододеяльник - ТIатIамлъел TaTam;el طاطامڸېل Погрузчик - СокIкIеро soJero سۈڴېرۈ Победитель - Бергьарухъан berharu]an بېرهارۇڅان Побелка - Бохь bo% بۈڮ Подкаст - РагIахъвай rafa]way راعاڅواي Подпись, комментарий - Гъокьахъвай vopa]way غۈڨاڅواي Подписать, написать комментарий - Гъокьахъвазе vopa]wa#e غۈڨاڅوازې Подоконник - ГордокьбакI gordopbaj ڬۈردۈڨباگ Подтягивание на турнике - ЦIцIадари ~adari ڞادارێ Поезд - Раххссибусс ra{SibuS راخصێبۇص Ползунки - Хъурщелал ]ur&elal څۇرۺېلال Ползунок - Хъурщел ]ur&el څۇرۺېل Поликлиника - Щокъен &oqen ۺۈقېن Полковник - АзарилбетIер a#arilbeTer ازارێلبېطېر Полотенце - ЧерххбацIцI xer{ba~ چېرخباڞ Полузащитник - БакьулIхIалев bapu/\alew باڨۇڶحالېو Попугай - ГаргархIинчIчI gargar\inZ ڬارڬارحێنڄ Порошок - ХIар \ar (хIаризе \ari#e) حار (حارێزې) Порошок стриальный - ХIаричур \arixur (хIарицца чуризе) حارێچۇر (حارێڛا چۇرێزې) Порт - ГамикIан gamijan ڬامێگان Портфель - ТIохьотаргьа To%otarha طۈڮۈتارها Портянки - ХIатIижем, хIетIжем \aTi$em, \eT$em حاطێجېم، حېطجېم Посудомоечная машина - ЦIарагIчерело `arafxerelo ڝاراعچېرېلۈ Постельное белье - Раглиххам ragli{am راڬلێخاام Почта - БитIелкIан biTeljan بێطېلگان Поэт - КочIогьан kozohan كۈڃۈهان Предложение (грамматика) - РагIижуб rafi$ub راعێجۇب Презентация - Ццебелъел Cebe;el ڛېبېـڸـېل Прививка - ХIунссел \unSel حۇنصېل Принтер - Бассмаро baSmaro باصمارۈ Приложение - Рагьиро rahiro راهێرۈ Пристройка - РекIунрукъ rejunruq رېگۇنرۇق Программа - Ццебехъвай Cebe]way ڛېبېڅواي Прогресс - ЦцебетIей CebeTey ڛېبېطېي Проектор - Къедабихь qedabi% قېدابێڮ Пропуск - Биччел biXel بێڿېل Простыня - БусадатIам busadaTam بۇساداطام Процент - Нусел nusel نۇسېل Прыгун - КIанцIарухъан jan`aru]an گانڝارۇڅان Псевдоним - УргъунцIцIар urvun~ar ئۇرغۇنڞار Психолог - Напсалълъул гIалимчи na_sa:ul falimxi نافساڷۇل عالێمچێ Психология - Напсалълъул гIелму ha_sa:ul felmu نافساڷۇل عېلمۇ Пудра - ГIонокIутI fonojuT عۈنۈگۇط Пулемет - ГуларечIчI gulareZ ڬۇلارېڄ Пулеметчик - ГуларечIчIухъан gulareZu]an ڬۇلارېڄۇڅابێ Пума - Розур ro#ur رۈزۇر Пылесос - ХIурбахъ \urba] حۇرباڅ Пыльца - ХIурча \urxa حۇرچا Р Радиатор (отопление) - Ххинкьел {inpel خێنڨېل Радио - ГIенеккел feneKel عېنېڭېل Радиоприемник - Гаргадиро gargadiro ڬارڬادێرۈ Ракета - ТIадборж Tadbor$ طادبۈرج Распространитель - ТIибитIарухъан TibiTaru]an طێبێطارۇڅان Редиска - БагIарпер bafar_er باعارفېر Резиновый мяч - СсинуторгIо Sinutorfo صێنۇتۈرعۈ Результат - Ккен Ken ڭېن Реклама - Реццел reCel رېڛېل Ремонтник - КъачIарухъан qazaru]an قاڃارۇڅان Рефрежиратор (грузовик или фура) - ЦIцIоробусс ~orobuS ڞۈرۈبۇص Роутер - Нусибикь nusibip نۇسێبێڨ Руль - Бачаро baxaro باچارۈ Русалка - Ралъдалай ra;dalay راڸدالاي Ручка - Хъвадаро ]wadaro څوادارۈ С Сайт - НусибакI nusibaj نۇسێباگ Самовар - Чайгьалур xayhalur چايهالۇر Самоизоляция - Рокъор чIчIей roqor Zey رۈقۈر ڄېي Самокат - Гереро gerero ڬېرېرۈ Самолет - Боржаро bor$aro بۈرجارۈ Самосвал - ЖибгочIехь $ibgoTe% جێبڬۈڃېڮ Санаторий - Сахлъур sa[;ur ساځڸۇر Сапоги - Квасухьитал kwasu%ital كواسۇڮێتال Сахароза - Чакарча xakarxa چاكارچا Сварочный аппарат - Регъеро revero رېغېرۈ Сварщик - Регъерухъан reveru]an رېغېرۇڅان Сверло - БорлIел bor/el بۈرڶېل Светофор - Иргакьер irgaper ئێرڬاڨېر Свеча для авто - ЦIапирхх `a_ir{ ڝافێرخ Свитер - Хьухьел %u%el ڮۇڮېل Свободный радикал (химия) - ГIиссчабихх fiSxabi{ عـێصچابێخ Сгущенка - Рахьдалгьуин ra%dalhuin راڮدالهۇئێن Секунда - Пара _ara فارا Секундомер - Параборц _araborc فارابۈرښ Сержант - АнцIилбетIер an`ilbeTer انڝێلبېطېر Сифон - МахIкъотI ma\qoT ماحقۈط Скачать - ЦIцIан бахъизе ~an ba]i#e ڞان باڅێزې Склад - СокIкIен soJen سۈڴېن Скорая помощь - Сахбусс sa[buS ساځبۇص Скороварка - Белъаро be;aro بېڸارۈ Скульптор - КуцбекIкI kucbeJ كۇښبېڴ Слайд(ы) - Канхъваро kan]waro (канхъвараби) كانڅوارۈ (كانڅوارابێ) Словарь - РагIиро rafiro راعێرۈ Смайлик - Гьимел himel هێمېل Смарт-телевизор - ЦIцIодорбалагьур ~odorbalahur ڞۈدۈربالاهۇر Смартфон - ЦIцIодоргаргаро ~odorgargaro ڞۈدۈرڬارڬارۈ Смарт-часы - ЦIцIодорсагIат ~odorsafat ڞۈدۈرساعات Снегурочка - ГIазулай fa#ulay عازۇلاي Сода - МухIурцIцIам mu\ur~am مۇحۇرڞام Соковыжималка - ГIимбахъ fimba] عێمباڅ Соломка - РолIогIучIал ro/ofuzal رۈڶۈعۇڃال Сосиська - ЦIурабелъ `urabe; ڝۇرابېڸ Соцсеть - Болгьин bolhin بۈلهێن Спорт - Къеркьел qerpel قېرڨېل Спортзал - Къеццен qeCen قېڛېن Спортсмен - Къеркьохъан qerpo]an قېرڨۈڅان Спортивное соревнование - КъеркьохIай qerpo\ay قېرڨۈحاي Спортивная куртка - Къоццохенчо qoCo{enxo (къенчо qenxo) قۈڛۈخېنچۈ (قېنچۈ) Спортивная форма - Къеццел qeCel قېڛېل Спортивная шапка - КъоццотIагъур qoCoTavur (къагъур qavur) قۈڛۈطاغۇر (قاغۇر) Спортивные брюки - КъоццотIажу qoCoTa$u (къажу qa$u) قۈڛۈطاجۇ (قاجۇ) Спутник космический - ТIадборж Tadbor$ طادبۈرج Стоянка - ЧIчIен Zen قېرڨۈگان Стадион - КъеркьокIан qerpojan ڄېن Стикер - Дангъвач danvwax دانغواچ Стилус - ХъвавугIучI ]wawufuz څواوۇعۇڃ Стиральная машина - черело xerelo چېرېلۈ Стиральная резинка - БацIцIиро ba~iro باڞێرۈ Столовая - БогокIан bogojan بۈڬۈگان Стоматолог - ГIосохъан foso]an عۈسۈڅان Стратегия - Рагъмалълъи ravma:i راغماڷێ Сухое молоко - Бакъварахь baqwara% باقواراڮ Сушилка - Бакъваро baqwaro باقوارۈ Счетчик электроэнергии - ПиричрикIкI _irixriJ فێرێچرێڴ Сшитое изделие - Букъел buqel بۇقېل Т Такси - Тирибусс tiribuS تێرێبۇص Таможня - ГIорхъидукIан for]idujan عۈرڅێدۇگان Таможенник - ГIорхъидухъан for]idu]an عۈرڅێدۇڅان Танк - Хъурщур ]ur&ur څۇرۺۇر Тариф - Роцел rocel رۈښېل Театр - ХIадарукIан \adarujan حادارۇگان Тема - ГIуцIцI fu~ عۇڞ Телевизор - Балагьур balahur بالاهۇر Телевидение - БалагьуркIан balahurjan بالاهۇرگان Телефон - Гаргаро gargaro ڬارڬارۈ Теннис - БугьнаторгIо buhnatorfo بۇهناتۈرعۈ Теннис настольный - ТIабкIиторгIо Tabjitorfo طابگێتۈرعۈ Тепловоз - ХIохьлабачч \o%labaX حۈڮلاباڿ Тетрадь - Хъвадарел ]wadarel څوادارېل Технология - Гьабулеб куц habuleb kuc هابۇلېب كۇښ Тефтели - Гьанагарал hanagaral هاناڬارال Тонна - Азаркила a#arkila ازاركێلا Торговый дом - ДармикIан darmijan دارمێگان Торт - Гьуэл huel هۇئېل Точилка - БегIеро befero بېعېرۈ Трактор - ЦIцIацIцIаро ~a~aro ڞاڞارۈ Трамвай - ЦIцIацIцIабусс ~a~abuS ڞاڞابۇص Транспорт - Гьоко-бусс hoko-buS هۈكۈ - بۇص Трансформатор - ПиричцIцIикIкI _irix~iJ فێرێچڞێڴ Тренажер - Куцаро kucaro كۇښارۈ Тренажерный зал - Куцарукъ kucaruq كۇښارۇق Тренер - Куцарухъан kucaru]an كۇښارۇڅان Триллион - Азазарго азазар a#a#argo a#a#ar ازازارڬۈ ازازار Троллейбус - Кунбусс kunbuS كۇنبۇص Тротуар - Лъелнух ;elnu[ ڸېلنۇځ Трусы - Гъожу vo$u غۈجۇ Туалетная бумага - ХIажаткагъат \a$atkavat حاجاتكاغات Турист - Дунялтир dunyaltir دۇنيالتێر Турник - Мокъели moqeli مۈقېلێ У Углекислый газ - ТIорччоцIцIекIаб газ TorXo~ejab ga# طۈرڿۈڞېڴاب ڬاز Угловой удар - БокIноссакьаби bojnoSapabi بۈگنۈصاڨابێ Углевод - Ицилълъел ici:el ئێښێڷېل Углерод - Ицибиж icibe$ ئێښێبێج Удлинитель электрический - Порчокунххалат _orxokun{alat (пирич - порчол) فۈرچۈكۇنخالات Удостоверение - НугIел nufel نۇعېل Удочка - ЧчугIакквел XufaKwel ڿۇعاڭوېل Укол - ХIунсс \unS حۇنص Умывальник - Квералчур kweralxur كوېرالچۇر Университет - ЛъавукIан ;awujan ڸاوۇگان Унитаз - ХIажатбакI \a$atbaj حاجاتباگ Участковый - Роххадухъан ro{adu]an رۈخادۇڅان Учебник - ЦIцIалутIехь ~aluTe% ڞالۇطېڮ Учитель - Малълъихъан ma:i]an ماڷێڅان Ф Фабрика - ХIалтIукIан \alTujan حالطۇگان Файл - ЦIунур `unur ڝۇنۇر Факт - Гьабуккен habuKen هابۇڭېن Факультет - ЦIцIалурахъ ~alura] ڞالۇراڅ Фамилия - КьолбоцIцIар polbo~ar ڨۈلبۈڞار Фармацевт - Даручи daruxi دارۇچێ Фермент - Раччбижо raXbi$o راڿبێجۈ Фигурное катание - ХъещтIероялда кьурди ]e&Teroyalda purdi څېۺطېرۈيالدا ڨۇردێ Филология - РагIумалълъ rafuma: راعۇماڷ Философия - Эргъемалълъ ervema: ئېرغېماڷ Фильм - Бихьур bi%ur بێڮۇر Флешка - ЦIунел `unel ڝۇنېل Флигель (небольшой домик в дворе дома) - РагьтIарукъ rahTaruq راهطارۇق Фонтан - ЛълъимречIчI :imreZ ڷێمرېڄ Фотоаппарат - Канхъвабер kan]waber كانڅوابېر Фотография - Канхъвай яги Канхъва kan]way yagi kan]wa كانڅواي ياڬێ كانڅوا Фруктоза - Пихъча _i]xa فێڅچا Футбол - ТоргIомал torfomal تۈرعۈمال ِФутбольное поле - ТаргIимегъ tarfimev تارعێمېغ Футболка - Къоццогурде qoCogurde (къурде qurde) قۈڛۈڬۇردې (قۇردې) Х Хештег - ХьуригIуж %urifu$ ڮۇرێعۇج Хлебница - Чадикъали xadiqali چادێقالێ Хлебопечка - Чедбеж xedbe$ چېدبېج Хлебозавод - ЧадикIан xadijan چادێگان Хоккей - ТIилиццаречIчI TiliCareZ طێلێڛارېڄ Холодильник - ЦIцIоролкор ~orolkor ڞۈرۈلكۈر Холодильная камера - ЦIцIороро ~ororo ڞۈرۈرۈ Холодильная комната - ЦIцIорорукъ ~ororuq ڞۈرۈرۇق Ц Цемент - ХIаракъ \araq حاراق Цифра - РикIкIел riJel رێڴېل Ч Чат څواوۇگان - ХъвавукIан ]wawujan Чайхана چايدۇگان - ЧайдукIан xaydujan Чемпионка - ТIоццеехъан ToCeye]an طۈڛېيېڅان Чемпион (команда) - ТIоццебехъан ToCebe]an طۈڛېبېڅان Чертеж - Мухъел mu]el مۇڅېل Четверть - Ункъ unq ئۇنق Ш Шагомер - Галиборц galiborc ڬالێبۈرښ Шампунь - Расчур rasxur راسچۇر Швабра - ЧIабарбацIцI zabarba~ ڃابارباڞ Швейная машинка - Букъаро buqaro بۇقارۈ Шеф-повар - БетIерав богогьан beTeraw bogojan بېطېراو بۈڬۈهان Шкаф - СокIкIур soJur سۈڴۇر Школа - ЦIцIалдокIан ~aldojan ڞالدۈگان Шланг - КIичIаро jizaro گێڃارۈ Шлепанцы - Хъурщунхьитал ]ur&un%ital څۇرۺۇنڮێتال Шлифовальная машина - ЦIцIвакел ~wakel ڞواكېل Шлифовальный станок - ЦIцIвакеро ~wakero ڞواكېرۈ Шорты - ТIажур Ta$ur طاجۇر Шофер - Гьакихъан haki]an هاكێڅان Шприц - ХIенссеро \enSero حېنصېرۈ Штанга - Борххел bor{el بۈرخېل Штангист - Борххелчи bor{elxi بۈرخېلچێ Штукатурка - Бохь bo% بۈڮ Штукатурная машина - Бохьен bo%en بۈڮېن Шуроповерт - Буравкьур burawpur بۇراوڨۇر Щ Щелочь - МухIурлълъим mu\ur:im مۇحۇرڷێم Щетка зубная - гIусалрацIцI fusalra~ عۇسالراڞ зубная - цабирацIцI cabira~ ښابێراڞ зубная - гажалрацIцI ga$alra~ ڬاجالراڞ обувная - хьиталрацIцI %italra~ ڮێتالراڞ Э Электронная книга - ПиритIехь _iriTe% فێرێطېڮ Электронная почта - КагъатбитI kavatbiT كاغاتبێط Экзамен - ЦIехх `e{ ڝېخ Госэкзамен - БолцIехх bol`e{ بۈلڝېخ ЕГЭ - Аххираб болцIехх a{irab bol`e{ اخێراب بۈلڝېخ ОГЭ - Гьоркьоссеб болцIехх horpoSeb bol`e{ هۈرڨۈصېب بۈلڝېخ Экономика - ТIокIел Tojel طۈگېل Экономическая положение - ТIокIелаб хIал Tojelab \al طۈگېلاب حال Экономист - ТIокIелчи Tojelxi طۈگېلچێ Экскаватор - Ракьбухъ rapbu] راڨبۇڅ Электричество - Пирич _irix فێرێچ Электричка - Порчобусс _orxobuS فۈرچۈبۇص Электромобиль - Порчогьоко _orxohoko فۈرچۈهۈكۈ Электромонтер - Порчохъан _orxo]an فۈرچۈڅان Электронная книга - ПиритIехь _iriTe% فێرێطېڮ Электропроводка - Порчокун _orxokun (пирич - порчол) فۈرچۈكۇن Экватор - БакьулIмухъ bapu/mu] باڨۇڶمۇڅ Экран - Ццебебихь Cebebi% ڛېبېبێڮ Эфирное масло - ТIадагьаб нах Tadahab na[ طاداهاب ناځ Ю Юбка - РетIур reTur رېطۇر Я Ягуар - ЦIиркъур `irqur ڝێرقۇر Яд - Хвалиллълъим [walil:im ځوالێلڷێم Языковед - МацIцIигьан ma~ihan ماڞێهان Яйцеварка - Хонобелъ [onobe; ځۈنۈبېڸ

МагIарул кицаби ва абиял ماعارۇل كێ ښابێ وا ابێيال А ا АбичIого тараб рагIи ххазина буго. ابێڃۈڬۈ تاراب راعێ خازێنا بۇڬۈ Абундачазда ххадуй лIугьарай, хварай цо гIаданалълъул хабаде ккарайила. ابۇنداچازدا خادۇي ڶۇهاراي، ځوا راي ښۈ عاداناڷۇل ځابادې ڭارايێلا Абураб нахъ буссунаро, хъвараб бацIцIунаро. ابۇراب ناڅ بۇصۇنارۈ، څواراب باڞۇنارۈ Абураб рагIи — реххараб чIор. ابۇراب راعێ - رېخاراب ڃۈر Абурай ясалда асскIов гIадин кванай. ابۇراي ياسالدا اصگۈو عادێن كواناي Абурассе гуро йикIуней, ячарассейин. ابۇراصې ڬۇرۈ يێگۇنېي، ياچاراصېيێن АбухIанипацца хIама биччачIони, ХIанукацца оц биччаларо. ابۇحانافێڛا حاما بێڿاڃۈنێ، حانۇكاڛا ئۈښ بێڿالارۈ Авал гьечIеб аххирги букIунаро, аххир гьечIеб авалги букIунаро. اوال هېڃېب اخێر بۇگۇنارۈ، اخێر هېڃېب اوالڬێ بۇگۇنارۈ Аварагассул цIцIани парссахъа тIаде унел рукIун ратиларо. اواراڬاصۇل ڞانێ فارصاڅا طادې ئۇنېل رۇگۇن راتێلارۈ Авлахъалда гIи тIагIани, тIехIаб гъвалицца бетIерлъи гьабула. اولاڅالدا عێ طاعانێ، طېحاب غوالێڛا بېطېرڸێ هابۇلا Агъаз гьечIесс черхх чIвала, чехь квешасс рукъ чIвала. اغاز هېڃېص چېرخ ڃوالا، چېڮ كوېشاص رۇق ڃوالا Азарго галул нух цо галудалъун байбихьула. ازارڬۈ ڬالۇل نۇځ ښۈ ڬالۇداڸۇن بايبێڮۇلا Азарго оц бугев цо релълъмаххалде ккаравила. ازارڬۈ ئۈښ بۇڬېو ښۈ رېڷماخالدې ڭاراوێلا Аздагьодул рокьи росул бералълъухъ ккарабила. ازداهۈدۇل رۈڨێ رۈسۇل بېراڷۇڅ ڭارابێلا Алазан рагIалда бицараб кици гохIилI батула. الازان راعالدا بێښاراب كێښێ ڬۈحێڶ باتۇلا Алипалълъ би ккун, биялълъ ти ккун. الێفاڷ بێ ڭۇن، بێياڷ تێ ڭۇن Алипалълъ таниги, тиялълъ йосила - Тела магIарулав, щвела лъарагIав. الێفاڷ تانێڬێ، تێياڷ يۈسێلا - تېلا ماعارۇلاو، ۺوېلا ڸاراعاو Аллагьасс хъвай цо жо буго, вехьассги хIисаб гьабизе ккелаан. الاهاص څواي ښۈ جۈ بۇڬۈ، وېڮاصڬێ حێساب هابێزې ڭۈلا Аллагьасс бегIерараб жо зазила, гIадамасс бегIерараб гIучIила. الاهاص بېعېراراب جۈ زازێلا، عاداماص بېعېراراب عۇ Аллагьассеги хур рак чIвараб бокьула. الاهاصېڬێ ځۇر راك ڃواراب بۈڨۇلا Аллагьассги хъвала, хъвазабуни. الاهاصڬێ څوالا، څوازابۇنێ Аллагьассде таваккал тIаме хIамаги бухьун. الاهاصدې تاواڭال طامې حاماڬێ بۇڮۇن Аниб берцинаб, доба сурукъаб те, доба берцинаб, аниб сурукъаб ккве (россассе уней ясалда эбелалълъ). انێب بېرښێناب، دۈبا سۇرۇقاب تې، دۈبا بېرښێناب، انێب سۇرۇقاب ڭوې (رۈصاصې ئۇنېي ياسالدا ئېبېلاڷ) Аниссан бохх бегьичIони, боххссан ратIа бегьуларо. انێصان بۈخ بېهێڃۈنێ، بۈخصان راطا بېهۇلارۈ Анищазул хур бекьун, мискин бечелъиларо. انێۺازۇل ځۇر بېڨۇن، مێسكێن بېچېڸێلارۈ Анкь бараб лъалалде лъагIел уна, лъагIел бараб лъалалде гIумру уна. انڨ باراب ڸالالدې ڸاعېل ئۇنا، ڸاعېل باراب ڸالالدې عۇمرۇ ئۇنا. Анкьицца гIалалъуналдасса, цо къоялълъ бартилъун лълъикI. انڨێڛا عالاڸۇنالداصا ښۈ قۈياڷ بارتێڸۇن ڷێگ. АнцIцIцIул борце, цин къотIе. انڝڞۇل بۈرښې، ݭێن قۈطې. Анщинахъе нух лълъие битIулеб, бекьанщинахъе хур лълъие бачIунеб. انۺێناڅې نۇځ ڷێيې بێطۇلېب، بېڨانۺێناڅې ځۇر ڷێيې باڃۇنېب. Араб батуларо, тараб щоларо. اراب باتۇلارۈ، تاراب ۺۈلارۈ. Араб те, щвараб ккве. اراب تې، ۺواراب ڭوې. Араб, хвараб хвезе те, хинаб, цIияб тIаде цIцIай. اراب، ځواراب ځوېزې تې، ځێناب، ڝێياب طادې ڞاي. Аралда ххадув хапоге. ارالدا خادۇو ځافۈڬې. Аралда ххадув гIандулев вехь. Таралда ххадуб гIандулеб бацI. ارالدا خادۇو عاندۇلېو وېڮ. تارالدا خادۇب عاندۇلېب باڝ. Арасс таниги, тарасс кквела. اراص تانێڬێ، تاراص ڭوېلا. Ах таниги - цо хIакъ, кIоркIона кваниги - цо хIакъ. اځ تانێڬێ - ښۈ حاق، گۈرگۈنا كوانێڬێ - ښۈ حاق. Ах цIеххоге, цIцIибил кванай. اځ ڝېخۈڬې، ڞێبێل كواناي. АхIмакъ анищаз бечелъула. احماق انێۺاز بېچېڸۇلا. Аххир гьечIеб авал букIунаро, хиси гьечIеб балъ букIунаро. اخێر هېڃېب اوال بۇگۇنارۈ، ځێسێ هېڃېب باڸ بۇگۇنارۈ. АхIараб бакIалде инчIони - я барщунилан кколеб, я хIинкъунилан кколеб. احاراب باگالدې ئێنڃۈنێ يا بارۺۇنێلان ڭۈلېب، يا حێنقۇلێلان ڭۈلېب. АхIарассул къватIиб, тIупарассул рокъоб. АхIи басра гьабуге. احاراصۇل قواطێب، طۇفاراصۇل رۈقۈب. احێ باسرا هابۇڬې. АхIичIого бачIараб гьойде ракьа чухIичIого реххула. احێڃۈڬۈ باڃاراب هۈيدې راڨا چۇحێڃۈڬۈ رېخۇلا. АхIичIого вачIарав гьобол вачIаравго нухалълъ уна. احێڃۈڬۈ واڃاراو هۈبۈل واڃاراوڬۈ نۇځاڷ ئێنا. АхIун биччаге, вахчун кванаге. احۇن بێڿاڬې، واځچۇن كواناڬې. Б ب Бавудасса гуребила оц лъалеб, бугьудассайила. باوۇداصا ڬۇرېبێلا ئۈښ ڸالېب، بۇهۇداصايێلا. Багъарараб гIусалълъе дару - бахъи. باغاراراب عۇساڷې دارۇ - باڅێ. Багъарараб хIатIида хIатI рекIуна. باغراراب حاطێدا حاط رېگۇنا. Багъарараб квералълъ квасул нухи къала. باغاراراب كوېراڷ كواسۇل نۇځێ قالا. Багьа гьечIеб гьанал гьагIу лълъикIаб букIунаро. باها هېڃېب هانال هاعۇ ڷێگاب بۇگۇنارۈ. Багьана батизе бигьаяб жо. باهانا باتێزې بێهاياب جۈ. Багьана гьечIого барщарав, мухь кьечIого рекъола. باهانا هېڃۈڬۈ بارۺاراو، مۇڮ ڨېڃۈڬۈ رېقۈلا. Багьаралда лълъимараб бани, лъеберго къо тIокIаб бала. باهارالدا ڷێماراب بانێ، ڸېبېرڬۈ قۈ طۈگاب بالا. БагIараб кколебилан нихьваб борчIизе гурин. باعاراب ڭۈلېبێلان نێڮوان بۈرڃێزې ڬۇرێن. Бадиве веццуге, нахъассан какуге. بادێوې وېڛۇڬې، ناڅاصان كاكۇڬې. Баккудасса хинлъичIеб бакъалълъ, нахъа хинлъуларо. باڭۇداصا ځێنڸێڃېب باقاڷ، ناڅا ځێنڸۇلارۈ. Бакъ агиян къулун, къо агиян ворххун. باق اڬێيان قۇلۇن، قۈ اڬێيان وۈرخۇن. Бакъ бокьарал ракьанда, рокьи ккарал рагIалда. باق بۈڨارال راڨاندا، رۈڨێ ڭارال راعالدا. Бакъалда хинлъун букIунеблъи ххалкъалдаги лъала. باقالدا ځێنڸۇن بۇگۇنېبڸێ خالقالداڬێ ڸالا. Бакъан лълъикIаб буго, цIцIалулеб жоги лълъикIаб батани. باقان ڷێگاب بۇڬۈ، ڞالۇلېب جۈڬێ ڷێگاب باتانێ. Бакъ-моцIцI тIерхьараб меххалълъ цIцIваби раккула. باق - مۈڞ طېرڮاراب مېخاڷ ڞوابێ راڭۇلا. Бакъидал бацIицца жиндирго тIинчIчI хIурулI квакун кванала. باقێدال باڝێڛا جێندێرڬۈ طێنڄ حۇرۇڶ كواكۇن كوانالا. Бакълъухъа оц босе, Аргъванисса куй босе. باقڸۇڅا ئۈښ بۈسې، ارغوانێصا كۇي بۈسې. Бакъуцца бухIун ххадуб лълъалъан хур бачIунаро. باقێڛا بۇحۇن خادۇب ڷاڸان ځۇر باڃۇنارۈ. Балагь букIуна бачIарабги бачарабги. بالاه بۇگۇنا باڃارابڬێ باچارابڬێ. Балагь бачIиндал гьудул реххун тоге. بالاه باڃێندال هۇدۇل رېخۇن تۈڬې. Балагьана, батана. Букарана, хъассана. بالاهانا، باتانا. بۇكارانا، څاسانا، څاصانا. Балъго рахь босани, тIатун къинлъула. باڸڬۈ راڮ بۈسانێ، طاتۇن قێنڸۇلا. Балъгояб тIатIиялдасса тIатараб гьоэр бокьила. باڸڬۈياب طاطێيالداصا طاتاراب هۈئېر بۈڨێلا. Балъда нахъа хIалихьат, хIарччда нахъа багьадур. باڸدا ناڅا حالێڮات، حارڿدا ناڅا باهادۇر. Басрияб гурдида цIияб къвал гъуни, къоролалълъе гьебги гьвел буго. باسرێياب ڬۇردێدا ڝێياب قوال غۇنێ، قۈرۈلاڷې هېبڬێ هوېل بۇڬۈ Басрияб наккдалълъа цIияб бугIа бахъуге. باسرێياب ناڭداڷا ڝێياب بۇعا باڅۇڬې. Басрияб тIагIел тIамун гъоркь. باسرێياب طاعېل طامۇن غۈرڨ. Басрияб цIцIулалълъул цIияб гъалдибер. ЦIияй бахIаралълъул херав бахIарав. باسرێياب ڞۇلاڷۇل ڝێياب غالدێبېر. ڝێياي باحاراڷۇل ځېراو باحاراو. Бархъалиссесс хъабида гIоркь бокьаралълъуб гъола. بارڅالێصېص څابێدا عۈرڨ بۈڨاراڷۇب غۈلا. Барщараб пихъалълъе дару — кванай. بارۺاراب فێڅاڷې دارۇ - كواناي Барщарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. (Гьузарассе кьоларо — кьижарассе толаро). بارۺاراصې ڨېي هېڃېب، ڨێجاراصې تېي هېڃېب. هۇزاراصۈ ڨۈلارۈ - ڨێجاراصې تۈلارۈ. Барщидал квинчIеб гIеч гIодобе бортун турула. بارۺێدال كوێنڃېب عېچ عۈدۈبې بۈرتۇن تۇرۇلا. Бассарун квералдасса кванан эбел бергьана. Ххенон гьобоялдасса гьанщун лъимал бергьана. باصارۇن كوېرالداصا كوانان ئېبېل بېرهانا. خېنۈن هۈبۈيالداصا هانۺۇن ڸێمال بېرهانا. Батараб гьабе, гьабураб кванай. باتاراب هابې، هابۇراب كواناي. Батаралълъуб батараб гьабе. باتاراڷۇب باتاراب هابې. Баххилав чияссулгун гьудуллъи гьабуни, бищун дуе къваригIараб бакIалда живго гIодов чIчIола. باخێلاو چێياصۇلڬۇن هۇدۇلڸێ هابۇنێ، بێۺۇن دۇيې قوارێعاراب باگالدا جێوۈ عۈدۈو ڄۈلا. Бахъараб бералда хъат чIван щибилеб. باڅاراب بېرالدا څات ڃوان ۺێبێلېب. Бахъунареб бакIалде туманкI кьвагьуге. باڅۇنارېب باگالدې تۇمنگ ڨواهۇڬې. Бахъунареб ццин букIунареб, холареб ракI букIунареб. باڅۇنارېب ڛێن بۇگۇنارېب، ځۈلارېب راگ بۇگۇنارېب. Бахьинаб надалдасса гьоко богIол цIоларо. Ххалатаб гарбидасса къвал ххарил бахъуларо. باڮێناب نادالداصا هۈكۈ بۈعۈل ڝۈلارۈ. خالاتاب ڬاربێداصا قوال خارێل باڅۇلارۈ. БахIарав чи рогIокълъугеги херав чи канлъукълъугеги. باحاراو چێ رۈعۈقڸۇڬېڬێ ځېراو چێ كانڸۇقڸۇڬېڬێ. БахIарго херлъугеги, херлъун хъарсинлъугеги. باحارڬۈ ځېرڸۇڬېڬێ، ځېرڸۇن څارسێنڸۇڬېڬێ. БахIарчияссул къайи буго чучаб бутI гIадаб жо. باحارچێياصۇل قايێ بۇڬۈ چۇچاب بۇط عاداب جۈ. БахIарчияссул кIиго рачел буго, цоябниги чучани чилъи холеб. باحارچێياصۇل گێڬۈ راچېل بۇڬۈ، ݭۈيابنێڬێ چۇچانێ چێڸێ ځۈلېب. БахIарчияссдасса хIинкъуге, хIалихьатав гьудулассдасса цIуне. باحارچێياصداصا حێنقۇڬې، حالێڮاتاو هۇدۇلاصداصا ڝۇنې. Бацизе кIолареб кIалтIуги рагьуге, бичизе кIолареб гарацIги баге. باݭێزې گۈلارېب گالطۇڬێ راهۇڬې، بێچێزې گۈلارېب عاراښڬێ باڬې. БацI бихьараб хIама хIохьокьаги хIинкъулеб. باڝ بێڮاراب حاما حۈڮۈڨاڬێ حێنقۇلېب. БацI унтуе кьижулеб, кьалуе борчIулеб. باڝ ئۇنتۇيې ڨێجۇلېب، ڨالۇيې بۈرڃۇلېب. БацI хIинкъизе хIамицца гIундул кIорокIулел. باڝ حێنقێزې حامێڛا عۇندۇل گۈرۈگۇلېل. БацIги циги багъана, царацца би чIчIикIана. باڝڬێ ښێڬێ باغانا، ښاراڛا بێ ڄێگانا. БацIгун багъун чахъу бергьинаро, чугун дурун, хIама бергьинаро. باڝڬۇن باغۇن چاڅۇ بېرهێنارۈ، چۇڬۇن دۇرۇن، حاما بېرهێنارۈ. БацIикьа хIинкъарасс гIи гьабуларо. باڝێڨا حێنقاراص عێ هابۇلارۈ. БацIил бетIер тарщида чIчIинтIе. باڝێل بېطېر تارۺێدا ڄێنطې. БацIилгун гьудуллъиги те, гьойдулгун махссароги те. باڝێلڬۇن هۇدۇلڸێڬێ تې، هۈيدۇلڬۇن ماځصاراڬێ تې. БацIицца гурони цIцIе чIваларо, цIцIецца гурони бурутI гьабиларо. باڝێڛا ڬۇرۈنێ ڞې ڃوالارۈ، ڞېڛا ڬۇرۈنێ بۇرۇط هابێلارۈ. БацIицца гьабураб гьойцца куна. باڝێڛا هابۇراب هۈيڛا كۇنا. БацIицца кIал чIвараб жо бацIие те. باڝێڛا گال ڃواراب جۈ باڝێيې تې. БацIицца цIцIедуе гIадин багьана гьабуге. باڝێڛا ڞېدۇيې عادێن باهانا هابۇڬې. Бачалълъ чудук гIадин чи бегьиларо. باچاڷ چۇدۇك عادێن چێ بېهێلارۈ. БачIинеб, бачIинареб лъалареб гIурус, бачIинчIого букIунареб хасел. باڃێنېب، باڃێنارېب ڸارارېب عۇرۇص، باڃێنڃۈڬۈ بۇگۇنارېب خاسېل. БачIинилан къо бачIунаро, ккелилан зияде кколаро. باڃێنێلان قۈ باڃۇنارۈ، ڭېلێلان زێيادې ڭۈلارۈ. БачIунаго лIар кквечIони, лIутун унаго рачIчI щоларо. باڃۇناڬۈ ڶار ڭوېڃۈنێ، ڶۇتۇن ئۇناڬۈ راڄ ۺۈلارۈ. БачIунебги борце, унебги борце. باڃۇنېبڬێ بۈرښې، ئۇنېبڬێ بۈرښې. Бащалъи гьабунагIан, гьуинлъи цIцIицIкIунеб. باۺاڸێ هابۇناعان، هۇئێنڸێ ڞێڴۇنېب. Бащдаб бугIа бичун данде жо босе. باۺداب بۇعا بێچۇن داندې جۈ بۈسې. Бегараб бакъун хвараб, бахъараб гIорцIун хвараб. КIалдибе борта, багIар гIеч. بېڬاراب باقۇن ځواراب، باڅاراب عۈرڝۇن ځواراب. گالدێبې بۈرتا، باعار عېچ. Бегараб бацI бакъараб, бахъараб бацI гIорцIараб. بېڬاراب باڝ باقاراب، باڅاراب باڝ عۈرڝاراب. Бегун кьаралъиларо, кьижун бечелъиларо. بېڬۇن ڨاراڸێلارۈ، ڨێجۇن بېچېڸێلارۈ. Бегун хвараб гъалбацIалдасса бакъун хвараб гьой лълъикI. بېڬۇن ځواراب غالبڝالداصا باقۇن ځواراب هۈي ڷێگ. Бекани бохх я ххалалъулеб, я къокълъулеб. بېكانێ بۈخ يا خالاڸۇلېب، يا قۈقڸۇلېب. Беканиги кьоларев чияссулгун хоно чIваге. بېكانێڬێ ڨۈلارېو چێياصۇلڬۇن ځۈنۈ ڃواڬې. Бекарассда гурони боххдул унти лъаларо, бихьарассда гурони гIосол хIара лъаларо. بېكاراصدا ڬۇرۈنێ بۈخدۇل ئۇنتێ ڸالارۈ، بێڮاراصدا ڬۇرۈنێ عۈسۈل حارا ڸالارۈ. Бекьарассе бекьараб ракьалдассан буссуна. بېڨاراصې بېڨاراب راڨالداصان بۇصۇنا. БекьичIесс хур бецуларо. بېڨێڃېص ځۇر بېݭۇلارۈ. БекIкIулеб гьецIохъги валагьуге, бичIулеб цIцIулахъги валагьуге. بېڴۇلېب هېڝۈڅڬێ والاهۇڬې، بێڃۇلېب ڞۇلاڅڬێ والاۇڬې. Бер гIункIрукьалълъ бацIцIе. بېر عۇنگرۇڨاڷ باڞي. Бер хъантIуге, боцIцIудасса чIухIуге. بېر څانطۇڬې، بۈڞۇداصا ڃۇحۇڬې. Беразда гуреб канлъи бихьулеб, рекIкIедайин. بېرازدا ڬۇرېب كانڸێ بێڮۇلېب، رېڴېدايێن. Беразда квер лъураб меххалда гьабиялдасса, михъазда квер лъураб меххалълъ гьаби лълъикIаб. بېرازدا كوېر ڸۇراب مېخالدا هابێيالداصا، مێڅازدا كوېر ڸۇراب مېخاڷ هابێ ڷێگاب. Беразе макьу ххирияб, рокьуе ссвади ххирияб. بېرازې ماڨۇ خێرێياب، رۈڨۇيې صوادێ خێرێياب. Бералда бихьараб битIараб, гIиналда рагIараб гьересси. بېرالدا بێڮاراب بێطاراب، عێنالدا راعاراب هېرېصێ. Бералда бихьараб гIадаб даран букIунаро. بېرالدا بێڮاراب عاداب داران بۇگۇنارۈ. Бергьараб хьечIого къуралълъе лълъин щоларо. بېرهاراب ڮېڃۈڬۈ قۇراڷې ڷێن ۺۈلارۈ. Бергьарассул ярагъ магIида букIаго, къурассул ярагь чвархъулеб. بېرهاراصۇل ياراغ ماعێدا بۇگاڬۈ، قۇراصۇل ياراغ چوارڅۇلېب. Бергьунгеги, къогеги, къаццандулел чIчIогеги. بېرهۇنڬېڬێ، قۈڬېڬێ، قاڛاندۇلېل ڄۈڬېڬێ. Берцинаб кIалзуе кIиго бутIа бараб. بېرښێناب گالزۇيې گێڬۈ بۇطا باراب. Берцинаб бихъиялдасса сурукъаб букъи лълъикIаб. بېرښێناب بێڅێيالداصا سۇرۇقاب بۇقێ ڷێگاب. Берцинаб рагIуцца борххатаб мегIер кьухъур гьабула. بېرښێناب راعۇڛا بۇرخاتاب مېعېر ڨۇڅۇر هابۇلا. Берцинаб рагIуцца маххул каву рагьула. بېرښێناب راعۇڛا ماخۇل كاوۇ راهۇلا. Берцинавги сурула, ссанагIалъи гьечIони, сураралги рокьула, рокьул дангъва бугони. بېرښێناوڬێ سۇرۇلا، صاناعاڸێ هېڃۈڸێ، سۇرارالڬێ رۈڨۇلا، رۈڨۇل دانغوا بۇڬۈنێ. БетIер бекилалде къай. بېطېر بېكێلالدې قاي. БетIер бичун чед босуге. بېطېر بێچۇن چېد بۈسۇڬې. БетIер бокьани, гьа, хIатIал! بېطېر بۈڨانێ، ها، حاطال. БетIер бугони тIагъур камуларо, тIажу бугони рухьен камуларо. بېطېر بۇڬۈنێ طاغۇر كامۇلارۈ، طاجۇ بۇڬۈنێ رۇڮېن كامۇلارۈ. БетIер квачан хьихье, чехь бакъун хьихье. بېطېر كواچان ڮێڮې، چېڮ باقۇن ڮێڮې. БетIер радал батулеб бакIалда лъе. بېطېر رادال باتۇلېب باگالدا ڸې. БетIералда лъезе тажалдасса гъоркь лъезе бакI лълъикIаб. بېطېرالدا ڸېزې تاجالداصا غۈرڨ ڸېزې باگ ڷێگاب. БетIералдассан тIокIкIинчIеб лълъин, аххадассан тIокIкIунаро. بېطېرالداصان طۈڴێنڃېب ڷێن، اخاداصان طۈڴۇنارۈ. БетIергьанчияссул чехь унтичIони, чияр мугъ унтуларо. بېطېرهانچێياصۇل چېڮ ئۇنتێڃۈنێ، چێيار مۇغ ئۇنتۇلارۈ. БетIергьанчи хвадилан гIакдае чуриги кьун, чIаго ххутIадилан оцое накку баге. بېطېرهانچێياصۇل ځوادێلان عاكدايې چۇرێڬێ ڨۇن، ڃاڬۈ خۇطادێلان ئۈښۈيې ناڭۇ باڬې. Беццав чиясс нух малълъун, нухда витIун ккеларо. بېڛاو چێياص نۇځ ماڷۇن، نۇځدا وێطۇن ڭېلارۈ. Бечедассул рокъоб къойил бертин. بېچېداصۇل رۈقۈب قۈيێل بېرتێن. Бечелъи хола, махщел холаро. بېچېڸێ ځۈلا، ماځۺېل. Бидаяб чу гIадин вукIа, чалияб куй гIадин вукIа. بێداياب چۇ عادێن وۇگا، چالێياب كۇي عادێن وۇگا. Бидул чIорто - чIегIераб жо. بێدۇل ڃۈرتۈ - ڄېعېراب جۈ. Бидулассул гьой кьарияб, гьардухъанассул къвачIа кIудияб. بێدۇلاصۇل هۈي، هاردۇڅاناصۇل قواڃا گۇدێياب. Бикъарав вакъула, вагъарав къола. بێقاراو واقۇلا، واغاراو قۈلا. Бикъила - вакъила. بێقێلا - واقێلا. Бикъула - вакъула, вакъула - бикъула. بێقۇلا - واقۇلا، واقۇلا - بێقۇلا. Бикъуге - хIинкъуге, гьересси бицунге - нечоге. بێقۇڬې - حێنقۇڬې، هېرېصێ بێݭۇنڬې - نېچۈڬې. Билараб жо хIатIацца балагьуге, ботIроцца балагье. Гьересси бицунге, дуе ххайирабгIаги. بێلاراب جۈ حاطاڛا بالاهې. هېرېصێ بێښۇنڬې، دۇيې خايێرابعاڬێ. Бихъарасс букъе къохьол зоб, (хъабарча) TIурасс бацIцIе квасул кун. بێڅاراص بۇقې قۈڮۈل زۈب، (څابارچا) طۇراص باڞې كواسۇل كۇن. Бихьа-бихьараб бицине гуребила рохьобе хIама унеб. بێڮا - بێڮاراب بێښێنې ڬۇرېبێلا رۈڮۈبې حاما ئۇنېب. Бихьарассда гурони, балагьалълъул кьогIлъи лъаларо. بێڮاراصدا ڬۇرۈنێ، بالاهاڷۇل ڨۈعڸێ ڸالارۈ. Бихьарассда рагIарасс бицунге. بێڮاراصدا راعاراص بێښۇنڬې. Бихьарассул рагIи рагIарасс гьересси гьабуге. بێڮاراصۇل راعێ راعاراص هېرېصێ هابۇڬې. Бихьизе - хIан, хIанчIизе - муч. بێڮێزې - حان، حانڃێزې - مۇچ. Бихьиларилан цIцIогьги гьабуге, рагIиларилан рагIиги бицунге. بێڮێلارێلان ڞۈهڬێ هابۇڬې، راعۇلارێلان راعێڬێ بێښۇنڬې. Бихьинчи вокьила кьурун михъ ккурав, Кьурдухъан вокьила ссвери гIатIидав. بێڮێنچێ وۈڨێلا ڨۇرۇن مێڅ ڭۇراو، ڨۇردۇڅان وۈڨێلا صوېرێ عاطێداو. Бихьинчи ватани, бихьинчи гIадин вукIа. بێڮێنچێ واتانێ، بێڮێنچێ عادێن وۇگا. БихьунгутIи гурони, хIехьонгутIи гьечIеб. بێڮۇنڬۇطێ ڬۇرۈنێ، حېڮۈنڬۇطێ هېڃېب. БитIараб бицине бокьани, гьитIинассда гьикъе. بێطاراب بێݭێنې بۈڨانێ، هێطێناصدا هێقې. БитIараб бицине ккола, бицараб кквезе ккола. بێطاراب بێښێنې ڭۈلا، بێښاراب ڭوېزې ڭۈلا. БитIараб жо лълъецца гъанкъуларо, цIецца бухIуларо. بێطاراب جۈ ڷېڛا غانقۇلارۈ، ڝېڛا بۇحۇلارۈ. БитIараб натIид борце, тIекъаб къалмиде реххе. بێطاراب ناطێد بۈرښې، طېقاب قالمێدې رېخې. БитIун ккараб - рокьи, мекъсса ккараб - кьал. بێطۇن ڭاراب - رۈڨێ، مېقصا ڭاراب - ڨال. БитIун ккани рокьи, мекъсса ккани кьал, КьучI гьечIеб жо буго берзул балагьи. بێطۇن ڭانێ رۈڨێ، مېقصا ڭانێ ڨال، ڨۇڄ هېڃېب جۈ بۇڬۈ بېرزۇل بالاهێ. БитIун кIалъай гьабурав кIодолъиялде щола. بێطۇن گاڸاي هابۇراو گۈدۈڸێيالدې ۺۈلا. БицанагIан рагIи гIемерлъула, бухъанагIан ракь гIемерлъула. بێښاناعان راعێ عېمېرڸۇلا، بۇڅاناعان راڨ عېمېرڸۇلا. Бицани бабалабги, бицани дадалабги. بێښانێ بابالابڬێ، بێښانێ دادالابڬێ. Бица-бицарассда ххадув вилълъунге. بێښا - بێښاراصدا خادۇو وێڷۇنڬې. Бицанщинаб рагIиги букIунаро, хIамагIанаб бацIги букIунаро. بێښانۺێناب راعێڬێ، حاماعاناب باڝڬێ بۇگۇنارۈ. Бицараб рагIи кIочарассда бицарад чиги кIочола. بێښاراب راعێ گۈچاراصدا بێښاراد چێڬێ گۈڃۈلا. Бициндал тIекъав лъала, вилълъиндал рекъав лъала. بێښێندال طېقاو ڸالا، وێڷێندال رېقاو ڸالا. Бицине вортуге, гьабизе ворта. بێښێنې وۈرتۇڬې، هابێزې وۈرتا. Бицун бахъунареб чIамучIаб ххабар, ЧIаран бахъунареб рачIчI ххалатаб хур. بێښۇن باڅۇنارېب ڃامۇڃاب خابار، ڃاران باڅۇنارېب راڄ خالاتاب ځۇر. Бицунге рагIи тIаде чи вачIингун къотIизе толеб. بێښۇنڬې راعێ طادې چێ واڃێنڬۇن قۈطێزې تۈلېب. Бицунеб меххалълъ гьоцIцIо, гьекъолеб меххалълъ загьру. بێښۇنېب مېخاڷ هۈڞۈ، هېقۈلېب مېخاڷ زاهرۇ. Бицухъе букIунеб гъаримаб рагIи, Абухъе букIунеб хIатIал гьечIеб кечI. بێښۇڅې بۇگۇنېب غارێماب راعێ، ابۇڅې بۇگۇنېب حاطال هېڃېب كېڃ. Бичараб жо - бортараб жо. بێچاراب جۈ - بۈرتاراب جۈ. Босараб жо - батараб жо. بۈساراب جۈ - باتاراب جۈ. Бичулеб жоялда тIад ратIал гьанал чIвани, тумен тIокIаб щола. بێچۇلېب جۈيالدا طاد راطال هانال ڃوانێ، تۇمېن طۈگاب ۺۈلا. Бичун нух босуге, боцIцIи кьун кьал босуге. بێچۇن نۇځ بۈسۇڬې، بۈڞێ ڨۇن ڨال بۈسۇڬې. Бищун гьуинаб жо - макьу. بێۺۇن هۇئێناب جۈ - ماڨۇ. Бищун рахIатаб мехх буго дида бахIриги, бахIриялда дунги рихьичIеб мехх. بێۺۇن راحاتاب مېخ بۇڬۈ دێدا باحرێڬێ، باحرێيالدا دۇنڬێ رێڮێڃېب مېخ. Бищун ххалатаб жо - мацIцI. بێۺۇن خالاتاب جۈ - ماڞ. Бищун чIухIараб жо - хIелеку. بێۺۇن ڃۇحاراب جۈ - حېلېكۈ. Богол рагI - ризаб жо. بۈڬۈل راع - رێزاب جۈ. Богун вагъарав ххеххго къола. بۈڬۇن واغاراو خېخڬۈ قۈلا. БогIол мугьгIан цоязе рокьани, гьалил мугьгIан цоязеги рокьула. بۈعۈل مۇهعان ښۈيازې رۈڨانێ، هالێل مۇهعان ښۈيازېڬێ رۈڨۇلا. БогIол рокьи букIунеб. بۈعۈل رۈڨێ بۇگۇنېب. Бода гьоркьоб тIон биххани, бетIергьанчияссе тIукъби камула. بۈدا هۈرڨۈب طۈن بێخانێ، بېطېرهانچێياصې طۇقبێ كامۇلا. Божарав чи вугилан рекIелI бугеб бицунге. بۈجاراو چێ وۇڬێلان رېگېڶ بۇڬېب بێښۇنڬې. Божи бугеб магIардайила хIамил гIундул ххутIарал. بۈجێ بۇڬېب ماعاردايێلا حامێل عۇندۇل خۇطارال. Божуда рекIкI гьабуге, гьерссиде реччеб тIоге. بۈجۇدا رېڴ هابۇڬې، هېرصێدې رېڿېب طۈڬې. Бокьа-бокьараб гьабунила хIамил гIундул ххалалъарал. بۈڨا - بۈڨاراب هابۇنێلا حامێل عۇندۇل خالاڸارال. Бокьани, ццебе къотIун билълъунебила дуниял, бокьани ххадуб цIцIан бачIунебила. بۈڨانێ، ڛېبې قۈطۇن بێڷۇنېبێلا دۇنێيال، بۈڨانێ خادۇب ڞان باڃۇنېبێلا. Бокьоб гьечIеб гIи къватIибе бачIунаро. بۈڨۈب هېڃېب عێ قواطێبې باڃۇنارۈ. Бокьулареб жо рагIуларо. بۈڨۇلارېب جۈ راعۇلارۈ. Бокьунищ хIамида хIучч бахъунеб. بۈڨۇنێۺ حامێدا حۇڿ باڅۇنېب. Болъо борххалъана, нух рикIкIалъана. بۈڸۈ بۈرخاڸانا، نۇځ رێڴاڸانا. Болъонид хIур кванан, хIамил гIундул чухIун (чIчIахъадерил). بۈڸۈنێد حۇر كوانان، حامێل عۇندۇل چۇحۇن (ڄاڅادېرێل) Боржалида ххабар кьара гьабуге. بۈرجالێدا خابار ڨارا هابۇڬې. Бортаян гьойда абун, гьаян гIанкIкIида абун. بۈرتايان هۈيدا ابۇن، هايان عانڴێدا ابۇن. Бортун араб нусалдасса нахъе ххутIараб лъел лълъикIаб. بۈرتۇن اراب نۇسالداصا ناڅې خۇطاراب ڸېل ڷێگاب. Бортун унеб генуда гибигун унеб гIеч речIчIараб. بۈرتۇن ئۇنېب ڬېنۇدا ڬێبێڬۇن ئۇنېب عېچ رېڄاراب. Борххатаб магIарде гьури кколаро, берцинай ясалде рагIи холаро. بۈرخاتاب ماعاردې هۇرێ ڭۈلارۈ، بېرښێناي ياسالدې راعێ ځۈلارۈ. Борххатаб тIассан биччай, тIуццаб гъоркьан биччай. بۈرخاتاب طاصان بێڿاي، طۇڛاب غۈرڨان بێڿاي. Борхьил аздагьо гьабуге. بۈرڮێل ازداهۈ هابۇڬې. Борхьил бетIер аздагьо лIугьиналде чIчIинтIе. بۈرڮێل بېطېر ازداهۈ ڶۇهێنالدې ڄێنطې. Бохх бекараб цIцIеде рицIцIил гьветI бегараб. بۈخ بېكاراب ڞېدې رێڞێل غوېط بېڬاراب. Бохъ валагье, чохъ валагье. БоцIцIи бахIарчияссда хIатIикь букIунеб. بۈڅ والاهې، چۈڅ والاهې. بۈڞێ باحارچێياصدا حاطێڨ بۇگۇنېب. БоцIцIи къваригIуна лъабго къоялълъ - хвараб къоялълъги, гIураб къоялълъги, гьобол вачIараб къоялълъги. بۈڞێ قوارێعۇنا ڸابڬۈ قۈياڷ - ځواراب قۈياڷڬێ، عۇراب قۈياڷڬێ، هۈبۈل واڃاراب قۈياڷڬێ. БоцIцIудасса чIухIуге, чияр гьумер бухIуге. بۈڞۇداصا ڃۇحۇڬې، چێيار هۇمېر بۇحۇڬې. БоцIцIул квешлъи - хIалакълъи, хIамил квешлъи - гIин дали. بۈڞۇل كوېشڸێ - حالاقڸێ، حامێل كوېشڸێ - عێن دالێ. БоцIцIул хьон рагIийила, гIакдал рахь руссунила. بۈڞۇل ڮۈن راعێيێلا، عاكدال راڮ رۇصۇنێلا. БоцIцIул хIисаб цIцIаге, хIара босе. بۈڞۇل حێساب ڞاڬې، حارا بۈسې. БоцIцIухъ гIумру бичуге, чадихъ намус бичуге. بۈڞۇڅ عۇمرۇ بێچۇڬې، چادێڅ نامۇس بێچۇڬې. Бугеб бикъун чIчIарассда квешаб къо чIчIаги. بۇڬېب بێقۇن ڄاراصدا كوېشاب قۈ ڄاڬێ Бугеб гурони, кьезе кколаро, кьураб гурони квине кколаро. بۇڬېب ڬۇرۈنێ، ڨېزې ڭۈلارۈ، ڨۇراب ڬۇرۈنێ كوێنې ڭۈلارۈ. Бугелда ракI рази гьабе, гьечIелде хьулхьудуге. بۇڬېلدا راگ رازێ هابې، هېڃېلدې ڮۇاڮۇدۇڬې. Бугъие бугъа камуларо. بۇغێيې بۇغا كامۇلارۈ. Бугъил лIаралдасса цIуне, чол малалдасса цIуне, квешав чияссдасса кинабго рахъалълъ цIуне. بۇغێل ڶارالداصا ڝۇنې، چۈل مالالداصا ڝۇنې، كوېشاو چێياصداصا كێنابڬۈ راڅاڷ ڝۇنې. БугIа хIурулI бекье, ролълъ хIарщулI бекье. بۇعا حۇرۇڶ بېڨې، رۈڷ حارۺۇڶ بېڨې. БукIараб квеш, ккараб лълъикI. بۇگاراب كوېش، ڭاراب ڷێگ. БукIаралдасса бугеб лълъикI. بۇگارالداصا بۇڬېب ڷێگ. БукIунареб чIанкIкIда кIиго чIаву бадулеб (гьерекIдерил). بۇگۇنارېب ڃانڴدا گێڬۈ ڃاوۇ بادۇلېب (هېرېگدېرێل). БурулI чIагIаги, чIвавулI квасги квешав россассда бихьуге. بۇرۇڶ ڃاعاڬێ، ڃواوۇڶ كواسڬێ كوېشاو رۈصاصدا بێڮۇڬې. Бусен тамахаб тIамулеб буго, вегизе къвакIараб букIинин ккола. بۇسېن تاماځاب طامۇلېب بۇڬۈ، وېڬێزې قواگاراب بۇگێنێن ڭۈلا. Бусен цIилъани, ракI цIилъула. بێسېن ڝێڸانێ، راگ ڝێڸۇلا. БухIараб кьечIони, бокьараб щоларо. بۇحاراب ڨېڃۈنێ، بۈڨاراب ۺۈلارۈ. БухIаралълъуссайила къехь тIолеб. بۇحاراڷۇصايێلا قېڮ طۈلېب. БухIарасс гурони хIал абуларо, унтарасс гурони агь абуларо. بۇحاراص ڬۇرۈنێ حال ابۇلارۈ، ئۇنتاراص ڬۇرۈنێ اه ابۇلارۈ. БухIилаго кванаге, квандеги пударуге. بۇحێلاڬۈ كواناڬې، كواندېڬێ فۇدارۇڬې. БуцIцIа кIал! БуцIцIинчIони, борта, зар! بۇڞا گال، بۇڞێنڃۈنێ بۈرتا زار. В و Вагъулев ккве чи. واغۇلېو ڭو ې چێ. Вакъарав вехьассда гирун унеб гьорчо чедилан кколебила. واقاراو وېڮاصدا ڬێرۇن ئۇنېب هۈرچۈ چېدێلان ڭۈلېبێلا. Вакъарав квен гьабизеги виччаге, квачарав цIа бакизеги виччаге. واقاراو كوېن هابێزېڬێ وێڿاڬې، كواچاراو ڝا باكێزېڬێ وێڿاڬې. Вакъарассда лъорове вугьарав лIугьаравила. واقاراصدا ڸۈرۈوې وۇهاراو ڶۇهاراوێلا. Вакъиларилан къаде квенги тоге, роцIцIун бугилан буртинаги тоге. واقێلارێلان قادې كوېنڬێ تۈڬې، رۈڞۇن بۇڬێلان بۇرتێناڬێ تۈكې. ВакъичIого кванаге, кеп щвечIого велъуге. واقێڃۈڬۈ كواناڬې، كېف ۺوېڃۈڬۈ وېڸۇڬې. Вакъиялълъе дару - кванай, налъиялълъе дару - бецIи. واقێياڷې دارۇ - كواناي، ناڸێياڷې دارۇ - بېڝێ. Вакъун вугиш? - ГьечIо. МагIарул бахIарчияссул жавабал. Къечон вугиш? - ГьечIо. Квачан вугиш? - ГьечIо. واقۇن وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ. ماعارۇل باحارچێياصۇل جاوابال. قېچۈن وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ. كواچان وۇڬێۺ؟ - هېڃۈ. Валагьарассе бигьаяб жо буго гIодоб расанди. والاهاراصې بێهاياب جۈ بۇڬۈ عۈدۈب راساندێ. ВалагьичIого векерарассул квергIаги гIодоб чIвала. والاهێڃۈڬۈ وېكېراراصۇل كوېرعاڬێ عۈدۈب ڃوالا. Вас вугев эбелалълъул гIеретI борххуге. واس وۇڬېو ئېبېلاڷۇل عېرېط بۈرخۇڬې. Вас гогьдаризавуни, чухъа ххалат лIугьуна, яс гогьдаризаюни, мерго тIалаялда туманкI речIчIула. واس ڬۈهدارێزاوۇنێ، چۇڅا خالات ڶۇهۇنا، ياس ڬۈهدارێزايۇنێ، مېرڬۈ طالايالدا تۇمانگ رېڄۇلا. Вас квешав вугониги, нус лълъикIай щваги. واس كوېشاو وۇڬۈنێڬێ، نۇس ڷێگاي ۺواڬێ. Вас хварай эбелалълъул гIадаб магIу букIунареб. واس ځواراي ئېبېلاڷۇل عاداب ماعۇ بۇگۇنارېب. Васаз кочIолI ахIулареб, ясаз магIилI бахъулареб. واساز كۈڃۈڶ احۇلارېب، ياساز ماعۇڶ باڅۇلارېب. Васал чанадулеб чиярги гIадат, Эбел чанадиялълъ чара хун буго. واسال چانادۇلېب چێيارڬێ عادات، ئېبېل چانادێياڷ چارا ځۇن بۇڬۈ. Васассе ригьин гьабиги, ясалълъул рагIи бицинги рагIулълъе нуцIцIа рагьи буго. واساصې رێهێن هابێڬێ، ياساڷۇل راعێ بێښێنڬێ راعۇڷې نۇڞا راهێ بۇڬۈ. Васассул лъималаз нилIеран абурабила, ясалълъул лъималаз нижеран абурабила. واساصۇل ڸێمالاز نێڶاران ابۇرابێلا، ياساڷۇل ڸێمالاز نێجېران ابۇرابێلا. Васниги ясниги гурони чIчIужуялълъ басриял хьалбал гьаруларо. واسنێڬێ ياسنێڬێ ڬۇرۈنێ ڄۇجۇياڷ باسرێيال ڮالبال هارۇلارۈ. Вахъине лъаларев гIодов чIчIезавуге. ВахIалда хIатIал рукIунаро, гьарчида берал рукIунаро. واڅێنې ڸالارېو عۈدۈو ڄېزاوۇڬې. واحالدا حاطال رۇگۇنارۈ، هارچێدا بېرال رۇگۇنارۈ. Вахъун чIчIун хIалтIарав вегун кваналев. واڅۇن ڄۇن حالطاراو وېڬۇن كوانالېو. Ваццан кьабуниги, къотIула, тушманан кьабуниги, къотIула. واڛان ڨابۇنێڬێ قۈطۇلا، تۇشمانان ڨابۇنێڬێ قۈطۇلا. Ваццго вацц вугониги къолол бетIер гьабе. واڛڬۈ واڛ وۇڬۈنێڬێ قۈلۈل بېطېر هابې. ВацIцIадав вахъинчIони, хъубав тIатунаро. واڞاداو واڅێنڃۈنێ، څۇباو طاتۇنارۈ. ВачIаги лъала дида, вачI-вачIги лъала. واڃاڬێ ڸالا دێدا، واڃ - واڃڬێ ڸالا. ВачIинеги лъай, инеги лъай. واڃێنېڬێ ڸاي، ئێنېڬێ ڸاي. ВачIуневги гIадат, вахъуневги гIадат. واڃۇنېوڬێ عادات، واڅۇنېوڬێ عادات. Вегизеги лъай, вахъинеги лъай. وېڬێزې ڸاي، واڅێنېڬێ ڸاي. ВелъанагIан гIодизе ккола. وېڸاناعان عۈدێزې ڭۈلا. Вере, гъапу рагьуге, гъванкан чияцца къалеб. وېرې، غافۇ راهۇڬې، غوانكان چێياڛا قالېب. Вере, тIокIлъуге! ТIокIлъани, камула. وېرې، طۈگڸۇڬې، طۈگڸانێ كامۇلا. Вереялълъ гьорчо кколаро. وېرېياڷ هۈرچۈ ڭۈلارۈ. Вехь вокьарассе гьойги бокьулеб. وېڮ وۈڨاراصې هۈيڬێ بۈڨۇلېب. Вехь гIияда нахъа лълъикIав, гIел руккалилI лълъикIав. وېڮ عێيادا ناڅا ڷێگاو، عېل رۇڭالێڶ ڷێگاو. Веццуге, какизе ккезе гурин, какуге, веццизе ккезе гурин. وېڛۇڬې، كاكێزې ڭېزې ڬۇرێن، وېڛێزې ڭېزې ڬۇرێن. Векьарухъан къуни, кьал къолеб. وېڨارۇڅان قۇنێ، ڨال قۈلېب. ВитIунчияссда нич гьечIеб, гьарчида бер гьечIеб. وێطۇنچێياصدا نێچ هېڃېب، هارچێدا بېر هېڃېب. Вихьизе гохIдеги вахун, вахчизе кIкIал балагьуге. وێڮێزې ڬۈحدېڬێ واځۇن، واځچێزې ڴال بالاهۇڬې. Виччун чи холаро. وێڿۇن چێ ځۈلارۈ. Вокьуларев чиясс гьабураб жо кинабго квешаб. وۈڨۇلارېو چێياص هابۇراب جۈ كێنابڬۈ كوېشاب. Вуссине ссвери тIагIунгеги, ссверизе ватIан тIагIунгеги. وۇصێنې صوېرێ طاعۇنڬېڬێ، صوېرێزې واطان طاعۇنڬېڬێ. Г ڬ Гагу хунилан хур бекьичIого толаро. ڬاڬۇ ځۇنێلان ځۇر بېڨێڃۈڬۈ تۈلارۈ. Галицца буххун ралъад тIагIинаро. ڬالێڛا بۇخۇن راڸاد طاعێنارۈ. Гама лълъикIаб букIиналълъ ракъдада хьвадуларо. ڬاما ڷێگاب بۇگێناڷ راقدادا ڮوادۇلارۈ. ГамачI речIчIаниги хоно, хоно речIчIаниги хоно. ڬاماڃ رېڄانێڬێ ځۈنۈ، ځۈنۈ رېڄانێڬێ ځۈنۈ. Гамач гебегунилан мугIрул багьа хвеларо. ڬاماڃ ڬېبېڬۇنێلان مۇعرۇل باها ځوېلارۈ. ГамачI гъогъол гохIда лълъикI. ڬاماڃ غۈغۈل ڬۈحدا ڷێگ. Гамидаги вукIун, гамихъангун вагъуге. ڬامێدا وۇگۇن، ڬامێڅانڬۇن واغۇڬې. Гамихъангун кьал гьабуге, кьурулIан най бахъуге. ڬامێڅانڬۇن ڨال هابۇڬې، ڨۇرۇڶان ناي باڅۇڬې. Ганщида данде бани, бече тIомода лъола. ڬانۺێدا داندې بانێ، بېچې طۈمۈدا ڸۈلا. Гаргадизе лъачIони, гаргадичIого вукIинегIаги лъазе ккола. ڬارڬادێزې ڸاڃۈنێ، ڬارڬادێڃۈڬۈ وۇگێنېعاڬێ ڸازې ڭۈلا. ГанчIилI речIчIаниги руз холеб, гамачI речIчIаниги руз холеб. ڬانڃێڶ رېڄانێڬێ رۇز ځۈلېب، ڬاماڃ رېڄانێڬێ رۇز ځۇلېب. Гважуда кIалдибе тIил бегьуге. ڬواجۇدا گالدێبې طێل بېهۇڬې. Гважуцца рачIчI хьвагIичIони, гьой ххадуб бачIунаро. ڬواجۇڛا راڄ ڮواعێڃۈنێ، هۈي خادۇب باڃۇنارېب. Гванзаб хIал, хIораб рахь. ڬوانزاب حال، حۈراب راڮ. Гурга кварал, чед кварал чиядаго рагIичIо, Цо квараб дир бакари годекIаниб лъун буго. ڬۇرڬا كوارال، چېد كوارال چێياداڬۈ راعێڃۈ، ښۈ كواراب دێر باكارێ ڬۈدېگانێب. Генул гъотIодасса гIеч чIваге. ڬېنۇل غۈطۈداصا عېچ ڃواڬې. Гирулеб гьецIоялда хIет бижуларо. ڬێرۇلېب هېڝۈيالدا حېت بێجۇلارۈ. ГодекIан цIакъаб жо, хIикматал щвани, ХIалихьатал чагIаз гIодов чIчIечIони. ڬۈدېگان ڝاقاب جۈ، حێكماتال ۺوانێ، حالێڮاتال چاعاز عۈدۈو ڄېڃۈنێ. ГодекIаниб лълъикIаб жо - миккихIехь. ڬۈدېگانێب ڷێگاب جۈ - مێڭێحېڮ. Гозо ссверичIеб жоялълъ чан гьабуларо. ڬۈزۈ صوېرێڃېب جۈياڷ چان هابۇلارۈ. ГурдилI цIцIул гьабе, цIцIулалълъ гъабу гьабе. ڬۇردێڶ ڞۇل هابې، ڞۇماڷ غابۇ هابې. Горил рагIал гьечIеб, рагIул аххир гьечIеб. ڬۈرێل راعال هېڃېب، راعۇل اخێر هېڃېب. ГохIда гьабун хIор чIчIеларо, къан хIамил рачIчI чIчIеларо. ڬۈحدا هابۇن حۈر ڄېلارۈ، قان حامێل راڄ ڄېلارۈ. Гудрада тIатIи гIункIкI гIорцIизе гуребила бухьунеб, гудрацца гIункIкI кквезейила. ڬۇدرادا طاطێ عۇنڴ عۈرڝێزې ڬۇرېبێلا بۇڮۇنېب، ڬۇدراڛا عۇنڴ ڭوېزېـيێلا. Гулгун хурибе инаро, хума чIарадиларо. ڬۇلڬۇن ځۇرێبې ئێنارۈ، ځۇما ڃارادێلارۈ. Гулла-хер гьечIони, чан щоларо. ڬۇلا - خېر هېڃۈنێ، چان ۺۇلارۈ. Гуллида гIанкIкI речIчIун буго. ڬۇلێدا عانڴ رېڄۇن بۇڬۈ. Гуллицца цо чи чIвала, мацIцIицца нусго чи чIвала. ڬۇلێڛا ݭۈ چێ ڃوالا، ماڞێڛا نۇسڬۈ چێ ڃوالا. Гунаш магIна гьабуге, битIаралълъе нух биччай. (Гунаш магIна абула гIакссалда бичIчIиялде). ڬۇناش ماعنا هابۇڬې، بێطاراڷې نۇځ بێڿاي. (ڬۇناش ماعنا ابۇلا عاكصالدا بێڄێيالدې) Гургинаб тIад чIчIеларо, чIчIинтIараб гириларо. ڬۇرڬێناب طاد ڄېلارۈ، ڄێنطاراب ڬێرێلارۈ. Гучид ца бихьичIого, царад магъ хьвагIуларо. ڬۇچێد ښا بێڮێڃۈڬۈ، ښارال ماغ ڮواعۇلارۈ. Гъ غ Гъабу релълъараб бугониги, цIцIибил батIи-батIияб букIуна. غابۇ رېڷاراب بۇڬۈنێڬێ، ڞێبێل باطێ - باطێياب بۇگۇنا. Гъадицца гъадил бер бахъулареб. Гъадицца нухъил бер бахъараб. غادێڛا غادێل بېر باڅۇلارېب. غادێڛا نۇڅێل بېر باڅاراب. ГъалбацI гьечIеблъи лъани, рохьоб ци басандула. غالباڝ هېڃېبڸێ ڸانێ، رۈڮۈب ښێ باساندۇلا. ГъалбацI царае хан буго. غالباڝ ښارايې ځان بۇڬۈ. Гъанкъилищан абурабила тIоххоцца, балагьилинхха цоян абурабила родоцца. غانقێلێۺان ابۇرابێلا طۈخۈڛا، بالاهێلێنخا ښۈيان ابۇرابێلا رۈدۈڛا. Гъассда кватIани, я гIемер лълъин гьекъола, я лълъадулгун рагIи ккола. غاصدا كواطانێ، يا عېمېر ڷێن، يا ڷادۇلڬۇن راعێ ڭۈلا. Гъассда гьудул гьавуге. غاصدا هۇدۇل هاوۇڬې. ГъветI бахIаргойин гьетIулеб. غوېط باحارڬۈيێن هېطۇلېب. ГъветIалда релълъараб пихъги букIуна. غوېطالدا رېڷاراب فێڅڬێ بۇگۇنا. Гъеду къакъадунилан лочнол къадру хвеларо. غېدۇ قاقادۇنێلان لۈچنۈل قادرۇ ځوېلارۈ. Гъогъолълъейила гьорчо реххулеб. غۈغۈڷېيێلا هۈرچۈ رېخۇلېب. Гъодоцца буххун, ралъад тIагIарабила. غۈدۈڛا بۇخۇن، راڸاد طاعارابێلا. ГъотIое къимат пихъ бихьун кьола, гIадамассе хIалтIи бихьун кьола. غۈطۈيې قێمات فێڅ بێڮۇن ڨۈلا، عاداماصې حالطێ بێڮۇن ڨۈلا. ГъотIол рагIад хIохьоде ссверичIого букIунаро. غۈطۈل راعاد حۈڮۈدې صوېرێڃۈڬۈ بۇگۇنارۈ. ГъотIол ххал гьабуге, пихъ кванай. غۈطۈل خال هابۇڬې، فێڅ كواناي. ГъоцIоцца махх ккола, россасс чIчIужу ккола. غۈطۈڛا ماخ ڭۈلا، رۈصاص ڄۇجۇ ڭۈلا. Гъутабазда гIазу - гъудузе бертин. غۇتابازدا عازۇ - غۇدۇزې بېرتێن. Гь ه Гьаб кIочараб бихьугегиян абурабила гирун унеб бетIералълъ. هاب گۈچاراب بێڮۇڬېڬێيان ابۇرابێلا ڬێرۇن ئۇنېب بېطېراڷ. Гьабигьанассда гьабил дваргъи рагIулареб. هابێهاناصدا هابێل دوارغێ راعۇلارېب. Гьабигьанассул чед кIудияб, чанахъанассул гьан кIудияб. هابێهاناصۇل چېد گۇدێياب، چاناڅاناصۇل هان گۇدێياب. Гьабизе бокьани, кIоларебги лъаларебги жо букIунаро. هابێزې بۈڨانێ، گۈلارېبڬێ ڸالارېبڬێ جۈ بۇگۇنارۈ. Гьабизе Карим - кваназе ГIащат. هابێزې كارێم - كوانازې عاشات Гьабизе лъарассе квасул дуниял, квине лъарассе нахул дуниял. هابێزې ڸاراصې كواسۇل دۇنێيال، كوێنې ڸاراصې ناځۇل دۇنێيال. Гьабихъги къвачIа махI бахараб рекъарабила. (гIонкIкIол кици). هابێڅڬێ قواڃا ماح باځاراب رېقارابێلا (عۈنڴۈل كێښێ). Гьабихъ вугев вакъуларо, корохъ вугев вугьуларо. هابێڅ وۇڬېو واقۇلارۈ، كۈرۈڅ وۇڬېو وۇهۇلارۈ. Гьабихъа хъанда гIадин вуссана. هابێڅا څاندا عادێن وۇصانا. Гьабихъего ссверулеб дуниял, чадихъего бекулеб. هابێڅېڬۈ صوېرۇلېب دۇنێيال، چادێڅېڬۈ بېكۇلېب. ГьабичIеб жоялъул цIцIар рагIиларо. هابێڃېب جۈياڷۇل ڞار راعێلارۈ. ГьабичIессе гьечIилан магъилI хIинчIги ахIдола. هابێڃېصې هېڃێلان ماغێڶ حێنڄڬێ احدۈلا. ГьабичIони жо букIунаро, бекьичIони хур букIунаро. هابێڃۈنێ جۈ بۇگۇنارۈ، بېڨێڃۈنێ ځۇر بۇگۇنارۈ. Гьабулаго квинчIони, кунаго ххутIула. هابۇلاڬۈ كوێنڃۈنێ، كۇناڬۈ خۇطۇلا. Гьабун - гьабунила гьидалълъессул гъвала лIугьараб. هابۇن - هابۇنێلا هێداڷېصۇل غوالا ڶۇهاراب. Гьабун куцараб квер, кванан куцараб чехь. هابۇن كۇښاراب كوېر، كوانان كۇښاراب چېڮ. Гьабуни букIунеб жо буго кеп. КIваричIеб гьабуни, кIваричIеб лIугьуна. هابۇنێ بۇگۇنېب جۈ بۇڬۈ كېف. گوارێڃېب هابۇنێ، گوارێڃېب ڶۇهۇنا. Гьабунщиналде бухIун лълъин щвана. هابۇنۺێنالدې بۇحۇن ڷێن ۺوانا. Гьабураб квание чи камуларо. هابۇراب كوانێيې چێ كامۇلارۈ. Гьабурасс какулеб, кварасс беццулеб. هابۇراص كاكۇلېب، كواراص بېڛۇلېب. Гьабурассе гьабизе цо къоги - нусго сон, нусго сонги - цо къо. هابۇراصې هابێزې ښۈ قۈڬێ - نۇسڬۈ سۈن، نۇسڬۈ سۈنڬێ - ښۈ قۈ. Гьабурассе гьабураб батула, гьабичIессе гьабичIеб батуларо. هابۇراصې هابۇراب باتۇلا، هابێڃېصې هابێڃېب باتۇلارۈ. Гьабухъе букIунеб жо буго дуниял. هابۇڅې بۇگۇنېب جۈ بۇڬۈ دۇنێيال. Гьавудила - гIорцIцIила, гIодов чIчIела - вакъила. هاوۇدێلا - عۈرڞێلا، عۈدۈو ڄېلا - واقێلا. ГьарудичIони, кваналаро, квалквадичIони, букIунаро. هارۇدێڃۈنێ، كوانالارۈ، كوالكوادێڃۈنێ، بۇگۇنارۈ. Гьарудуларел квераз квасул нухи къаларо. هارۇدۇلارېل كوېراز كواسۇل نۇځێ قالارۈ. Гьир бакIлъани, хIама чIчIола, хIосс бекани, гьоко чIчIола. هێر باگڸانێ، حاما ڄۈلا، حۈص بېكانێ، هۈكۈ ڄۈلا. Гьирда къачIони, къвачIида батуларо. هێردا قاڃۈنێ، قواڃێدا باتۇلارۈ. Гьиридасса тIутI бачахъе. Гьури хIалакъазул хIалтIуда цIа рекIуна. هێرێداصا طۇط باچاڅې. هۇرێ حالاقازۇل حالطۇدا ڝا رېگۇنا. Гьойдул ххвалчен – чурийила, чодул малълъар - кIалцIийин. هۈيدۇل خوالچېن چۇرێيێلا، چۈدۇل ماڷار گالڝێيێن. Гьорол къоялълъ куй биче, цIцIадал къоялълъ чу биче. هۈرۈل قۈياڷ كۇي بێچې، ڞادال قۈياڷ چۇ بێچې. ГI ع ГIака бечIчIизе лъаларелълъ «лолон гьетIун бугилан» абурабила. عاكا بېڄێز ې ڸالارېڷ لۈلۈن هېطۇن بۇڬێلان ابۇرابێلا. ГIакъуба бихьичIесс къо хIехьоларо. عاقۇبا بێڮێڃېص قۈ حېڮۈلارۈ. ГIедал течIони, хведал толеб. عېدال تېڃۈنێ، ځوېدال تۈلېب. ГIемераб рокъоб лълъикIаб, рекъараб ургьиб лълъикIаб. عېمېراب رۈقۈب ڷێگاب، رېقاراب ئۇرهێب ڷێگاب. ГIемер чIчIейги цIцIар гуро, чIчIечIого вилълъинги рецц гуро. عېمېر ڄېيڬێ ڞار ڬۇرۈ، ڄېڃۈڬۈ وێڷێنڬێ رېڛ ڬۇرۈ. ГIолохъанчи диццаги рехханин, херав чиясс дунги рехханилан абурабила нухалълъ. عۈلۈڅانچێ دێڛاڬێ رېخانێن، ځېراو چێياص دۇنڬێ رېخانێلان ابۇرابێلا نۇځاڷ ГIор щун букIаго цIцIул бахъе. عۈر ۺۇن بۇگاڬۈ ڞۇل باڅې. ГIурай яс рокъой йигони, нусалълъе рахIат толаро. (КIиабилей якьадалълъ нусалълъе рахIат толаро). عۇراي ياس رۈقۈي يێڬۈنێ، نۇساڷې راحات تۈلارۈ. (گێئابێلېي ياڨاداڷ نۇساڷې راحات تۈلارۈ) ГIурул рагIалде щвечIого хьитал рахъуге. عۇرۇل راعالدې ۺوېڃۈڬۈ ڮێتال راڅێڬې. ГIурул хIарим гIоралълъ уна, лъарал хIарим лъаралълъ уна. عۇرۇل حارێم عۈراڷ ئۇنا، ڸارال حارێم ڸاراڷ ئۇنا. ГIухьби гIемераб гIи бацIицца гьурула. عۇڮبێ عېمېراب عێ باڝێڛا غۇرۇلا. Д د Дагьав гаргаде, гIемер хIалтIе. داهاو ڬارڬادې، عېمېر حالطې. Дагь кIалъалессул хIалтIи гIемераб. داه گاڸالېصۇل حالطێ عېمېراب. ДагIнил цIцIоко кьун, цIцIел хъвайи босуге. داعنێل ڞۈكۈ ڨۇن، ڞېل څوايێ بۈسۇڬې. Дадил ургъел гIоркь ккурасс гьабила, гIиял тIалаб тIил ккурасс гьабила. دادێل ئۇرغېل عۈرڨ ڭۇراص هابێلا، عێيال طالاب طێل ڭۇراص هابێلا. Дангизеги дун дангун, донкIинивги дун тIамун. دانڬێزېڬێ دۇن دانڬۇن، دۈنگێنێوڬێ دۇن طامۇن. Дандежоялълъул хур бекьулареб. داندېجۈياڷۇل ځۇر بېڨۇلارېب. Данде ккарав чи чIвараб, чанай араб гьой чIвараб. داندې ڭاراو چێ ڃواراب، چاناي اراب هۈي ڃواراب. Даран рекIкIалълъ гьабула, ригьин реццалълъ гьабула. داران رېڴاڷ هابۇلا، رێهێن رېڛاڷ هابۇلا. Дармил эбел-эмен гьечIел. دارمێل ئېبېل - ئېمېن هېڃېل. Дармицца къей - анкьил ургъел, Хуруцца къей - лъагIалил ургъел, Ригьнацца къей - гIумруялълъул ургъел. دارمێڛا قېي - انڨێل ئۇرغېل، ځۇرۇڛا قېي - ڸاعالێل ئۇرغېل، رێهناڛا قېي - عۇمرۇياڷۇل ئۇرغېل. Дару камураб унти букIунареб, багьана камураб гьересси букIунареб. دارۇ كامۇراب ئۇنتێ بۇگۇنارېب، باهانا كامۇراب هېرېصێ بۇگۇنارېب. Дида ракIалда цIцIани, цIцIаназда ракIалда цIцIанкьеро. دێدا راگالدا ڞانێ، ڞانازدا راگالدا ڞانڨېرۈ. Дида чанги бакъан лъалаанилан абурабила къоркъоцца, щокъробе лълъин кIанцIун, гъанкъилебилан гуребани. دێدا چانڬێ باقان ڸالائانێلان ابۇرابێلا قۈرقۈڛا، ۺۈقرۈبې ڷێن گانڝۇن، غانقێلېبێلان ڬۇرېبانێ. Дие хъвалеб чагъана, чахъабазе бачунеб наку. دێيې څوالېب چاغانا، چاڅابازې باچۇنېب ناكۇ. Дие щибан абун буго гъоркьа палугьанасс. دێيې ۺێبان ابۇن بۇڬۈ غۈرڨا فالۇهاناص. Дир-дуралълъул бицани, росс-лълъадулцин рагIи ккола. دێر - دۇراڷۇل بێښانێ، رۈص- ڷادۇلښێن راعێ ڭۈلا. Дир хур багъарулеб гьечIо, дур гIи багъарулеб буго. دێر ځۇر باغارۇلېب هېڃۈ، دۇر عێ باغارۇلېب بۇڬۈ. Дир хIатIал ссвакачIого, дир къваригIел тIубаларо. دێر حاطال صواكاڃۈڬۈ، دێر قوارێعېل طۇبالارۈ. Дирго боцIцIи чияеги кьеларо, чияр чулпа диеги бокьиларо. دێرڬۈ بۈڞێ چێيايـېڬێ ڨېلارۈ، چێيار چۇلفا دێيېڬێ بۈڨێلارۈ. Дида абилеб дуцца абуни, дицца щиб абилеб! دێدا ابێلېب دۇڛا ابۇنێ، دێڛا ۺێب ابێلېب. Дицца кьуни, диеги кьола. دێڛا ڨۇنێ، دێيېڬێ ڨۈلا. Диццани как бала, амма дир куйдуз баларо. دێڛانێ كاك بالا، اما دێر كۇيدۇز بالارۈ. Долого бекьараб хуралдасса квер босе. دۈلۈڬۈ بېڨاراب ځۇرالداصا كوېر بۈسې. Доморун вегарав диндарун вахъуна. دۈمۈرۇن وېڬاراو دێندارۇن واڅۇنا. Дуда тIил кьабизегIан чIа кьурдизе. دۇدا طێل ڨابێزېعان ڃا ڨۇردێزې. Дуда цо лъала, царада кIиго лъала. دۇدا ښۈ ڸالا، ښارادا گێڬۈ ڸالا. Дуда ццин бугони, дандеяссдаги ццурараб гьоло букIунареб. دۇدا ڛێن بۇڬۈنێ، داندېياصداڬێ ڛۇراراب هۈلۈ بۇگۇنارېب. Дудаго натI букIаго чияда бугеб рокьоб борцунге. دۇداڬۈ ناط بۇگاڬۈ چێيادا بۇڬېب رۈڨۈب بۈرښۇنڬې. Дуени дир РахIматги йокьила, амма кьеларо. دۇيېنێ دێر راحماتڬێ يۈڨێلا، اما ڨېلارۈ. Дуего бокьулареб жо чияеги гьабуге. دۇيېڬۈ بۈڨۇلارېب جۈ چێيايېڬێ هابۇڬې. Дун вазнивги дицца вазнивги чи дида чабххитIассан ваккаравго лъала (магIладерил кици). دۇن وازنێوڬێ دێڛا وازنێوڬێ چێ دێدا چابخێطاصان واڭاراوڬۈ ڸالا. Дун кибе! Дун кибе — ян букIунебила талихI, аххирги рощногохIде кколебила. دۇن كێبې، دێن كێبې - يان بۇگۇنېبێلا تالێح، اخێرڬێ رۈۺنۈڬۈحدې ڭۈلېبێلا. Дун хIежалде инилан абурабила мочол мугьалълъ. (гьунар гьечIев веццарухъан). دۇن حېجالدې ئێنێلان ابۇرابێلا مۈچۈل مۇهاڷ (هۇنار هېڃېو وېڛارۇڅان) Дун чияда хъваларо, чи дидаги хъваге. دۇن چێيادا څوالارۈ، چێ دێداڬێ څواڬې. Дунан абуге, нилIан абе, диран абуге, нилIеран абе. دۇنان ابۇڬې، نێڶان ابې، دێران ابۇڬې، نێڶېران ابې. Дунял гьабизе ккани, я рокьи букIине ккола, я жахIда букIине ккола. دۇنيال هابێزې ڭانێ، يا رۈڨێ بۇگێنې ڭۈلا، يا جاحدا بۇگێنې ڭۈلا. Дуниял-гIаламги гIуцIцIун, рокIкIен гIицIцIго ххутIулебила. دۇنيال- عالامڬێ عۇڞۇن، رۈڴېن عێڞڬۈ خۇطۇلېبێلا. Дуниял къваридав чи вуго чи чIварав чи. دۇنێيال قوارێداو چێ وۇڬۈ چێ ڃواراو چێ. Дуниял роцIцIун бугилан буртинаги тоге, вакъиларилан къаде квенги тоге. دۇنێيال رۈڞۇن بۇڬێلان بۇرتێناڬێ تۈڬې، واقێلارێلان قادې كوېنڬێ تۈڬې. Дуниял буго гьобо гIадаб жо. دۇنێيال بۇڬۈ هۈبۈ عاداب جۈ. Дур-дурун хьонде унарей, хъан-хъамун бакъде унарей. دۇر- دۇرۇن ڮۈندې ئۇنارېي، څان- څامۇن باقدې ئۇنارېي. Дур ургъел гьабуларессдеххун ургъел бикьуге, Мун вокьуларезул кумекалде хьул лъоге. دۇر ئۇرغېل هابۇلارېصدېخۇن ئۇرغېل بێڨۇڬې، مۇن وۈڨۇلارېزۇل كۇمېكالدې ڮۇل ڸۈڬې. Дур хIал дицца бихьилаан, хIарщукъали, гьадаб Аллагьассул тушман гьаваялда гьечIебани. دۇر حال دێڛا بێڮێلائان، حارۺۇقالێ، هاداب اللهاصۇل تۇشمان هاوايالدا هېڃېبانێ. Дур цIцIар ахIичIого, иян жаваб кьоге. دۇر ڞار احێڃۈڬۈ، ئێيان جاواب ڨۈڬې. Дураб бихьун дираб, дираб бихьун дураб. دۇراب بێڮۇن دێراب، دێراب بێڮۇن دۇراب. Дурго гIайибал рахчун, чиярал къватIир чIваге. دۇرڬۈ عايێبال راځچۇن، چێيارال قواطێر ڃواڬې. Дурго рагIад кIодолъун бихьуге. دۇرڬۈ راعاد گۈدۈڸۇن بێڮۇڬې. Дурго рагIи ккун чIчIоге, дандеяссухъги гIенекке. دۇرڬۈ راعێ ڭۇن ڄۈڬې، داندېياصۇڅڬێ عېنېڭې. Дурго чода барахщун, чияр чу рекIунге. دۇرڬۈ چۈدا باراځۺۇن، چێيار چۇ رېگۇنڬې. Дургояб чвантиниб тун, чияр квен кванаге. دۇرڬۈياب چوانتێنێب تۇن، چێيار كوېن كواناڬې. Дургун бакъан рекъоларессулгун къайицадахълъи гьабуге. دۇرڬۇن باقان رېقۈلارېصۇلڬۇن قايێښاداڅڸێ هابۇڬې. Дургун ракI сукIкIарав, салам кьун нечезаве. دۇرڬۇن راگ سۇڴاراو، سالام ڨۇن نېچېزاوې. Дуцца эмен кваназавураб щурминиссан васасс мунги кваназавизе вугев. دۇڛا ئېمېن كوانازاوۇراب ۺۇرمێنێصان واساص مۇنڬێ كوانازاوێزې وۇڬېو. Дуццаго дудаго зинкIкIе, чияда зинкIкIани кин букIунаян бихьизе. دۇڛاڬۈ دۇداڬۈ زێنڴې، چێيادا زێنڴانێ كێن بۇگۇنايان بێڮێزې. Дуццаго реххичIел ххинкIал хIарччинисса ралагьуге. دۇڛاڬۈ رېخێڃېل خێنگال حارڿێنێصا رالاهۇڬې. Дуццаго гьабуралълъулги багьа гьабе. دۇڛاڬۈ هابۇراڷۇلڬێ باها هابې. Дуццаго гьабураб лълъикIлъи кIочене те, дуего гьабураб кIочон тоге. دۇڛاڬۈ هابۇراب ڷێگڸێ گۈچېنې تې، دۇيېڬۈ هابۇراب گۈچۈن تۈڬې. Ж ج Жавгьар кисинибги тун, капек балагьуге. جاوهار كێسێنێبڬێ تۇن، كافېك بالاهۇڬې. Жадул лIар гьекъезегIан, цIадул лIар гьекъей лълъикIаб. جادۇل ڶار هېقېزېعان، ڝادۇل ڶار هېقېي ڷێگاب. Жакъа кунеб квен метералде те, метер гьабизе бугеб хIалтIи жакъа гьабе. جاقا كۇنېب كوېن مېتېرالدې تې، مېتېر هابێزې بۇڬېب حالطێ جاقا هابې. Жакъа тани, метер гьабизе ккола. جاقا تانێ، مېتېر هابێزې ڭۈلا. ЖамагIаталълъул пуруцц кьурдаги рекIуна. جاماعاتاڷۇل فۇرۇڛ ڨۇرداڬێ رېگۇنا Жаниб жо гьечIеб къвачIа гIункIкIацца букъуларо. جانێب جۈ هېڃېب قواڃا عۇنڴاڛ بۇقۇلارۈ. Жиб-жиб росулI гьобол лълъикIав. جێب - جێب رۈسۇڶ هۈبۈل ڷێگاو. Жиб гьитIинабгIан цIцIунцIцIраялълъ ракь гьобогьуна. جێب هێطێنابعان ڞۇنڞراياڷ راڨ هۈبۈهۇنا. Жибго-жибго биччани, ябу чуги бергьуна. جێبڬۈ- جێبڬۈ بێڿانێ، يابۇ چۇڬێ بېرهۇنا. Жибго къвакъвадунила мокъокъицца бусен тIатинабулеб. جێبڬۈ قواقوادۇنێلا مۈقۈقێڛا بۇسېن طاتێنابۇلېب. Живго гIодов ккарав ххеххго вуцIцIуна. جێوڬۈ عۈدۈو ڴاراو خېخڬۈ وۇڞۇنا. Живго жинццаго веццанищ - хвана хIалтIи. جێوڬۈ جێنڛاڬۈ وېڛانێۺ - ځوانا حالطێ. Живго цохIо сапаралде унессул берал мугъалда нахъа рукIине ккола. جێوڬۈ ښۈحۈ سافارالدې ئۇنېصۇل بېرال مۇغالدا ناڅا رۇگێنې ڭۈلا. Жинда бугеб рухI бихьунила хIанчIчIидасса би баккулеб. جێندا بۇڬېب رۇح بێڮۇنێلا حانڄێداصا بێ باڭۇلېب. Жиндего ккараб меххалълъ чучун, чияде ккараб меххалълъ хIамалъун. جێندېڬۈ ڭاراب مېخاڷ چۇچۇن، چێيادې ڭاراب مېخاڷ حاماڸۇن. Жиндирго рокъоб къадаццаги кумек гьабула. جێندێرڬۈ رۈقۈب قاداڛاڬێ كۇمېك هابۇلا. Жиндирго чорххолI гьечIеб чияцца босуларо. جێندێرڬۈ چۈرخۈڶ هېڃېب چێياڛا بۈسۇلارۈ. Жинццаго бухъаралълъубе живго ккола. جێنڛاڬۈ بۇڅاراڷۇبې جێوڬۈ ڭۈلا. Жинццаго живго квегъарав каламалълъулI цIунула. جێنڛاڬۈ جێوڬۈ كوېغاراو كالاماڷۇڶ ڝۇنۇلا. Жого гьечIого жо букIунаро. جۈڬۈ هېڃۈڬۈ جۈ بۇگۇنارۈ. Жого гьечIого ссанде рахъу щваларо. جۈڬۈ هېڃۈڬۈ صاندې راڅۇ ۺوالارۈ. З ز Загьруги лъазабе гьекъечIого тезе. زاهرۇڬێ ڸازابې هېقېڃۈڬۈ تېزې. ЗагIипассде къавукъунге, къадарав чияссулгун хоноги чIваге. زاعێفاصدې قاوۇقۇنڬې، قاداراو چێياصۇلڬۇن ځۈنۈڬێ ڃواڬې. Заз бекьани, заз бижула, унти бекьани, толо бижула. زاز بېڨانێ، زاز بێجۇلا، ئۇنتێ بېڨانێ، تۈلۈ بێجۇلا. Заман букIана боз щолареб. زامان بۇگانا بۈز ۺۈلارېب. Заман бачIана дарай гIолареб. زامان باڃانا داراي طۈلارېب. Заманалълъ гурони чи квегъуларо. زاماناڷ ڬۇرۈنێ چێ كوېغۇلارۈ. Заман нилIеда рекъечIони, цилълъ заманалда рекъезе ккола. زامان نێڶېدا رېقېڃۈنێ، ښێڷ زامانالدا رېقېزې ڭۈلا. Заназда кьурдуге, майданалда кьурде. زانازدا ڨۇردۇڬې، مايدانالدا ڨۇردې. ЗахIмат бихьичIого рахIат бокьарасс бекьичIого лъилъе нилI гьечIого хур. زاحمات بێڮێڃۈڬۈ راحات بۈڨاراص بېڨێڃۈڬۈ ڸێڸې چێڶ هېڃۈڬۈ ځۇر. ЗахIмат бокьичIого рахIат бокьарасс бакьулIа гIункIрукьалълъ кьурун бацIцIе кIал. زاحمات بۈڨێڃۈڬۈ راحات بۈڨاراص باڨۇڶا عۇنگرۇڨاڷ ڨۇرۇن باڝې گال. ЗахIмат бихьун щвараб шагьи чIобого щвараб гъурущалдасса кIудияб. زاحمات بێڮۇن ۺواراب شاهێ ڃۈبۈڬۈ ۺواراب غۇرۇۺالداصا گۇدێياب. ЗахIматалълъ цагъур цIола, царгъицца рукъзал рала. زاحماتاڷ ښاغۇر ڝۈلا، ښارغێڛا رۇقزال رالا. Зобалда кьвагьараб ракьалда тIатарабила. زۈبالدا ڨواهاراب راڨالدا طاتارابێلا. Зобалълъул кьералълъухъ валагьуге, ракьул куцалълъухъ валагье. زۈباڷۇل ڨېراڷۇڅ والاهۇڬې، راڨۇل كۇښاڷۇڅ والاهې. Зулму гьабуге - мун кьижула, дуцца зулму гьабурав ворчIун вукIуна. زۇامۇ هابۇڬې - مۇن ڨێجۇلا، دۇڛا زۇلمۇ هابۇراو وۈرڃۇن وۇگۇنا. Зулмучияссда зулмучи гъеждассан ваккун вукIуна. زۇلمۇچێياصدا زۇلمۇچێ غېجداصان واڭۇن وۇگۇنا. Зурма рекъезе къали кIутIулеб. زۇرما رېقېزې قالێ گۇطۇلېب. И ئێ Инаро дун хIорихъе хIатIазде бакъ щвечIого, (кIкIухIалассул кици) хIетIеги бахъиларо гурга кодоб кьечIого. ئێنارۈ دۇن حۈرێڅې حاطازدې باق ۺوېڃۈڬۈ، (ڴۇحۇلاصۇل كێښێ) حېطېڬێ باڅێلارۈ ڬۇرڬا كۈدۈب ڨېڃۈڬۈ. Инссул гьоболги тоге, эбелаб нухги тоге. ئێنصۇل هۈبۈلڬێ تۈڬې، ئېبېلاب نۇځڬێ تۈڬې. Инссул рател бичарасс бачагохIал росула. ئێنصۇل راتېل بێچاراص باچاڬۈحال رۈسۇلا. Инссул хIатI босуларев вас вукIунаро. ئێنصۇل حاط بۈسۇلارېو واس وۇگۇنارۈ. ИнчIого къоги беццуге, вихьичIого чиги веццуге. ئێنڃۈڬۈ قۈڬێ بېڛۇڬې، وێڮێڃۈڬۈ چێڬێ وېڛۇڬې. Исана сон савуд хварабгIаги. ئێسانا سۈن ساوۇد ځوارابعاڬێ. Их бащалъизегIан божи бугеб хур тоге. ئێځ باۺاڸێزېعان بۈجێ بۇڬېب ځۇر تۈڬې. Их лълъамалъичIого, лълъидир бакъвалъуларо. ئێځ ڷاماڸێڃۈڬۈ، ڷێدێر باقواڸۇلارۈ. Их тIеренаб бачIани, тIил бегIераб букIуна. ئێځ طېرېناب باڃانێ، طێل بېعېراب بۇگۇنا. Ихдал кьижани, кьиндал вакъула. ئێځدال ڨێجانێ، ڨێندال واقۇلا. Ихдалил лълъалъ - гъотIол карае, Хасалил лълъалъ - кьолбое. ئێځدالێل ڷاڸ - غۈطۈل كارايې، ځاسالێل ڷاڸ - ڨۈلبۈيې. Ихдалил къоялълъ лъагIалицца кваназарула. ئێځدالێل قۈياڷ ڸاعالێڛا كوانازارۇلا. Ицикоги кетоги цого жойила. ئێښێكۈڬێ كېتۈڬێ ښۈڬۈ جۈيێلا. Иццазулин лъар лIугьунеб, лъаразулин гIор лIугьунеб. ئێڛازۇلێن ڸار ڶۇهۇنېب، ڸارازۇلێن عۈر ڶۇهۇنېب. Иццул бетIер — тIохил гомог. ئێڛۇل بېطېر - طۈځێل ڬۈمۈڬ. ИчIгоялълъ гьабе, лъабгоялълъ кванай. ئێڃڬۈياڷ هابې، ڸابڬۈياڷ كواناي. К ك Каву къасси рахай, радал ричIе. كاوۇ قاصێ راځاي، رادار رێڃې. Каву тезегIан тIехх, тIох тезегIан карш. كاوۇ تېزېعان طېخ، طۈځ تېزېعان كارش. Какни базабунин, алхIамгIаги цIцIализабе кIолеб батани. كاكنێ بازابۇنێن، الحامعاڬێ ڞالێزابې گۈلېب باتانێ. Капек камун шагьи босуларо, шагьи камун гъуруш босуларо. كافېك كامۇن شاهێ بۈسۇلارۈ، شاهێ كامۇن غۇرۇۺ بۈسۇلارۈ. Камиллъигун моцIцI тIасса бекула. كامێلڸێڬۇن مۈڞ طاصا بېكۇلا. Каранццайин МухIама реххарав. كارانڛايێن مۇحاما رېخاراو. КартIинибе квер бегьани, гIонкIкIоццаги хIанчIула. كارطێنێبې كوېر بېهانێ، عۈنڴۈڛاڬێ حانڃۇلا. Карщ бухIун тIей - хIисабин. كارۺ بۇحۇن طېي - حێسابێن. Катида ццебе мохмохги тоге, гIун ххадуй ясги рокъой тоге. كاتێدا ڛېبې مۈځمۈځڬێ تۈڬې، عۇن خادۇي ياسڬێ رۈقۈي تۈڬې. Катие махссара, гIонкIкIое - гажи. كاتێيې ماځصارا، عۈنڴۈيې - ڬاجێ. Катил кумек бугони, гIункIкIазул хIал кколаро. كاتێل كۇمېك بۇڬۈنێ، عۇنڴازۇل حال ڭۈلارۈ. Кваназе бокьараб меххалълъ катицца тIинчI рахъдалълъ чIвачIвалебила. كوانازې بۈڨاراب مېخاڷ كاتېڛا طێنڃ راڅداڷ ڃواڃوالېبێلا. Кваназе лъачIони, хIалакълъула, хIалтIизе лъачIони, мискинлъула. كونازې ڸاڃۈنێ، حالاقڸۇلا، حالطێزې ڸاڃۈنێ، مێسكێنڸۇلا. Кванан гIорцIцIичIев чIчIикIун гIорцIцIиларо. كوانان عۈرڞێڃېو ڄێگۇن عۈرڞێلارۈ. Кванан рахъараб меххалълъ рукъ чиярлъула. كوانان راڅاراب مېخاڷ رۇق چێيارڸۇلا. Кваналареб хIамицца ХIоц ц о мегIер бегуларо. كونالارېب حامێڛا حۈڛۈ مېعېر بېڬۇلارۈ. КваначIого хIалтIуге, хIалтIичIого кванаге. كوناڃۈڬۈ حالطۇڬې، حالطێڃۈڬۈ كواناڬې. КваначIого хIалтIуге - черхх нахъе ккола, хIалтIичIого кванаге - рукъ нахъе ккола. كواناڃۈڬۈ حالطۇڬې - چېرخ ناڅې ڭۈلا، حالطێڃۈڬۈ كواناڬې - رۇق ناڅې ڭۈلا. КвинчIониги гьан кьарияб лълъикIаб, кьечIониги мадугьал бечедав лълъикIав. كوێنڃۈنێڬێ هان ڨارێياب ڷێگاب، ڨېڃۈنێڬێ مادۇهال بېچېداو ڷێگاو. Кварабги гьекъарабги - нилIер, квинчIого, гьекъечIого тараб - чияр. كوارابڬێ هېقارابڬێ - نێڶېر، كوێنڃۈڬۈ، هېقېڃۈڬۈ تاراب - چێيار. Кваралълъ эххеде, хуралълъ гIебеде. كواراڷ ئېخېدې، ځۇراڷ عېبېدې. КвартIил гIуж лъунилан гIарцул къимат холаро. كوارطێل عۇج ڸۇنێلان عارښۇل قێمات ځۈلارۈ. Квасул куналълъ зоб кквеларо, зулмучиясс ракь кквеларо. كواسۇل كۇناڷ زۈب ڭوېلارۈ، زۇلمۇچێياص راڨ ڭوېلارۈ. Квачан цо рас бортизегIан, хинлъун цIцIоко хIулизе бокьилилан абурабила царацца. كواچان ښۈ بۈرتێزېعان، ځێنڸۇن ڞۈكۈ حۇلێزې بۈڨێلێلان ابۇرابێلا ښاراڛا. Квен гьабизе жо тIагIараб меххалълъ, жибги бичеян абулебила хьагиццаги! كوېن هابێزې جۈ طاعاراب مېخاڷ، جێبڬێ بێچېيان ابۇلېبێلا ڮلڬێڛاڬێ Квен дудаго ццебесса кванай. كوېن دۇداڬۈ ڛېبېصا كواناي. Квен цIеххон гьобол вачIунарев. كوېن ڝېخۈن هۈبۈل واڃۇنارېو. Квер багъаричIони, кIал багъаруларо. كوېر باغارێڃۈنێ، گال باغارۇلارۈ. Квер кIобокIунилан килищ бортуларо. كوېر گۈبۈگۇنێلان كێلێۺ بۈرتۇلارۈ. Квер ракул цIечIони, кIал нахул цIоларо. كوېر راكۇل ڝېڃۈنێ، گال ناځۇل ڝۈلارۈ. Кверал хIалтIула, бетIералълъ малълъула. كوېرال حالطۇلا، بېطېراڷ ماڷۇلا. Квералълъ бичизеги кIолареб, кIалалълъ бичизеги бегьулареб. كوېراڷ بێچێزېڬێ گۈلارېب، گالاڷ بێچێزېڬێ بېهۇلارېب. Квеш хIалтIарассул - хIамицца, ХIал барассул - гьакицца. كوېش حالطاراصۇل - حامێڛا، حال باراصۇل - هاكێڛا. Квешаб нухдассан рещтIунилан хварав чи цониги вихьичIо, рекIун хварав гIемер вихьана. كوېشاب نۇځداصان رېۺطۇنێلان ځواراو چێ ښۈنێڬێ وێڮێڃۈ، رېگۇن ځواراو عېمېر وێڮانا. Квешалде мутIигIассда хIакъаб жо бичIчIуларо. كوېشالدې مۇطێعاصدا حاقاب جۈ بێڄۇلارۈ. Квешассдассан квешлъи, лълъикIассдассан лълъикIлъи. كوېشاصداصان كوېشڸێ، ڷێگاصداصان ڷێگڸێ. Квешассдассан квешлъи, хьагидасса лахI. كوېشاصداصان كوېشڸێ، ڮادێداصا لاح. Квешассе вагIза гьабе, гьуинлъи берцин гьабун. كوېشاصې واعزا هابې، هۇئێنڸێ بېرښێن هابۇن. Квешлъиялълъ лълъикIлъи гьабуларо, гважуцца кьегIер гьабуларо. كوېشڸێياڷ ڷێگڸێ هابۇلارۈ، ڬواجۇڛا ڨېعېر هابۇلارۈ. Квинарищан абураб жо — кванагеян абураб жо, гьекъеларищан абураб жо — гьекъогеян абураб жо. كوێنارێۺان ابۇراب جۈ - كواناڬېيان ابۇراب جۈ، هېقېلارێۺان ابۇراب جۈ - هېقۈڬېيان ابۇراب جۈ. Кето хIалакъассеги хIама, кьарияссеги яс кьоге. كېتۈ حالاقاصېڬێ حاما، ڨارێياصېڬێ ياس ڨۈڬې. Кибе гъугъаниги, Гъунибе цIцIад. كێبې غێغانێڬێ، غۇنێبې ڞاد. Кибе ун букIараб, гьитIинаб, кIудияб балагьизейищ? كێبې ئۇن بۇگاراب، هێطێناب، گۇدێياب بالاهێزېيێۺ؟ Киве аниги ххадув, хабалълъеги цадахъ. كێوې انێڬێ خادۇو، ځاباڷېڬێ ښاداڅ. КигIан битIарабгIаги, мунго дуццаго беццуге. كێعان بێطارابعاڬێ، مۇنڬۈ دۇڛاڬۈ بېڛۇڬې. КигIан гIадалавниги, гIебеде нух бокьила, ГIемерго гьагавниги, гьакил шагьра бокьила. كێعان عادالاونێڬێ، عېبېدې نۇځ بۈڨێلا، عېمېرڬۈ هاڬاونێڬێ، هاكێل شاهرا بۈڨێلا. КигIан дунго битIаниги, каратI битIуларин диран абулебила борхьицца. كێعان دۇنڬۈ بێطانێڬێ، كاراط بێطۇلارێن دێران ابۇلېبێلا بۈرڮێڛا. КигIан лълъухьаниги къотIуларо тIухьиялълъ жо. كێعان ڷۇڮانێڬێ قۈطۇلارۈ طۇڮێياڷ جۈ. КигIан хьихьаниги бацI рохьобе гурони балагьуларо. كێعان ڮێڮانێڬێ باڝ رۈڮۈبې ڬۇرۈنێ بالاهۇلارۈ. Кидаго вехь гванзаб чол бетIергьан. كێداڬۈ وېڮ ڬوانزاب چۈل بېطېرهان. Кидадай дун херлъила, бахIараб меххалълъ гьарурал гьунарал рицине. كێداداي دۇن ځېرڸێلا، باحاراب مېخاڷ هارۇرال هۇنارال رێښێنې. Кинабго оцода гуребила рекIелI ракьа букIунеб. كێنابڬۈ ئۈښۈدا ڬۇرېبێلا رېگېڶ راڨا بۇگۇنېب. Кинавго чиясс пуни гьури багъарулеб. كێناوڬۈ چێياص فۇنێ هۇرێ باغارۇلېب. Кинидассанго байбихье хвезегIан цIцIалде. كێنێداصانڬۈ بايبێڮې ځوېزېعان ڞالدې. Кинисса гьабуниги — дие гъедо. (Кинисса гьабуниги, дие мекъсса ккола). كێنێصا هابۇنێڬێ دێيې غېدۈ. (كێنێصا هابۇنێڬێ دێيې مېقصا ڭۈلا). Кисса катие бахъухъ (КвинчIо катицца бахъухъ). كێصا كاتێيې باڅۇڅ (كوێنڃۈ كاتێڛا باڅۇڅ). Кисса щварабали лъалареб боцIцIи, кибе арабали лъачIого тIагIуна. كێصا ۺوارابالێ ڸالارېب بۈڞێ، كێبې ارابالێ ڸاڃۈڬۈ طاعۇنا. Киссан гирарабги гьорчо кIкIалахъе. كێصان ڬێرارابڬێ هۈرچۈ ڴالاڅې. Кодоб кватIани, болъонил цIцIоко цIцIеллъун бихьулебила. كۈدۈب كواطانێ، بۈڸۈنێل ڞۈكۈ ڞېلڸۇن بێڮۇلېبێلا. Кодоб кквезе гIоркь гуреб, гIодоб лъезе тIино гуреб. (ХIассил кколареб рагIи, рагIалде бахъунареб хIалтIи). كۈدۈب ڭوېزې عۈرڨ ڬۇرېب، عۈدۈب ڸېزې طێنۈ ڬۇرېب. (حاصێل ڭۈلارېب راعێ، راعالدې باڅۇنارېب حالطێ). Кодобе кьураб рукIкIен тIад гьабураб маргъалалдасса лълъикIаб. كۈدۈبې ڨۇراب رۇڴېن طاد هابۇراب مارغالالداصا ڷێگاب. Колол гьойда хIапизе лъалареб. كۈلۈل هۈيدا حافێزې ڸالارېب. Корохъ гьабизе яс, гьабихъе ине нус. كۈرۈڅ هابێزې ياس، هابێڅې ئێنې نۇس. Куркьби рижани, хIинчI босада чIчIоларо. كۇرڨبێ رێجانێ، حێنڄ بۈسادا ڄۈلارۈ. Кутул гьечIеб гьорор гIункIкIал расандула. كۇتۇل هېڃېب هۈرۈر عۇنڴال راساندۇلا. Къ ق Къад кьерххун, къасси роцIцIен — хур-ххералълъе балагь, Херав чияссул бахIарай лълъади - рукъалълъе балагь. قاد ڨېرخۇن، قاصێ رۈڞېن - ځۇر- خېراڷې بالاه، ځېراو چێياصۇل باحاراي ڷادێ - رۇقاڷۇل بالاه. Къададаги гIундул ругел, гIалххудаги берал ругел. قاداداڬێ عۇندۇل رۇڬېل، عالخۇداڬێ بېرال رۇڬېل. Къадал кьучIчI хIамайила, хIуби кьекIкIелила. قادال ڨۇڄ حامايێلا، حۇبێ ڨېڴېلێلا. Къадарал жал гьаризе бегьулареблъи лъазе кколеб гIадин, къадараб цIцIар лъеларедухъ хьвадизеги лъазе ккола. قادارال جال هارێزې بېهۇلابڸێ ڸازې ڭۈلېب عادێن، قاداراب ڞار ڸېلارېدۇڅ ڮوادێزېڬێ ڸازې ڭۈلا. Къаденахъе мегIерги бегуге, бакъанида росоги тоге. قادېناڅې مېعېرڬێ بېڬۇڬې، باقانێدا رۈسۈڬێ تۈڬې. Къан хIамил рачIчI чIчIоларо, хIурул гьабун чед чIчIоларо. قان حامێل راڄ ڄۈلارۈ، حۇرۇل هابۇن چېد ڄۈلارۈ. Къандалъоялълъубе реххун гIебу бахчиларо. قانداڸۈياڷۇبې رېخۇن عېبۇ باځچێلارۈ. Къараласс гважи беццун бичараб. قارالاص ڬواجێ بېڛۇن بێچاراب. Къарз ваццасе гьабуге гьоркьоблъи хунгутIизе. قارز واڛاصې هابۇڬې هۈرڨۈبڸێ ځۇنڬۇطێزې. Къассд бихьун гIамалила, гIамал бихьун хIалтIийила. قاصد بێڮۇن عامالێلا، عامال بێڮۇن حالطێيێلا. Къассд кканщинаб жоги щоларо, тIалаб гьабунщинаб жоги батуларо. قاصد ڭان ۺێناب جۈڬێ ۺۈلارۈ، طالاب هابۇن ۺێناب جۈڬێ باتۇلارۈ. Къасси бусада лъечIеб бетIер радал тIаде босизе батуларо, (Къасси вега, радал вахъа). قاصێ بۇسادا ڸېڃېب بېطېر رادال طادې بۈسێزې باتۇلارۈ، (قاصێ وېڬا، رادال واڅا). КъачIеб ххариниб ххер бижуларо. قاڃېب خارێنێب خېر بێجۇلارۈ. КъваригIани ахIизе, ХIохьочида цIцIар лъала. قوارێعانێ احێزې حۈڮۈچێدا ڞار ڸالا. КъваригIел ккун ахIулеб меххалълъ ХIажимурадил Давуд, къваригIараб жо гьечIеб меххалълъ ХIинкIил Давуд. قوارێعېل ڭۇن اجۇلېب مېخاڷ حاجێمۇرادێل داوۇد، قوارێعاراب جۈ هېڃېب مېخاڷ حێنگێل داوۇد. КъваригIинчIеб жо босани, къваригIараб бичизе ккола. قوارێعێنڃېب جۈ بۈسانێ، قوارێعاراب بێچێزې ڭۈلا. КъватIул цIцIогьор кIулацца ккола, рукъалълъул цIцIогьор ссунццаго кколаро. قواطۇل ڞۈهۈر گۇلاڛا ڭۈلا، رۇقاڷۇل ڞۈهۈر صۇنڛاڬۈ ڭۈلارۈ. Къебед чIвалароан, къасси бетIер къаданиб жоялда лъун букIарабани. قېبېد ڃوالارۈئان، قاصێ بېطېر قادانێب جۈيالدا ڸۇن بۇگارابانێ. Къед биххараб меххалълъ бахъинчIеб хIур нахъа бахъунаро. قېد بێخاراب مېخاڷ باڅێنڃېب حۇر ناڅا باڅۇنارۈ. Къинаб квер хIорго тани, хIажатаб жо щоларо. قێناب كوېر حۈرڬۈ تانێ، حاجاتاب جۈ ۺۈلارۈ. Къинал кверал хIор гьарун, хIалихьалъи баччуге. قێنال كوېرال حۈر هارۇن، حالێڮاڸێ باڿۇڬې. Къо радалго буго. قۈ رادالڬۈ بۇڬۈ. Къого бихьичIого чилъи бокьарасс, Ярагъго гьечIого рагъде къассд гьабе. قۈڬۈ بێڮێڃۈڬۈ چێڸێ بۈڨاراص، ياراغڬۈ هېڃۈڬۈ راغدې قاصد هابې. Къойилго букIуна дун аниб (хIамил хIакъалълъулI). قۈيێلڬۈ بۇگۇنا دۇن انێب (جامێل حاقاڷۇڶ). Къокъид арав ххутIарав, ххалат арав вуссарав. قۈقێد اراو خۇطاراو، خالات اراو وۇصاراو. КъотIун гIодобе реххун бугониги, чол боххалда божуге. قۈطۇن عۈدۈبې رېخۇن بۇڬۈنێڬێ، چۈل بۈخالدا بۈجۇڬې. КъочIчIоде гIебо гIадин ккана. قۈڄۈدې عېبۈ عادێن ڭانا. Къуларассе раччи, баччарассе магь. قۇلاراصې راڿێ، باڿاراصې ماه. Къулиладайилан могьода гьикъарай, къотIиладайилан сумада гьикъарай. قۇلێلادايێلان مۈهۈدا هێقاراي، قۈطێلادايێلان سۇمادا هێقاراي. КъулчIизе кIолареб жо хIанчIуге. قۇلڃێزې گۈلارېب جۈ حانڃۇڬې. Къурассул рекIел унти - бергьарав чIвалеб чIор. قۇراصۇل رېگېل ئۇنتێ - بېرهاراو ڃوالېب ڃۈر. Кь ڨ Кьабураб зар гьанада унтула, абураб рагIи рекIеда унтула. ڨابۇراب زار هانادا ئۇنتۇلا، ابۇراب راعێ رېگېدا ئۇنتۇلا. Кьарияб чу — лълъикIаб чу, хIалакъаб чу — квешаб чу. ڨارێياب چۇ - ڷێگاب چۇ، حالاقاب چۇ - كوېشاب چۇ. Кьвагьизе ккани, цIцIун букIине ккола. ڨواهێزې ڭانێ، ڞۇن بۇگێنې ڭۈلا. Кьвагьи гьечIеб бакIалде гIарада баге. ڨواهێ هېڃېب باگالدې عارادا باڬې. Кьвагьун бахъунареб бакIалда гIуж баге. ڨواهۇن باڅۇنارېب باگالدا عۇج باڬې. Кьерххаде хъвараб ххер роцIцIаде бакIарула. ڨېرخادې څواراب خېر رۈڞادې باگارۇلا. Кьерхханкъо къалъуларо, къокъав чи херлъуларо. ڨېرخانقۈ قاڸۇلارۈ، قۈقاو چێ ځېرڸۇلارۈ. Кьерххахъе зоб букIунаро, рещтIухъе бо букIунаро. ڨېرخاڅې زۈب بۇگۇنارۈ، رېۺطۇڅې بۈ بۇگۇنارۈ. Кьижарав чи — хварав чи. ڨێجاراو چێ - ځواراو چێ. Кьижарассе инссул бутIа кьечIеб. ڨێجاراصې ئێنصۇل بۇطا ڨېڃېب. Кьили чIванилан гIорцIмадул айгъир бахъинаро. ڨێلێ ڃوانێلان عۈرڝمادۇل ايغێر باڅێنارۈ. Кьодукьа гурелила хIинкъулел, гIурукьайила. ڨۈدۇڨا ڬۇرېرێلا جێنقۇلېل، عۇرۇڨايێلا. Кьолаго босе, кьабулаго лълъуте. ڨۈلاڬۈ بۈسې، ڨابۇلاڬۈ ڷۇتې. Кьолессда гьарула, гьабулессда малълъула. ڨۈلېصدا هارۇلا، هابۇلېصدا ماڷۇلا. Кьураб босун барще. ڨۇراب بۈسۇن بارۺې. Кьураб квералда лъала, квараб чехьалда лъала. ڨۇراب كوېرالدا ڸالا، كواراب چېڮالدا ڸالا. Кьурассул квералда гурони кварассул кIалалда лъаларо. ڨۇراصۇل كوېرالدا ڬۇرۈنێ كواراصۇل گالالدا ڸالارۈ. Кьурда хоно чIваге. ڨۇردا ځۈنۈ ڃواڬې. Кьурдун ссвакаравги кванде, гIодун ссвакаравги кванде. ڨۇردۇن صواكاراوڬێ كواندې، عۈدۇن صواكاراوڬێ كواندې. Кьуру биххана, борохь нахъе тана. ڨۇرۇ بێخانا، بۈرۈڮ ناڅې تانا. КI گ КIал биччан къоялълъ гьечIеб хоно дие щай? Щал богIое те. گال بێڿان قۈياڷ هېڃېب ځۈنۈ دێې ۺاي؟ ۺال بۈعۈيې تې. КIал бугеб чода, чу бугев лъелго. گال بۇڬېو چۈدا، چۇ بۇڬېو ڸېلڬۈ. КIал цIунарав воххула, хехлъарав пашманлъула (КIал гIемерав воххичIо, вуцIцIарав пашманлъичIо). گال ڝۇناراو وۈخۇلا، خېخڸاراو فاشمانڸۇلا (گال عېمېراو وۈخێڃۈ، وۇڞاراو فاشمانڸێڃۈ). КIалги хъатги Хъандулалълъе, хъатиниб жо Денгассе. گالڬێ څاتڬێ څاندۇلاڷې، څاتێنێب جۈ دېنڬاصې. КIалдибе борта багIаргIеч. КIкIвахI буго сахлъиялълъул тушман, хIалтIи буго гьелълъул гьудул. گالدێبې بۈرتا باعارعېچ. ڴواح بۇڬۈ ساځڸێياڷۇل تۇشمان، حالطێ بۇڬۈ هېڷۇل هۇدۇل. КIал цIуне, бер цIуне, чияр бицунев вукIунге. گال ڝۇنې، بېر ڝۇنې، چێيار بێښۇنېو وۇگۇنڬې. КIалалълъ рии бицун, рекIелI хасел ккоге. گالاڷ رێئێ بێښۇن، رېگېڶ ځاسېل ڭۈڬې. КIалалълъ реххулаго, ххвалчаде квер бегьуге. گالاڷ رېخۇلاڬۈ، خوالچادې كوېر بېهۇڬې. КIалдисса цаби гъиналде пиштIе, гьаракь кIудияб бахъине. گالدێصا ښابێ غێنالدې فێشطې، هاراڨ گۇدێياب باڅێنې. КIалдиссан араб бадиб речIчIула. گالدێصان اراب بادێب رېڄۇلا. КIалдиссан унеб калам пайда гьечIеб бицунге, ГIияда гъорлI речIчIараб бацI гIадинан вукIунге. گالدێصان ئۇنېب كالام فايدا هېڃېب بێښۇنڬې، عێيادا غۈرڶ رېڄاراب باڝ عادێنان وۇگۇنڬې. КIалзул гьуриялда гьод букIунаро, Гьагал рагIабазда дун божуларо. گالزۇل هۇرێيالدا هۈد بۇگۇنارۈ، هاڬال راعابازدا دۇن بۈجۇلارۈ. КIалзул рагIи ругьнадасса ссудула. گالزۇل راعێ رۇهناداصا صۇدۇلا. КIалцIи бани, чу бекерула, чури тIуни гьой багъула. گالڝێ بانێ، چۇ بېكېرۇلا، چۇرێ طۇرێ هۈي باغۇلا. КIалъалареб кIал букIунареб, бакъвалареб ракI букIунареб. گاڸالارېب گال بۇگۇنارېب، باقوالارېب راگ بۇگۇنارېب. КIанцIани бохх бекулеб, борххалъуде вахуге. گانڝانێ بۈخ بېكۇلېب، بۈرخاڸۇدې واځۇڬې. КIанцIун вахъунареб бакIалда хIучч хъваге. گانڝۇن واڅۇنارېب باگالدې حۇڿ څواڬې. КIкIвахI месед гуро, хIалхьи гIарац гуро. ڴواح مېسېد ڬۇرۈ، حالڮێ عاراښ ڬۇرۈ. КIкIвахIалълъ вас гьавуларо. кIкIвахIалълъ унтизавула, хIалтIуцца сах гьавула. ڴواحاڷ واس هاوۇلارۈ، ڴواحاڷ ئۇنتێزاوۇلا، حالطۇڛا ساځ هاوۇلا. КIиго балагь тIаде ккани, бигьаяб тIасса бище. گێڬۈ باله طادې ڭانێ، بێهاياب طاصا بێۺې. КIиго бетIерги рекъани, ункъго кверги хIалтIани, рукъ ццебе тIола. گێڬۈ بېطېرڬێ رېقانێ، ئۇنقڬۈ كوېرڬێ حالطانێ، رۇق ڛېبې طۈلا. КIиго бетIергьанчи разияб гуреб даран битIун кколаро. گێڬۈ بېطېرهانچێ رازێياب ڬۇرېب داران بێطۇن ڭۈلارۈ. КIиго гIанкIкIида ххадув векерани, цонигияб щоларо. گێڬۈ عانڴێدا خادۇو وېكېرانێ، ښۈنێڬێياب ۺۈلارۈ. КIиго чи данде гъуни, гъветI чIчIезе кколеб. گێڬۈ چێ داندې غۇنێ، غوېط ڄېزې ڭۈلېب. КIиго чIчIужу йигев чияссул рукъ лълъухьичIого ххутIулеб. گێڬۈ ڄۇجۇ يێڬېو چێياصۇل رۇق ڷۇڮێڃۈڬۈ خۇطۇلېب. КIиго чIчIужу ячине бацI биччан те. گێڬۈ ڄۇجۇ ياچێنې باڝ بێڿان تې. КIиго ххарил квацIиялълъул кинаб тIасса бищилебали лъачIого, хIама бакъуда хварабила. گێڬۈ خارێل كواڝێياڷۇل كێناب طاصا بێۺێلېبالێ ڸاڃۈڬۈ، حاما باقۇدا ځوارابێلا. КIилълъилалълъул гьин гуро, ГьетIарассул си гуро. گێڷێلاڷۇل هێن ڬۇرۈ، هېطاراصۇل سێ ڬۇرۈ. КIиябго бералда чияр лъимал рихьараб меххалълъ, цояб бералданиги нилIерго лъималги рихьизе ккола. گێيابڬۈ بېرالدا چێيار ڸێمال رێڮاراب مېخاڷ، ښۈياب بېرالدانێڬێ نێڶېرڬۈ ڸێمالڬێ رێڮێزې ڭۈلا. КIудияб оцоцца рахъ кIудияб цIцIала. گۇدێياب ئۈښۈڛا راڅ گۇدێياب ڞالا. КIудияб унти макьицца унеб, гьитIинаб унти кваницца унеб. گۇدێياب ئۇنتێ ماڨێڛا ئۇنېب، هێطێناب ئۇنتێ كوانێڛا ئۇنېب. КIудияв чи хвани, рукъ бухIула, гьитIинав чи хвани, керен бухIула. گۇدێياو چێ ځوانێ، رۇق بۇحۇلا، هێطێناو چێ ځوانێ، كېرېن بۇحۇلا. КIудиял ургъалабаз гьитIинал ургьалаби кьеркьезарула. گۇدێيال ئۇرغالاباز هێطێنال ئۇرغالابێ قېرېزارۇلا. КIкIухIал гIодов вукIун кьижула, вегун кванала. ڴۇحال عۈدۈو وۇگۇن ڨێجۇلا، وېڬۇن كوانالا. КIкIухIал гIодов чIчIунги ссвакала. ڴۇحال عۈدۈو ڄۇنڬێ صواكالا. КI кI ڴ КIкIара боржани, гьоко къирула. ڴارا بۈرجان ێ، هۈكۈ قێرۇلا. Кк ڭ Кколареб къо босун хвараб хIама. ڭۈلارېب قۈ بۈسۇن ځواراب حاما. Кколаребила чIегIераб цер, кквезе ккани, ункъабго цадахъ кколебила. ڭۈلارېبێلا ڄېعېراب ݭېر، ڭوېزې ڭانێ، ئۇنقابڬۈ ښاداڅ ڭۈلېبێلا. Л ل Лабалда хурги бекьуге, бугъаоцги хьихьуге. لابالدا ځۇرڬێ بېڨۇڬې، بۇغائۈښڬێ ڮێڮۇڬې. Лабаллъуда хур гьабуге, лъарал рагIалда рукъ гьабуге. لابالڸۇدا ځۇر هابۇڬې، ڸارال راعالدا رۇق هابۇڬې. Лагъ гIадин хIалтIе, хан гIадин кванай. لاغ عادێن حالطې، ځان عادێن كواناي. Ладе валагьарассе — рахъу, бухъулессе — кани. لادې والاهاراصې - راڅۇ، بۇڅۇلېصې - كانێ. Лал тIамизе бегьулареб къоялълъ къед гьабизеги бегьуларо. لال طامێزې بېهۇلارېب قۈياڷ قېد هابێزېڬێ بېهۇلارۈ. Ламадур кьуни, дадила, кьечIони, Тиш ХIасан. لامادۇر ڨۇنێ، دادێلا، ڨېڃۈنێ، تێش حاسان. Лачен боржаралълъуб гъеду рещтIуна. لاچېن بۈرجاراڷۇب غېدۇ رېۺطۇنا. Лачен — чанабе, гъеду — рощноде. لاچېن - چانابې، غېدۇ - رۈۺنۈدې. Лаченги чучула чи гIемерлъани, чаранги биуна цIа гьалаглъани. لاچېنڬێ چۇچۇلا چێ عېمېرڸانێ، چارانڬێ بێئۇنا ڝا هالاڬڸانێ. Ле, гIакълу дагь, тIуруге, гIи тун гIангис киниги. ГIадамал тун хьвадани, хьитал хун басралъулин. لې، عاقلۇ داه، طۇرۇڬې، عێ تۇن عانڬێس كێنێڬێ. عادامال تۇن ڮوادانێ، ڮێتال ځۇن باسراڸۇلێن. Ле ян абурассда я, — ян абизе кIоларев чи къватIиве вахъунге. لې يان ابۇراصدا يا، - يان ابێزې گۈلارېو چێ قواطێوې واڅۇنڬې. Лочнол бетIералда чаргъеду чIчIезабуге. لۈچنۈل بېطېرالدا چارغېدۇ ڄېزابۇڬې. Лъ ڸ Лъабго къоялълъищ хьихьилел? Лъабго моцIцIалълъищ?—ан гьикъулебила царацца тIанчIазда. ڸابڬۈبڬۈ قۈياڷێۺ ڮێڮێلېل؟ ڸابڬۈ مۈڞاڷێۺ؟ - ان هێقۇلېبێلا ښاراڛا طانڃازدا. Лъабкъого сон барав чи — лъилъизе мехх щвараб гьохъил хур. ڸابقۈڬۈ سۈن باراو چێ - ڸێڸێزې مېخ ۺواراب هۈڅێل ځۇر. ЛъабцIцIул къинлъичIого гIака лъалареб. ڸابڞۇل قێنڸێڃۈڬۈ عاكا ڸالارېب. ЛъазегIан ххарбил багьа — нусго томен, лъан ххадуб — цо капек. ڸازېعان خاربێل باها - نۇسڬۈ تۈمېن، ڸان خادۇب - ښۈ كافېك. Лъай гьечIевгун ургъани, ургъалабалълъе ккола. ڸاي هېڃېوڬۇن ئۇرغانێ، ئۇرغالاباڷې ڭۈلا. Лъалареб бакIалда адабги гьабуге, гIорцIцIулареб бакIалда вакъиги лъазабуге. ڸالارېب باگالدا ادابڬێ هابۇڬې، عۈرڞۇلارېب باگالدا واقێڬێ ڸازابۇڬې. Лъаларилан аби — кIалзуе бигьалъи, кIоларилан аби — чорххое бигьалъи. ڸالارێلان ابێ - گالزۇيې بێهاڸێ، گۈلارێلان ابێ - ڃۈرخۈڷې بێهاڸێ. Лъалев чияссе гьабида гIентIеро базе бигьаяб жо. ڸالېو چێياصې هابێدا عېنطېرۈ بازې بێهاياب جۈ. Лъалесс малълъараб гьабичIев мурадалде щоларо. ڸالېص ماڷاراب هابێڃېو مۇرادالدې ۺۈلارۈ. Лъалесс чу босе, лъаларесс куса босе. ڸالېص چۇ بۈسې، ڸالارېص كۇسا بۈسې. ЛъарагIалда чехь ццурав, чачаналда мугъ ццурав (хур бекьизе кIкIухIалав чи). ڸاراعالدا چېڮ ڛۇراو، چاچانالدا مۇغ ڛۇراو. ЛъарагIассул гьакицца гIанкIкI ккурабила. ڸاراعاصۇل هاكێڛا عانڴ ڭۇرابێلا. ЛъарагI мацIцI бицунилан цIцIамухIор бетиларо. ڸاراع ماڞ بێښۇنێلان ڞامۇحۈر بېتێلارۈ. Лъаракьа гурелила хIинкъулел, гIурукьайила. ڸاراڨا ڬۇرېلێلا حێنقۇلېل، عۇرۇڨايێلا. ЛъаралтIе гIор кIанцIана. ڸارالطې عۈر گانڝانا. Лъезе лъаларесс тIагъур бахъуге. ڸېزې ڸالارېص طاغۇر باڅۇڬې. Лъималазда релъул даги бихьуге, ццидал расги бихьуге. ڸێمالازدا رېڸۇل داڬێ بێڮۇڬې، ڛێدال راسڬێ بێڮۇڬې. Лъималазул унти эбел-инссул гьумер ничараб жо. ڸێمالازۇل ئۇنتێ ئېبېل- ئێنصۇل هۇمېر نێچاراب جۈ. Лъимал гьаричIессда рокьи лъалареб, лъимал хвечIессда рухIел лъалареб. ڸێمال هارێڃېصدا رۈڨێ ڸالارېب، ڸێمال ځوېڃېصدا رۇحېل ڸالارېب. Лъун бихьараб кьили лълъикIаб, къвагьун бихьараб ярагъ лълъикIаб. ڸۇن بێڮاراب ڨێلێ ڷێگاب، قواغۇن بێڮاراب ياراغ ڷێگاب. Лълъ ڷ Лълъадал берищ? Рокьол гIусищ? ڷادال بېرێۺ؟ رۈڨۈل عۇسێۺ؟ Лълъади лълъикIав лълъикI вуго, лълъади квешав квеш вуго. ڷادێ ڷێگاو ڷێگ وۇڬۈ، ڷادێ كوېشاو كوېش وۇڬۈ. Лълъади ячине анцIгоявгун ургъе, йиччазе нусгоявгун ургъе. ڷادێ ياچێنې انڝڬۈياوڬۇن ئۇرغې، يێڿازې نۇسڬۈياوڬۇن ئۇرغې. Лълъадул букIунила букарараб бакI цо-цо бухичIони рукен (букари) ссунареб (къотIулареб). ڷادۇل بۇگۇنێلا بۇكارارب باگ ښۈ- ښۈ بۇځێڃۈڬۈ رۇكېن (بۇكارێ) صۇنارېب (قۈطۇلارېب). Лълъадулгун кколеб къеццалдасса тIагIан гьечIеб дандежо букIунареб. ڷادۇلڬۇن ڭۈلېب قېڛالداصا طاعان هېڃېب داندېجۈ بۇگۇنارېب. Лъебелазул кун, куралазул рукъи (кIиябго бецарулеб буго). ڸېبېلازۇل كۇن، كۇرالازۇل رۇقێ (گێيابڬۈ بېښارۇلېب بۇڬۈ) Лълъеда бараб полоп гIадаб жойила росс-лълъадиялда гьоркьоб кколеб кьал. ڷېڛا باراب فۈلۈف عاداب جۈيێلا رۈص- ڷادێيالدا هۈرڨۈب ڭۈلېب ڨال. Лълъеде мугъ чIваге, гьерссиде ракI гьоге. ڷېدې مۇغ ڃواڬې، هېرصێدې راگ هۈڬې. Лълъеда гьабун накъиш чIчIоларо. ڷېدې هابۇن ناقێش ڄۈلارۈ. Лълъецца гьобо, цIецца кор. ڷېڛا هۈبۈ، ڝېڛا كۈر. ЛълъикI букIаго, «патихIа!» ڷێگ بۇگاڬۈ، "فاتێحا" ЛълъикI хьвадарав квеш холаро, квеш хьвадарав лълъикI холаро. ڷێگ ڮواداراو كوېش ځۈلارۈ، كوېش ڮواداراو ڷێگ ځۈلارۈ. ЛълъикIаб батани, канае, квешаб батани, цIцIадуе. ڷێگاو باتانێ، كانايې كوېشاب باتانێ ڞادۇيې. ЛълъикIаб дару кьогIаб букIунеб. ڷێگاب دارۇ ڨۈعاب بۇگۇنېب. ЛълъикIаб гьудуллъи ххазинаялдасса лълъикIаб. ڷێگاب هۇدۇلڸێ خازێنايالداصا ڷێگاب. ЛълъикIаб жоялълъе къей гьечIеб, къадаралълъе бергьенлъи гьечIеб. ڷێگاب جۈياڷې قېي هېڃېب، قاداراڷې بېرهېنڸێ هېڃېب. ЛълъикIабги бихьаги, квешабги бихьаги. ڷێگابڬێ بێڮاڬێ، كوېشابڬێ بێڮاڬێ. ЛълъикIаб рагIуда мал баге. ڷێگاب راعۇدا مال باڬې. ЛълъикIаб хIама бакIаб букIуна. ڷێگاب حاما باگاب بۇگۇنا. ЛълъикIаб цIарагIалда цIадул бетIер букIуна. ڷێگاب ڝاراعالدا ڝادۇل بېطېر بۇگۇنا. ЛълъикIав бахIарчияссул вас къадараванги тоге, къадарав чияссул вас бахIарчиянги тоге. ڷێگاو باحارچێياصۇل واس قاداراوانڬێ تۈڬې، قاداراو چێياصۇل واس باحارچێيانڬێ تۈڬې. ЛълъикIалда мал бани, квешалда къвал базе ккола. ڷێگالدا مال بانێ، كوېشالدا قوال بازې ڭۈلا. ЛълъикIассул лълъикIлъиги, квешассул квешлъиги кидаго кIочонареб. ڷێگاصۇل ڷێگڸێ، كوېشاصۇل كوېشڸێڬێ كێداڬۈ گۈچۈنارېب. ЛълъикIлъи бихьарассул кар, квешлъи бихьарассул малълъ. ڷێگڸێ بێڮاراصۇل كار، كوېشڸێ بێڮاراصۇل ماڷ. ЛълъикIлъиялда ццебе — квешлъи, квешлъиялда ццебе — лълъикIлъи. ڷێگڸێيالدا ڛېبې - كوېشڸێ، كوېشڸێيلدا ڛېبې - ڷێگڸێ. Лълъин бахунеб меххалълъ гурони чахъдада бацI кIочонареб. ڷێن باځۇنېب مېخاڷ ڬۇرۈنێ چاڅدادا باڝ گۈچۈنارېب. Лълъин гьечIеб магIарда чу кIутIулареб, къачIеб магIардасса ххер бецулареб. ڷێن هېڃېب ماعاردا چۇ گۇطۇلارېب، قاڃېب ماعارداصا خېر بېښۇلارېب. Лълъин дагьлъигун, гьабил гIузраби тIатуна, херлъигун чорххол гIузраби тIатуна. ڷێن داهڸێڬۇن، هابێل عۇزرابێ طاتۇنا، ځېرڸێڬۇن چۈرخۈل عۇزرابێ طاتۇنا. Лълъин рахънибе ккола, чи нухде ккола. ڷێن راڅنێبې ڭۈلا، چێ نۇځدې ڭۈلا. Лълъин цIцIоровулI цо бурутI. ڷێن ڞۈرۈوۇڶ ښۈ بۇرۇط. ЛIурдул гъезе араб гъвала гIундул къотIун бачIарабила. ڶۇردۇل غېزې اراب غوالا عۇندۇل قۈطۇن باڃارابێلا. ЛълъутIарав щив, букъарав хвад. (маххщаликъав устар гIад гьавун). ڷۇتاراو ۺێو، بۇقاراو ځواد. (ماخۺالێقاو ئۇستار عاد هاوۇن) м م МархIабаян кьабуниги, къотIула, махIамаян кьабуниги къотIула. مارحابايان ڨابۇنێڬێ، قۈطۇلا، ماحامايان ڨابۇنێڬێ قۈطۇلا. Ма дуе, ма дие (даран лълъикIаб, маян дуццаги кьураб, маян диццаги кьураб). ما دۇيې، ما دێيې (داران ڷێگاب، مايان دۇڛاڬێ ڨۇراب، مايان دێڛاڬێ ڨۇراب). Ма, ссахIан гIака бачIунеб, кье, ссахIан чу бачIунеб. ما، صاحان عاكا باڃۇنېب، ڨې، صاحان چۇ باجۇنېب. Мавул — кьей, кьовул — божи (маян кьураб жоялде божи цIцIикIкIараб). ماوۇل - ڨېي، ڨۈوۇل - بۈجێ (مايان ڨۇراب جۈيالدې بېجێ ڞێڴاراب) Магъал гьанахъ гьоэр щоларо (нилIее къваригIараб къоялълъ лълъикIалълъулI квешаб щолареб). ماغال غاناڅ هۈئېر ۺۈلارۈ (نێڶېيې قوارێعاراب قۈياڷ ڷێگاڷۇڶ كوېشاب ۺۈلارېب). Магьахъ балагьун кьурде. ماهاڅ بالاهۇن ڨۇردې. Магъил ургъел гьабулагойила хIанчIчIил боххдул тIеренлъарал. ماغێل ئۇرغېل هابۇلاڬۈيێلا حانڄێل بۈخدۇل طېرېنڸارال. Магьихъ ралагьуге, гьакихъ ралагье. ماهێڅ رالاهۇڬې، هانێڅ رالاهې. МагIарда чан букIаго, чурун хьаг цIеда лъоге. ماعاردا چان بۇگاڬۈ، چۇرۇن ڮاڬ ڝېدا ڸۈڬې. МагIарде гъуниги, хIамида заз гурони букъулареб. ماعاردې غۇنێڬێ، حامێدا زاز ڬۇرۈنێ بۇقۇلارېب. МагIарде гIазу бани, гIурдаде саву ккола. ماعاردې عازۇ بانێ، عۇردادې ساوۇ ڭۈلا. МагIарзухъан кIалдибегIан къокъаб жойила гьересси. ماعارزۇڅان گالدێبېعان قۈقاب جۈيێلا هېرېصێ. МагIарухъ хур хвани, хьиндалазул пихъги хола. ماعارۇڅ ځۇر ځوانێ، ڮێندالازۇل فێڅڬێ ځۈلا. МагIу рекъезе — рагIи, риба хIалаллъизе — хIила. (МагIу рекъезе — далай). ماعۇ رېقېزې - راعێ، رێبا حالاڸێزې - حێلا. (ماعۇ رېقېزې - دالاي) Мадугьалассул хIелеку хъазлъун бихьулебила. مادۇهالاصۇل حېلېكۇ څازڸۇن بێڮۇلېبێلا. Макьие ссабру гьечIеб, рокьуе берцинлъи гьечIеб. ماڨێې صابرۇ هېڃېب، رۈڨۇيې بېرݭێنڸێ هېڃېب. Макьу толеб жо — ургъел, гIадан холеб жо — ххиял. ماڨۇ تۈلېب جۈ - ئۇرغېل، عادان ځۈلېب جۈ - خێيال. Мала-Нассрудинил далай лIугIаниги, чIанда ххабаралълъе лIугIел букIунаро. مالا ناصرۇدێنێل دالاي ڶۇعېل بۇگۇنارۈ. Маялълъа ццебеялда ххадуб. ماياڷا ڛېبېيالدا خادۇب. Малълъараб гьабе, гьикъараб бице. ماڷاراب هابې، هێقاراب بێښې. Малълъараб гьабуни, дагIба кколаро. ماڷاراب هابۇنێ، داعبا ڭۈلارۈ. Малълъараб гьабичIев ХIавал ГIалицца. ماڷاراب هابێڃېو حاوال عالێڛا. Малълъарассул кIал бекуларо, кIанцIарассул бохх гурони. ماڷاراصۇل گال بېكۇلارۈ، گانڝاراصۇل بۈخ ڬۇرۈنێ. Малълъизе чи тIагIунаро, малълъараб босани. ماڷێزې چێ طاعۇنارۈ، ماڷاراب بۈسانێ. МалълъичIеб гьабуге, гьикъичIеб бицунге. ماڷێڃېب هابۇڬې، هێقێڃېب بێښۇنڬې. МалълъичIого хIалтIи гьабуге, ахIичIого кваназе унге. ماڷێڃۈڬۈ حالطێ هابۇڬې، احێڃۈڬۈ كوانازې ئۇنڬې. Маргьабацца кантIула, магьалуялълъ кIвекIула. مارهاباڛا كانطۇلا، ماهالۇياڷ گوېگۇلا. МаслихIаталълъ рекъезарула, мацIцIицца ратIа гьарула. ماسلێحاتاڷ رېقېزارۇلا، ماڞێڛا راطا هارۇلا. Махссара гьабе бакI бихьун. ماځصارا هابې باگ بێڮۇن. Махссара гьабе махссара лъалев чияссе. ماځصارا هابې ماځصارا ڸالېو چێياصې. Махссара лълъикIаб кIиго чи велъараб. ماځصارا ڷێگاب گێڬۈ چێ وېڸاراب. Маххул нуцIцIа цIцIулал нуцIцIаялде ккараб. ماخۇل نۇڞا ڞۇلال نۇڞايالدې ڭاراب. Махщалицца квен гьабуларо, жинццаго кьола. ماځۺالێڛا كوېن هابۇلارۈ، جێنڛاڬۈ ڨۈلا. MахI квеш — сег, сум квеш — огоб . ماحالدا حال بۇگاڬۈ حېط بۈسې. МахIалда хIал букIаго хIетI босе. ماحالدا حال بۇگاڬۈ حېط بۈسې. МацIцI гIадамассул кунге хIайваналълъул кун. ماڞ عاداماصۇل كۇنڬې حايواناڷۇل كۇن. МацIцIалда ракьа гьечIо, амма гьелълъ ракьа бекула. ماڞالدا راڨا هېڃۈ، اما هېڷ راڨا بېكۇلا. МацIцIалде гьоцIцIо тIун гьодилI жо баге. ماڞالدې هۈڞۈ طۇن هۈدێڶ جۈ باڬې. МацIцIалда кIолаго, кIудиялде ваккуге. ماڞالدا گۈلاڬۈ، گۇدێيالدې واڭۇڬې. МацIцIид чи чIвала, цIцIогьод оц хъола. ماڞێڛا چێ ڃوالا، ڞۈهۈڛا ئۈښ څۈلا. Маялда мал бани, кьеялда кьили чIвазе кколеб. مايالدا مال بانێ، ڨېيالدا ڨێلێ ڃوازې ڭۈلېب. Маян кьураб босичIони, кьеян гьаризе кколеб. مايان ڨۇراب بۈسێڃۈنێ، ڨېيان هارێزې ڭۈلېب. МегIер бичилалде ххер биче, ххер бичилалде хьацI биче (цин къадараб биче, ххадуб гурони лълъикIаб бичугеян абураб жо). مېعېر بێچێلالدې خېر بێچې، خېر بێچێلالدې ڮاڝ بێچې (ښێن قاداراب بێچې، خادۇب ڬۇرۈنێ ڷێگاب بێچۇڬېيان ابۇراب جۈ) МегIер кIкIванищ, гIор кIкIванищ? (яшав гьабизе, гIадамазулгун хIал рекъезабизе гьедигIан бакIаб-захIматаб жоян абураб магIна). مېعېر ڴوانێۺ، عۈر ڴوانێۺ؟ (ياشاو هابێزې، عادامازۇلڬۇن حال رېقېزابێزې هېدێعان باگاب- زاحماتاب جۈيان ابۇراب ماعنا). МегIер мегIералде кколареб, гIадан гIадамассде кколев. مېعېر مېعېرالدې ڭۈلارېب، عادان عاداماصدې ڭۈلېو. МегIер мегIералде щун бугилан абуни, божа, гIадамасс ругьунаб гIамал тун бугилан абуни божуге. مېعېر مېعېرالدې ۺۇن بۇڬێلان ابۇنێ، بۈجا، عاداماص رۇهۇناب عامال تۇن بۇڬێلان ابۇنێ بۈجۇڬې. МегIер радал беге, гIор къаденахъе бахе. مېعېر رادال بېڬې، عۈر قادېناڅې باځې. МегIергун барщун гIанкIкI тIубаларо. مېعېرڬۇن بارۺۇن عانڴ طۇبالارۈ. Месед балагьизе арав бухъулаго хваравила. مېسېد بالاهێزې اراو بۇڅۇلاڬۈ ځواراوێلا. Месед хъванилан хъирмил багьа холаро. مېسېد څوانێلان څێرمێل باها ځۈلارۈ. Меседил кверазул багьа гьечIеб, гьел ричун росизе щоларел. مېسېدێل كوېرازۇل باها هېڃېب، هېل رێچۇن رۈسێزې ۺۈلارېل. Метер гьабулеб жоялде жакъа ургъе. مېتېر هابۇلېب جۈيالدې جاقا ئۇرغې. Метер гьабилилан хIалтIиги тоге, регIараб меххалълъ гьабилилан гIаданлъиги тоге. مېتېر هابێلێلان حالطێڬێ تۈڬې، Метер кунеб мохмохалдасса жакъа кунеб гьоэр лълъикIаб. مېتېر كۇنېب مۈځمۈځالداصا Метер къоялълъул хIисаб гьабичIев нахъа пашманлъула. مېتېر قۈياڷۇل حێساب هابێڃېو ناڅا فاشمانڸۇلا. Метер семиялдасса жакъа рагъи лълъикIаб. مېتېرالدې سېمێيالداصا جاقا راغێ ڷێگاب. Метерисса бохха цер. مېتېرێصا بۈخا ښېر. Минуталълъ нахъа ххутIарав сагIаталълъ ххадув гъоларев. مێنۇتاڷ ناڅا خۇطاراو ساعاتاڷ خادۇو غۈلارېو. Мискинлъиялълъе дару хIалтIийила, хIинкъиялълъе дару таваккалила. مێسكێنڸێيالدې دارۇ حالطێيێلا، حێنقێياڷې دارۇ تاواڭالێلا. МичIчI бекьаралълъуб — мичIчI, жух бекьаралълъуб — жух. مێڄ بېڨاراڷۇب - مێڄ، جۇځ بېڨاراڷۇب - جۇځ. МичIчIил кьолбода кьагIрил тIегь баларо. مێڄێل ڨۈلبۈدا ڨاعرێل طېه بالرۈ. Могьой гьали, гьанай кватIи. مۈهۈي هالێ، هاناي كواطێ. Мокъиде хъазги бахинабун, хIелкида къинлъеян абуге. مۈقێدې څازڬێ باځێنابۇن، حېلكێدا قێنڸېيان ابۇڬې. Мокъокъида чIор речIчIани, чIоролида зунула. مۈقۈقێدا ڃۈر رېڄانێ، ڃۈرۈلێدا زۇنۇلا. Мокърукь бетIер тункичIого, гIадамассда гIакълу щоларо. مۈقرۇڨ بېطېر ڃۈر تۇنكێڃۈڬۈ، عاداماصدا عاقلۇ ۺۈلارۈ. Мохмохида нах бахунге. مۈځمۈځێدا ناځ باځۇنڬې. Мохмохиде хьул лъун, хьолбодасса ватIалъуге. مۈځمۈځێدې ڮۇل ڸۇن، ڮۈلبۈداصا واطاڸۇڬې. Мохмохил маргьа бице, дада, мохмох кварал гIадин рукIине. مۈځمۈځێل مارها، دادا، مۈخمۈخ عادێن رۇگێنې. МоцIцI нилIехъан бугони, цIцIвабзазул ургъел кколаро. مۈڞ نێڶېڅان بۇڬۈنێ، ڞوابزازۇل ئۇرغېل ڭۈلارۈ. МочIолIан рагIи бугин, рагIал чIван вилълъа. مۈڃۈڶان راعێ بۇڬێن، راعال ڃوان وێڷا. Мугъ биччичIого хур биччуларо. مۇغ بێڿێڃۈڬۈ ځۇر بێڿۇلارۈ. Мугъ чIвазе къед бугони, зарул тирххи букIуна. مۇغ ڃوازې قېد بۇڬۈنێ، زارۇل تێرخێ بۇگۇنا. Мугъалълъ баччиялдасса чехьалълъ баччи лълъикIаб (квен). مۇغاڷ باڿێيالداصل چېڮاڷ باڿێ ڷێگاب (كوېن). Мугъзада чед букIаго, чехь бакъизе биччаге. مۇغزادا چېد بۇگاڬۈ، چېڮ باقێزې بێڿاڬې. МугIрул гIин цIцIодораб, гIалхул бер цIцIодораб. مۇعرۇل عێن ڞۈرۈراب، عالخۇل بېر ڞۈدۈراب. МугIрул каву гIатIидаб. مۇعرۇل كاوۇ عاطێداب. МугIрул рукъги, рукъалълъул хIубиги гьабуге (Буртинаги чIчIужуги). مۇعرۇل رۇقڬێ، رۇقاڷۇل حۇبێڬێ هابۇڬې (بۇرتێناڬێ ڄۇجۇڬێ). Мун гъалбацI ватани, гIадамал гIанкIкIал гуро. مۇن غالباڝ واتانێ، عادامال عانڴال ڬۇرۈ. Мун квазавурав чи — мун вокьулев чи, мун гьекъезавурав — мун риххарав чи. مۇن كوانازاوۇراو چێ - مۇن وۈڨۇلېو چێ، مۇن هېقېزاوۇراو چێ - مۇن رێخاراو چێ. Мун кида биххилебан гьикъанила къадада. ХIарщуда гьикъеян жаваб кьунила къадацца. مۇن كێدا بێخێلېبان هێقانێلا قاداد. حارۺۇدا هێقېيان جاواب ڨۇنێلا قاداڛا. Мун кида холебан гьикъараб меххалълъ, нахуда гьикъеян абунила къородиссессул лакаялълъ. مۇن كێداځۈلېبان هێقاراب مېخاڷ، ناځۇدا هێقېيان ابۇنێلا قۈرۈدێصېصۇل لاكاياڷ. Мун лълъикIабилан абуни, хIамикIертги боххулебила. مۇن ڷێگابێلان ابۇنێ، حامێگېرطڬێ بۈخۇلېبێلا. Мун цIцIализе иналде, дун цIцIалун вуссун вукIана. مۇن ڞالێزې ئێنالدې، دۇن ڞالۇن وۇصۇن وۇگانا. Мунги хан, дунги хан, чуязе ххер лълъицца балеб? مۇنڬێ ځان، دۇنڬێ ځان چۇيازې خېر ڷێڛا بالېب. Мунго дудаго лъачIого чияда гIайиб чIваге. مۇنڬۈ دۇداڬۈ ڸاڃۈڬۈ چێيادا عايێب ڃواڬې. Мунго дуццаго веццуге, ххалкъалда веццизаве. مۇنڬۈ دۇڛاڬۈ وېڛۇڬې، خالقالدا وېڛێزاوې. Мунго цIакъавилан ккун, чи хIакъир гьавуге. مۇنڬۈ ڝاقاوێلان ڭۇن، چێ حاقێر هاوۇڬې. Мунилан холев дун, хабалълъе дун восагиян мун. مۇنێلان ځۈلېو دۇن، ځاباڷې دۇن وۈساڬێيان. Мун лълъил гьакида рекIаниги, кечI гъоссул бакъаналда ахIе. مۇن ڷێل هاكێدا رېگانێڬێ، كېڃ غۈصۇل باقانالدا احې. Мунищ наиб? Дунищ наиб? مۇنێۺ نائێب؟ دۇنێۺ نائێب؟ МутагIиллъун вугев васассда битIараб гьумер бихьуге. مۇتاعێلڸۇن وۇڬېو واساصدا بێطاراب هۇمېر بێڮۇڬې. Мухь гуреб жо кьун, вехь гурев чи тоге (вехь те, мухь кьун те). مۇڮ ڬۇرېب جۈ ڨۇن، وېڮ ڬۇرېو چێ تۈڬې (وېڮ تې، مۇڮ ڨۇن تې) МухIама хIалтIун, ХIажицца кIутIун. مۇحاما حالطۇن، حاجێڛا گۇطۇن. Нагагь лъаларилан лъабго хьит гьабурабила. ناڬاه ڸالارێلان ڸابڬۈ ڮێت هابۇرابێلا. Наги тIутIги цадахъ хIалтIуларо. ناڬێ طۇطڬێ ښاداڅ حالطۇلارۈ. Наги тIутIги цо тIалинир хIалтIиларо. ناڬێ طۇطڬێ ښۈ طالێنێر حالطێلارۈ. НагIадалаялълъул бетIер чIахъаги. ناعادالاياڷۇل بېطېر ڃاڅاڬێ. Наккдалълъ бахчун варани тIубаларо. ناڭداڷ باځچۇن وارانێ طۇبالارۈ. Наку щвараб меххалълъ щибго кьурдула. ناكۇ ۺواراب مېخاڷ ۺێبڬۈ ڨۇردۇلا. Налъи бецIиялълъ берцин гьабула, гIадан битIараб бициналълъ берцин гьавула. ناڸێ بېڝێياڷ بېرښێن هابۇلا، عادان بێطاراب بێݭێناڷ بېرښێن هاوۇلا. Нассибалдасса ратIалъиларо, гIажалалдасса хвассарлъиларо. ناصێبالداصا راطاڸێلارۈ، عاجالالداصا ځواصارڸێلارۈ. Нах гIемерлъун карщ холаро. ناځ عېمېرڸۇن كارۺ ځۈلارۈ. Нах тIад ккола, тIухьи гъоркь ккола. ناځ طاد ڭۈلا، طۇڮێ غۈرڨ ڭۈلا. Нухда букIараб гьой чуруде ккани, чури хIехьолебила, чуруда букIараб нахде ккани, нах хIехьоларебила. نۇځدا بۇگاراب هۈي چۇرۇدې ڭانێ، چۇرێ حېڮۈلېبێلا، چۇرۇدا بۇگاراب ناځدې ڭانێ، ناځ حېڮۈلارېبێلا. Нахда чIчIечIеб гъуд родода чIчIолеб. ناځدا ڄېڃېب غۇد رۈدۈدا ڄۈلېب. Нахъ буссун дудаго речIчIулеб чIор реххуге. ناڅ بۇصۇن دۇداڬۈ رېڄۇلېب ڃۈر رېخۇڬې. Нахъа бугеб куйдасса кодоб бугеб гIечго лълъикI. ناڅا بۇڬېب كۇيداصا كۈدۈب عېڃڬۈ ڷێگ. Нахъа гъезегIан тунила къоркъода рачIчI гъечIого ххутIараб. ناڅا غېزېعان تۇنێلا قۈرقۈدا راڄ غېڃۈڬۈ خۇطاراب. Нахъассан чухъа ккурассул чухъил квенчIел дуццаги ккве. ناڅاصان چۇڅا ڭۇراصۇل چۇڅێل كوېنڃېل دۇڛاڬێ ڭوې. Нахъе валагьун гьури биччай, ццеве валагьун гьорчо биччай. ناڅې والاهۇن هۇرێ بێڿاي، ڛېوې والاهۇن هۈرچۈ بێڿاي. Нахъе валагьун кIалъай, ццеве валагьун вилълъа. ناڅې والاهۇن گاڸاي، ڛېوې والاهۇن وێڷا. Нахъе лъураб жо лъималазегIаги батулеб. ناڅې ڸۇراب جۈ ڸێمالازېعاڬێ باتۇلېب. Нахъе тараб квен катицца уна. ناڅې تاراب كوېن كاتێڛا ئۇنا. Нахъе тараб порччое гьобол лълъикIав вачIуна. ناڅې تاراب فۈرڿۈيې هۈبۈل ڷێگاو واڃۇنا. Нахъеги бицани, рузманалълъе гIела (цого жо такрар гьабиялде). ناڅېڬێ بێښانێ، رۇزماناڷې عېلا (ښۈڬۈ جۈ تاكرار هابێيالدې). НацIцIие квешезе цIцIаха бухIуге. ناڞێې كوېشېزې ڞاځا بۇحۇڬې. Наял рагъила — гьоцIцIо тIагIина. نايال راغێلا - هۈڞۈ طاعێنا. НекIссияб сон гуро, сонссияб къо гуро. نېگصێياب سۈن ڬۇرۈ، سۈنصێياب قۈ ڬۇرۈ. НекIссияб сонги букIунареб, сонссияб къоги букIунареб. نېگصێياب سۈنڬێ بۇگۇنارېب، سۈنصێياب قۈڬێ بۇگۇنارېب. НилI кьижаниги, мегъ кьижулареб. نێڶ ڨێجانێڬێ، مېغ ڨێجۇلارېب. НилIго нилIехъангойилан абун буго гIатIаххинкIаз. نێڶڬۈ نێڶېڅانڬۈيێلان ابۇن بۇڬۈ عاطاخێنگاز. НилIедасса бечедаб бакIалдассан ригьин гьабизегIан, гьорода бадире рилълъин лълъикIаб. نێڶېداصا بېچېداب باگالداصان رێهێن هابێزېعان، هۈرۈدا بادێرې رێڷێن ڷێگاب. НилIерго рагIиян абун буго цIцIаргьабаз. نێڶېرڬۈ راعێيان ابۇن بۇۈ ڞارهاباز. НилIер къвачIицца кколареб чияр цIцIалкIицца кколаро. نێڶېر قواڃێڛا ڭۈلارېب چێيار ڞالگێڛا ڭۈلارۈ. НилIер чияда, чияр нилIеда. نێڶېر چێيادا، چێيار نێڶېدا. НилIерго хьитинибе ккечIеб цIаялълъ хIетIе бухIуларо. نێڶېرڬۈ ڮێتێنێبې ڭېڃېب ڝاياڷ حېطې بۇحۇلارۈ. НилIер цабзаз кквечIеб чияр кIутIбуз кколаро. نێڶېر ښابزاز ڭوېڃېب چێيار گۇطبۇز ڭۈلارۈ. НилIер чехь унтун букIин чияда лъалареб. نێڶېر چېڮ ئۇنتۇن بۇگێن چێيادا ڸالارېب. НилIер чехьги чияр тIеххги бугилан чохьол чIоло чучуге. نێڶېر چېڮڬێ چێيار طېخڬێ بۇڬێلان چۈڮۈل ڃۈلۈ چۇچۇڬې. НилIерабго чинква (чинкир), чияраб курак. نێڶېرابڬۈ چێنكوا (چێنكێر)، چێياراب كۇراك. НилIерго лъарал гьаракь бугони, чияр гIоралълъул хъуй рагIуларо. نێڶېرڬۈ ڸارال هاراڨ بۇڬۈنێ، چێيار عۈراڷۇل څۇي راعۇلارۈ. НилIерго хIал нилIедаго лъала. نێڶېرڬۈ حال نێڶېداڬۈ ڸالا. НилIецца квараб чияр, чияцца квараб нилIер. نێڷېڛا كواراب چێيار، چێياڛا كواراب نێڶېر. НилIеццаго абураб бокьулеб, чияцца абураб бокьулареб. (Нису тIамун тIехх кванан рукIин лълъикI, тIад вугев чияссе наку чIвазегIан) نێڶېڛا ابۇراب بۈڨۇلېب، چێياڛا ابۇراب بۈڨۇلارېب. (نێسۇ طامۇن طېخ كوانان رۇگێن ڷێگ، طاد وۇڬېو چێياصې ناكۇ ڃوازېعان). НилIеццаго гьабичIеб нилIее батуларо. نێڶېڛاڬۈ هابێڃېب نێڶېيې باتۇلارۈ. НилIецца цIцIали лъабго къоялълъ тани, цIцIалиялълъ нилI лъабго моцIцIалълъ тола. نێڶېڛا ڞالێ ڸابڬۈ قۈياڷ تانێ، ڞالێياڷ نێڶ ڸابڬۈ مۈڞاڷ تۈلا. Нич гьечIелълъуб яхI гьечIеб. نێچ هېڃېڷۇب ياح هېڃېب. Носоцца гуреб къотIулеб, квералълъин. نۈسۈڛا ڬۇرېب قۈطۇلېب، كوېراڷێن. Нохъо тун, нохъо бацIцIалъиларо, нохъо чороклъулеб гIамал течIони. نۈڅۈ تۇن، نۈڅۈ باڞاڸێلارۈ، نۈڅۈ چۈرۈكڸۇلېب عامال تېڃۈنێ. НугI гьечIеб жо — гьересси. نۇع هېڃېب جۈ - هېرېصێ. Нусалда бичIчIизе ясалда абулеб. نۇسالدا بێڄێزې ياسالدا ابۇلېب. Нусго томеналълъул багьаябги букIуна гьересси. نۇسڬۈ تۈمېناڷۇل باهايابڬێ بۇگۇنا هېرېصێ. Нух бекьуге, хур бекье. نۇځ بېڨۇڬې، ځۇر بېڨې. Нух гьечIеб кьуру букIунареб, кьо гьечIеб гIор букIунареб. نۇځ هېڃېب ڨۇرۇ بۇگۇنارېب، ڨۈ هېڃېب عۈر بۇگۇنارېب. Нух къваридав чи — хьитал къарав чи. نۇځ قوارێداو چێ - ڮێتال قاراو چێ. Нух лълъикIабани, нухда ххер бижилаан. نۇځ ڷێگابانێ، نۇځدا خېر بێجێلائان. Нух цо гьабе, роцен кIиго гьабе. نۇځ ښۈ هابې، رۈښېن گێڬۈ هابې. Нухда иналде гьалмагъ валагье. نۇځدا ئێنالدې هالماغ والاهې. Нухда унаго, радал ххеххго вахъа, бакъанида ххеххго рещтIа. نۇځدا ئۇناڬۈ، رادال خېخڬۈ واڅا، باقانێدا خېخڬۈ رېۺطا. Нухда лълъин, лълъеда гьобо. نۇځدا ڷێن، ڷېدا هۈبۈ. Нухлул ххалалъиялде валагьуге, чIчIолеб бакIалде валагье. نۇځلۇل خالاڸێيالدې والاهۇڬې، ڄۈلېب باگالدې والاهې. Нухъа бахъаралълъуб хъвек рещтIуна. نۇڅا باڅاراڷۇب څوېك رېۺطۇنا. НуцIцIа гъезегIан гъелдареч, хур бачIинегIан пурчIина. نۇڞا غېزېعان غېلدارېچ، ځۇر باڃێنېعان فۇرڃێنا. НуцIцIил кIалтIаго — хIеж, хIобокьго — алжан (лълъадилъун ячинессей яс мадугьалихъго ятараб меххалълъ). نۇڞێل گالطا - حېج، حۈبۈڨڬۈ - الجان (ڷادێڸۇن ياچێنېصېي ياس مادۇهالێڅڬۈ ياتارب مېخاڷ).

Авар кицаби ва абиял ГIУРУСАЛЪЛЪУЛ ГIЕЛМАБАЗУЛ ИДАРА ДАГЪИСТАНАЛЪЛЪУЛ ГIЕЛМИЯБ БАКI «ХIУРМАТАЛЪЛЪУЛ ГIАЛАМАТ» ШАПАКЪАТ БОСАРАБ ЦIЦIАДАССА ХIАМЗАТИЛ ЦIЦIАРАЛДА БУГЕБ МАЦIЦIАЗУЛ, АДАБИЯТАЛЪЛЪУЛ ВА МАХЩЕЛАЛЪЛЪУЛ МАЛЪЛЪУ. Авар кицаби ва абиял Данде гьаруна ГIалиханазул Зайирбекиццаги, ГIалиханазул СагIидиццаги. МахIачхъала – 2007 Ххалкъалълъул гIакъиллъи лъазе бокьани, гьелълъул кицабазухъ ралагьейила ЦЦЕБЕРАГIИ Кицаби, абиял ххалкъияб кIалзул гьунаралълъул цIакъго некIссияб абулеб къагIида ккола. Гьел лъалел рукIун руго дунялалълъул гIемериссел ххалкъазда. НилIер заманалде щвелалдего рукIарал ццерегоссел миссираздаги, элиназдаги, румаздаги лъалел рукIун руго кицаби. ГIурусазул некIссияб хъвай-хъвагIай «Заманалълъулал соназул къиссаялдаги» дандчIвала кицаби. ГIалимзабаз рикIкIунеб буго тIоццерессел кицабазул рижи ццебе заманалда гIадамассул, жамагIаталълъул пикруялда кинал рукIаниги хъвачIел малълъа-хъваял, къагIидаби, гIадатал, къанунал щула гьаризе, кIочон течIого рукIине букIараб хIажалъиялда бухьараб бугилан. Абулаанила - «КIочон тоге кьоги дореххун рахине кколеблъиги». Гьелълъул магIна - нухда рахъунаго, ццадахъ гIарац босизе кIочон тогейила (дореххун рахунеб бакIалда кьодассан аралълъухъ магъало кьезе кколеб букIун буго). Кида, кинаб заманаялда гIадамаз гIумру гьабулеб букIун батаниги, рижун рачIунел руго цадахъ гIумру гьабиялълъул къагIидаби, жамагIаталда, чияссда ххурххарал къанунал. Ракьалда кигIан батIиял ххалкъал ратаниги, жидеего ххассаб кинаб гIумруялълъул хIалбихьи гьезул батаниги, гьезул кицаби-абиязул гъорлIе раккун ххал гьабуни, нилIеда бихьула хъвалеб рахъалълъги, гIуцIцIиялълъулIги, магIна-хIассилалълъулIги гьезул гIажаибаб релълъен букIин. Гьеб гьедигIан тамашалъи гьабизе ккараб жоги гуро. Гьеб гьедин букIине кколеб батила, щайгурелълъул киналго ххалкъазул рукIуна релълъарал ургъелалги, ццере чIчIарал масъалабиги, тIалабалги, тIадал жалги, рукIа-рахъиналълъул къагIидабиги, гIумру гьабизе кколеб куцги… Кинабго лълъикI ккараб, битIун ккараб, берцин бихьараб ххадуссел гIелазе тезе, гьез босизе бокьараб лълъикIаб щинаб цIунизе ццере рукIараз жигарги бахъун батула. НекIссиял хъвавулал хъвай-хъвагIаязда ратула гIадамаз гIумру гьабулеб букIараб куцалълъул, гьезда тIадаллъун гьарун рукIарал хьвада- чIвадиялълъул къагIидабазул, гьезул пикруялда, хъанчаздаго чIчIезарурал ва тIадаллъун гьарурал тIалабазул хIакъалълъулI. НекIссияб Гьиндалълъул «Махабхарата» хъвай-хъвагIаялда (нилIер заманалде щвелалде V гIасруялълъ ццебе букIараб) нилIеда батула гьадинаб кици - «Цогидазул ссурун бихьараб дуццаго чияе гьабуге» . Гьездаго релълъарал гIакъилал рагIаби некIссиял румазул адабияталдаги ратула - «Чияр ссурун бихьаралдасса мунго цIуне» (НекIссияб Румалълъул хъвадарухъан Катон). Хьвада-чIвадиялълъе, рукIа-рахъиналълъе рихьизарурал ххассал къагIидаби рукIун руго Дагъистаналълъул магIарулазеги. 17-леб гIассруялда гIуцIцIун букIун буго «Аваразул хан ГIумаханассул къанунал (дандерачин)». Гьединабго къануназул букIун буго Ххайдакъалълъул уцуми Рустамханассулги. Гьенисса цо-цо гIакъилал рагIаби - «КIал данде бачани, бетIер цIунизе бегьула» , «ЛълъикIасс квешассе тарбия кьезе ккола» , «БетIер бугони, боцIцIи щола» . РакIкIалде щвезабизе бегьила тариххияб кагъат «Гьидерил гIадаталги». Щал жалхха кколел кицаби, абиял? ГIемериссел кицабазда, абиязда тIад хIалтIулел гIалимзабаз гьеб бигьаяб суаллъун рикIкIунеб гьечIо. жегиги чIванкъотIун чIчIезабун гьечIила гьеб жоялда гьоркьоре щал жал рачинелали. кицабиги абиялги кколила гIадатиял гурел, жидер гIемерал рахъал, ххасслъаби ругел гIуцIцIаби. Цо рахъалълъ росани, кицабиги абиялги кколила абулел куцазда ссверелазда релълъарал рахъалги ругел щулиял, риххуларел дандраял. Цоги рахъалълъ росани – гьел ругила жидецца кинаб бугониги пикру бихьизабулел (бичIчIизабулел) абулел къагIидаби. Лъабабилеб рахъ – гьел кколила баянго, камилго, гIужилго хIакъикъаталълъул хIужаби гIам гьабулел адабияталълъул цIакъ гьитIинал асарал. Абизе бегьула кицаби-абиял зодор цIцIвабигIанги гIемерал ругилан. Гьел цоги кIигоги чияссда ракIарун хIал кIолел жал гуро. Къадаралълъул гIемерлъиялдаго цадахъ гьезие ххассиятаб буго куцазул гIемерлъиги, рагIабазул къадаралда, жумлабазул гIуцIцIиялда, гьезул битIунхъваял ва бухьеналълъулал тайпабазда ва гь.ц. бан кицабиги абиялги цIакъ батIи-батIиял куцазул дандчIвала. Гьелдаго цадахъ гьезие киназего ххассиятаб цо рахъги буго – цо ккураб куцалда рукIин, хисулареб битIунхъвай букIин, гьел риххизе бегьуларел рагIабазул дандраяллъун рукIин. Гьел кIалзулаб ва хъвавулаб каламалда хисизаричIого хIалтIизарула. ГIумруялълъ гIурус мацIцI лъазабулаго, ххалкъиял кицабиги абиялги ракIарулаго, гьезул низам гьабулаго, ххалкъалда гьоркьор гьел тIиритIизарулаго арав гIалимчи В.И.Далицца кициялълъе ва абиялълъе гьадинал баянал кьолев вуго - «Кици ккола киназдаго бичIчIараб, киназго къабул гьабураб, ишалде буссараб, гьелда бухьараб, аххиралде щвезабичIого абураб калам, аби ккола гIадатияб гуреб куцалълъ абураб ссипатияб ссверел бугеб калам, хъвалссараб магIнаги бугеб кIалъай, аби – гьеб ккола кициялълъул цо бащдаб рахъ, рагьун абичIеб, бичIчIизелъун абураб калам». Кицабаздаги, абияздаги тIад хIалтIулев Ю.Г. Куругловасс кициялълъе ва абиялълъе кьолел руго гьадинал баянал - «Кици – гьеб ккола шигIрияб, каламалда гIемер хIалтIизабулеб, хисулареб, къокъаб, гIемериссеб меххалълъ ссипатияб, гIемер магIнаялълъулаб, хъвалссараб магIнаги бугеб, битIунхъваялълъул рахъалълъ тIубараб жумлалъунги кколеб, рагIулеб куц бугеб, ххалкъалълъул жамгIиябгун тариххияб хIалбихьиялълъул гIамаб хIассилги гьабулеб, жиндассан мисал, дарс босизе бегьулеб гIакъилаб калам. Аби – гьеб ккола шигIрияб, каламалда гIемер хIалтIизабулеб, хисулареб, къокъаб, гIемериссеб меххалълъ ссипатияб, цо-цо гIемер магIнаялълъулаб, каламалда жумлаялълъул бутIа гIадинги букIунеб, гьоркьо-гьоркьоб абулеб куцги, мисал, дарс кьолеб ххассиятги бугеб, ххалкъалълъул жамгIиябгун тариххияб хIалбихьиялълъул гIамаб хIассилги гьабулареб, хъвалссараб магIнаги бугеб каламалълъул ссверел». Кицабазда тIад хIалтIулел гIалимзабаз Ю.Г.Куругловасс кициялълъе, абиялълъе кьурал баянал рикIкIунел руго бищунго ричIчIулел, гьезул киналго рахъал рихьизарурал, чIванкъотIараллъун. Цогидаз кицабазе ххассияталлъун рихьизарурал гIаламатазда тIаде гьесс журан руго кицабазул хъвалел рахъалги, шигIрияб ххассият, ссипатияб рахъ, рагIулеб куц, битIунхъваялълъул рахъалълъ тIубараб букIин. Кицабаздаги, абияздаги тIад хIалтIулев гIалимчи П.И.Аникиницца кициялълъе кьун буго гьадинаб баян - «Кици ккола каламалда хIалтIизабулеб, жинцца гIассрабаз ххалкъалълъ гьарурал жамгIиялгун тариххиял хIалбихьиязулги бицунеб, рагIулеб куцалълъул ххассиятги, бугеб малълъа-хъваялълъулаб магIнаялълъул къокъго абураб пикру» . Цо-цо кици-абиязул гIалимзабаз П.И.Аникиницца кициялълъе кьураб баян бищунго къокъаблъун ва бичIчIулеблъун рикIкIунеб буго. ГIумру кицаби ракIарулаго арав, «цо лълъикIаб кициялълъухъ чу кьезе хIадурав, гьелдассаги цIакъалълъулI кьолода нахъа меседил цIурал ххулжалги рараб чу кьезе хIадурав» ГIалиханасул Зайирбегицца гьадин хъван буго абиязул хIакъалълъулI - «Аби ккола калам берцин гьабулеб гIакъилаб ссипатияб дандекквеялълъулаб ссверел, ахIвал-хIал, шартI рагьун абичIеб, бицинчIеб, бичIчIизе къассдалда гьабураб калам. Абиялда бихьизабун букIуна лIугьа-бахъин, чIчIезабун букIуна хIужа, амма гьелълъул хIассил букIунаро. Абиялълъул магIна бичIчIула, чи вихьун, бакI бихьун хIалтIизабураб, цо чIванкъотIараб ахIвал-хIалалде ккараб меххалълъ. Кициялълъе гьеб кинабго хIажалъуларо, щайгурелълъул гьелда жаниб букIуна гIилаги хIассилги. Данде ккве - «ГIебеде битIараб тIил гIадин» (аби) – «ГIакъил мекъсса ккани, гIемерал мекъсса ккола» (кици). Абиязул бухьен батула гIумруялда ккарал хIакъикъиял лIугьа-бахъиназулгун, бихьизабун батула иш ккараб бакI, гьезул кумекалдалъун бичIчIула, мухIкан гьабула абиялълъул магIнаги - ТIелекье ГIалибулат гIадин, ГIашилтIа Манташ гIадин, Къурбандил МухIумицца Катида неха .... гIадин ва гь.ц. Цо-цо кицабазда, абиязда тIад хIалтIулел гIалимзабаз гьел цого жал гIадин къабул гьарула. Гьеб кIиябго рагIи мацIцIалълъул, шигIруялълъул цого ххассият бихьизабулел релълъараллъун рикIкIуна. Кицабаздаги абияздаги гьоркьоб гIурхъи чIвалаго, хIисабалде росизе ккола, тIоццебе, цогидал ххалкъиял асараздасса гьел ратIа рахъулел гьезие ххассиятал рахъал, кIиабизе, кицабиги абиялги гIагар гьарулел гIаламатал, лъабабизе, гьел шартIазде балагьун, цоцаздасса ратIа гьарулел гIаламатал. Кицабазулги абиязулги гIаммал рахъаллъун рикIкIине бегьула – 1) къокълъи, 2) хисунгутIи, цIидассан ццере чIчIезаризе бажари, 3) мацIцIалълъулгун бухьен, 4) рагIул махщелалде гьоркьоре ин, 5) гIатIидго, гIемераз хIалтIизари. Гьел руго кицабазулги абиязулги берда рихьулел, ричIчIулел гIаммал ххассиятал. Цадахъ гьезде абизе бегьила шигIриял, гIемераз каламалълъулI хIалтIизарулел, хисуларел (щулиял), гIакъилал, къокъал ссипатиял ссверелалилан. Абиязде данде ккун, кицаби рикIкIуна жидер хъвалссараб магIнаги, гьелдаго цадахъ гIемерал магIнабиги ругеллъун. Амма кицабазда гьоркьор гIемерал руго жидер, битIараб магIна гурони, хъвалссараб магIна гьечIелги. Гьединго абиялги рукIине бегьула хъвалссараб магIна бугел. Цо-цо кици-абиязул гIалимзабаз кициялдаги абиялдаги гьоркьоб бугеб асслияб батIалъилъун рикIкIуна гьезул битIунхъваялълъул гIуцIцIиялълъул ххасслъи, кици кколила тIубараб (лIугIараб) жумла, аби кколила – гьелълъул бутIа. ГIелмияб адабияталда кицабазе ххассиятаблъун рикIкIунеб буго кIиго бутIаялдассан гIуцIцIун рукIин, абиязе ххассиятаблъун рикIкIунеб буго цо бутIаялдассан гIуцIцIун рукIин ва бутIабазде рикьизе бегьунгутIи. ХIакъикъаталдаги, гIемериссел кицаби кIиго бутIаялдассан гIуцIцIун рукIуна. ДандчIвала цо бутIаялдассан гIуцIцIаралги. «Ханасс гIанкIуялълъе гIакълу кьолареб». Кицаби рукIине бегьула 3-4 бутIаялдассан гIуцIцIаралги. ГIадамазул гIакълуялълъе, бичIчIиялълъе кицабаз ххеххго асар гьабизе ккола, гьединлъидал гьезулI хIалтIизарун рукIуна цIакъ батIи-батIиял хъвалел куцал, къагIидаби. ТIоццебе ракIкIалде ккола кициялда цо кинабалго чIванкъотIи гьечIеб, хIакъикъаталдасса тIураб жоялълъул бицунеб бугилан. Пикру гьабураб мехалълъ бичIчIула кигIан берцинго, гъваридго, бичIчIуледухъ, бихьуледухъ гьениб гIадамазул ххассиятги, рукIа-рахъинги, цогидабги кьун бугебали. Кицабазда рес, нух батун буго кигIан жуба-гъубарабги, бичIчIиларилан ккарабги чIванкъотIарал, берда ццере чIчIолел ссипатаздалъун, дандекквеяздалъун якъинго рихьизаризе. Гьеле гьелълъие гIолойин кицабазда, абиязда дандекквеял гIатIидго хIалтIизарун рукIунел. Кицабазда, абиязда гIемер хIалтIизарулел хъвалел къагIидаби ккола абулел куцал. Бищунго кицабазе, абиязе ххассиятал хъвалел къагIидабилъун рикIкIуна хъвалссараб магIна, бахчараб магIна, дандекквеял. Гьеб кинабгоги хIисабалде босун, киналго кицабиги абиялги рикьун руго лъабго тайпаялде: 1) жиделI бахчараб магIна, хъвалсараб магIна гьечIел, «Ххалкъалълъе инжитлъун чIаго вукIиналдасса ЛълъикIаб цIцIаргун хвей лълъикIаб». 2) жиделI бахчараб, хъвалссараб магIна бугел, «ТIанчIчIи ругеб гъадие гъоссол бутIа щолареб». 3) жал битIараб ва хъвалссараб магIнаялда хIалтIизаризе бегьулел, «Хъабчида рекъараб рукъи камулареб». Кициялълъ гьабулеб асар цIцIикIкIинабиялълъул мурадалда кицабазулI рукIуна гIорхъолъа ун, кIодо гьабун бихьизабиял. Гьезул кумекалдалъун ццере чIчIезарула божизе захIматал, рукIине бегьуларел гIадал, цIакъго кIодо гьарурал суратал, «ТалихI бугессул бихьинхIамаги къинлъулеб», «Воре, жиндие нух тейилан абурабила гъотIол гIаркьалабазда гьоркьоссан боржун унеб кIкIараялълъ». Цо-цо кици-абиязул гIалимзабаз хъвалеб буго, кицабазул бутIабазул бащалъи букIиналълъе гIоло, рагIулеб куцалълъе гIоло кумекрагIаби гьоркьор риччан рукIунилан. БитIараб буго, амма цо-цо меххалълъ, гьел гьоркьор риччани, кициялълъул берцинлъи хола, «Чан бечеха бугеб бичассул рохьдолI», «Воре, дуцца дурго кIалдиб кIигIаркьелаб мацIцI хьихьуге», Гьоркьор риччазе бегьула, кумекрагIаби гурелги, жалго жидедаго чIчIарал каламалълъул бутIабиги, гьелълъ кициялълъе берцинлъиги кьолеб бугони, магIнаги мукъссанлъулеб гьечIони, рагIулеб куц холеб гьечIони. Бицен абула цояз цоязухъе кьолаго, бачIараб гIумруялълъул лIугьа-бахъиназул, тIабигIаталълъул хиса-басиязул, чIорогоял ххиялазул хIакъалълъулI ххалкъалълъ жидедаго гьоркьоб бицунеб батараб жоялде. Масала, бицен батана ххунздерил ханасс Гьидалълъа Ххучбар вухIиялълъул, мугIрузул ГIалицца жиндирго йокьулей чIчIужу чIваялълъул. НекIо гIадамал гIурхъи тун чIахIиял рукIиналълъул, ГIужан абулев зодове гIунтIулев гIорал хIанчIулев чи вукIаравила, ролълъул мугь гIанкIудал хоногIан букIарабила Марямие ГIиса авараг ГIакару магIарда гьавуравила. Кицабазул шигIрияб рахъ ХIамзатил Расулицца абулаан «кицаби шигIруялълъул тIогь кколилан». 1973 соналълъ бахъараб З.ГIалиханазуласс данде гьабураб «Авар кицаби ва абиял» тIехьалълъе ццеберагIиялда ГIабасил МухIамадицца хъван буго - «…нилIеда рихьула жакъассеб шигIруялълъул тIокIлъабиги, ххадурги шигIриял сухъмахъал гIемерлъиялълъе ресал ратизе къанунал кицабазулI рукIинги. Гьелдалъун абизе бачIуна кицаби ругин нилIер анкь умумузулго шигIру хIисабалда ругел асарал, кицаби кколин нилIер бищунго некIссияб шигIру». Цогидал ххалкъазул кицаби данде гьаруразги хъвалеб буго кицаби-абиязул шигIруялълъул ххасияталълъул хIакъалълъулI. Ю.Г.Куругловасс кициялълъул баяналда бищун ццебе бихьизабулеб буго «кици кколила шигIрияб гIакъилаб калам». «Щибаб ххалкъ ххалкълъун букIиналълъул гIаламатлъунги ххалкъалълъул бищун кIудияб къуватлъунги мацIцI кколеб батани, мацIцIалълъул бищунго ххирияб ххазиналъун – абиялълъул махщелалалълъул тIегьлъун кицаби кколеблъи нилIеда лъалареб жо гуро. Ххазиналъун ккечIого кин рукIинел кицаби, гьезулI нилIеда, нилIер ххалкъалълъул кIалзулаб пасихIлъиги мацIцIалълъул гугьарги гуребги, нилIер умумузул рукIа-рахъинги, гьезул магIишатияб рахъалълъ букIараб лъай-махщелги, бахIарчилъиялдеги хIалихьалъиялдеги бугеб бербалагьиги, гьезул гIумру бичIчIиги, ххалкъалъул тариххцин батулелълъул, бокьараб гIелмуялълъул цIехх-рехх гьабулессеги хъаба цIезе унеб иццул бетIерлъунги тIагIин гьечIеб гъуйлъунги кицаби ругелълъул. Гьеб кIудияб ххазинаялълъул инсанассе тарбия кьеялълъулI гьитIинаб кIвар букIине рес гьечIо». Ххалкъияб шигIруялълъул батIи-батIиял асаразда гьоркьоб кицабазги абиязги ххассаб бакI ккола, гьел гIадамаз хIалтIизарула щибаб къойилаб кIалзулаб каламалда, кицабиги абиялги ккола каламалълъул тIей гьечIел бутIабилъун. Гьезул кIалзулаб, каламияб ххассият букIиналълъе гIила ккола щивав чиясс, щибниги бицунаго, жиндирго пикру пасихIго, берцинго, рекIкIелIе бортуледухъ, гIенеккаразул кIвар кколедухъ кьезе жигар бахъулелълъул. Кицабиги, абиялги, гIужилал рагIабиги гъорлI гьечIеб каламалълъ гIенеккаразе кIудияб асар гьабуларо. Кицабазул мацIцI букIуна къокъаб, бичIчIулеб, ххеххго пикруялълъ къабул гьабулеб, ракIкIалда чIчIолеб, цо хIарпги хIажатаб гуреб жо жиндилI гьечIеб. Гьединлъидал батила гьезул хIакъалълъулI гьадинаб абиги бугеб - «РагIабазе къваридаб, пикруялълъе гIатIидаб» , гьадинаб бицанкIоги бугеб - «Жибго гьитIин, магIна кIодо» . Кицаби гьезул магIнаялълъ, гьезулI бугеб цIубаялълъ, гIакъиллъиялълъ, пасихIлъиялълъ гурелги, гьезул гьаркьилаб рахъалълъги берцин гьарула, кицабазул гьаркьилаб берцинлъиялълъ, гьаркьазул рекъонккеялълъ гьел ракIкIалда чIчIола. П. Буслаевасс хъвалеб буго - «Кицаби гIуцIцIула гьаркьазулги пикрабазулги цадахъаб къуваталълъ». ГIемериссел авар кицабазе ххассиятаб буго мухъазда жаниб гьаркьилаб рекъей - «Багъарараб хIатIида хIарщ рекIунеб» , «Гулгун хурибе инаро, хума чIарадиларо» , «ХIамалъун гьагIулареб, гьойлъун хIапдолареб» . Цо-цо кицабазулI рекъезаби букIуна - «Анищазул хур бекьана – бижичIо, Ххиялазул чу рекIана – билълъинчIо» . ГьаркьилI рекъечIеб, рекъей гьечIеб, чваххи гьечIеб «кици» рагIани яги батани, гьебсагIатго бичIчIула, кигIан берцинаб, гIакъилаб пикру гьениб бугониги, гьеб махщел гьечIев чиясс тIамулеб букIин, ялъуни гьелълъул жеги кици лIугьун гьечIолъи. Кицилъун лIугьуна, гIемераз кIалдибе босун цоцахъе кьолаго, цоясс цогияссдасса пасихIго абулаго, ххалатаб заманаялълъ берцин, къокъ гьабун къачIалаго, тIокIаб тIад кIалъазе бакI гьечIеб кочIолаб мухъалълъул даражаялде щвараб меххалълъ. Кицабазул берцинлъиялълъ битIахъе пана гьарула. Жалго гIадатал, магIна кIудиял гьезул гIуцIцIиялълъ, мацIцIалълъул кутакалълъ гIажаиблъизарула. Щибаб рагIи жиндир бакIалда букIуна, цониги хIажалъи гьечIеб рагIи букIунаро, рагIабазул дандраяз цIиял ссверелал, гIажаибал ссипатал, пикраби лIугьинарун рукIуна. МацIцIалълъул берцинлъиялълъул, пасихIлъиялълъул рахъалълъ кицаби цIакъго тIокIал, цIакъго гьайбатал руго. КочIолI ялъуни бокьараб адабияталълъул асаралда жаниб рекъолареб рагIи кициялълъулI цониги букIунаро. Гьеб берцинлъи-тIокIлъи гьезулI бижизабун буго гьел гIицIцIго ххалкъияб мацIцIалда гIуцIцIарал рукIиналълъ, ххалкъалда гьоркьор гIемераб заманалълъ хIалтIулел рукIун, ххалкъалълъ даимго къачIалел, камиллъизарулел рукIиналълъги. Жидерго рекIкIел асаразда, жидер анищазда, бищунго цIакъ гIумруялълъул, рукIа-рахъиналълъул хIалбихьиязда тIад гIуцIцIарал рукIиналълъги ххалкъалълъе гьел цIакъ рокьула. Ххалкъалълъ гьел чIарала, пасихIлъи рекъарал гурони нахъе хутIуларо, хола, тIагIуна. Гьедин лълъикIа-лълъикIал тIаде цIцIикIкIунел, къада-къадарал тIагIун унел, холел жал руго кицаби. ГIакъилаб калам пасихIаб букIуна, пасихIаб калам кочIолIе ккараб букIуна. Гьелълъго ратила гIемериссел кицаби шигIриял ххассиятал жиделI ругел рукIунел. ГIемериссел кIимухъилал кицаби шигIриял асарал рукIиналда лълъилниги щаклъи кколаро. Масала - Налъи бугелълъубе кьезе кIоларев, Кьвагьи бугелълъуве ине кIоларев, .... Намусги цIунани, яхIги цIунани, Чияр ракI релълъараб къо бачIунареб. .... НахулIе квер биччарай, КвасулIе бохх биччарай. ШигIруялълъул асараллъун гьел щайхха рукIинарел, кицабазда гьоркьор гIемерал ругелълъул жал ххалкъиял кучIдуздассан, цIцIар рагIарал шагIиразул асараздассан рачIаралги - Мунги чийилан ккун, чучун йикIана, Чинкир тIад бакъвараб беццаб цIулакьо. .... Найицца тIегь кванала, ТIотIоцца гъвесс кванала, ГъосолI букIун, тIотIоцца ТIогьолI бугеб наялде Дун лъаларищ, гьвелроццан, Рогьо къабихIаб бала. .... ЗахIмат бихьичIого, рахIат бокьарасс БекьичIого лъилъе, нилъ гьечIого, хур. ГIемериссел ххалкъиял кицаби ратула шигIруялълъул къануназул кьучIчIалда гIуцIцIарал. Мухъазул къадаралълъухъ балагьичIого, бокьараб кици рикIкIине бегьула шигIруялълъулаб асарлъун. ГьезулI батула шигIруялълъе ххассиятал киналго рахъал - къокълъиги, магIнавияб кIодолъиги, мацIцIалълъул берцинлъи-пасихIлъиги, гьаркьилаб рекъейги, кутакал ссипаталги. ШигIруялълъул киналго ресал - дандекквеял букIинги – гьел киналго кицабазулI цIакъго гIемер хIалтIизарун ратула. Аваразул миллияб хъвавулаб адабият цIилъизе, ццебе тIезе байбихьана 17-леб гIассруялда. ГIолохъанаб адабияталълъ мугъчIвай гьабулеб букIана ххалкъияб кIалзулаб махщелалълъул гIадатаздеги хIалбихьияздеги. Адабияталълъул тIоццерессел вакилзабилъун рукIана жидер шигIрияб гьунар бугел динияб гIелмуялълъул гIалимзаби. Гьезул гьунаралълъул тайпабилъун рукIана гIумруялълъул бербалагьи, рухIиябгун насихIаталълъулаб шигIру, асслиял хъваяллъун рукIана вагIзаби, малълъа-хъваял, насихIатал. Аваразул шагIирал Къудукьа МухIамадицца (Мусаласс), ГIаймакисса Абубакарицца, Кудалисса ХIасаницца, ГьаракIунисса СагIидицца, СсугъралIа ГIабдурахIманицца адабияталълъул асслияб масъалалъун рикIкIунеб букIана ххалкъалълъ битIараблъун рикIкIунеб адаб-хIурматалълъул кьучIчIалда магIарулазе тарбия кьей. Гьединлъидал пайда босулаан бербалагьиялълъул ххассияталълъул малълъа-хъваялълъулал, вагIза-насихIаталълъулал асараздасса. КигIан кутакав рагIул устар Къудукьа МухIамад вукIаравали цохIо гьал мухъаздассанги бихьула - «МагIарда гIазу буго, ГIоралда накIкI лъун буго, Бодул кутак хун буго, Ханни парччахIав вуго». (БотIрол рас хъахIлъун буго, Беразда накIкI лъун буго, Черххалълъул хIал хун буго, РакIкI гIолохъанго буго». Гьал рагIаби рекIкIехъе лъалел ригь араз кигIан гIемердай кици хIисабалда гьал рехссарал?! Кудалисса ХIасан - «ТIанчIчIи гIемераб гъеду гъоссоцца гIорцIцIуларо, Хъизан кIудаб рукъалълъул гъасстIа рагъ камуларо, Херлъун тун эбел-инссул зигара камиларо, ТIаде нилIги ралагьун, хъахIаб мусру жемаги». Гьаниб абизе бегьила: 1) Кудалисса ХIасаницца жиндирго асаралда кицаби хIалтIизарун ругилан, гьебги квеш гьечIо, 2) Кудалисса ХIасанил шигIриял мухъал кицабазде ссверун ругилан, гьебги лълъикI буго. Гьадинал кицаби - «ТIанчIчIи гIемераб гъадий гъоссол бутIа щолареб» , «Хъизан кIудияб рокъоб къутI-къутI камулареб» , - хIакъикъаталдаги Кудалисса ХIасанил мухъазул кьучIчIалда рижарал ратизеги бегьула. ХIарп-хIарпго данде ккунгутIиялълъе гIила букIине бегьула - ХIасаницца хъван ратила жиндирго асаралълъул роцада данде ккезарун, ххалкъалълъ жидерго кIалдир рекъон ккезарун ратила. ШигIруялдассан гIакъилал пикраби кицабазда гьоркьоре рачIунел гIадин, шагIирзабазги жидерго асаразда гIатIидго кицаби хIалтIизарула. ШигIруялда тIабигIияб куцалълъ гьезул рекъеялълъги бицуна кигIан кIудияб бухьенги гIамлъиги кицабаздаги шигIруялдаги гьоркьоб бугебали. Мисалалълъе босизе бегьула ЦIцIадасса ХIамзатил «ГIумруялълъул дарсал» абураб назму. Назму гIуцIцIун буго 104 кечIалдассан. ХIамзатицца жинццаго аххириссеб кечIалда бицунеб буго гьеб назму кин хъварабали, кьочIчIое щиб босарабали «Адабиял дарсаздассан Данде гьабун, хъвараб назму». ГIемериссел кучIдузда руго кIимухъилал ххалкъиял кицабиги живго ХIамзатил кIимухъилал абулел куцалги каламалги. Назму лIугIизегIан щибаб кечIалда ххадур лъун руго гьел цоцаздасса тIезарулел ишараби. Гьелълъул магIна кколаро кучIдузда гьоркьоб кинаб букIаниги магIнавияб бухьен гьечIилан абураб. ХIамзатицца гьелълъулги хIисаб, пикру гьабун букIине ккола. Ххадур-ццере ругел кучIдузул ххал гьабураб меххалълъ, гьезда гьоркьоб абулеб жоялълъул бухьен батула, масала - адабалълъул, гIадамазул гьоркьоблъиялълъул, чияссдеххун букIине кколеб бербалагьиялълъул, мунго кинав вукIине кколев, цогидаздасса тIокIлъун, хьвада-чIвадизе бегьунгутIиялълъул ва гь.ц. магIнабазул кицаби асскIосса гIебеде руго. Гьединлълъидал батила гьаб назму цIцIалулелълъул чваххун бачIунебги. Гьебго мурадалълъе гIоло батизеги бегьула, назмуялда киналго кочIол мухъал руго микьго гьаркьазул. Кицабаз тIалаб гьабулелълъул «рагIабазе къварилъиги, магIнаялълъе гIатIилъиги» , ХIамзатицца, гьеб рахъги хIисабалде босун, бищун батила гьединаб куц. Гьессул шигIрияб гьунаралда кIун буго батIи-батIиял роценазул кицаби, магIнаялълъе, чваххиялълъе кигIан гьитIинабги мукъссанлъиги ккечIого, цо роценалде рачине. Назмуялълъул тIоццебессеб кечIалълъул буго махссаро-ххочIалълъул кици: «Щибаб жо гIемерлъанагIан ГIадат буго учузлъулеб, ГIажаиблъи, адаб кинаб, ГIемерлъидал ххиралъулеб». Гьаб хъван буго живго ХIамзатие ххассиятаб махссаро-ххочалълъул куцалда. ХIамзатицца гьаб назмуялда хIалтIизарун руго батIи-батIиял битIунхъваялълъул куцал. «Воре, чIухIи гIодоб реххе, ГIадамазул къимат гьабе, ГIамал гьитIинавлъун вукIа, Гьалмагъзабазе рухIги кье». «ДулI гьечIеб рецц гьабунилан, Гьелдасса, воре, воххуге, Бугеб гIайиб рехссонилан, Вихха-ххочунги лIугьунге». Гьаниб абизе бегьила ХIамзатицца дол жиндасса ццере рукIарал ГIаймакисса Абубакарил, Кудалисса ХIасанил ва цогидазулги насихIаталълъулаб, малълъа-хъваялълъулаб куц хIалтIизабун бугилан. Руго гьадинал куцалгиги: «Живго жиндие гIурав чи ГIадамазе басралъула, Боххараб гьумер бугессул Гьалмагъзаби гIемерлъула». .... «ГIадамассул тIадегIанлъи РагIад гIадаб жойин бугеб, Мун вортанагIан лIугIулеб, Мун лIутанагIан бортулеб». ЦIцIадасса ХIамзатицца гьарурал хIалтIабазда тIад хIалтIараз рикIкIунеб буго назмуялълъул щибаб кIимухъилаб калам ккола щибго хиси гьабичIого босараб ххалкъияб кици яги аби, ялъуни гьездаго релълъинарун гьарурал хъварассул абулел куцал. ХIамзатицца жинццагоги назмуялда чанго бакIалда бихьизабулеб буго ххалкъиял кицабаздассан, абияздассан пайда босун букIин «Воре, дуцца гьалмагъассе Гьев реххизе гвенд бухъуге, Бухъаралълъув мунго ккола, Кици гьедин бачIун буго». .... «Гьабулеб хIалтIиялде мун ХIелекогун цадахъ вахъа, Радал вахъарассул кьегIер ЦIцIуяб абун кици бугин». Щай ХIамзатицца, кицаби, абиялги гьоркьоре рачун, гьаб назму хъван бугеб? РакIкIалде ккола - 1) ххарбихъего ругел ххалкъиял кицаби ХIамзатицца кочIолаб куцалде рачун руго. Гьединаб куцалълъулI берцинлъиги букIуна, гьелълъ асарги цIцIикIкIун гьабула, ракIалда чIчIолебги букIуна, 2) гIемериссел кицабазда букIуна хъвалссарабги бахчарабги магIна. Киназдаго гуро гьеб бичIчIулеб. ХIамзатил тIадежураяз кумек гьабулеб буго кицабазул магIна рагьизе, 3) назмуялде росарал киналго кицаби руго чияссул хьвада-чIвадиялда, гIамал-ххассияталда ххурххарал, аза-азар гьединаздасса тIасса рищарал, 4) гIадамазул хьвада-чIвадиялдасса кIкIвар кьезе ккараб суал ХIамзатил заманалдаги букIун батиларин, гьаб жакъаги гьечIилан абуни, мекъи ккеларо. Бихьулебги буго, бичIчIулебги буго назму ХIамзатицца гьелълъие гIолого хъвараб букIин. «Заманаялълъ гIадамазе гIемерал дарсал кьола, ГIакълаби данде реххани, бахчарабги загьирлъула». КечIалълъул бутIалълъул тIоццебессеб бутIа буго ххалкъияб кици, кIиабилеб бутIа буго ХIамзатил тIадежубай. Гьаб кIиябго, биун тIурабгIанги, цоцалълъ рекъонги ккун буго, кIиабилелълъ ццебесселълъул магIнаги дагьабги гIатIид гьабун буго. Гьеб кIиабилеб бутIаги кици гурилан лълъицца абилеб? «ГьацIцIулI хIеги хIанилI расги камуларилан абула, Кинабго рахъалълъ рекъарав чи къанагIатги вукIунаро». Гьаниб бугеб ххалкъияб кици буго гIемераб бакIалда, гIемераб магIнаялда хIалтIизабизе бегьулеб. ШагIирасс рагьун кьолеб гьеб кициялълъул бищунго асслияб магIна. Назмуялда руго ХIамзатицца махщалида цо кечIалъул бутIаялде рачарал кIи-кIи кициги - «Бицунеб дур рагIиялда гIакълу ццебе ккезе гьабе, Ца таралълъ мегIер толелълъул, гIантаб ххабар ххулжиниб лъе». Ххадур ххалкъияллъун лIугьарал живго ХIамзатил кицабиги руго назмуялда - «Воре, дуцца дурго кIалдиб кIигIаркьелаб мацIцI хьихьуге, МацIцIалда ракьа гьечIилан, бокьанщинабги бицунге». .... Чияцца къан цIцIвилеб хIалалълъ цIакъго виччунги вукIунге, Къокъидго векилеб куцалълъ квешго вакъванги вукIунге». .... «КигIан уяб букIаниги, мунго дуццаго веццуге, «Дун», «дие», «дир», «дицца» - йилан, цIцIекIал рагIаби рицунге». Цо-цо ххалкъиял кицабазда ххадур ругел ХIамзатил тIадежураялги ххалкъалълъ кицаби хIисабалда хIалтIизарулел руго. ХIамзатицца ххалкъиял кицабаздассан пайда босун буго кIиго батIияб къагIидаялълъ - 1.Кицаби росун руго баянго, кицабиги лълъидаго лъаледухъ - «Цо ккве, цер ккве» - йилан кициги бугин, Кинабго жоялда щай мун речIчIулев? .... «Налъи холарин» абун, «би бакъваларин» абун, Умумузул кициялълъ кунел руго гIадамал. .... «Жиндир бохх бекичIессда Боххдул унти лъаларо», Рагъул лIар гьекъечIессда Рагъул бухIи лъаларо». .... «Маян кьураб босичIесс Кьеян гьаризе ккола, Кьалги тун, рекъел босун, Ваццал гIадин рукIун лълъикI». 2.Кицаби жиндирго рагIабазда гъорлI рессизарун - Дир рукъалълъул къадал гIундул гIемерал, ГIалхул берал бацIил гIадал цIцIодорал. «Къададаги гIундул ругел, гIалхудаги берал ругел» Гьаниб абизе бегьила - ХIамзатицца ххалкъалълъухъаги босун бугин, ххалкъалълъе ХIамзатиццаги кьун бугилан. НилIее гIакъилал асарал нахъе тарал, ялъуни ццерессел умумузул рагIаби жидерго асаразда жанир, хъирмида месед бекьулеб гIадин, дагьалги камил гьаруразул цIцIарал гIемер руго. Гьединал руго Инххосса ГIалихIажияссул, НитIасса ГIалихIажияссул, Кудалисса ХIасанил, ГьидалIа МухIамадил, ХъахIабросулIа МахIмудил, ХIамзатил Расулил цо-цо ххалкъиял гьанир рехссон ругел мухъал - «Меседил кисиде квер щоларищан РорчIарал сардазул хIисаб щвеларо. ГIарцул таргьа бортун батуларищан РукIкIарал дир къоял рикIкIун кIвеларо». «ЗахIмат бихьичIого рахIат бокьарасс БекьичIого лъилъе, нилъ гьечIого, хур». Инххосса ГIалихIажияв «Огь, берцинай, берцинай, БецичIого ссан тарай! Огь, чIухIарай, чIухIарай, ЧIарачIого хур тарай!». «Огь, бочIораб чIагIа, чIегIераб тIокIкIел, ЧIартил ракI бугессда чармил ракI гъолеб». НитIасса ГIалихIажияв «МацIцIихъаби цIцIикIкIани, РагIи-мехх камуларо. РагIуда нахълIугьани, Ургъелал тIагIунаро». «Гьекъелгун хъалияналълъ Чи нуралда толаро, Чияр гIайиб цIеххеялълъ ЦIцIикIкIун пайда кьоларо». Кудалисса ХIасан «Рощнол гъуниялда гъорлI Надир жавгьар батула, Кодой босизе чIухIун, РощнолIго жавгьар тоге. ГIабдалассул мацIцIалълъги ЦIцIодораб жо малълъула, Щиб гьессул рагIийилан, ГIин тIамичIого тоге». ГьидалIа МухIамад «На тIогьода чIчIола, тIутI къеда чIчIола», «Дунял-гIаламалълъе гIищкъул рукъги бан, Дун къотIнов ххутIана къадал ракьанда». МахIмуд ХIамзатил Расулицца кIудияб къимат гьабулаан кицаби-абиязул. Гьесс кицабазе кьураб къиматги буго, «кицаби шигIруялълъул тIогь колилан», кицаби данде гьарурассде хъвараб кечIги буго. ШигIруялда жиндирго ххассаб, цогиязулалда релълъинчIеб нух букIаниги, ирсалълъе ццебеккун букIараб лълъикIаб щинаб босиги милиял гIадатазе ритIухъав вукIинги Расулил махщелалълъе, шигIрияб гьунаралълъе ххассиятаб рахълъун. Кицаби, абиял жиндирго асаразда гьесс цIакъ гIемер хIалтIизарун руго. Бищунго гIемер гьел руго Расулил «Дир Дагъистаналда». Кицаби гурелги, гьенир ругел кIалзул гьунаралълъул ххалкъиял асаралги, цогидал таватуралги, биценалги, умумузул тариххалда ххурххарабги. Кицаби руго АбутIалибилги, ХIамзатилги, Шамилилги, эбелалълъулги кIалдир лъун, жиндирго каламалдаги гIемер руго гьел. Расулил гучаб гьунаралдалъун рижарал гIемерал гъваридал магIна ругел, цо пикру бихьизабулел къокъал пасихIал каламал руго гьессул шигIруялда. Гьел гIадамаз ххалкъиял кицаби гIадин хIалтIизарулел руго - «Аралда дуцца туманкI речIчIани, бачIунесселълъ дуда гIарада речIчIула» ва цогидалги. Дагъистаналълъул гIелмияб идараялълъул ЦIцIадасса ХIамзатил цIцIаралда бугеб «МацIцIазул, адабияталълъул ва махщелалълъул идараялълъул» къассд буго «ХIамзатил Расулил шигIруялда гъваридал магIна ругел, цо пикру бихьизабулел къокъал пасихIал каламал» абураб хIалтIи. Гьеб хIалтIиялда тIад хIалтIиги гьабулеб буго. Гьединлълъидал гьаб суал къокъ гьабун толеб буго. Кицабаз нилIее бицуна нилIер умумузул тариххалълъул - кин гьез яшав гьабураб, кинал захIмалъаби данде чIварал, кин гьел рагъарал, ярагъ кисса босараб, щиб кунеб букIараб, кисса щолеб букIарабалигицин. Масала - «ГIарцул горал раниги, гуржи ганжалъиларо, Горал рахъун лъуниги, хъирмил багьа хвеларо». ПасихIаб, къокъаб чанго рагIиялдалъун гьаб кициялълъ бицунеб буго гIемерал соназ умумуз хIалтIизабураб яргъил тайпабазул, жеги гьезул лълъикIлъи-квешлъиялълъул. (Гуржиялълъа бачIараб ярагъалдасса Ганжаялдасса бачIараб лълъикIаб букIун буго. Дагьабги багьаяб Хъирималдасса бачIарабги букIун буго. Умумуз жидерго ярагъ, туманкI-таманча гIарцул гораздалъун чIухIизабулеб букIун буго). «РетIине лъарассе читари кьурав Аллагь, Чуризе лъарассе мандани кьурав Аллагь!». «Мазандаран дарай диеги щвечIо, Жулпа катаналалда дунги рекъечIо» гIадал кицабаз бицунеб буго цо заманалда магIарулаз ххам ХIамшаралдасса босулеб букIараблъи. Цо-цо меххалълъ кIиго-лъабго рагIиялдалъун кициялълъ ишара гьабула цо кинаб бугониги лIугьа-бахъиналде. «ГьитIинаб жо кIодо гьабуге» , - ян абурал ГьидалIа гIакъилассул къокъал рагIабаз ццере чIчIезарула ражидул бухьараб жо сабаблъун рагIиятчиясс чIварав ххунздерил ханассул гогьав васассул къисмат ва нилIер гIумруялдаги данде чIвалел гьединалго цо-цо лIугьа-бахъинал. «Къажарассулги хIамилги бахIарлъи-херлъи лъаларо» , «Гьой буго гважуцца ичIго гьабулеб жо» - ян абурал кицабаз кIочене тун гьечIо магIаруласс ХIамшар-шагьассул гIакълучагIазе кьураб, гьел руцIцIун чIчIезабураб жавабалълъулги, гьевго магIаруласс, шагьассул гьойги чIван, гьессул азбаралда бахъинабун букIараб хъуялълъул, рихха-ххочиялълъул хIакъалълъулI бугеб гIажаибаб бицен. Гьал нилIер «гьитIинал гIакълучагIаз» нилIее тарбия кьола, кисса кирего бахIарчилъиялде, намус цIуниялде нилI ахIула. «Бежун яхI кварассул керен бухIаги» , «Бикъуге – хIинкъуге, гьересси бицунге - нечоге» , «ЛълъикIав чияссе – цо рагIи, лълъикIаб чое – цо цIцIал» , «Цо лахIзаталълъ ияхI гьабе, мунго бахIарчи вахъине» - гIадал яхIги рухIги бащад цIунарал, бахIарчиял умумузул рагIаби лълъикIав магIарулассда хабал рагIалде щвезегIан кIочон толаро. ГIемер ратула цоялълъ бицунелда цогиялълъ бицунеб жо данде кколарел, цояб цоялълъе гIакссалда ругел кицаби «МагIарде гъуниги, хIамицца заз гурони кунареб». «Рес къотIани, хIамицца зазги кунеб». «ГIабдалассде данде мунги гIабдаллъун вукIа». «Цояв гIадалав вугони, дандиявгIаги цIцIодорав вукIине ккола». РакIалде ккезе бегьула гьаб кIиябго кициялълъул кинаб битIарабилан. КIиябго битIараб буго. Щайгурелълъул кициялълъул магIна бичIчIизе ккола бакI бихьун. Жинццаго кициялълъги нилIеда, «РагIи ургъун бице, кици бакI бихьун тIаме» , - ян малълъулеб буго. БакI букIуна, гIабдалассда тIадги рекъон, «битIараб буго», - ян тезе кколебги (ххассго гьедин тезе ккола гьакълицца гьавурав гIабдалги бугIа рекIарав гIабдалги). БакI букIуна, дандиясс гIадалаб-гIантаб жо гьабулеб бугони, гьев битIараб нухде вачине кколебги. Аваразул цо-цо кицаби руго, цоцазде данде кколарел, батIи-батIиял пикраби ричIчIулелги (цоял доре цIцIалел, цогияз анире цIцIалел) - «БахIарчи хъабчилI ватула» абураб кици хIалтIизабула бахIарчи мискинзабазда гьоркьосса вахъуна абураб магIнаялда. Гьеб кициялълъул магIна дагьабги кутак гьабулеб гьадинаб ссверелги буго - «БахIарчи хъабчилIин ватулев» . Гьаб ссверелалълъ баянго бичIчIизабула, хъабчилI гурони, чухъилI (бечедазулI) бахIарчи вукIинего вукIунаревилан абураб пикру. Цин-цин гьебго кици «БахIарчи хъабчилIги ватула» , - ян ссверизабула. Гьеб меххалълъ гьелълъул магIна букIуна бечедазе бокьухъе - «БахIарчи чухъилI вукIуна, хъабчилIги ватизе бегьула» , - абураб магIнаялда. ГIуцIцIиялълъул рахъалълъ бищунго кIкIвар бугел ва рекIкIелIе рортулел руго, бакI бихьун, кIалъалессул пикруги бичIчIулел къокъ гьарурал куцал - «Бералда бихьараб – битIараб, гIиналда рагIараб - гьересси», «Бер – битIараб, гIин - гьересси». «АбухIанипацца хIама биччачIони, ХIанукацца оц биччалареб», «АбухIанипал – хIама, ХIанукал - оц». «Даран лълъикIаб буго «ма», - ян дуццаги кьураб, «ма», - ян диццаги кьураб», «Ма – дуе, ма – дие». Руго, жал рачIарал ссверелаздасса болмацIцIалде ссверизаруни, рагьукъал гьаркьал такрар гьариялълъ лIугьинабулеб пасихIлъи холел кицаби. Гьединал руго - «Оц гьечIессул хIур кIудияб, хIама гьечIессул гьир кIудияб», «ГIемер цIейги цIцIар гуро, цIечIого рилълъинги рецц гуро», «Багьаралда гьимараб бани, гьеберго къо тIокIаб бала», «Бидаяб чу гIадин вукIа, чалияб куй гIадин вукIа», «Гьанал ругъун гьудаларо, гьод ххалатил ругъун гьудала» гIадал. Аваразул кицабазда гьоркьор ратула кициялдеххун кIкIвар цIцIикIкIиналълъул мурадалда, батIияб мацIцIалъул рагIаби жураралги - «ЛъарагIалде унилан яман яхшилъуларо», «ГIурусазул «незнаю» нусго туменалълъул багьаяб», «Ххунги ччунги - ярамас», «ГIунги букIаго – патихIа» гIадал. Кицаби цIцIалулезда данде чIвала цо-цо кицаби, жидерго тIоццебессеб балагьиялда мекъаллъун рихьулел - «ГIакълу гьечIев чияссе гIакълу кьоге», «ХIама гьечIессухъе хIамаги биччаге, оц гьечIессухъе оцги биччаге», «Тушманассеги лълъикIлъи гьабе» гIадал. НилIее нассихIат гьабулел гIакъилал умумузул гьел рагIаби мекъал гьечIо, щайгурелълъул цин, гIакълу кьелалде ццебеккун, гIакъилассда лъазе ккола дандияссул бетIералълъ жиндир гIакълу босилищ, ялълъуни жиндир гIакълу-малъи гIададайищ ккелебали. Гьаниб бугеб тIоццебессеб кициялълъул къагIида ккола Инххосса ГIалихIажияссул рагIабиги - «РощногохIтIа ссахIги лъун, ТIаде къали чIехьани, Ункъо ссахI заялъулеб Лъазе ккараб жо буго». КIиабилеб кициялълъул хIакъалълъулIги, яхI бугел, мискинчияссул хIалтIи гвай бан лIугIизабун кьолел нилIер умумуз абизе рес гьечIо, хIамаги оцги гьечIев мискинчияссе кумек гьабугеян. Гьезие бокьун буго цого къоялълъ гьев жиндир бугебщинаб хIалтIи лIугIизабизе виччагеян абизе. Лъабабилеб кициялълъул хIакъалълъулIги, тушманассе лълъикIлъи гьабиялълъул магIна гуро тушманассе хIелхIеди. Гьеб магIарулассул намусалълъ кидаго къабул гьабуларо. Гьелълъул цо магIна буго - квешлъи гьабулев чилъун вукIунге, кидаго лълъикIлъиялълъул рахъ ккве абураб. Гьеб данде ккола лъарагIазулилан магIарулаз абулеб, жидерилан къажараз абулеб цо кициялдаги - «Яхщилихъгъа яхшилихъ гьар гишини ишидир. Яманлихъгъа яхшилихъ эргишини эшидир». «ЛълъикIлъиялде данде лълъикIлъи лълъиццагоги гьабула. Квешлъиялде данде лълъикIлъи бахIарчиясс гьабула». КIиабизеги, магIарулазулI батараб намус буго къурав чи хIакъир гьавулареб, тушман вугониги, аман гьарун вачIарассе кумек гьабулеб, ккани, гьессие гIоло рухIги кьолеб (ракIалде щвезабе - «ЛълъикIаб бугъицца къуралде лIар хьвагIулареб» абураб кициги). БатIи-батIиял ххалкъазул кицаби данде ккуни, гьезулI гIемераб гIахьалаб жо батула. Цо-цо кицаби цIакъго цоцада релълъарал, цояз цогидал такрар гьарурал гIадал ратула. Гьеб рахъалде пикру щун буго П.К. Усларилги - «МугIрузул ххалкъазул гIемериссел кицаби, гIурусазул ва цогидал Эребиссезул кицабаздасса хIарп-хIарп ккун руссинарурал гIадал руго, гьел лълъиццаниги руссинарурал гьечIониги». «Дагъистаналда гIумру гьабулел (ххалкъал) кигIан батIиял ратаниги, гьезул гIемериссел кицаби цоцазде данде ккола». Щибаб кициялълъул милияб лIугьиналда, бачIараб бакIалда тIад хIалтIарав А.П. Назаревичасс хъвалеб буго - цого магIнаялълъул кицаби чанго батIияб милаталълъул ххалкъазул кицабазда гьоркьор ратанила. Гьезул батIалъи бугила цохIого цо мацIцI батIияб букIин. Гьеб кицабазул, абиязул релълъеналълъ нугIлъи гьабула кицабазул, абиязул милатазда гьоркьоссел бухьенал рукIиналълъе. БатIи-батIиял ххалкъазул рухIияб маданияталълъул гIамлъи букIин бухьараб буго гьез нахъа тарал тариххиялгун маданиял гIассрабазул гIамлъиялда. Цого тайпаялълъул лIугьа-бахъиназ рижизарун руго релълъарал пикраби ва цого къагIидаялълъ асар гьабун буго рухIияб маданияталъе, ххассго кIалзулаб гьунаралълъе. Кицаби кин рижулел, кисса росулел, киссан рачIунел? ГIадамассул ххассият буго жинда бихьараб, рагIараб кIкIвар бугеб жо рекIкIелI цIунулеб. КъваригIел ккараб меххалълъ гьел къватIиреги рахъулеб. РакIалдаго гьечIого, кIалъалаго, щибниги бицунаго, чияссул кIалдиссан рачIуна пасихIал, гъваридал рагIаби. Жигар бахъула гьединал рагIаби ракIалда цIунизе. Ххассго гьединал рагIаби рукIуна гIакъилал чагIазул, шагIиразул каламалда. Бокьарав гIадатав чияссул кIалдиссанги ине бегьула гIакъилаб-цIцIодораб калам. Цогиясс кIалдибе босани, пуланав чиясс гьадин абулаанилан, лъабабилесс, ункъабилесс цIцIарги абичIого, такрар гьабун, гьеб, кицилъун лIугьун, ххалкъалда гьоркьоб тIибитIизе бегьула. Мисал - Ххунзахъа гIадатияв векьарухъан ГъазимухIумил ГIумарил кIалдиссан арал руго кицилъун лIугьарал гьал рагIаби - «НилIерго гъоссотIассанила нилIго хъущтIулел» . Гьединал кицилъун лIугьарал рагIаби, абурассул цIцIарги рехссон, тIехьалда гIезегIан руго. НилIер ххалкъалълъ кицаби киссан щваниги росун ратула - жидеда гьезул мацIцI лъалел батIиял ххалкъалдассан, гьезул тIахьаздассан, нилIерго адабияталдассан (шагIиразул ва ххалкъиял асараздассан), диниял тIахьаздассан, МухIамад аварагассул (жидеда ссалат салам лъеяв) хIадисаздассан. Къуръаналдассан, МухIамад аварагассул (жидеда ссалат салам лъеяв) хIадисаздассан рачIаралги ратула нилIер кицабазда гьоркьор. Дибирзабаз, имамзабаз жидерго хутIба-вагIзаялда рехссарал Къуръаналълъул аяталги, Аварагассул (жидеда ссалат салам лъеяв) хIадисалги, гIалимзаби-устарзабазул гIакъилал пикрабиги гIенеккун рукIараз, Къуръан-хIадисалълъул цIцIарги бахъичIого, гIемер такрар гьариялълъ, шагIирзабазул асараздассан гIакъилал мухъалго гIадин, рачIун ратизе бегьула кицабазда гьоркьоре. Масала, МухIамад аварагассул (жидеда ссалат салам лъеяв) хIадисазда цIакъ релълъарал руго ххадур рехссарал кицаби-абиял - «Киналго мурадал тIуран дове щивниги инчIевила», «Лъималазе алжан эбелалълъул хIатIикьила», «Метер хвелел гIадин динги гьабейила, кидаго хвеларел гIадин дунялги гьабейила». Рижиялде балагьун, кицаби-абиял рикьизе бегьула гьадинал тайпабазде - 1.Ххалкъалда гьоркьор рижарал. 2.Адабияталдассан росарал. 3.Маргьабаздассан рачIарал (росарал). 4.Унго-унголъун ккарал лIугьа-бахъиназда, биценазда тIад рижарал. 5.ТIабигIаталда кколел лIугьа-бахъиназда ххадуб ххалкквеялдассан рижарал. 6.Диналдассан, МухIамад аварагассул (жидеда ссалат салам лъеяв) хIадисаздассан росарал. 7.БатIи-батIиял ххалкъаздассан росарал. Кицаби дандчIвала батIи-батIиял жалазда, ярагъ-матахIалда, заназда ва гь.ц. рикIун хъваралги. Тарихчи МухIамадилазул Расулицца жиндирго «Дагъистаналълъул ххалкъазул гIадатал» абураб тIехьалда рехссолел руго гьединал хъвай-хъвагIаял - «Жиндир намус цIунуларев заман щвелалде хола» (ГIашилтIа хабзалалълъ бугеб зонода бугеб хъвай-хъвагIай). Шамил имамассул шапакъатазда - «Ххадуб кколелълъул пикру гьабулев бахIарчи вахъунаро». Ххунзахъа кIудияб цIцIаралълъул бугеб рагъулав ГIалиханазул МахIсудил заниялълъул ганчIида бугеб хъвай-хъвагIай - «КIудиял ишал гьарурав чияссул, живго хваниги, цIцIар нахъе ххутIула». Кицаби тIехьалда лъолел къагIидаби. Гьеб буго кицаби ракIариялдассаги захIматаб суал. В.И.Далицца рахъ ккун гьечIо тIехьалда кицаби алипалълъул тартибалда лъеялълъул. Гьедин тIехьалда кицаби лъей гьесс рикIкIунеб буго кицабаздеххун тIасса-массагояб бербалагьилъун. «Гьеб къагIидаялълъ кицабазул тIехь гIуцIцIани, - ян хъвалеб буго Далицца, - гьеб цIцIалулессул пикраби риххула, тIоццебессеб гьумер цIцIалулаго, гьев ссвакала. Цоцазда ххадур-ццере ккола батIи-батIиял магIнабазул кицаби. КъваригIараб магIнаялълъул кици балагьизе захIмалъула. Гьединлъидал магIна релълъарал кицаби цо бицунеб жоялълъул алипалълъул тартибалда рукIине ккола. Цоги, гьедин гьабичIони, захIмалъула ххалкъалълъул рухIияб ва хьвада-чIвадиялълъулаб ххасслъиялълъе кицабаз абухъе къимат кьезе». В.И.Далицца жиндирго тIехьалда кицаби рикьун руго 140-гIанассеб бицулеб жоялде. Ххалкъияб гIамаб тIахьалханаялълъул бетIер М.А.Корп Далил заманалдаго кицаби тIехьалда магIнаялде ва хIасилалде балагьун лъеялда данде вукIана. Гьесс рикIкIунеб букIана, бицунеб жоязул рикьани, къваригIараб кици балагьизе захIмалъулилан. Масала, кицаби 50-60 бицунел жоязде рикьани, къваригIараб кици кинаб бицунеб жоялда букIине кколебалиги лъалеб гьечIони, цо кици балагьизе киналго бицунел жоязде раккизе кколел руго. Цо кициялълъул чанго батIияб магIнаги букIине бегьулелълъул, цIакъ захIматаб хIалтIи ккола кицаби бицунел жоязде рикьи. ТIоццебе гьединал рикьалаби гьарурав В.И. Далилги гIезегIанго гъалатIал ккун руго. ГIадада гурелълъул аби бугеб - «Чи вихьун, бакI бихьун тIамулеб жойила кици». Чанго батIияб магIна бугеб цо кици чанго бицулеб жоялда лъейги данде кколеб гьечIо. Бищунго квеш ккараб жо – бицунел жоялги рихьизарун кьурал кицаби гьел цIцIалулез бицунел жоязда рихьизарурал магIнабазда рекъон (цо магIнаялда) къабул гьарула. 1963 ва 1973 соназда басмаялда рахъарал ГIалиханазул Зайирбегицца данде гьарурал кицабазул тIахьалги, гIемераб къоги бихьун, кицабиги бицулел жоязде рикьун, гьарурал рукIана. Гьесс абулаан - кицаби ракIаризеялдасса гьел бицунел жоязде рикьизе захIмалъанилан. Гьеб рикьиги букIана гIага-шагараб, гIемерал кицабазул рикьиялда тIадкIалъай гьабизе бегьулеб. 1973 соналълъ бахъараб тIехьалда кицаби рикьун рукIана 23 бицунеб жоялде (ватIанчилъи, захIмат, рукIа-рахъин, хъизан, цIуна-къай, гIаданлъи, гIелму-лъай, мискинлъи-бечелъи, анищал-мурадал ва гь.ц.). Алипалълъул къагIидаялълъ кицаби лъеялълъул лълъикIал рахъал ккола гьелълъул гIадатлъиги нилIеда лъалеб кици тIехьалда ххеххго батизе кIвейги. ГIолареб рахъ - цо кициялълъул къагIидаби, ххассго батIи-батIиял хIарпаздассан байбихьулел ругони, батIи-батIиял бакIазда ккола, цоцаздасса рикIкIалъула. Аххираб заманалда къватIире риччарал батIи-батIиял ххалкъазул кицабазул тIахьазда кицаби, бицунел жоязде рикьичIого, алипалълъул тартибалда кьун руго (гъалгъаязул, даргиязул ва гь.ц.). ТIадеххун рехссарал гIилабазе гIоло гьаб тIехьалда кицаби лъун руго алипалълъул тартибалда, бицунел жоязде рикьичIого. Кицаби, абиял лъазариялълъул тарихх. Кицаби, абиял цогидалги ххалкъиял кIалзул гьунаразул асаразда цадахъ лъазаризе байбихьун буго 19 гIассруялълъул кIиабилеб бащалъиялда, Кавказалълъул рагъ лIугIун ххадуб гIурус ва къватIиссел пачалихъазул гIалимзабазе эркенго Дагъистаналде рачIине рес щваралдасса нахъе. Дагъистаналълъул мацIцIаздаго цадахъ гьезул кицаби-абиял лъазабизе тIоццебе байбихьарав чи ккола П.К. Услар. Бассмаялда аваразул кицаби, абиял рахъизе байбихьана 20 гIассруялълъул 60-абилел соназда. 1963 соналълъ тIоццебе къватIибе биччана ГIалиханазул Зайирбегицца данде гьарурал кицабаздассан, абияздассан, бицанкIабаздассан гIуцIцIараб тIехь - «Авар ххалкъалълъул кицаби, абиял ва бицанкIаби». Гьелда буго кицабазул бицараб ццеберагIиги. Дагъистаналълъул ххалкъазул кицабазул, абиязул, бицанкIабазул хIакъалълъулI тIоццессеб рагIа-ракьанде щвараб гIелмияб хIалтIи хъван буго гIалимчи М.М.ХIасанилазуласс. Авар кицабазда тIассан гIелмиял хIалтIаби хъван руго - ГIалилазул МухIуцца ва ГIабдулагьилазул Резедацца. Кицаби данде гьариялълъул тарихх ТIоццере авар кицаби, абиял данде гьаризе байбихьарал, ххадурги кIкIвахI гьечIого гьел данде гьарурал чагIи ккола ЧIчIохъа гIалимчи АбакархIажиги Ххунзахъа ГIалиханассул Зайирбекги. РакIарарал кицаби гьез, цогидал кIалзул гьунаралълъул асаралгун цадахъ, араб гIассруялълъул 20-абилеб гIассруялълъул 30-абилел соназда Дагъистаналълъул тариххалълъул, мацIцIазул ва адабияталълъул гIелмиябгун цIехх-реххалълъул идараялълъул хъвавулал асаразул бакIалде кьун руго. 500-600 гIанассел кицаби данде гьарун руго Кичалазул МухIамадиццаги Дилималдасса малълъарухъан ХIажилазул ГIизудиниццаги. Кицабиги кIалзул гьунаралълъул цогидал тайпабиги ракIариялълъе кIудияб хIалтIи гьабуна А.П.Назаревичассул жигарчилъиялдалъун 70-абилел соназда Дагъистаналълъул Пачалихъияб Малълъуялда гIуцIцIараб цIцIалдохъабазул кици-абиязул идараялълъ. Бассмаялда рахъарал авар кицаби 1. 1862 соналълъ Петербуралда бугеб бассмаялда бахъана А.Шипнерил авар мацIцIалълъул къокъаб тIехь, 1873 соналълъ – авар хъваязул тIехь. 2. П.К.Усларил 1889 соналълъ Типлисалда бахъараб «Кавказалълъул мацIцIал, МацIцIал лъазари, Авар мацIцI»-алда буго битIунхъваялълъе мисалал хIисабалда кьураб 28 кици. 3. 1908 соналълъ Шурагьаб бугеб М.Мавралазул бассмаханаялда бахъараб ЧIчIохъа ГIабдулагь-хIажицца данде гьабураб «ТIасса рищарал вагIзаби» («Хуласатул-МавагIиз») абураб мажмугIалда руго «Инххосса ГIалихIажияссул кицабиял рагIаби». 4. ГIалиханазул Зайирбекицца данде гьабураб «Авар ххалкъалълъул кицаби, абиял ва бицанкIаби». МахIачхъала шагьар, 1963 с. 5. ГIалиханазул Зайирбек. «Авар кицаби ва абиял». МахIачхъала шагьар, 1973 с. 6. С. ГIалиханазул «Авар ххалкъалълъул кицаби ва абиял». МахIачхъала шагьар, 1991 сон. (лъималазе бахъараб). 7. Кицаби рахъана «Гьудуллъи», «Лачен» гьитIинал тIахьазда, «ХIакъикъат» гезталда ва «ХIакъикъат» гьитIинаб тIехьалда, авар мухъазда рахъулел гезтазда. 8. ГIурус мацIцIалда дагьалго аваразул кицаби руго А.П.Назаревичассул «Дагь-дагь ккун ракIарурал» абураб тIехьалдаги. МахIачхъала шагьар, 1997 9. Турк мацIцIалдеги буссинабун, ГIалиханазул Зайирбекицца данде гьарурал авар кицабазул ва абиязул тIехь бассмаялда бахъун буго ДжахIбар Барласицца, Турк, Ялова, 1999с.

ВатIан ххирияссул хвел букIунаро. واطان خێرێياصۇل ځوېل بۇگۇنارۈ. ВатIан цIунун хварав чи хабалълъ чIаго вукIуна. واطان ڝۇنۇن ځواراو چێ ځاباڶ ڃاڬۈ وۇگۇنا. Нилълъерго улка - эбел, чияр улка – бессдал эбел. نێڶېرڬۈ ئۇلكا - ئېبېل، چێيار ئۇلكا - بېصدال ئېبېل. Росдае ххиянат гьабурав, росдал цIацца вухIаги! رۈسدايې خێيانات، رۈسدال ڝاڛا وۇحاڬێ. Росдае гIоло бицараб рагIи - росдае гIоло гьабураб хъулухъ. رۈسدايې عۈلۈ بێݭاراب راعێ - رۈسدايې عۈلۈ هابۇراب څۇلۇڅ. КIкIвахIалълъ вас гьавуларев. ڴواحاڷ واس هاوۇلارېو. Вегун кьаралъиларо, кьижун бечелъиларо. وېڬۇن ڨاراڸێلارۈ، ڨێجۇن بېچېڸێلارۈ. Вегун чи кваналаро, кIалдибе жо бортуларо. وېڬۇن چێ كوانالارۈ، گالدێبې جۈ بۈرتۇلارۈ. КIкIухIал гIодов чIчIунги ссвакала. ڴۇحال عۈدۈو ڄۇنڬێ صواكالا. КIкIвахI буго сахлъиялълъул тушман, хIалтIи буго гьелълъул гьудул. ڴواح بۇڬۈ ساځڸێياڷۇل تۇشمان، حالطێ بۇڬۈ هېڷۇل هۇدۇل. КIкIвахIалълъ унтизавула, хIалтIуцца сах гьавула. ڴواحاڷ ئۇنتێزاوۇلا، حالطۇڛا ساځ هاوۇلا. Метер къоялълъул хIисаб гьабичIев, нахъа пашманлъула. مېتېر قۈياڷۇل حێساب هابێڃېو، ناڅا فاشمانڸۇلا. Мохмохида нах бахунге! مۈځمۈځێدا ناځ باځۇنڬې. Рододасса нах буххуге! رۈدۈداصا ناځ بۇخۇڬې. Нахъе тараб квен катицца уна. ناڅې تاراب كوېن كاتێڛا ئۇنا. РагIи бугеб рукъалдасса, рукъго гьечIого къватIир лълъикI. راعێ بۇڬېب رۇقالداصا، رۇقڬۈ هېڃۈڬۈ قواطێر ڷێگ. Росс-лълъади цолъичIони, рукъ беххе балагьула. رۈص- ڷادێ ݭۈڸێڃۈنێ، رۇق بېخې بالاهۇلا. Лълъеда бараб полоп гIадаб жойила росс-лълъадиялда гьоркьоб кколеб кьал. ڷېدا باراب فۈلۈف عاداب جۈيێلا رۈص- ڷادێيێلا هۈرڨۈب ڭۈلېب ڨال. Эбел-инссул хIурмат гьабулев кидаго гIадада холаро. ئېبېل- ئێنصۇل حۇرمات هابۇلېو كێداڬۈ عادادا ځۈلارۈ. Лълъади лълъикIав лълъикI вуго, лълъади квешав квеш вуго. ڷادێ ڷێگاو ڷێگ وۇڬۈ، ڷادێ كوېشاو وۇڬۈ. Лълъади ячине анцIгоявгун ургъе, йиччазе нусгоявгун ургъе. ڷادێ ياچێنې انڝڬۈياو ئۇرغې، يـێڿازې نۇسڬۈياوڬۇن ئۇرغې. Чоцца гуро бихьинчи гьавулев, яргъиццаги гуро - лълъадуцца гьавула. چۈڛا ڬۇرۈ بێڮێنچێ هاوۇلېو، يارغێڛاڬێ ڬۇرۈ - ڷادۇڛا هاوۇلا. ЧIчIужу гьечIеб рукъ - лълъин гьечIеб гьобо. ڄۇجۇ هېڃېب رۇق - ڷێن هېڃېب هۈبۈ. Россассул къадру-къимат лълъадудассан букIуна. رۈصاصۇل قادرۇ- قێمات ڷادۇداصان بۇگۇنا. Гьойцца пурццимахх кIкIунилан рагIани, божайила, бессдал эбел лълъикIай йигилан абураб жоялда божугейила. هۈيڛا فۇرڛێماخ ڴۇنێلان راعانێ، بۈجايێلا، بېصدال ئېبېل ڷێگاي يێڬێلان ابۇراب جۈيالدا بۈجۇڬېيێلا. Якьадги нусги - ракьаги нусги. ياڨادڬێ نۇسڬێ - راڨاڬێ نۇسڬێ. Лъай гьечIевгун ургъани, ургъалабалълъе ккола. ڸاي هېڃېوڬۇن ئۇرغانێ، ئۇرغالاباڷې ڭۈلا. ГIемер лъай, дагь кIалъай! عېمېر ڸاي، داه گاڸاي. ГIакълу гьечIессе гIакълу кьоге! عاقلۇ هېڃېصې عاقلۇ ڨۈڬې. Гьикъизе нечоге, лъачIого вукIине неча! هێقێزې نېچۈڬې، ڸاڃۈڬۈ وۇگێنې نېچا. Пикруялда кIалъани, рагIулълъ мекъи кколаро. فێكرۇيالدا گاڸانێ، راعۇڶ مېقێ ڭۈلارۈ. АнцIцIцIул борце, цин къотIе! انڝڞۇل بۈرݭې، ݭێن قۈطې. Чвантиниб месед бугони, росулI яс камуларо. چوانتێنێب مېسېد بۇڬۈنێ، رۈسۇڶ ياس كامۇلارۈ. Ханасс цIияб чухъа ретIани, баркулебила, мискинчиясс ретIани, кисса щварабан гьикъулебила. ځاناص ڝێياب چۇڅا رېطانێ، باركۇلېبێلا، مێسكێنچێياص رېطانێ، كێصا ۺوارابان هێقۇلېبێلا. Риццатазе тIорахь, тIереназе риди. رێڛاتازې طۈراڮ، طېرېنازې رێدێ. ГIарцуцца хан лагъги гьавулев, лагъ ханги гьавулев. عارݭۇڛا ځان لاغڬێ هاوۇلېو، لاغ ځانڬێ هاوۇلېو. ЛълъикIаб гьудуллъи ххазинаялдасса лълъикIаб. ڷێگاب هۇدۇلڸێ خازێنايالداص ڷێگاب. Балагь бачIиндал, гьудул реххун тоге! بالاه باڃێندال، هۇدۇل رېخۇن تۈڬې. Вокьулевгун цадахъ нохъодаги алжан. وۈڨۇلېوڬۇن ݭاداڅ نۈڅۈداڬێ الجان. Гьалмагъассул хIал барщидал лъала. هالماغاصۇل حال بارۺێدال ڸالا. БахIарчияссдасса хIинкъуге, хIалихьатав гьудулассдасса цIуне! باحارچێياصداصا حێنقۇڬې، حالێڮاتاو هۇدۇلاصداصا ڝۇنې. Гъадицца гъадил бер бахъулареб, гIадамасс гIадамассул бер бахъулеб. غادێڛا غادێل بېر باڅۇلارېب، عاداماص عاداماصۇل بېر باڅۇلېب. Гьобол вачIунареб къо бачIунгеги! hobol wazunareb qo bazungegi! Гьерссихъанассда цо нухалълъ гурони божуларо. herSi]anaSda co nu[a: guroni bo$ularo. Гьерссихъанассул «ИЯ» ги - гьересси. herSi]anaSul iya-gi hereSi. Гьересси къватIиб чIвазе къо камулареб. hereSi qwaTib zwa#e qo kamulareb. РагIанщинаб бицаравги - гьерссихъан, бихьанщинаб бицаравги - мацIцIихъан. rafan&inab bicarawgi – herSi]an, bi%an&inab bicarawgi – ma~i]an. Гьересси бищунго гIемер ани, лъабго къол нухалълъ уна. haraSi bi&ungo femer ani, ;abgo qol nu[a: una. Цо гьересси бицарасс нусго гьересси бицунеб. co hereSi bicaraS nusgo hereSi bicuneb. ЧIухIи хIелкие те, хIинкъи гIанкIкIие те. zu\i \elkiye te, \inqi fanJi*e te. ГIалимзабазда аскIов - жагьилчи, жагьилзабазда аскIов - гIалимчи. falim#aba#da aSjow - $ahilxi, $ahil#aba#da aSjow – falimxi. Гьекъолеб жо - ургьибе, гIакълу - гьаваялде. heqoleb $o – urhibe, faqlu – hawayalde. Гьекъел босулев чи - гIакълу бичулев чи. heqel bosulew xi – faqlu bixulew xi. ЦIцIогьор бечелъуларевила, баххил кьаралъуларевила. ~ohor bexe;ularewila, ba{il para;ularewila. ГIемериссеб балагь - мацIцIалълъул балагь. femeriSeb balah – ma~a:ul balah. МацIцIалда ракьа гьечIо, амма гьелълъ ракьа бекула. ma~alda rapa hezo, ama he: rapa bekula. Дурго мацIцI - дурго тушман. durgo ma~ - durgo tu^man. Мунго дуццаго веццуге, халкъалълъ веццизе те! mungo duCago weCuge, {alqa: weCi#e te! Сумал чIалу гьабуге! sumal zalu habuge! ГIурул рагIалде щвечIого хьитал рахъуге! furul rafalde &wezogo %ital ra]uge! ГьетIараб тIилалълъул битIараб рагIад букIунаро. heTarab Tila:ul biTarab rafad bujunaro. Гуллицца цо чи чIвала, мацIцIица нусго чи чIвала. guliCa co xi zwala, ma~iCa nusgo xi zwala. Гуллида ХIажимурад лъаларо. gulida \a$imurad ;alaro. Кинавго имам Шамил гIадав вахъинчIев, кинавго бахIарчи ХIажимурад гIадав лълъугьинчIев. kinawgo imam ^amil fadaw wa]inzew, kinawgo ba\arxi \a$imurad fadaw :uhinzew. Бицунареб гьикъуге, гьикъулареб бицунге. bicunareb hiquge, hiqulareb bicunge. ИнчIого къоги беццуге, вихьичIого чиги веццуге. inzogo qogi beCuge, wi%izogo xigi weCuge. ХьуцIцI лълъалъаге! %u~ :a;age! Ццеве вилълъа, нахъеги валагье! Cewe wi:a, na]egi walahe! Кьолаго босе, кьабулаго лълъуте! polago bose, pabulago :ute! КъулчIизе кIолареб жо хIанчIуге! qulzi#e jolareb $o \anzuge! ГьацIцIулълъе цIцIанги баге, цIцIамулълъе ракьги баге! ha~u:e ~angi bage, ~amu:e rapgi bage! ГIебуда зар баге, зазида хIетIе чIчIоге! febuda #ar bage, #a#ida \eye Zoge! Мискинлъи рогьо гуро, бечелъи гьунар гуро. miskin;i roho guro, bexe;i hunar guro. Жавгьар кисинибги тун, капек балагьуге! $awhar kisinibgi tun, ka_ek balahuge! УргъичIого вагъани, вагъичIого хола. urvizogo wavani, wavizogo [ola. РагIи гIарац буго, гIинтIами месед буго. rafi farac bugo, finTami mesed bugo.

ГIурус пачалихъалълъул рикьи furus _axali]a:ul ripi عۇرۇ س فاچالێڅاڷۇل رێڨێ ГIурус пачалихъалда ругел Улкаби furus _axali]a:ul ulkabi عۇرۇس فاچالێڅالدا رۇڬېل ئۇلكابێ Адиг Улка adig ulka ادێڬ ئۇلكا - Микъи пи б miqi_ib مێقێ فێ ب Алтан Улка altan ulka التان ئۇاكا - Улулаб ulalub ئۇلۇلاب Башгур Улка ba^gur ulka باشڬۇر ئۇلكا - Опоб o_ob ئۈفۈب Баргут Улка bargut ulka بارڬۇت ئۇلكا - Улан д иб ulandib ئۇلاندێب МагIарухъ Улка mafaru] ulka ماعارۇڅ ئۇلكا - Анжиб an$ib انجێب Ингуш Улка ingu^ ulka ئێنڬۇش ئۇلكا - Маг ъ асиб mavasib ماغاسێب Адиг-Малкъар Улка adig-malqar ulka ادێڬ- مالقار - مالقار ئۇلكا - Налчикиб nalxikib نالچێكێب Хъармухъ Улка ]armu] ulka څارمۇڅ ئۇلكا - Элистиб elistib ئېلێستێب Адиг-Хъарач ай Улка adig-]araxay ulka ادێڬ - څاراچاي ئۇلكا - Ч еркесиб xerkesib چېركېسێب Каралан Улка karalan ulka كارالا نئۇلكا - Петерсиб _etersib فېتېرسێب Ком Улка kom ulka كۈم ئۇلكا - Сикируб sikirub سێكێرۇب Марел Улка marel ulka مارېل ئۇلكا - Йошкаруб yo^karub يۈشك ار ۇب Морд Улка mord مۈرد ئۇلكا - Сарануб saranub سارانۇب Якъут Улка yaqut ulka ياقۇت ئۇلكا - Докускиб dokuskib دۈكۇسكێب Гьирин Улка hirin ulka هێرێن ئۇلكا - Завжихъ #aw$i] زاوجێڅ Татар Улка tatar ulka تاتار ئۇلكا - Гъаздануб va#danub غازدانۇب Туав Улка tuaw ulka تۇئاو ئۇلكا - Хъизилиб ]i#ilib څێزێلێب Удмур Улка udmur ulka ئۇدمۇر ئۇلكا - Ижиб i$ib ئێجێب Хакас Улка {akas ulka خاكاس ئۇلكا - Агъбаниб avbanib اغبانێب Чаваш Улка xawa^ ulka چاواش ئۇلكا - Шубашкариб ^uba^karib شۇباشكارێب Бурутихъ Улка buruti] ulka بۇرۇتێڅ ئۇلكا - Сулжиб sul$ib سۇلجێب Хъирим Улка ]irim ulka څێرێم ئۇلكا - Севасиб sewasib سېواسێب ГIурус пачалихъалълъул ракь-мухъал furus _axali]a:ul ra[-mu]al عۇرۇس فاچالێڅاڷۇل راڨ- مۇڅال 1. Алтан ракь-мухъ (Барнулиб) altan rap-mu] (barnulib) - التان راڨ- مۇڅ ( بارنۇلێب ) 2. Камчат ракь-мухъ (Камчатиб) kamxat rap-mu] (kamxatib) - كامچات راڨ- مۇڅ ( كامچاتێب ) 3. Х х абар ракь-мухъ (Ххабариб) {abar rap-mu] ({abarib) - خابار راڨ- مۇڅ ( خابارێب ) 4. Беждигъуб (адиг мацIцIалда Бжъэдыгъукъалэ - Краснодар) ракь-мухъ (Беждигъуб) be$divub rap-mu] (be$divub) - بېجدێغۇب راڨ- مۇڅ ( بېجدێغۇب ) 5. БагIар-яр ракь-мухъ (БагIар-яриб) bafaryar rap-mu] (bafaryarib) - باعاريار راڨ- مۇڅ ( باعاريارێب ) 6. Перем ракь-мухъ (Перемиб) _erem rap-mu] (_eremib) - فېرېم راڨ- مۇڅ ( فېرېمێب ) 7. Ралъдахъ (Приморский) ракь-мухъ (Валасиб) ra;da] rap-mu] (walasib ) - راڸداڅ راڨ- مۇڅ ( والا س ێب ) 8. Хъанчихъ (Ставрополь) ракь-мухъ (Хъанчихъ) ]anxi] rap-mu] (]anxi]) - څانچێڅ راڨ- مۇڅ ( څانچێڅ ) 9. Нахъбайкал ракь-мухъ (Читиб) na]baykal rap-mu] (xitib) - ناڅبايكال راڨ- مۇڅ ( چێت ێب ) ГIурус пачалихъалълъул рахъал furus _axali]a:ul ra]al عۇرۇس فاچالێڅاڷۇل راڅال 1. Амуриб рахъ (Балгащиб) amurib ra] (balga&ib) - امۇرێب راڅ ( بالڬاۺێب ) 2. Арханиб рахъ (Арханиб) ar{anib ra] (ar{anib) - ارخانێب راڅ ( ارخانێب ) 3. ГIаштариб рахъ (ГIаштариб) fa^tarib ra] (fa^tarib) - عاشتارێب راڅ ( عاشتارێب ) 4. ХъахIгориб рахъ (ХъахIгориб) ]a\gorib ra] (]a\gorib) - څاحڬۈرێب راڅ ( څاحڬۈرێب ) 5. Дебренуб (Брянск) рахъ (Дебренуб) debrenub ra] (debrenub) - دېبرېنۇب راڅ ( دېبرېنۇب ) 6. Чалабиб рахъ (Чалабиб) xalabib ra] (xalabib) - چالابێب راڅ ( چالابێب ) 7. Иркутиб рахъ (Иркутиб) irkutib ra] (irkutib) - ئێركۇتێب راڅ ( ئێركۇتب ) 8. Иваниб рахъ (Иваниб) iwanib ra] (iwanib) - ئێوانێب راڅ ( ئێوانێب ) 9. Калангариб рахъ (Калангариб) kalangarib ra] (kalangarib) - كالاێنڬارێب راڅ ( كالانڬارێب ) 10. Хъалгъануб рахъ (Хъалгъануб) ]alvanub ra] (]alvanub) - څالغانۇب راڅ ( څالغانۇب ) 11. Кем ериб рахъ (Кемериб) kemerib ra] (kemerib) - كېم ې رێب راڅ ( كېمېرێب ) 12. Кир и б (Киров) рахъ (Кириб) kirib ra] (kirib) - كێرێب راڅ ( كێرێ ب ) 13. Коштириб (Кострома) рахъ (Коштириб) ko^tirib ra] (ko^tirib) - كۈشتێرێب راڅ ( كۈشتێرێب ) 14. Хъоргъануб рахъ (Хъоргъануб) ]orvanub ra] (]orvanub) - څۈرغانۇب راڅ ( څۈرغانۇب ) 15. Куриб (Курск) рахъ (Куриб) kurib ra] (kurib) - كۇ رێب راڅ ( كۇرێب ) 16. ПетIериб рахъ (ПетIериб) _eTerib ra] (_eTerib) - فېطېرێب راڅ ( فېطېرێب ) 17. Лепециб рахъ (Липециб) le_ecib ra] (le_ecib) - لېفېښێب راڅ ( لېفېښێب ) 18. МагIданиб рахъ (МагIданиб) mafdanib ra] (mafdanib) - ماعدانێب راڅ ( ماعدانێب ) 19. Москоб рахъ (Москоб) moskob ra] (moskob) - مۈسكۈب راڅ ( مۈسكۈب ) 20. Мурманиб рахъ (Мурманиб) murmanib ra] (murmanib) - مۇرمانێب راڅ ( مۇرمانێب ) 21. Гъоркь Гор иб рахъ (Гъоркь Гориб) vorp gorib ra] (vorp gorib) - عۈرڨ ڬۈرێب راڅ ( غۈرڨ ڬۈرێب ) 22. ЦIигориб рахъ (ЦIигориб) `igorib ra] (`igorib) - ڝێڬۈرێب راڅ ( ڝێڬۈرێب ) 23. ЦIисибириб рахъ (ЦIисибириб) `isibirib ra] (`isibirib) - ڝێسێبێرێب راڅ ( ڝێسێبێرێب ) 24. Омоб рахъ (Омоб) omob ra] (omob) - ئۈمۈب راڅ ( ئۈمۈب ) 25. Оренуб рахъ (Оренуб) orenub ra] (orenub) - ئۈرېنۇب راڅ ( ئۈرېنۇب ) 26. Орлиб рахъ (Орлиб) orlib ra] (orlib) - ئۈرلێب راڅ ( ئۈرلێب ) 27. Пемзиб рахъ (Пемзиб) _en#ib ra] (_en#ib) - فېمزێب راڅ ( فېمزێب ) 28. Поскоб (Псков) рахъ (Поскоб) _oskob ra] (_oskob) - فۈسكۈب راڅ ( فۈسكۈب ) 29. Ростоб рахъ (Ростоб) rostob ra] (rostob) - رۈستۈب راڅ ( رۈستۈب ) 30. Разануб рахъ (Разануб) ra#anub ra] (ra#anub) - رازانۇب راڅ ( رازانۇب ) 31. Сахалиб рахъ (Сахалиб) sa{alib ra] (sa{alib) - ساځالێب راڅ ( ساځالێب ) 32. Самариб рахъ (Самариб) samarib ra] (samarib) - سامارێب راڅ ( سامارێب ) 33. Саратаб рахъ (Саратаб) saratab ra] (saratab) - سارا تاب راڅ ( ساراتاب ) 34. Усмулиб рахъ (Усмулиб) usmulib ra] (usmulib) - ئۇسمۇلێب راڅ ( ئۇسمۇلێب ) 35. Ссвердел иб рахъ (Сверделиб) Swerdilib ra] (Swerdilib) - سوېردېلێب راڅ ( سوېردېلێب ) 36. Тамбануб (Тамбов) рахъ (Тамбануб) tambanub ra] (tambanub) - تامبا نۇب راڅ ( تامب انۇب ) 37. Томоб (Томь) рахъ (Томоб) tomob ra] (tomob) - تۈمۈ ب راڅ ( تۈمۈب ) 38. Твер и б рахъ (Твериб) twerib ra] (twerib) - توېرێب راڅ ( توېرێب ) 39. Тулуб рахъ (Тулуб) tulub ra] (tulub) - تۇلۇب راڅ ( تۇلۇب ) 40. Туменуб рахъ (Туменуб) tumenub ra] (tumenub) - تۇمېنۇب راڅ ( تۇمېنۇب ) 41. Улануб рахъ (Улануб) ulanub ra] (ulanub) - ئۇلانۇب راڅ ( ئۇلانۇب ) 42. Валдемер иб рахъ (Валдемериб) waldemerib ra] - والدېمېرێب راڅ ( والدېمېرێب ) 43. Ссариссиб (Волгоград) рахъ (Ссариссиб) SariSib ra] (SariSib) - صارێص ێ ب راڅ ( صارێصێب ) 44. Вологда рахъ (Вологда) wologda ra] (wologda) - وۈلۈڬدا راڅ ( وۈلۈڬدا ) 45. Ворож иб рахъ (Ворожиб) woro$ib ra] (woro$ib) - وۈر ۈجێب راڅ ( وۈرۈجێب ) 46. Ярас и б рахъ (Ярасиб) yarasib ra] (yarasib) - ياراسێب راڅ ( ياراسێب ) ГIурус пачалихъалълъул шагьримухъал furus _axali]a:ul ^ahrimu]al عۇرۇس فاچالێڅاڷۇل شاهرێمۇڅال Москоб moskob - مۈس كۈب ПетIериб _eTerib - فېطېرێب Севасиб sewasib - سېواسێب ГIурус пачалихъалълъул миллимухъ furus _axali]a:ul milimu]al عۇرۇس فاچالێڅاڷۇل مێلێمۇڅ ЖугьутI миллимухъ (Биржаниб) $uhuT milimu] - جۇهۇط مێلێمۇڅ ( بێرجانێب ) ГIурус пачалихъалълъул миллирахъал furus _axali]a:ul milira]al عۇرۇس فاچالێڅاڷۇل مێلێراڅال Ненеч миллирахъ (Наринмариб) nenex milira] (narinmarib) - نېنېچ مێلێراڅ ( نارێنمارێب ) ХантиМанс миллирахъ (Хантимансиб, Емвошиб) {antimans milira] (yemwo^ib) - خ انتێمانس مێلێراڅ ( يېموۈشێب ) Чукуч миллирахъ (Анадириб, Каргиниб) xukux milira] (karginib) - چۇكۇچ مێلێراڅ ( كارڬێنێب ) Ямал-Ненеч миллирахъ (Салехиб, Пулватиб) yamal-nenex milira] (_ulwatib) - يامالنېنېچ مێلێراڅ ( فۇلواتێب ) Шагьар - шагьрачагIи (мисалал) ^ahar - ^ahraxafi شاهراچاعێ ( مێسالال ) Шагьар - шагьрассев, шагьрассел, шагьрадерицца, шагьрадерил ^ahar - ^ahraSew, ^ahraSel, ^ahraxafaCa, ^ahraxafaderil شاهار - شاهراصېو، شاهراصېل، شاهرادېرێڛا، شاهرادېرێل Мо скоб - Москоссев - Москоссел - Москдерицца - Москдерил moskob - moskoSew - moskoSel - moskderiCa - moskderil مۈ سكۈب، مۈسكۈصېو، مۈسكۈصېل، مۈسكدېرێڛا، مۈسكدېرێل. ПетIер иб - ПетIериссев - ПетIериссел - ПетIердерицца - ПетIердерил _eTerib - _eTeriSew - _eTeriSel - _eTerderiCa - _eTerderil فېطېرێب، فېطېرێصېو، فېطېرێصې ل ، فېطېردېرێڛا، فېطېردېرێل. Микъипиб - Микъиписсев - Микъиписсел - Микъипдерицца - Микъипдерил miqi_ib - miqi_iSew - miqi_aSel - miqi_deriCa - miqi_deril مێقێ فێ ب، مێقێفێصېو، مێقێف ێصېل ، مێق ێف دېرێڛا، مێقێفدېرێل. Опоб - Опоссев - Опоссел - Опдерицца - Опдерил o_ob - o_oSew - o_oSel - o_deriCa - o_delil ئۈفۈب، ئۈفێصېو، ئۈفۈصېل، ئۈفدېرێڛا، ئۈفدېرێل. Анжиб - Анжиссев - Анжа л - Анждерицца - Анждерил an$ib - an$iSew - an$al - an$deriCa - an$deril انجێب، انجێصېو، انجال ، انجدېرێڛا، انجدېرێل. Черкесиб - Черкесиссев - Черк есиссе л - Черкесиссез - Черкесиссезул xerkesib - xerkesiSew - xerkesiSel - xerkesiSe# - xerkesiSe#ul چېركېسێب، چېركېسێصېو، چېركېسێصېل، چېركېسێصېز ، چېركېسێصېزۇل. Ижиб - Ижиссев - Ижиссел - Иждерицца - Иждерил i$ib - i$iSew - i$aSel - i$deriCa - i$deril ئێجێب، ئێجێصېو، ئێجێصېل، ئێجدېرێڛا، ئێجدېرێل. Сулжиб - Сулжиссев - Сулжиссел - Сулждерицца - Сулж дерил sul$ib - sul$iSew - sul$iSel - sul$deriCa - sul$deril سۇلجێب، سۇلجێصېو، سۇلجێصېل، سۇلجدېرێڛا، سۇلجد ېرێل. Щвачиб - Щвачиссев - Щвачиссел - Щвач дерицца - Щвачдерил (Сочи) &waxib - &waxiSew - &waxiSel - &waxderiCa - &waxderil شواچێب، شواچێصېو، شواچێصېل، شواچدېرێڛا، شواچدېرێل.

Гьалан къоялълъ шагьар томо къватIир halan qoya: ^ahar tomo qwaTir Гьандже ружма къоялълъул рогьалил мехх буго. Щуго сагIатги бащадабги обан буго. Шурагьаб бугеб Кьукьулазул рукъур кинялго гьимал кьижун руго. Пирххаравни кьижун гьечIо. Шурагьаве щвараб меххалълъ, Пирххарав киняздассаго ццеве вахъиня, ценги тира-ссверде эна. Якъад рогьолеги сагIат щугоги бащдабги обараб меххалълъ Пирххарав ворчIана, ценги гьесс ахIана - «Ле», - ян. Лълъида гьесс гьедин ахIинеб? Гьесс гьадин ахIиня Курцазул Чунчулассда - «Чунчулав! Мун кьижун вугищи? Анкьгоги бащадабги хIалтIун буго.» Курцазул Чунчуласс абуна - «Дуцца щиби бунеб бугеб?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Рилълъа тира-ссверде!» Курцазул Чунчуласс абуна - «Гьанджещи?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Э, кинялго кьижунги руго. Рилълъа къватIире!". Курцазул Чунчуласс абуна - «ЛълъикI, вачIинев вуго дун». Курцазул Чунчулав адеги вахъун, гьомер-кIалги чурун. Богорукъуреги раккун, чедги босун, Варангазул Пирххаравгин рукъусса къватIире рахъана. Лълъее гьез чед кьеде бугеб? Гьез гьеб чед гIачиязе кьеде буго. Кьукьулазул минаялълъа нахъа буго цоги мина, гьеб мина чIобогояб буго. Гьенир хIайванал руго. Хайванал ругеб бакI бокь ккена. ХIайваналги щали ккенел? Кетоги гьойги хIайванал ккена. Кьукьулазул кIиго гьой буго – Хъумурги, Щунгъарги. Хъумур рагьла букIиня, Щунгъар рукъуб жаниб букIиня. «Дур аццил чами хIайван бугеб? - ян гьикъана Курцазул Чунчуласс. «Дида гьаняро. - ян джаваб кьуна Варангазул Пирххарасс. - Гьессул хIайванални гIемер руго. Нусгоялълъе гIагалун дида ккена». Курцазул Чунчуласс - «НусгогIанщи! Гьеб гIемер буго! Варангазул Пирххарасс абуна - «Э, гьессул бокьалълъул кIодоли бихьинищи дуда?» «Рилълъа!» - ян абуна Варангазул Пирххарасс. «Нелълъецца бачазе салам кьеде ккена». ГьитIинял бачал цIакъ кIарчIамал рукIиня. ГьитIиняй Баххуеги бачал рокьиня. Шурагьар ругеб меххалълъ, бищун ццебе гьей бачал ругеб бокьалълъе эна, гьезе салам кьеде». Кьукьулазул Цидуласс араб нугьалълъа абун буго - «Дуцца гьаб соналълъа малълъараб жо бунани, дицца мун йурай къоялълъе бече сайигъаталълъе кьела», - ян. Варангазул Баххуцца абуна - «Ценги дицца кIиго соналълъ малълъараб бумо хьвадани, дуцца де чу кьеде бугищи?» «Гуро, дицца дой чу кьеларо, гьеб цIакъго кIудаб буго. Бечени дида кIваня дой кьеде». Варангазул Баххуцца абуна - «ЛълъикIин». Варангазул Баххуе цIакъ рокьиня хIайванал - «Дадаццаги бабаццаги росолълъ бел,эрбахъи бунел рукIаралгIани. - ян абиня гьелълъ. Дир гIемерал хIайванал рукIлагIан». Гьелълъ гьедин абун букIун, Варангазул БацIиласс гьелълъа кидаго абиня - «Бахху, дой бокьараб щиняб хIайван букIде изну кьуни, гьеб меххалълъ нежер рукъ рукъалълъе гуреб, бокьалълъе ссвериня, дур хIайванал рукъзабахъ рукIде руго. Цояб бече дурги КиштIайилги рукъуб жаниб, цогидаб дирги Пирххарассулги рукъуб жаниб, чу эбел-энссол рукъуб жаниб. Богорукъубги цоги цо-цо хIайваназе рукъ букIде буго». Варангазул Баххуцца гIицIцIго - «ВахI», - илан джаваб кьуна, щибидегурелълъул гьелълъа гьанеб букIана Варангазул Пирххарасс битIараб абинебали. Гьел гьудулзаби керегIанир ругел гьандже? Гьел бачазул доращи ругел? Э. Курцазул Чунчуласс Варангазул Пирххарассда гьикъана - «Дур аццил чами бече бугеб?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Дида гьаня гьессул (15) анцIила щугоялълъасса цIцIикIкIун букIин, дудаго гьалин, гьеб ккена цогидал хIайваназул гIадаб жо, ниж Шурагьаб ругеб меххалълъа, дида киданиги мухIканго гьаняроан гьессул чами бечеги, цогидал хIайваналги ругелали, моцIцIалълъ ццебеги гьениб чами бугебали. Жидерго чед бачазе кьун ххадуб, бокьосса къватIире рахъарал меххалълъ, гьезда цо гIака бихьун буго. Аццил лъабго гIака букIун буго. ГIемераб рахь кьолел лълъикIал гIачи рукIун руго. 10 литра рахьдал кьола гьез. Якъад гурони Шурагьаб бугеб гIачи хьихьинеб бакIалълъе щочIев Курцазул Чунчуласс Варангазул Пирххарассда гьикъана - «Пирххарав, гьал гIачияз гIемераб рахь щимо кьенеб? Дида гьаня гьез ххер конебли, цоги баладаб жо конеб бугищи гьез?» «Э, дир гьудул. - ян абуна Варангазул Пирххарасс, - гьезе кьена гIемераб бала-баладаб жо». Курцазул Чунчуласс абуна - «Масала щиби?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Масала, чIакIултIан. Дой гьеб гьезе кьеде бокьун бугищи?» Курцазул Чунчуласс абуна - «Э, де бокьун букIана гьезе кьеде, кибагIаниб гьеб чIакIултIан бугеб? Дида бихьинеб гьечIо». Варангазул Пирххарасс абуна - «Гьеб чIакIултIан кумараб рахъалълъа гьумо буго». Варангазул Пирххарассги Курцазул Чунчулассги чIакIултIанги кодобе босун, ана цо чараб гIакдае кьеде. ЧIакIултIан бихьараб меххалълъ, гIакдацца гьеб гъираялълъа конеб букIана. КIиявго вас анцIго щвартIалълъ кIудаб гIакдада гъунирги чIчIана, щибидегурелълъул Курцазул Чунчулассе бокьун букIана гьеб кини кунанебали бихьде. Курцазул Чунчуласс бицана женда Истануб гIемерал гIачи рихьанин, гьез ххер конебги букIанин, чIакIултIан конеб женда киданиги бихьчIин. Ценги гIачиязги комо лълъугIдебуна чIакIултIан. ГьокIаб гьеб чIакIултIанги батчIо. Анкьгоялълъе бащадабги хIалтIун буго, васазул тира-ссвериги лълъугIана, гьандже гьел рукъуре эндехъине руго. Цогидал гьимал ццерего аде рахъун рукIун руго, Варангазул Пирххаравги Курцазул Чунчулавги нахъруссун регьараб меххалълъ гьез гьикъана, «Нуж керегIанир рукIарал?» «Ниж бокьор рукIана, нежеда чIакIултIан конел гIачиги рихьана». Варангазул Баххуцца абуна - «Пирххарав, щимо дуцца дун ахIчIей?» Варангазул Пирххарасс абуна - «Щибидегурелълъул мун кьижун йикIана». Варангазул Баххуцца абуна - «Дуцца дун ахIун йикIарай гIани, дунги дуда цадахъ энде йикIана, дуццани дида щибго абчIо!» Варангазул Пирххарасс абуна - «Дида дуда абде адаб гьечIо. Гьединго Чунчулассдаги адаб гьечIо». Варангазул Баххуцца абуна - «Щимо адаб гьечIеб, дуцца дида абде ккенаан». Курцазул Чунчуласс абуна - «Ниж нахъойги энде рукIани, нежецца мун ахIла». Ценги Варангазул Пирххарав агьикье ана. Цогидал гьимални рукъур ххутIана. Цо заманалълъассан Кьихьилазул КвацIулалълъ гьималазда ахIана - «Нуж рахъун ругищи? РачIа гьанире». Гьимал аде рахъана. Бищун ццейе богорукъуе Варангазул Бахху егьана. Ценги Варангазул Пирххарав вегьана, Варангазул БацIилав гьессда ххадув вегьана. ГьабцIцIол ахIде ккана гьев. Гьев кидаго гIемерав ахIде ккена. Варангазул БацIилав богорукъуве вегьарав меххалълъ, эбелалълъ абуна - «Мун жеги щуго щвартIалълъ кватIун вукIаравани, ниж кунан лълъугIун рукIиняан, ценги дой конде жо щибго щоняроан», - ян. «Ножецца кинябго комо лълъугIде буняроан, деги цо щибниги жо ххутIлаан», - ян джаваб кьуна Варангазул БацIиласс. «Дида ккенаро, БацIилав. Дур ваццги яццалги кунан руго, - энссоцца абуна, Щимо дуцца рогьоле гьабго-ункъо нугьалълъ гьав васассде ахIде ккенеб? Дун дур эбел йикIарай гIани, БацIилав, дицца дой якъад квен кьеде букIчIо. Дур эбелни цIакъ лълъикIай адан йиго». Варангазул БацIиласс щибго джавабги кьечIо, жив витIун вугин ракIалълъеги ккомо. Кунан лълъугIарал меххалълъ гьимал жодерго хIаркIалги росун, богорукъусса къватIире рахъана. «Рилълъа», - ян ваццаз яццаздаги абун, гьел агьикье ана. Варангазул Баххуцца гьикъана - «Щиби нелълъецца буде бугеб?» Варангазул БацIиласс абуна - «Ниж хIаркIицца хIаде руго, ценги цо сагIаталълъассан ниж бокьоре энде руго, гьенир бачал куналел куцалълъухъ балагьде руго». Курцазул Чунчуласс абуна - «Э, дида якъад гурони рихьчIо гьел кунанел куц. Пирххарав, щиби гьез конеб букIинеб?» Варангазул Пирххарасс джаваб кьечIо, гьессе Курцазул Чунчулассда гьокIаб кIалгьаде бокьун букIчIо. Варангазул Баххуцца гьессе джаваб кьуна - «Гьез кинябго жоялълъул дагьа-дагьаб конеб букIиня. Гьедин абуна Пирххарассги. Пирххарассги кинябго жоялълъул дагьабго конеб бугин, гьитIиняб бече гIадин, гIемераб абиня дадаццаги». Варангазул Пирххарассги абун буго - «Дун гьитIиняб бече батани, мун кIудаб гIака буго. Гьебги битIараб жохха бугеб!» «Щиби битIараб жохха бугеб? - ян гьикъана Варангазул Баххуцца. Варангазул Пирххарасс абуна - «Мун гIака йигеяли битIараб буго!» Бащдаб сагIаталълъ расандинел гьимал ссвакадеги ссвакан ххерида ад гIодор чIчIана. «Чунчулав, битIарабщи бугеб дуда киданиги хIайванал кунанел куц рихьчIебли? - ан гьикъана Варангазул КиштIайицца. «Э, битIараб буго. Дида ххер конел гIачи гурони рихьчIо» - ян абуна Курцазул Чунчуласс. «Ценги мун киданиги росолълъеги щочIищи? – ЩочIо, Истануб ниж къанагIат гурони росолълъе щоняро, щибидегурелълъул росолълъе щоде нугь ххалатаб букIиня. Мун киданиги Истануйе щомо йикIарайщи?» Варангазул КиштIайицца абуна - «ЙикIчIо, дун гьенийе киданиги щомо йикIчIо, нежер эменни гIемер щомо вукIана гьениве. Ниж цо нугьалълъ КвартIулилълъе щомо рукIана, цоги нугьалълъ Къажаралълъе щомо рукIана. Ниж къанагIат гурони хIухьбахъиялълъе цогидал улкабазде энаро». Варангазул БацIиласс абуна - «Нежее цогидал улкабазде энде бокьун гьечIолиялълъ гуреб, эбелалълъе бокьун гьечIолиялълъ энел гьечIо. Гъокьиссала иххазолълъ моцIцIалълъа дада Истануве омо вукIарав меххалълъ деги бокьлаан гьессда цадахъ энде». Курцазул Чунчуласс абуна - «РачIа нежехъе, нежецца ножеда рихьдерула Истануб ругел агьал. Ножеда гьанищи, дир гьудулзаби, кинял агьал Истанур рукIинелали! Истануб берценабги, некIссияб шагьар буго». Варангазул КиштIайиццаги Пирххарассги джаваб кьуна - «Э, цIакъ бакьагIан неже гьенире регьде, Баххуги БацIилавги жегияли гьитIинял руго гьедигIан рикIкIаде энде». Гьеб заманалълъа Кьукьулазул Цидуласс гьималазде ахIана - «Рилълъа дида цадахъ», - ян. «Ниж рачIинел руго, ниж рачIинел руго», - ян абуна гьез. hanGe ru$ma qoya:ul rohalil me{ bugo. &ugo safat ba&adabgi oban bugo. ^urahab bugeb pupula#ul ruqur kinyalgo himal pi$un rugo. _ir{arawni pi$un hezo. ^urahawe &warab me{a:, _ir{araw kinya#daSago Cewe wa]inya, cengi tira-Swerde ena. yaqad roholegi safat &ugogi ba&dab obarab me{a: _ir{araw worzana, cengi heS a\ana - «le» - yan. :ide heS hedin a\ineb? heS hadin a\inya kurca#ul xunxulaSda - «xunxulaw! mun pi$un wugi&i? anpgogi ba&adabgi \alTun bugo. » kurca#ul xunxulaS abuna - «duCa &ibi buneb bugeb? » waranga#ul _ir{araS abuna - «ri:a tira-Swerde! » kurca#ul xunxulaS abuna - «hanGe&i? » waranga#ul _ir{araS abuna - «e, kinyalgo pi$ungi rugo. ri:a qwaTire! » kurca#ul xunxulaS abuna - «:ij, wazinew wugo dun. » kurca#ul xunxulaw adegi wa]un, homer-jalgi xurun. bogoruquregi raKun, xedgi bosun, waranga#ul _ir{arawgin ruquSa qwaTire ra]ana. :eye he# xed pede bugeb? he# heb xed faxiya#e pede bugo. pupula#ul minaya:a na]a bugo cogi mina, heb mina zobogoyab bugo. henir \aywanal rugo. \aywanal rugeb baj bop Kena. \aywanal &ali Kenel? ketogi hoygi \aywanal Kena. pupula#ul jigo hoy bugo - ]umurgi, &unvargi. ]umur rahla bujinya, &unvar ruqub $anib bujinya. «dur aCil xami \aywan bugeb? » - yan hiqana kurca#ul xunxulaS. «dida hanyaro - yan Gawab puna waranga#ul _ir{araS, - heSul \aywanalni femer rugo. nusgoya:e fagalun dida Kena. »

ХIалтIуцIцIарал \alTu~aral Гьанжессала Кьукьулазухъе щомо вукIана Туркалълъе ццерего рахъаразул гIагарав чи Курцазул Чунчулав. Цо анкьалълъ ццеве гьев Маарухъе щомо вукIана, гьандже анкьниги Шурагьаб банеб буго. Гьессда маарул мацIцIги гьаня, рагIа-ракьандени щомо гьессда маарул мацIцI гьанебги батларо. Гьесс КвацIулалълъа абуна - «КвацIулай, маарул мацIцI цодагьаб захIматаб мацIцI буго! Дида киданиги маарул мацIцI рагIа-ракьанде щомо гьаде гьечIо, - ян, - Туркалълъа гIуразда захIматде бегьиня». «Гьеб битIараб буго. - ян абуна Кьукьулазул Цидуласс. – Маарул мацIцI гьадебуде захIматаб мацIцI буго. Щимо дуда ракIалълъе ккенеб дуцца киданиги маарул мацIцI бицде гьечIебали? – ян, - дуцца гьанджего бицинеб буго гури маарул мацIцI». Курцазул Чунчуласс абуна - «Баркала, Кьукьулазул Цидулав, дидани гьанярин абде бегьларо. Дуда гьанищи, де бищунго захIматаб жо щиби бугебали? Гьел руго маарул мацIцIалълъул хIалтIоцIцIарал, масала, дицца яги дида, щимо «дицца цIцIалуна», щимо «дун цIцIалуна. Щимо дуцца абинеб - «дун хIалтIана», ценги «дицца малълъана»? «БитIараб буго, маарулаз кIварцин буняро кагIан захIматаб нелълъер мацIцI бугебали. Дой бокьлищи дида цадахъ тира-ссверде энде? Нелълъецца дагьабго маарул хIалтIоцIцIаразул хIакъалълъулълъ бицде буго». «Э, баркала» - ян абуна Курцазул Чунчуласс. Ценги Кьукьулазул Цидуласс абуна - «Дуда гьанищи хIалтIоцIцIар щиб жояли?» «Э, гьеб ккена нелълъецца цо жо бунеб мехх, дун кIалгьала, дун кунала, дун кьижла, дун энла, ценги дицца малълъиня, дицца абиня, дицца цIцIалиня, ценги цогидалги хIалтIоцIцIарал». «ЛълъикI, гьандже гьанищи дуда букIдессебги гьанджессебги заман щиб жояли?» «Э, гьандже лълъугьинеб жоялълъул бициняго, дун эна, де бокьиня, дицца чурана..., букIде бугеб жоялълъулги бициняго - балагьла, хъвала, була, ...» «ЛълъикI. Дуцца кида абинеб? Сонкъасси дун Анжив вукIана, араб анкьалълъ гIагаразухъе ваккун вукIана, гьагIалицца ццеве дун Туркалълъе щомо вукIана, гьаб щиб заман бугеб?» – Гьеб араб заман буго. «Гьандже гьадин балагьлин, дурго хIакъалълъулълъ бициняго, «дицца абиня», цогидазул бициняго, ценги «гьез абиня». «Лълъиданиги цадахъ хьвадинеб меххалълъ, ценги «нилълъ кIалгьанел руго» хIалтIдебуде бегьиня, бигьаяб жо гурщи гьеб ккенеб?» Курцазул Чунчуласс абуна - «Гуро, захIматаб жо буго...» - ян. «Гьандже кунаде хIалтIоцIцIаралълъул - дун кунанев вуго, гьев кунанев вуго, гьел кунанел руго. Курцазул Чунчулав, бице, гьаб кини аблеб? Курцазул Чунчуласс абуна - «Дун кунанев вуго, мун кунанев вуго, гьел кунанел ругин». «ЛълъикI, гьандже щоде хIалтIоцIцIаралълъул». Курцазул Чунчуласс абуна - «Дун щвана, мун щвана, гьел щвана». «Бихьинеб бугищи дуда, кинябго бигьаяб жо буго» - ян абиня Кьукьулазул Цидуласс. hanGeSala pupula#u]e &omo wujana turka:e Cerego ra]ara#ul fagaraw xi kurca#ul xunxulaw. co anpa: Cewe hew maaru]e &omo wujana, hanGe anpnigi ^urahab baneb bugo. heSda maarul ma~gi hanya, rafa-rapandeni &omo heSda maarul ma~ hanebgi batlaro. heS kwa`ula:a abuna - «kwa`ulay, maarul ma~ codahab #a\matab ma~ bugo! dida kidanigi maarul ma~ rafa-rapande &omo hade hezo, - yan, - turka:a fura#da #a\matde behinya.» «heb biTarab bugo, - yan abuna pupula#ul cidulaS, - maarul ma~ hadebude #a\matab ma~ bugo. &imo duda raja:e Keneb duCa kidanigi maarul ma~ bicde hezebali? - yan, - duCa hanGego bicineb bugo guri maarul ma~. » kurca#ul xunxulaS abuna - «barkala, pupula#ul cidulaw, didani hanyarin abde behlaro. duda hani&i, de bi&ungo #a\matab $o &ibi bugebali? hel rugo maarul ma~a:ul \alTo~aral, masala, diCa yagi dida, &imo - diCa ~aluna, &imo - dun ~aluna. &imo duCa abineb - dun \alTana, cengi - diCa ma:ana? » «biTarab bugo, maarula# jwarcin bunyaro kafan #a\matab ne:er ma~ bugebali. doy bopli&i dida cada] tira-Swerda ende? ne:eca dahabgo maarul \alTo~ara#ul \aqa:u: bicde bugo. » «e, barkala » - yan abuna kurca#ul xunxulaS. cengi pupula#ul cidulaS abuna - «duda hani&i \alTo~ar &ib $oyali? » «e, heb Kena ne:eCa co $o buneb me{, dun jalhala, dun kunala, dun pi$la, dun enla, cengi diCa ma:inya, diCa abinya, diCa ~alinya, cengi cogidalgi \alTo~aralgi. » «:ij, hanGe hani&i duda bukdeSebgi hanGeSebgi #aman &ib $oyali? » «e, hanGe :uhineb $oya:ul bicinyago, dun ena, de bopinya, diCa xurana ..., bujde bugeb $oya:ulgi bicinyago - balahla, ]wala, bula, ... » «:ij. duCa kida abineb? sonqaSi dun an$iw wujana, arab anpa: fagara#u]e waKun wujana, hafaliCa Cewe dun turka:e &omo wujana, hab &ib #aman bugeb? » «heb arab #aman bugo. » «hanGe hadin balahlin, durgo \awa:u:gi bicinyago, diCa abinya, cogida#ulgi bicinyago, cengi he# abinya. » «:idanigi cada] %wadineb me{a:, cengi ni: jalhanel rugo \alTdebude behinya, bihayab $ogo gur&i heb Keneb? » kurca#ul xunxulaS abuna - «guro, #a\matab $o bugo » - yan «hanGe kunade \alTo~ara:ul - dun kunanew wugo, hew kunanew wugo, hel kunanel rugo. kurca#ul xunxulaw, bice, hab kini ableb? » kurca#ul xunxulaS abuna - «dun kunanew wugo, mun kunanew wugo, hel kunanel rugin. » «:ij, hanGe &ode \alTo~ara:ul. » kurca#ul xunxulaS abuna - «dun &wana, mun &wana, hel &wana. » «bi%ineb bugi&i duda, kinyabgo $o bugo » - yan abinya pupula#ul cidulaS.

Оццебессеб бутIа. Варангал. oCebeSeb buTa. warangal. Варангазул Нуцалав бихьинчи вуго. waranga#ul nucalar bi%inxi wugo Кьукьулазул Нуцалай чIчIужуадан йиго. pupula#ul nucalay Zu$uadan yigo. Пирххаравги вас вуго, БацIилавги вас вуго. _ir{arawgi was wugo, ba`ilawgi was wugo. Пирххаравги БацIилавги кIиялго васал руго. _ir{arawgi ba`ilawgi jiyalgo wasal rugo КиштIайги яс йиго, Баххуги яс йиго. ki^Taygi yas yigo, ba{ugi yas yigo. КиштIайги Баххуги кIияйго ясал руго. ki^Taygi ba{ugi jiyaygo yasal rugo. Нодок кето буго, Хъумур гьой буго. nodok keto bugo, ]umur hoy bugo. ГIангурги гьой буго. fangurgi hoy bugo. ГIангурги Хъумурги гьуби руго. fangurgi ]umurgi hubi rugo. ГIангур гьойщи бугеб? fangur hoy&i bugeb? Э, гьеб гьой буго. e, heb hoy bugo. Нодок гьойщи бугеб? nodok hoy&i bugeb? Гуро, гьеб кето буго. guro, heb keto bugo. Хъумур гьойщи бугеб? ]umur hoy&i bugeb? Э, гьеб гьой буго. e, heb hoy bugo. Нуцалав бихьинчищи вугев? nucalaw bi%inxi&i wugew? Э, гьев бихьинчи вуго. e, hew bi%inxi wugo. Нуцалай чIчIужуаданщи йигей? nucalay Zu$uadan&i yigey? Э, гьей чIчIужуадан йиго. e, hey Zu$uadan yigo. Пирххаравги чIчIужуаданщи йигей? _ir{arawgi Za$uadan&i yigey? Гуро, гьев вас вуго. guro, hew was wugo. Баххуги васщи вугев? ba{ugi was&i wugew? Гуро, гьей яс йиго. guro, hey yas yigo. БацIилав васщи вугев? ba`ilaw was&i wugew? Э, гьев вас вуго. e, hew was wugo. Пирххарав васщи вугев? _ir{araw was&i wugew? Э, Пирххарав вас вуго. e, _ir{araw was wugo. Бахху ясщи йигей. ba{u yas&i yigey? Э, Бахху яс йиго. e, ba{u yas yigo. ГIангурги Хъумурги гьуби руго. fangurgi ]umurgi hubi rugo. ЧIчIужуадан щийи ккеней? Zu$uadan &iyi Keney? Гьей йиго Нуцалай. hey yigo nucalay. Бихьинчи щиви ккенев? bi%inxi &iwi Kenew? Гьев Нуцалав вуго. hew nucalaw wugo. Гьуби щали ккенел? hubi &ali Kenel? ГIангурги Хъумурги ккенел руго. fangurgi ]umurgi Kenel rugo. Вас щиви ккенев? was &iwi Kenew? БацIилав вас ккена. ba`ilaq was Kena. Яс щийи ккеней? yas &iyi Keney? Бахху яс ккена. ba{u yas Kena. Варангазул ххизан буго Нуцалавги Нуцалайги, кIиявго вас Пирххаравги БацIилавги, кIияйго яс КиштIайги Баххуги. waranga#ul {i#an bugo nycalawgi, nucalaygi, jiyawgo was _ir{arawgi ba`ilawgi, jiyaygo yas ki^Taygi ba{ugi. Пирххарассул гьой буго, Баххулги гьой буго. _ir{araSul hoy bugo, ba{ulgi hoy bugo. ГIангур Пирххарассул гьой буго, Хъумур Баххул гьой буго. fangur _ir{araSul hoy bugo, ]umur ba{ul hoy bugo. КиштIайилги кето буго. ki^Tayilgi keto bugo. Нодок КиштIайил кето буго. nodok ki^Tayil keto bugo. ГIангур БацIилассулщи гьой бугеб? fangur ba`ilaSul&i hoy bugeb? Гуро, гьеб Пирххарассул гьой буго. guro, heb _ir{araSul hoy bugo. Нодок Баххулщи кето бугеб? nodok ba{ul&i keto bugeb? Гуро, гьеб кето КиштIайил буго. guro, heb keto ki^Tayil bugo. Хъумур Пирххарассулщи гьой бугеб? ]umur _ir{araSul&i hoy bugeb? Э, гьеб Пирххарассул гьой буго. e, heb _ir{araSul hoy bugo. Бихьинчи Нуцалавщи ккенев? bi%inxi nucalaw&i Kenew? Э, бихьинчи Нуцалав вуго. e, bi%inxi nucalaw wugo. ЧIчIужуадан Нуцалайщи ккеней? Zu$uadan nucalay&i Keney? Э, чIчIужуадан Нуцалай ккена. e, Zu$uadan nucalay Kena. Нуцалав Пирххарассул эмен вуго. nucalaw _ir{araSul emen wugo. Пирххарав Нуцалассул вас вуго. _ir{araw nacalaSul was wugo. БацIилавги Нуцалассул вас вуго. ba`ilawgi nucalaSul was wugo. Нуцалав КиштIайилги Баххулги эмен вуго. nuvalaw ki^Tayilgi ba{ulgi emen wugo. КиштIайги Баххуги Нуцалассул ясал руго. ki^Taygi ba{ugi nucalaSul yasal rugo. Нуцалассул кIиго яс йиго. nucalaSul jigo yas yigo. Гьессул кIиго васги вуго. heSul jigo wasgi wugo. Нуцалай Пирххарассулги, БацIилассулги, КиштIайилги, Баххулги эбел йиго. nucalay _ir{araSulgi, ba`ilaSulgi, ki^Tayilgi, ba{ulgi ebel yigo. БацIилассул эмен щиви ккенев? ba`ilaSul emen &iwi Kenew? Нуцалав вуго. nucalaw wugo. Нуцалассул кIигойщи вас вугев? nucalaSul jigo&i was wugew? Э, гьессул кIиго вас вуго. e, heSul jigo was wugo. Нуцалассул васал щали ккенел? nucalaSul wasal &ali Kenel? Пирххаравги БацIилавги ккенел руго. _ir{arawgi ba`ilawgi Kenel rugo. КиштIайил эбел щийи ккеней? ki^Tayil ebel &iyi Keney? Нуцалай ккеней йиго. nucalay Keney yigo. Нуцалалълъул кIиго васги кIиго ясгищи ругел? nucala:ul jigo wasgi jigo yasgi&i rugel? Э, гьелълъул кIиго васги, кIиго ясги руго. e, he:ul jigo wasgi, jigo yasgi rugo. Нуцалассулги Нуцалалълъулги васалги ясалги щали ккенел? nucalaSulgi nucala:ulgi wasalgi yasalgi &ali Kenel? Гьел Пирххаравги, БацIилавги, КиштIайги, Баххуги ккенел руго. hel _ir{arawgi, ba`ilawgi, ki^Taygi, ba{ugi Kenel rugo. Пирххарав Баххул вацц вуго. _ir{araw ba{ul waC wugo. Бахху Пирххарассул яцц йиго. ba{u _ir{araSul yaC yigo. КиштIай Пирххарассулги Баххулги яцц йиго. ki^Tay _ir{araSulgi ba{ulgi yaC yigo. Гьелълъул кIиго ваццги, цо яццги руго. he:ul jigo waCgi, co yaCgi rugo. БацIилав Пирххарассулги, КиштIайилги, Баххулги вацц вуго. ba`ilaw _ir{araSulgi, ki^Tayilgi, ba{ulgi waC wugo. Гьессул цо ваццги, кIиго яццги руго. heSul co waCgi, jigo yaCgi rugo. Пирххарассулги БацIилассулги кIиго яцц йиго. _ir{araSulgi ba`ilaSulgi jigo yaC yigo. Гьезул эбел-эменги руго. he#ul ebel-emengi rugo. КиштIайилги Баххулги кIиго вацц вуго. ki^Tayilgi ba{ulgi jigo waC wugo. Гьезулги эбел-эмен руго. he#ulgi ebel-emen rugo. Пирххарассулги БацIилассулги кIиго яццщи ругел? _ir{araSulgi ba`ilaSulgi jigo yaC&i rugel? Э, гьезул кIиго яцц йиго. e, he#ul jigo yaC yigo. КиштIайилги Баххулги цогощи эмен вугев? ki^Tayilgi ba{ulgi cogo&i emen wugew? Э, гьезул цого цо эмен вуго. e, he#ul cogo co emen wugo. Гьезул эбелги цого цощи йигей? he#ul ebelgi cogo co&i yigey? Э, гьезул цого цо эбел йиго. e, he#ul cogo co ebel yigo. Нуцалассулги Нуцалалълъулги кIиго ясщи йигей? nucalaSulgi nucala:ulgi jigo yas&i yigey? Э, гьезул кIиго яс йиго. e, he#ul jigo yas yigo. Пирххарассулги КиштIайилги цо ваццги, цо яццгищи ругел? _ir{araSulgi ki^Tayilgi co waCgi, co yaCgi&i rugel? Э, гьезул цо ваццги, цо яццги руго. e, he#ul co waCgi, co yaCgi rugo. Гьел ваццги яццги щали ккенел? hel waCgi yaCgi &ali Kenel? Гьел БацIилавги Баххуги ккенел руго. hel ba`ilawgi ba{ugi rugo. ГIангурги Хъумурги БацIилассулги гьубищи ругел? fangurgi ]umurgi ba`ilaSulgi hubi&i rugel? Гуро, ГIангурги Хъумурги БацIилассул гьуби гуро. guro, fangurgi ]umurgi ba`ilaSul hubi guro. ГIангур Пирххарассул гьой буго, Хъумур БацIилассул гьой буго. fangur _ir{araSul hoy bugo, ]umur ba`ilaSul hoy bugo. Пирххаравги БацIилавги гIурал бихьиналщи ругел? _ir{arawgi ba`ilawgi fural bi%inal&i rugel? Гуро, гьел гIолохъаби руго. guro, hel folo]abi rugo. Гьел васал руго. hel wasal rugo. КиштIайги Баххуги васалщи ругел? ki^Taygi ba{ugi wasal&i rugel? Гуро, гьел васал гуро. guro, hel wasal guro. Гьел ясал руго. hel yasal rugo. Пирххарав БацIилассул эменщи ккенев? _ir{araw ba`ilaSul emen&i wuger? Гуро, гьев БацIилассул эмен гуро. guro, hew ba`ilaSul emen guro. Гьев БацIилассул вацц вуго. hew ba`ilaSul waC wugo. КиштIай Баххул эбелщи ккеней? ki^Tay ba{ul ebel&i Keney? Гуро, гьей Баххул эбел гуро. guro, hey ba{ul ebel guro. Гьей Баххул яцц йиго. hey ba{ul yaC yigo. Баххул кето бугищи? ba{ul keto bugi&i? ГьечIо, гьелълъул кето гьечIо, гьой буго. hezo, he:ul keto hezo, hoy bugo. Пирххарассулги БацIилассулги кIиго яцц йиго. _ir{araSulgi ba`ilaSulgi jigo yaC yigo. БацIилассул цо ваццги, кIиго яццги руго. ba`ilaSul co waCgi, jigo yaCgi rugo. Баххул кIиго ваццги, цо яццги руго. ba{ul jigo waCgi, co yaCgi rugo.

"Б" хIарпалдасса байбихьулел магIарул кицаби ва абиял ب حارفالداصا بايبێڮۇلېل ماعارۇل كێښابێ وا ابێيال 1. Бавудасса гуребила бугъил хIал лъалеб, бугьудассайила. ۱. باوۇداصا ڬۇرېبێلا بۇغ ێل حال ڸالېب، بۇغۇداصايێلا. 2. Багъарараб гIосое дару – бахъи. ۲. باغاراراب عۈسۈيې دارۇ - باڅێ. 3. Багъарараб хIатIида хIарщ рекIунеб. ۳. باغاراراب حاطێدا حارۺ رېگۇنېب. 4. Багъарулареб кьун, багъарулеб босуге. ۴. باغارۇلارېب ڨۇن، باغارۇلېب بۈسۇڬې. 5. Багъулеб гьой камугеги, бекерулеб чу тIагIунгеги. ۵. باغۇلېب هۈي كامۇڬېڬێ، بېكېرۇلېب چۇ طاعۇنڬېڬێ. 6. Багъулеб оцол лълъурдул хъухъала, нахъассан речIчIулеб гьой раххсида бала, нахъарукъалълъул рахал гьечIев чи ссунда валев? ۶. باغۇلېب ئۈښۈل ڷۇردۇل څۇڅالا، ناڅاصان رېڄۇلېب هۈي راخسێدا بالا، ناڅارۇقاڷۇل راځال هېڃېو چێ صۇندا والېو؟ 7. Багъун чIалгIунареб тIехI бараб бече гIадин, диваналълъ къун чIчIоларев Ххучбар гIадин. ۷. باغۇن ڃالعۇنارېب طېح باراب بېچې عادێن، دێواناڷ قۇن ڄۈلارېو خۇچبار عادێن. Ххучбар вукIун вуго тIехI бараб бачида рагъгIанги дагIба чIалгIунарев, жагьилав, амма рагIуе махщел бугев – кIалкъолав чи. Ххучбарихъе гIадамал рачIунел рукIун руго, бахъизе кIвараб боцIцIул цо бутIа, яги тIолабго дуе телин, мурад бергьенлъи бугилан… Къулизеги къулун, мугъзада нахъа кIиябго кверги лъун, гьев унев вукIун вуго битIухъего Шурагьаве, губернаторассухъе. Диванрукъалълъул кIалтIассанго байбихьулеб букIун буго губернаторассда гаргадизеги: Дицца губернаторассда гьадин … абила. БегьичIо. Гьеб меххалълъ гъосс дидаги гьадин … абила. Гьеб куцалда, жинццаго бицун, жинццаго жаваб кьун, генерал къезавичIого, Ххучбарицца Щура-лъар бахунеб букIун гьечIо. Бицен буго, Авар округалълъул диваналда разилъичIого Щурагьаве унев меххалълъ къотIараб лъабкъого тIил букIанила Ххучбарил царгъитIа. خۇچبار وۇگۇن وۇڬۈ طېح باراب باچێدا راغعانڬێ داعبا ڃالعۇنارېو، جاهێلاو، اما راعۇيې ماځۺېل بۇڬېو - گالقۈلاو چێ. خۇچبارێڅې عادامال راڃۇنېل رۇگۇن رۇڬۈ، باڅێزې گواراب بۈڞۇل ښۈ بۇطا ياڬێ طۈلابڬۈ دۇيې تېلێن، مۇراد بېرهېنڸێ بۇڬێلان. قۇلێزېڬێ قۇلۇن، مۇغزادا ناڅا گێيابڬۈ كوېرڬێ ڸۇن، هېو ئۇنېو وۇگۇن وۇڬۈ بێطۇڅېڬۈ شۇراهاوې ڬۇبېرناتۈراصۇڅې. دێوانرۇقاڷۇل گالطاصانڬۈ بايبێڮۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ ڬۇبېرناتۈراصدا ڬارڬادێزې. دێڛا ڬۇبېرناتۈراصدا هادێن ... ابێلا. بېهێڃۈ. هېب مېخاڷ غۈص دێداڬێ هادێن ... ابێلا. هېب كۇښالدا جێنڛاڬۈ بێښۇن، جێنڛاڬۈ جاواب ڨۇن، ڬېنېرال قېزاوێڃۈڬۈ خۇچبارێڛا شۇرا ڸار باځۇنېب بۇگۇن هېڄۈ. بێښېن بۇڬۈ، اوار ئۈكرۇڬاڷۇل دێوانالدا رازێڸێڃۈڬۈ شۇراهاوې ئۇنېو مېخاڷ قۈطاراب ڸابقۈڬۈ طێل بۇگانێلا خۇچبارێل ښارغێطا. 8. Багьа гьечIеб гьанал гьагIу лълъикIаб букIунареб. ۸. باها هېڃېب هانال هاعۇ ڷێگاب بۇگۇنارېب. 9. Багьа кьолареб рагIи кIалдибго бакъвазе те, къимат кьолареб къалам гIодоб лъуралълъубго те. ۹. باها ڨۈلارېب راعێ گالدێـبڬۈ تې، قێمات ڨۈلارېب قالام عۈدۈب ڸۇراڷۇبڬۈ تې. 10. Багьадур къо ккедал лъала. ۱۰. باهادۇر قۈ ڭېدال ڸالا. 11. Багьана батизе бигьаяб жо буго, гважи, гIеретI къватIибе босе. ۱۱. باهانا باتێزې بێهاياب جۈ بۇڬۈ، ڬواجێ، عېرېط قواطێبې بۈسې. 12. Багьана батизе лъалареб кIалалълъ гьересси бицунареб. ۱۲. باهانا باتێزې ڸالارېب گالاڷ هېرېصێ بێښۇنارېب. 13. Багьана батун, гьан кьеги! – ян гьарулебила дибирасс. ۱۳. باهانا باتۇن، هان ڨېڬێ! - يان هارۇلېبێلا دێـبێراص. 14. Багьана батун кьеги боцIцIи, багьана батун чуругеги. ۱۴. باهانا باتۇن ڨېڬێ بۈڞێ، باهانا باتۇن چۇرۇڬېڬێ. 15. Багьана батун щолебила боцIцIи, багьана батун чурулебила. ۱۵. باهانا باتۇن ۺۈلېبێلا بۈڞێ، باهانا باتۇن چۇرۇلېبێلا. 16. Багьана гьечIого барщарав, мухь кьечIого рекъолев. ۱۶. باهانا هېڃۈڬۈ بارۺاراو، مۇڮ ڨېڃۈڬۈ رېقۈلېو. 17. Багьана – Гьолокье, жийго – ЦIцIолокье. ۱۷. باهانا - هۈلۈڨې، جێيڬۈ - ڞۈرۇڨې. 18. Багьана жидеццаго батилин, рухI бахъеян абулебила Аллагьасс. ۱۸. باهانا جێدېڛاڬۈ باتێلێن، رۇح باڅېيان ابۇلېبێلا الاهاص. 19. Багьаралда лъимараб бани, лъеберго къо тIокIаб балеб. ۱۹. باهارالدا ڸێماراب بانێ، ڸېبېرڬۈ قۈ طۈگاب بالېب. 20. Багьаяб жо – лълъикIаб жо, учузаб жо – квешаб жо. ۲۰. باهاياب جۈ - ڷێگاب جۈ، ئۇچۇزاب جۈ - كوېشاب جۈ. 21. БагIараб гIакдаццаги чIчIегIераб бече гьабулеб. ۲۱. باعاراب عاكداڛاڬێ ڄېعېراب بېچې هابۇلېب. 22. БагIараб меседалълъ гIор бахунареб, ГIамал гьечIей ясалълъ росу толареб. БагIараб меседалълъ гIорги бахунеб, Меседихъ кьолеб жо росулI гьечIони. ГIамал гьечIей ясалълъ росуги толеб, Ясалда рекъарав данделъичIони. ۲۲. باعاراب مېسېداڷ عۈر باځۇنارېب، عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇ تۈلارېب. باعاراب مېسېداڷ عۈر باځۇنېب، مېسېدێڅ ڨۈلېب جۈ رۈسۇڶ هېڃۈنێ. عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇڬێ تۈلېب، ياسالدا رېقاراو داندېڸێڃۈنێ. 23. БагIараб меседалълъ росу толаро, гIайиб гьечIей ясалълъ гIор бахунаро. ۲۳. باعاراب مېسېداڷ رۈسۇ تۈلارۈ، عايـێب هېڃېي ياساڷ عۈر باځۇنارۈ. 24. БагIараб кколебилан, нихьваяб борчIизе гурин. ۲۴. باعاراب ڭۈلېبێلان، نێڮواياب بۈرڃێزې ڬۇرێن. 25. БагIарцIцIвайилI хасел бигъани, их бигъараб бачIунеб. ۲۵. باعارڞوايێڶ ځاسېل بێغانێ، ئێځ بێغاراب باڃۇنېب. 26. Бадиб балеб берцинлъи булбулалълъулги гьечIеб. ۲۵. بادێب بالېب بېرښێنڸێ بۇلبۇلاڷۇلڬێ هېڃېب. 27. Бадиб кьер гурев, кьандиб рухI гурев. ۲۷. بادێب ڨېر ڬۇرېو، ڨاندێب رۇح ڬۇرېو. 28. Бадиб щвезегIан кьенссералда щвейго лълъикI. ۲۸. بادێب ۺوېزېعان ڨېنصېرالدا ۺوېيڬۈ ڷێگ. 29. Бадибе абурав – гIадамазул тушман, нахъассан абурав – Аллагьассул тушман. ۲۹. بادێبې ابۇراو - عادامازۇل تۇشمان، ناڅاصان ابۇراو - الاهاصۇل تۇشمان. 30. Бадибе беццаризе ругьунаб мацIцI ругънаде цIцIан щвазеги хIадур букIунеб. ۳۰. بادێبې بېڛارێزې رۇهۇناب ماڞ رۇغنادې ڞان ۺوازېڬێ حادۇر بۇگۇنېب. 31. Бадибе «салам гIалайкум», нахъассан «ГIалицца мун вакун». ۳۱. بادێبې سالام عالايكۇم، ناڅاصان "عالێڛا مۇن واكۇن". 32. Бадибе туниги, цIцIад балеб бугилан чIчIолев. ۳۲. بادێـبې تۇنێڬێ ڞاد بالېب بۇڬێلان ڄۈلېو. 33. Бадиве веццуге, нахъассан какуге. ۳۳. بادێبې وېڛۇڬې، ناڅاصان كاكۇڬې. 34. Бадиве веццун, нахъассан какун. ۳۴. بادێوې وېڛۇن، ناڅاصان كاكۇن. 35. Бадие елъулей, нахъассан хьандолей. ۳۵. بادێـيې يېڸۇلېي، ناڅاصان ڮاندۈلېي. 36. Бадиб рецц гьабулев ракIчIчIегIерицца Мугъзада кьабулеб загьруяб ххвалчен. ۳۶. باڃۇنېب رېڛ هابۇلېو راگڄېعېرێڛا مۇغزادا ڨابۇلېب زاهرياب خوالچېن. 37. Бажарулареб жо гьабичIого те. ۳۷. باجارۇلارېب جۈ هابێڃۈڬۈ تې. 38. Базаралда хIамил гIин къотIуге. ۳۸. بازارالدا حامێل عێن قۈطۇڬې. 39. Базаралде унеб меххалълъ нухда «лълъикIав чи» ватиялдасса чвантиниб гIарац букIин лълъикIаб. ۳۹. بازارالدې ئۇنېب مېخاڷ نۇځدا "ڷێگاو چێ" واتێيالداصا چوانتێنێب عاراښ بۇگێن ڷێگاب. 40. Базаргабазул щегI гъуричIессда хабал гIазаб щибила лъалеб. ۴۰. بازارڬابازۇل ۺېع غۇرێڃېصدا ځابال عازاب ۺێبێلا ڸالېب. 41. Базарганассул мискинлъи-бечелъи хведал лъалеб. ۴۱. بازارڬاناصۇل مێسكێنڸێ- بېچېڸێ ځوېدال ڸالېب. 42. Байбихьи – бигьаяб, лIугIел – захIматаб. ۴۲. بايـبێڮێ - بێهاياب، ڶۇعېل - زاحماتاب. 43. Байбихьуда гIелму загьругIан кьогIабила, аххиралда гьоцIцIогIан гьуинабила. ۴۳. بايـبێڮۇدا عېلمۇ زاهرۇعان ڨۈعابێلا، اخێرالدا هۈڞۈعان هۇئێنابێلا. 44. Байрахъ парпадулеб гьорода рекъон. ۴۳. بايراڅ فارفادۇلېب هۈرۈدا رېقۈن. 45. Бакарассул цIадухъ, цIурассул лълъадахъ. ۴۵. باكاراصۇل ڝادۇڅ، ڝۇراصۇل ڷاداڅ. 46. Баккудасса хинлъичIеб бакъалълъ нахъа хинлъуларел. ۴۶. باڭۇداصا ځێنڸێڃېب باقاڷ ناڅا ځێنڸۇلارېل. 47. Баккудассаго бегIераб букIуна заз. ۴۷. باڭۇداصا بېعېراب بۇگۇنا زاز. 48. Бакрулав гIадин вуххун рехханила. Бакрулав вуго, МухIамад аварагассде хьандонилан, тIоццебе ислам къабул гьабурал гIарабаз вуххун хвезавурав, МухIамад аварагассдаги Абусупян ханассдаги гьоркьоб кIудияб тариххияб рагъ ккеялълъе гIилалъун вукIарав чи. ۴۸. باكرۇلاو عادێن وۇخۇن رېخانێلا. باكرۇلاو وۇڬۈ مۇحاماد اواراڬاصدې ڮاندۈنێلان، طۈڛېبې ئێسلام قابۇل هابۇرال عاراباز وۇخۇن ځوېزاوۇراو، ، مۇحاماد اواراڬاصداڬێ ابۇسۇفيان ځاناصداڬێ هۈرڨۈب گۇدێياب تارێخێياب راغ ڭېياڷې عێلاڸۇن وۇگاراو چێ. 49. Бакулареб кан, кваналареб квен. ۴۹. باكۇلارېب كان، كوانالارېب كوېن. 50. Бакъ аги, къо аги, къоабилелълъ ххарж щваги. ۵۰. باق اڬێ، قۈ اڬێ، قۈئابێلېڷ خارج ۺواڬێ. 51. Бакъ агиян – къулун, къо агиян – ворххун. ۵۱. باق اڬێيان - قۇلۇن، قۈ اڬێيان - وۈرخۇن. 52. Бакъ баккани – моцIцI тIагIунеб, моцIцI баккани – цIцIваби тIагIунел. ۵۲. باق باڭانێ - مۈڞ طاعۇنېب، باڭانێ - ڞوابێ طاعۇنېل. 53. Бакъ баккигун, моцIцI тIерхьине ккола. ۵۳. باق باڭێڬۇن، مۈڞ طېرڮـێنې. 54. Бакъ бокьарал – ракьанда, рокьи ккарал – рагIалда. ۵۴. باق بۈڨارال - راڨاندا، رۈڨێ ڭارال - راعالدا. 55. Бакъ бухIуларелълъуб ракь хинлъулареб. ۵۵. باق بۇحۇلارېڷۇب راڨ ځێنڸۇلارېب. 56. Бакъ гьечIони, моцIцIги гвангъулеб. ۵۶. باق هېڃۈنێ، مۈڞڬێ ڬوانغۇلېب. 57. Бакъ лIугьунареб рокъове тохтир лIугьунев. ۵۷. باق ڶۇهۇنارېب رۈقۈوې تۈځتێر ڶۇهۇنېو. 58. Бакъ-моцIцI тIерхьараб меххалълъ, цIцIваби раккулел. ۵۸. باق- مۈڞ طېرڮاراب مېخاڷ، ڞوابێ راڭۇلېل. 59. Бакъ тIерхьунелълъул, рагьдул кIалтIа гIодор чIчIоларел. ۵۹. باق طېرڮۇنېڷۇل، راهدۇل گالطا عۈدۈر ڄۈلارېل. 60. Бакъ тIерхьун ххадуб рукъ лълъухьулареб. ۶۰. باق طېرڮۇن خادۇب رۇق ڷۇڮۇلارېب. 61. Бакъ щолареб бакIалда хIучч цIцIай. ۶۱. باق ۺۈلارېب باگالدې حۇڿ ڞاي. Авараз гьаб аби абула, абулаго рортун ун, кIкIуйдул тIалаялда жаниб хIуччги хъвала, гьабуларев чиясс гIаданлъи гьабураб, лIугьинчIев гIадав чияссул гьумер хъахIаб хIалтIи лIугьараб меххалълъ. اواراز هاب ابێ ابۇلا، ابۇلاڬۈ رۈرتۇن ئۇن، ڴۇيدۇل طالايالدا جانێب حۇڿڬێ څوالا، هابۇلارېو چێياص عادانڸێ هابۇراب، ڶۇهێنڃېو عاداو چێياصۇل هۇمېر څاحاب حالطێ ڶۇهاراب مېخاڷ. 62. Бакъан лълъикIаб буго цIцIалулеб жо къуръан батани. ۶۲. باقان ڷێگاب بۇڬۈ ڞالۇلېب جۈ قۇرئان باتانێ. 63. Бакъан лълъикIаб бугоан, цIцIалулеб жо къулгьу батичIони. ۶۳. باقان ڷێگاب بۇڬۈئان، ڞالۇلېب جۈ قۇلهۇ باتێڃۈنێ. 64. Бакъараб гьой гIадинан кваналелълъул хъантIуге. ۶۴. باقاراب هۈي عادێنان كوانالېڷۇل څانطۇڬې. 65. Бакъараб гьойцца гьусун бацI кквеларо. ۶۵. باقاراب هۈيڛا هۇسۇن باڝ ڭوېلارۈ. 66. Бакъараб гIанкIуялда макьилI муч бихьулебила. ۶۶. باقا راب عانگۇيالدا ماڨێڶ مۇچ 67. Бакъалда хинлъун букIунеблъи лълъидаго лъалеб. ۶۷. باقالدا ځێنڸۇن بۇگۇنېبڸێ ڷێداڬۈ ڸالېب. 68. Бакъараб хъумур гIадав, хъантIараб гьой гIадинав. ۶۸. باقاراب څۇمۇر عاداو، څانطاراب هۈي عادێناو. 69. БакъванбугIаялда мацIцI бахъарал, цIцIороссаролълъил ххинкIида убач гьабурал. ۶۹. باقوانبۇعايالدا ماڞ باڅارال، ڞۈرۈصارۈڷێل خێنگێدا ئۇباچ هابۇرال. 70. Бакъвараб бугониги, дурго квер дур ккола. ۷۰. باقواراب بۇڬۈنێڬێ، دۇرڬۈ كوېر دۇر ڭۈلا. 71. Бакъвараб гъотIое дару – къотIун реххи. ۷۱. باقواراب غۈطۈيې دارۇ - قۈطۇن رېخێ. 72. Бакъвараб гъотIое хъулухъ гьабулареб. ۷۲. باقواراب غۈطۈيې څۇلۇڅ هابۇلارېب. 73. Бакъвараб цIцIулал цIадаб биччарабги рекIунеб. ۷۳. باقواراب ڞۇلال ڝاداب بێڿارابڬێ رېگۇنېب. 74. Бакъги моцIцIги гIун буго гIахьалаб жо. ۷۴. باقڬێ مۈڞڬێ عۇن بۇڬۈ عاڮالاب جۈ. 75. Бакъидал бацI цIадабеги кIанцIулеб. ۷۵. باقێدال باڝ ڝادابې گانڝۇلېب. 76. Бакълъухъа оц босе, Аргъванисса куй босе. ۷۶. باقڸۇڅا ئۈښ بۈسې، ارغوانێصا كۇي بۈسې. 77. Бакъуцца бухIун ххадуб лълъалъан хур бачIунареб. ۷۷. باقۇڛا بۇحۇن خادۇب ڷاڸان ځۇر باڃۇنارېب. 78. БакьулIа зоб роцIцIиналдасса жиндие цIцIиналдасса чехь унтизе бокьулилан абулебила царацца. ۷۸. باڨۇڶا زۈب رۈڞێنالداصا جێندێـيې ڞێنالداصا چېڮ ئۇنتێزې بۈڨۇلێلان ابۇلېبێلا ښاراڛا. 79. БакьулIа роцIцIараб зобалдассаги цIунаги, нуцIцIида нахъе ялагьарай чIчIужуялдассаги цIунаги. ۷۹. باڨۇڶا رۈڞاراب زۈبالداصاڬێ ڝۇناڬێ، نۇڞێدا ناڅې يالاهاراي ڄۇجۇيالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 80. БакI бихьун – рагIи, чи вихьун – хIурмат. ۸۰. باگ بـێڮۇن - راعێ، چێ وێڮۇن - حۇرمات. 81. БакI бихьун, чи вихьун тIамулеб жойила кици. ۸۱. باگ بێڮۇن، چێ وێڮۇن طامۇلېب جۈيـێلا كێښێ. 82. БакI гуреб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге. Цо магIаруласс гьобол берталълъе вачун вуго. Гьобол щвалде щварав гьечIолъиялда щаклъарав гьесс гьоболассда малълъун буго: “Дуда бихьизабичIеб бакIалда гIодовги чIчIоге, гьикъичIеб жоги бицунге, дуда кьеян абичIеб жоги кьоге”. Щун руго берталълъе. Хъатамасан гьоболасс живго гIодов чIчIезе бищун лълъикIаб бакI балагьун буго. «Огь, инссул рукъ бухIад!» – ан бетIер кIибикIун буго магIаруласс. ВачIун вуго бахIарав. Хъурщизе гьавулаго-гьавулаго, гьобол ккун вуго нуцIцIида нахъе. ТIарамагъадаги, гьикъичIеб жо бицуниланги, хIара къотIизе нус кьуниланги гьобол, гIадаталда рекъон, хIобода вухьине ккун вуго. ۸۲. باگ ڬۇرېب باگالدا عۈدۈوڬێ ڄۈڬې، هێقێڃېب جۈڬێ بێښۇنڬې. ښۈ ماعارۇلاص هۈبۈل بېرتاڷې واچۇن وۇڬۈ. هۈبۈل ۺوالدې ۺواراو هېڃۈڸێيالدا ۺاكڸاراو هېص هۈبۈلاصدا ماڷۇن بۇڬۈ: "دۇدا بێڮێزابێڃېب باگالدا عۈدۈوڬێ ڄۈڬې، هێقێڃېب جۈڬێ بێښۇنڬې، دۇدا ڨېيان ابێڃېب جۈڬێ ڨۈڬې". ۺۇن رۇڬۈ بېرتاڸې. څاتاماسان هۈبۈلاص جێوڬۈ عۈدۈو ڄېزې بێۺۇن ڷێگاب باگ بالاهۇن بۇڬۈ. "ئۈه ئێنصۇل رۇق بۇحاد!" - ان بېطېر گێبێگۇن بۇڬۈ ماعارۇلاص. واڃۇن وۇڬۈ باحاراو. څۇرۺێزې هاوۇلا- هاوۇلاڬۈ هۈبۈل ڭۇن وۇڬۈ نۇڞێدا ناڅې. طاراماغاداڬێ هێقێزې بێښۇنێلانڬێ حارا قۈطێزې نۇس ڨۇنێلانڬێ هۈبۈل عاداتالدا رېقۈن حۈبۈدا وۇڮێنې ڭۇن وۇڬۈ. 83. БакI ккезегIан нахъе лъун тараб рагIи – гъанссиниб лъураб месед. ۸۳. باگ ڭېزېعان ناڅې ڸۇن تاراب راعێ - غانصێنێب ڸۇراب مېسېد. 84. БакI къватIиб беццейила, роцц рокъоб лъейила. Цо иццул хIориниб букIарабила кIиго къверкъ. Цо нухалълъ гьел тира-ссверизе рахъанила. Батанила гьезда нухда цо цIцIадал хIор. Хинаб лълъимги бугила гьениб, кигIан бокьаниги кваназе жоги бугила. РачIайила гьаниб гIумру гьабизеян чIчIанила цояб къверкъ. Цогиялълъ абунила: валлагьин, жиндие жибго гьабураб, жибго гIураб, жиндаго хIал лъалеб иццул хIоринибго бокьилилан. Гьалмагъги цIцIадал хIориниб тун, гьаб рокъобе билълъанила. Анила чанго къо. Иццул хIориниб бугеб къверкъалълъул гьалмагъалде ракI щванила. ГIедегIанила гьеб цIцIадал хIорихъе. ГьечIила дунялалдаго доб цIцIадал хIорги, кьварун бакъвараб хIарулI, чехьатIадеги ккун, хун гьалълъул гьалмагъги бугила. Гьеб меххалълъ ракIалде щванила гьалда бакI къватIиб беццейин, роцц рокъоб лъеян абураб умумузул кици. ښۈ ئێڛۇل حۈرێنێب بۇگارابێلا گێڬۈ قوېرق. ښۈ نۇځاڷ هېل تێرا- صوېرێزې راڅانێلا. باتانێلا هېزدا نۇځدا ښۈ ڞادال حۈر. ځێناب ڷێمڬۇ بۇڬێلا هېنێب، كێعان بۈڨانێڬێ كوانازې جۈڬێ بۇڬێلا. راڃايێلا هانێب عۇمرۇ هابێزېيان ڄانێلا ښۈياب قوېرق. ښۈڬێياڷ ابۇنێلا: والاهێن، جێندێيې جێبڬۈ هابۇراب، جێبڬۈ عۇراب، جێنداڬۈ حال ڸالېب ئێڛۇل حۈرێنێبڬۈ بۈڨێلێلان. هالماغڬێ ڞادال حۈرێنێب تۇن، هاب رۈقۈبې بێڷانێلا. انێلا چانڬۈ قۈ. ئێڛۇل حۈرێنێب بۇڬېب قوېرقاڷۇل هالماغالدې راگ ۺوانێلا. عېدېعانێلا هېب ڞادال حۈرێڅې. هېڃێلا دۇنيالالداڬۈ دۈب ڞادال حۈرڬێ، ڨوارۇن باقواراب حارۇڶ ، چېڮاطېڬێ ڭۇن ، ځۇن هاڷۇل هالماغڬێ بۇڬێلا. هېب مېخاڷ راگالدې ۺوانێلا هالدا باگ قواطێب بېڛېيێن، رۈڛ رۈقۈب ڸېيان ابۇراب ئۇمۇمۇزۇل كێښێ. 85. БакI хинлъизабизе гуревила хIаким вищулев. ۸۵. باگ ځێنڸێزابێزې ڬۇرېوێلا حاكێم وێۺۇلېو. 86. БакI чияр бугониги, чи нилIерго вуго. ۸۶. باگ چێيار بۇڬۈنێڬێ، چێ نێڶېرڬۈ وۇڬۈ. 87. Бал хвараб гIощтIоцца канахIехь бичIуларо. ۸۷. بال ځواراب عۈۺطۈڛا كاناحېڮ بێڃۇلارۈ. 88. Бал холареб ххвалчен букIунареб, малълъ кIутIулареб чу букIунареб. ۸۸. بال ځۈلارېب خوالچېن بۇگۇنارېب، ماڷ گۇطۇلارېب چۇ بۇگۇنارېب. 89. Бал тIутIураб гIащтIиялълъ канахIехь бичIуларо, ияхI гьечIев бахIарчи кьалда бажаруларо. ۸۹. بال طۇ طۇراب عاۺطێياڷ كاناحېڮ بێڃۇلارۈ، ئێياح هېڃېو باحارچێ ڨالدا باجارۇلارۈ. 90. Балагь бачIиндал гьудул кIочон тоге. ۹۰. بالاه باڃێندال هۇدۇل گۈچۈن تۈڬې. 91. Балагь букIунебила бачIарабги бачарабги. ۹۱. بالاه بۇگۇنېبێلا باڃارابڬێ باچارابڬێ. 92. Балагь гьикъун бачIунареб, талихI бичун босулареб. ۹۲. بالاه هێقۇن باڃۇنارېب، تالێح بێچۇن بۈسۇلارېب. 93. Балагь къо цIеххон гуребила рещтIунеб. ۹۳. بالاه قۈ ڝېخۈن ڬۇرېبێلا رېۺطۇنېب. 94. Балагьаз квер бан ххадуб зигардун жо кколаро. ۹۴. بالاهاز كوېر بان خادۇب زێڬاردۇن جۈ ڭۈلارۈ. 95. Балагьаздасса хан гIакъиласс цIунулевила. Ханассда кколебила гIакъилги живгоги жинцца цIунулелилан. ۹۵. بالاهازداصا خان عاقێلاص ڝۇنۇلېوێلا. خاناصدا ڭۈلېبێلا عاقێلڬێ جێوڬۈڬێ جێنڛا ڝۇنۇلېلێلا. 96. Балагьалде гъедал цIцIунцIцIраялълъ куркьбал рорххулелила, эххеде бахъингун хIанчIчIицца хъамунги унебила. ۹۶. بالاهالدې غېدال ڞۇنڞراياڷ كۇرڨبال رۈرخۇلېلێلا، ئېخېدې باڅێنڬۇن حانڄێڛا څامۇنڬێ ئۇنېبێلا. 97. Балагьалълъул нуцIцIби къаги, нигIматалълъул каваби рагьаги. ۹۷. بالاهاڷۇل نۇڞبێ قاڬێ، نێعماتاڷۇل كاوابێ راهاڬێ. 98. Балагьана – батана, букарана – хъасана. ۹۸. بالاهانا - باتانا، بۇكارانا - څاسانا. 99. Балагьидал кIал чIварай, кIалъайдал бер чIварай. ۹۹. بالاهێدال گال ڃواراي، گاڸايدال بېر ڃواراي. 100. БалагьичIого беццав лъаларо, кIалъачIого гIинкъав лъаларо. ۱۰۰. بالاهێڃۈڬۈ بېڛاو ڸالارۈ، گاڸاڃۈڬۈ عێنقاو ڸالارۈ. 101. Балай балъго гьабе, бертин тIатун гьабе. ۱۰۱. بالاي باڸڬۈ هابې، بېرتێن طاتۇن هابې. 102. Балъго бицараб лъадго тIатунебила. ۱۰۲. باڸڬۈ بێښاراب ڸادڬۈ طاتۇنېبێلا. 103. Балъго рахь босани, тIатун къинлъулебила. ۱۰۳. باڸڬۈ راڮ بۈسانێ، طاتۇن قێنڸۇلېبێلا. 104. Балъго рохьдочани, тIатун рахь босулеб. ۱۰۴. باڸڬۈ رۈڮدۈچانێ، طاتۇن راڮ بۈسۇلېب. 105. Балъгояб тIатIиялдасса тIатараб гьуэрго лълъикI. ۱۰۵. باڸڬۈياب طاطێيالداصا طاتاراب هۇئېرڬۈ ڷێگ. 106. Балъда нахъа – хIалихьат, хIарччда нахъа – багьадур. ۱۰۶. باڸدا ناڅا - حالێڮات، حارڿدا ناڅا - باهادۇر. 107. Бараб ахIулI гурев, ахIараб болI гурев. ۱۰۷. باراب احۇڶ ڬۇرېو، احاراب بۈڶ ڬۇرېو. 108. Бараб ахIулIги, ахIараб болIгийила бихьинчи лъалев. ۱۰۸. باراب احۇڶـڬێ، احاراب بۈڶـڬێيێلا بێڮێنچێ ڸالېو. 109. Бараб лълъар борххуларесс, ккараб къоги борххулареб. ۱۰۹. باراب ڷار بۈرخۇلارېص، ڭاراب قۈڬێ بۈرخۇلارېب. 110. Баракат гьечIеб даранги, давлат гьечIеб ригьинги. ۱۱۰. باراكات هېڃېب دارانڬێ، داولات هېڃېب رێهێنڬێ. 111. Баракат лъуни, цоги гIемераб лъечIони, нусгоги дагьаб. ۱۱۱. باراكات ڸۇنێ، ݭۈڬێ عېمېراب ڸېڃۈنێ، نۇسڬۈڬێ داهاب. 112. Барахщарассул боцIцIи сахаватасс кваналеб. ۱۱۲. باراځۺاراصۇل بۈڞێ ساخاواتاص كوانالېب. 113. Барахщарассул къайи къавул гьойцца кваналебила. ۱۱۳. باراځۺاراصۇل قايێ قاوۇل هۈيڛا كوانالېبێلا. 114. Барахщарассул – чияе, чехь квешассул – жиндиего. ۱۱۴. باراځۺاراصۇل - چێيايې، چېڮ كوېشاصۇل - جێندێيېڬۈ. 115. Баргъичал рокьила – мун вокьиларо, кьураб жо босила – мун восиларо. ۱۱۵. بارغێچال رۈڨێلا - مۇن وۈڨێلارۈ، ڨۇراب جۈ بۈسێلا - مۇن وۈسێلارۈ. Кицилъун лIугьарал гьал рагIаби абун руго херав гIарцул къебедассе йокьарай гIолохъанай ясалълъ. МагIарулаз гьаб кици хIалтIизабула вас махссараде кколей ясалълъул, махссараде ккун дурц кваналей якьадалълъул, рекIелI рокьи гьечIев жиндиего жо цIакъ бокьулев гьудул-гьалмагъассул, вацц-васассул хIакъалълъулI. كێښێڸۇن ڶۇهارال هال راعابێ ابۇن رۇڬۈ ځېراو عارښۇل قېبېداصې يۈڨاراي عۈلۈڅاناي ياساڷ. ماعارۇلاز هاب كێݭێ حالطێزابۇلا واس ماخصارۈدې ڭۈلېي ياساڷۇل، ماخصارۈدې ڭۇن دۇرڛ كوانالېي ياڨاداڷۇل، رېگېڶ رۈڨێ هېڃېو جێندێيېڬۈ جۈ ڝاق بۈڨۇلېو هۇدۇل- هالماغاصۇل، واڛ- واساصۇل حاقاڷۇڶ. 116. Баркала гьечIеб кечI – кири гьечIеб лаила. ۱۱۶. باركالا هېڃېب كېڃ - كێرێ هېڃېب لائێلا. 117. Баркат гьечIеб боцIцIудассаги цIунаги, гьуинлъи гьечIеб ригьнадассаги цIунаги. ۱۱۷. باركات هېڃېب بۈڞۇداصاڬێ ڝۇناڬێ، هۇئێنڸێ هېڃېب رێهناداصاڬێ ڝۇناڬێ. 118. Баркат гьечIеб боцIцIиялдассан баркат бахунареб. ۱۱۸. باركات هېڃېب بۈڞێيالداصانڬێ باركات باځۇنارېب. 119. Бартигун хIур чIчIикIи лълъикI, хIамагун кIалцIи квинегIан. ۱۱۹. بارتێڬۇن حۇر ڄێگێ ڷێگ، حاماڬۇن گالڝێ كوێنېعان. 120. Бархъалиссесс хъабида гIоркь бокьаралълъуб гъолеб. ۱۲۰. بارڅالێصېص څابێدا عۈرڨ بۈڨاراڷۇب غۈلېب. 121. Барщараб меххалълъ пихъги жибго бортулеб, гIураб меххалълъ васасс чIчIужу ячеян чагъанаги жинццаго хъвалеб. ۱۲۱. بارۺاراب مېخاڷ فێڅڬێ جێبڬۈ بۈرتۇلېب، عۇراب مېخاڷ واساص ڄۇجۇ ياچېـيان چاغاناڬێ جێنڛاڬۈ څوالېب. 122. Барщараб пихъалълъе дару – кванай. ۱۲۲. بارۺاراب فێڅاڷې دارۇ - كواناي. 123. Барщарал рекъолел къварилъи ккейгун. ۱۲۳. بارۺارال رېقۈلېل قوارێڸێ ڭېيڬۇن. 124. Барщарассе кьей гьечIеб, кьижарассе тей гьечIеб. ۱۲۴. بارۺاراصې ڨېي هېڃېب، ڨێجاراصې تېي هېڃېب. 125. Барщарассе – щинкIил, щинкIарассе – ратIа. ۱۲۵. بارۺاراصې - ۺێنگێل، ۺێنگاراصې - راطا. 126. Барщидал кваначIеб гIеч гIодобе бортун хола. ۱۲۶. بارۺێدال كواناڃېب عېچ عۈدۈبې بۈرتۇن ځۈلا. 127. БарщичIого пихъ кванаге, бежичIого чед кванаге. ۱۲۷. بارۺێڃۈڬۈ فێڅ كواناڬې، بېجێڃۈڬۈ چېد كواناڬې. 128. Барщуларевги хIама, барщун рекъезе лъаларевги хIама. ۱۲۸. بارۺۇلارېوڬێ حاما، بارۺۇن رېقېزې ڸالارېوڬێ حاما. 129. Баси беццейила, оц байила. ۱۲۹. باسێ بېڛېيێلا، ئۈښ بايـێلا. 130. Баси лълъил кIанцIаниги щиб, бече нилIер бугелълъул. ۱۳۰. باسێ ڷێل گانڝانێڬێ ۺێب، بېچې نێڶېر بۇڬېڷۇل. 131. Басиялълъ гIощтIогIоркь хъуб гьабун батанила. ۱۳۱. باسێياڷ عۈۺطۈعۈرڨ څۇب هابۇن باتانێلا. Маххул къебедассдаги цо бечедав чияссдаги гьоркьоб дагIба-къецц ккун буго. КIияссдаго гьоркьоб шаргIалълъул хIукму къотIизе гьел дибирассухъе ине кколел рукIун руго. Маххул къебедасс дибирассе ришваталълъе цо лълъикIаб гIащтIи щвезабун буго. Бечедав чияссги дибирассул рагьде баси щвезабун буго. Дибир хIукму къотIизехъин вугеб меххалълъ маххул къебедасс абун буго: «Дуцца, дибир, хIукму гIощтIоцца гIадин къотIе»,– ян. Дибирасс данде жаваб кьун буго: «Басиялълъ гIощтIогIоркь хъуб гьабун буго,» – ян. ماخۇل قېبېداصداڬێ ښۈ بېچېداو چێياصداڬێ هۈرڨۈب داعبا- قېڛ ڭۇن بۇڬۈ. گێياصداڬۈ هۈرڨۈب شارعاڷۇل حۇكمۇ قۈطێزې هېل دێـبێراصۇڅې ئێنې ڭۈلېل رۇگۇن رۇڬۈ. ماخۇل قېبېداص دێـبێراصې رێشواتاڷې ښۈ ڷێگاب عاۺطێ ۺوېزابۇن بۇڬۈ. بېچېداو چێياصڬێ دێـبێراصۇل راهدې باسێ ۺوېزابۇن بۇڬۈ. دێـبێر حۇكمۇ قۈطێزېڅێن مېخاڷ ماخۇل قېبېداص ابۇن بۇڬۈ: "دۇڛا، دێبێر، حۇكمۇ عۈۺطۈڛا عادێن قۈطې"، - يان. دێبێراص داندې جاواب ڨۇن بۇڬۈ: "باسێياڷ عۈۺطۈعۈرڨ څۇب هابۇن بۇڬۈ"، - يان. 132. Басиялълъухъ оц кьоге. ۱۳۲. باسێياڷۇڅ ئۈښ ڨۈڬې. 133. Басрияб алаталълъ бо гIуцIцIуларо. ۱۳۳. باسرێـياب الاتاڷ بۈ عۇڞۇلارۈ. 134. Басрияб гордида цIияб къвал гъуни, къоролалълъе гьебги гъвел буго. ۱۳۴. باسرێـياب ڬۈردێدا ڝێياب قوال غۇنێ، قۈرۈلاڷې هېبڬێ غوېل بۇڬۈ. 135. Басрияб наккдалълъа цIияб бугIаги бахъуге, ссвараб питнаялда гъоркь цIаги бакуге. ۱۳۵. باسرێـياب ناڭداڷا ڝێياب بۇعاڬێ باڅۇڬې، صواراب فێتنايالدا غۈرڨ ڝاڬێ باكۇڬې. 136. Басрияб пандридаги чанги лълъикIаб бакъан бачине бегьула. ۱۳۶. باسرێـياب فاندرێداڬێ چانڬێ ڷێگاب باقان باچێنې بېهۇلا. 137. Басрияб ретIине чIухIарассе цIияб щолареб. ۱۳۷. باسرێـياب رېطێنې ڃۇحاراصې ڝێياب ۺۈلارېب. 138. Басрияб холаро цIиялълъ жиндиего бакI бахъичIого. ۱۳۸. باسرێـياب ځۈلارۈ ڝێياڷ جێندێـيېڬۈ باگ باڅێڃۈڬۈ. 139. Басрияб цIцIулалълъул цIияб гъалдибер, цIияй бахIаралълъул херав бахIарав. ۱۳۹. باسرێياب ڞۇلاڷۇل ڝێياب غالدێبېر، ڝێياي باحاراڷۇل ځېراو باحاراو. 140. Басриябги цIуне, цIиябги лъай. ۱۴۰. باسرێـياب ڝۇنې، ڝێياب ڸاي. 141. Бассарун коралдасса кванан эбел бергьана, ххенон гьобоялдасса гьанщун лъимал бергьана. ۱۴۱. باصارۇن كۈرالداصان كوانان ئېبېل بېرهانا، خېنۈن هۈبۈيالداصا هانۺۇن ڸێمال بېرهانا. 142. Батаралълъуб батараб те, босаралълъуб босараб лъе. ۱۴۲. باتاراڷۇب باتاراب تې، بۈساراڷۇب بۈساراب ڸې. 143. Батун бечелъула, бихьун цIцIодорлъула. ۱۴۳. باتۇن بېچېڸۇلا، بێڮۇن ڞۈدۈرڸۇلا. 144. БатIаргьаде тIи бан бугилан абурабила Мала Нассрудиницца. ۱۴۴. باطارهادې طێ بان بۇڬێلان ابۇرابێلا مالا ناصرۇدێنێڛا. Мала Нассрудинида асскIове вачIаравила мадугьал хурибе босизе батIаргьин кьейилан. Малаясс абурабила батIаргьаде тIи бан бугилан. ВахIин, гьелдегийищин тIи балебан гIажаиблъаравила мадугьал. Чияхъе кьезе бокьичIеб меххалълъ балилан абурабила Мала Нассрудиницца. مالا ناصرۇدێنێدا اصگۈوې واڃاراوێلا مادۇهال ځۇرێبې بۈسێزې باطارهێن ڨېيێلان. 145. БатIиял хвеялдасса воххарав, ххадувго цун, живгоги хвезе бегьулев. ۱۴۵. باطێيال ځوېيالداصا وۈخاراو، خادۇوڬۈ ݭۇن، جێوڬۈڬێ ځوېزې بېهۇلېو. 146. Баххилав чияссулгун гьудуллъи гьабуни, бищунго дуе къваригIараб бакIалда живго гIодов чIчIола. ۱۴۶. باخێلاو چێياصۇلڬۇن هۇدۇلڸێ هابۇنێ، بێۺۇنڬې دۇيې قوارێعاراب باگالدا جێوڬۈ عۈدۈو ڄۈلا. 147. Баххиласс кваналарищан гьикъулеб, сахаватасс кьолеб. ۱۴۷. باخێلاص كوانالارێۺان هێقۇلېب، ساخاواتاص ڨۈلېب. 148. Баххиллъи – бацIцIадаб рекIелIан, жахIда – хъубаб рекIелIан. ۱۴۸. باخێلڸێ - باڞاداب رېگېڶان، جاحدا - څۇباب رېگېڶان. 149. Баххиллъиги намусги цо рекIелI букIунаро. ۱۴۹. باخێلڸێڬێ نامۇسڬێ ښۈ رېگېڶ بۇگۇنارۈ. 150. Бахчун квине кколеб гьаналдасса, тIатун квине бегьулеб мочоххинкI лълъикIаб. ۱۵۰. باځچۇن كوێنې ڭۈلېب هانالداصا، طاتۇن كوێنې بېهۇلېب مۈچۈخێنگ ڷێگاب. 151. Бахъаги кIиго бер, чIахъаги ункъго беран абулебила бацIицца. ۱۵۱. باڅاڬێ گێڬۈ بېر، ڃاڅاڬێ ئۇنقڬۈ بېران ابۇلېبێلا باڝێڛا. 152. Бахъараб бералда хъат чIван щибилеб. ۱۵۲. باڅاراب بېرالدا څات ڃوان ۺێبێلېب. 153. Бахъараб хьит реххизеги нилIерго бокIон лълъикIила. ۱۵۳. باڅاراب ڮێت رېخێزېڬێ نێڶېرڬۈ بۈگۈن ڷێگێلا. 154. Бахъаралълъуб бихъе ццин. ۱۵۴. باڅاراڷۇب بێڅې ڛێن. 155. Бахъизеги гали ццебе бахъараб лълъикIаб. ۱۵۵. باڅێزېڬێ ڬالێ ڛېبې باڅاراب ڷێگاب. 156. Бахьи къосарай лълъадуда данде чIваялдасса гIалхул хъумуралда данде чIвай нусцIцIул лълъикIаб. ۱۵۶. باڮێ قۈساراي ڷادۇدا داندې ڃوايالداصا عالخۇل څۇمۇرالدا داندې ڃواي نۇسڞۇل ڷێگاب. 157. Бахьинаб надалдасса гьоко богIол цIоларо, Ххалатаб гарбидасса къвал ххарил бахъуларо. ۱۵۷. باڮێناب نادالداصا هۈكۈ بۈعۈل ڝۈلارۈ، خالاتاب ڬاربێداصا قوال خارێل باڅۇلارۈ. 158. БахIараб гIумру анищ, гьанжессеб гIакълу анищ. ۱۵۸. باحاراب عۇمرۇ انێۺ، هانجېصېب عاقلۇ انێۺ. 159. БахIараб меххалълъ – ахтачу гIадин, херлъараб меххалълъ – гьагIдолеб хIама гIадин. ۱۵۹. باحاراب مېخاڷ - اځتاچۇ عادێن، ځېرڸاراب مېخاڷ - هاعدۈلېب حاما عادێن. 160. БахIараб меххалълъ гьабичIеб херлъидал батуларо. ۱۶۰. باحاراب مېخاڷ هابێڃېب ځېرڸێدال باتۇلارۈ. 161. БахIараб меххалълъ хIалтIизе кIухIаллъарав херлъидал кIицIцIул хIалтIизе ккола. ۱۶۱. باحاراب مېخاڷ حالطێزې گۇحالڸاراو ځېرڸێدال گێڞۇل حالطێزې ڭۈلا. 162. БахIарайгIан кIалъаге, кIал ккурабгIан кванаге. ۱۶۲. باحارايعان گاڸاڬې، گال ڭۇرابعان كواناڬې. 163. БахIарго херлъугеги, херлъун хъарцинлъугеги. ۱۶۳. باحارڬۈ ځېرڸۇڬېڬێ، ځېرڸۇن څارښێنڸۇڬېڬێ. 164. БахIаргоги хогеги, херлъун дабагъ лIугьинегIанги ххутIугеги. ۱۶۴. باحارڬۈڬێ ځۈڬېڬێ، ځېرڸۇن داباغ ڶۇعێنېعانڬێ خۇطۇڬېڬێ. 165. БахIаргойин гъветI гьетIулеб. ۱۶۵. باحارڬۈيێن غوېط هېطۇلېب. 166. БахIарлъуда – кополчи, харадунив – чIандачи. ۱۶۶. باحارڸۇدا - كۈلۈلچێ، ځارادۇنێو - ڃانداچێ. 167. БахIарчи къинлъулаго гуревила холев, рагъдайила. ۱۶۷. باحارچێ قێنڸۇلاڬۈ ڬۇرېوێلا ځۈلېو، راغدايێلا. 168. БахIарчи кьалда хола, хIалихьат боснов хола. ۱۶۸. باحارچێ ڨالدا ځۈلا، حالێڮات بۈسنۈو ځۈلا. 169. БахIарчи лъала хIинкъи ккараб бакIалда, гIакъил лъала чара хвараб ишалда гьоркьов. ۱۶۹. باحارچێ ڸالا حێنقێ ڭاراب باگالدا، عاقێل ڸالا چارا ځواراب ئێشالدا هۈرڨۈو. 170. БахIарчи хъабчилIги ватула, чу гьирикьги батула. ۱۷۰. باحارچێ څابچێڶـڬێ واتۇلا، چۇ هێرێڨڬێ باتۇلا. 171. БахIарчи хIинкъи бугеб къоялълъ чучуларев. ۱۷۱. باحارچێ حێنقێ بۇڬېب قۈياڷ چۇچۇلارېو. 172. БахIарчи цин хола, хIалихьат анцIцIцIул хола. ۱۷۲. باحارچێ ښێن ځۈلا، حالێڮات انڝڞۇل ځۈلا. 173. БахIарчи цIакъав кьалда, кьибил кIудияв росулI. ۱۷۳. باحارچێ ڝاقاو ڨالدا، ڨێبێل گۇدێياو رۈسۇڶ. 174. БахIарчи цIакъав – ЧIондокьа ХIажияв, цIцIар – ХIажимурадие (ХIажимурадил кици). ۱۷۴. باحارچێ ڝاقاو - ڃۈندۈڨا حاجێياو، ڞار - حاجێمۇرادێيې (حاجێمۇرادێل كێښێ). ХIажимурадицца кидаго гьадинаб къимат кьолеб букIун буго ЧIондокьа ХIажияссе. ЧIондокьа ХIажияв вукIана ХIажимурадил чукъа, мухъилав рагъухъан, ХIажимурадие бика хъамулеб сордоялълъ тIоццеве галаналде вахарав, бика кодое щвезе киназего нухги рагьарав чи. حاجێمۇرادێڛا كێداڬۈ هادێناب قێمات ڨۈلېب بۇگۇن بۇڬۈ ڃۈندۈڨا حاجێياصې. ڃۈندۈڨا حاجێياو وۇگانا حاجێمۇرادێل چۇڅا، مۇڅێلاو راغۇڅان، حاجێمۇرادێيې بێكا څامۇلېب سۈردۈياڷ طۈڛېوې ڬالانالدې واځاراو، بێكا كۈدۈيې ۺوېزې كێنازېڬۈ نۇځڬێ راهاراو چێ. 175. БахIарчи чарангIан гьетIуларев, хIалихьат пахь гIадин хьетIарулев. ۱۷۵. باحارچێ چارانعان هېطۇلارېو، حالێڮات فاڮ عادێن ڮېطارۇلېو. 176. БахIарчи чол кьолонив холев. ۱۷۶. باحارچێ چۈل ڨۈلۈنێو ځۈلېو. 177. БахIарчилъи яхIалълъулълъила букIунеб (яхI гьечIелълъуб бахIарчилъи букIунареб). ۱۷۷. باحارچێڸێ ياحاڷۇڷێلا بۇگۇنېب (ياح هېڃېڷۇب باحارچێڸێ بۇگۇنارېب). 178. БахIарчилъиги намусги цадахъ букIунеб, цояб билани, цоябги билулеб. ۱۷۸. باحارچێڸێڬێ نامۇسڬێ ښاداڅ بۇگۇنېب، ښۈياب بێلانێ، ښۈيابڬێ بێلۇلېب. 179. БахIарчилъи рагъда гуребги бихьизабизе бегьулебила. ۱۷۹. باحارچێڸێ راغدا ڬۇرېبڬێ بێڮێزابێزې بېهۇلېبێلا. 180. БахIарчилъиялда цадахъ хIилаги букIине кколеб. ۱۸۰. باحارچێڸێيالدا ښاداڅ حێلاڬێ بۇگێنې ڭۈلېب. МагIарулаз гьаб кици ХIажимурадиде гIунтIизабула. Гьесс гIемер абулел рукIун руго гьал рагIаби. ماعارۇلاز هاب كێښێ حاجێمۇرادێدې عۇنطێزابۇلا. هېص عېمېر ابۇلېل رۇگۇن رۇڬۈ هال راعابێ. 181. БахIарчиясс бадибе абула, хIалихьат нахъассан кIалъала. ۱۸۱. باحارچێياص بادێـبې ابۇلا، حلێڮات ناڅاصان گاڸالا. 182. БахIарчиясс балъголъи хабалIе босулеб. ۱۸۲. باحارچێياص باڸڬۈڸێ ځاباڶې بۈسۇلېب. 183. БахIарчиясс бахIарчияссе зарал гьабулареб. ۱۸۳. باحارچێياص باحارچێياصې زارال هابۇلارېب. 184. БахIарчиясс гIайиб жиндаго чIвала, хIалихьатасс гIайиб чияде реххула. ۱۸۴. باحارچێياص عايێب جێنداڬۈ ڃوالا، حالێڮاتاص عايێب چێيادې رېخۇلا. 185. БахIарчиясс загIипассдасса къиссасс босулареб. ۱۸۵. باحارچێياص زاعێفاصداصا قێصاص بۈسۇلارېب. 186. БахIарчиясс къо хIехьола, хIалихьатасс мугъ реххула. ۱۸۶. باحارچێياص قۈ حېڮۈلا، حالێڮاتاص مۇغ رېخۇلا. 187. БахIарчияссдасса хIинкъуге, хIалихьатав гьудулассдасса хIинкъа. ۱۸۷. باحارچێياصداصا حێنقۇڬې، حالێڮاتاو هۇدۇلاصداصا حێنقا. 188. БахIарчияссе рагIи хвей – живго хвей гIадаб жо. ۱۸۸. باحارچێياصې راعێ ځوېي - جێوڬۈ ځوېي عاداب جۈ. 189. БахIарчияссул бахIарчилъи носол балада бараб жойила. ۱۸۹. باحارچێياصۇل باحارچێڸێ نۈسۈل بالادا باراب جۈيێلا. 190. БахIарчияссул кIиго рагIи букIунареб. ۱۹۰. باحارچێياصۇل گێڬۈ راعێ بۇگۇنارېب. 191. БахIарчияссул кIиго рачел букIунеб, цоябниги чучани, чилъи холеб. ۱۹۱. باحارچێياصۇل گێڬۈ راچېل بۇگۇنېب، ښۈيابنێڬێ چۇچانێ، چێڸێ ځۈلېب. 192. БахIарчияссул надалда – меседил мугьру, цIцIукIаяссул мугъалда – карпиталълъул дангъва. ۱۹۲. باحارچێياصۇل نادالدا - مېسېدێل مۇهرۇ، ڞۇگاياصۇل مۇغالدا - كارفێتاڷۇل دانغوا. 193. БахIарчияссул цIцIар кибего рагIула. ۱۹۳. باح ارچێياصۇل ڞار كێبېڬۈ راعۇلا. 194. БахIарчияссул чIухIи – кьалда бергьин, хIалихьатав чияссул чIухIи – кванан бергьин. ۱۹۴. باحارچێياصۇل ڃۇجێ - ڨالدا بېرهێن، حالێڮاتاو چێياصۇل - كوانان بېرهێن. 195. БахIри гьечIев чанахъан – чухъа гьечIев нуцалчи. ۱۹۵. باحرێ هېڃېو چاناڅان - چۇڅا هېڃېو نۇښالچێ. 196. БахIриялълъул хIал лъачIого, ручниб гIанкIкI къинлъулареб. ۱۹۶. باحرێياڷۇل حال ڸاڃۈڬۈ، رۇچنێب عانڴ قێنڸۇلارېب. 197. Бацизе кIолареб кIалтIуги рагьуге, кIалалълъ бичизе кIолареб гарацIцIги баге. ۱۹۷. باښێزې گۈلارېب گالطۇڬێ راهۇڬې، گالاڷ بێچێزې گۈلارېب ڬاراڞڬێ باڬې. 198. БацI бихьараб хIама хIохьокьаги хIинкъулебила. ۱۹۸. باڝ بێڮاراب حاما حۈڮۈڨاڬێ حێنقۇلېبـێلا. 199. БацI гьечIеб кIкIалахъ гIанкIкIги ханила. ۱۹۹. باڝ هېڃېب ڴالاڅ عانڴـڬێ ځانێلا. 200. БацI гьечIеб рохь букIунареб, вехь гьечIеб гIи букIунареб. ۲۰۰. باڝ هېڃېب رۈڮ بۇگۇنارېب، وېڮ هېڃېب عێ بۇگۇنارېب. 201. БацI унтуе кьижулеб, кьалуе борчIулеб. ۲۰۱. باڝ ئۇنتۇيې ڨێجۇلېب، ڨالۇيې بۈرڃۇلېب. 202. БацI хIинкъизе хIамицца гIундул кIорокIулелила. ۲۰۲. باڝ حێنقێزې حامێڛا عۇندۇل گۈرۈگۇلېلێلا. 203. БацI цIцIахIилаб букIунилан гуребила чIвалеб, гIиялълъ речIчIулелълъулила. ۲۰۳. باڝ ڞاحێلاب بۇگۇنێلان ڬۇرېـبـێلا ڃوالېب، عێياڷ رېڄۇلېڷۇلێلا. 204. БацIги циги багъулди – царацца би чIчIикIулди. ۲۰۴. باڝڬێ ښێڬێ باغۇلدێ - ښاراڛا بێ ڄێگۇلدێ. 205. БацIгун багъун чахъу бергьинаро, чугун бекерун хIама бергьинаро. ۲۰۵. باڝڬۇن باغۇن چاڅۇ بېرهێنارۈ، چۇڬۇن بېكېرۇن حاما بېرهێنارۈ. 206. БацIида гурони бецIцIаб сардил хIал лъаларебила. ۲۰۶. باڝێدا ڬۇرۈنێ بېڞاب ساردێل حال ڸالارېبێلا. 207. БацIида кIалдибе кьегIер реххуге, мохмохида нах бахунге. ۲۰۷. باڝێدا گالدێـبې ڨېعېر رېخۇڬې، مۈخمۈخێدا ناځ باځۇنڬې. 208. БацIида кIалдисса тIинчIчI бахъулареб. ۲۰۸. باڝێدا گالدێصا طێنڄ باڅۇلارېب. 209. БацIида макьилI гIи бихьулебила, катида макьилI гIункIкI бихьулебила. ۲۰۹. باڝێدا ماڨێڶ عێ بێڮۇلېبێلا، كاتێدا ماڨێڶ عۇنڴ بێڮۇلېبێلا. 210. БацIида ракIалда – чахъу, чанахъанассда ракIалда – бацI. ۲۱۰. باڝێدا راگالدا - چاڅۇ، چاناڅاناصدا - باڝ. 211. БацIида щибила лъалеб бетIергьанчияссе чахъдал хиралъи. ۲۱۱. باڝێدا ۺێبێلا ڸالېب بېطېرهانچێياصې چاڅدال خێراڸێ. 212. БацIикьа хIинкъарасс гIи гьабулареб. ۲۱۲. باڝێڨا حێنقاراص عێ هابۇلارېب. 213. БацIикьа хIинкъун, гъотIоде вахаравила, гъотIода ци батарабила. ۲۱۳. باڝێڨا حێنقۇن غۈطۈدې واځاراوێلا، غۈطۈدا ښێ باتارابێلا. 214. БацIил анищ – пуй-чIвай, цIцIогьорассул мурад – гьорол сордо. ۲۱۴. باڝێل انێۺ - فۇي- ڃواي، ڞۈهۈراصۇل مۇراد - هۈرۈل سۈردۈ. 215. БацIил бетIер тарщидаго чIчIинтIе. ۲۱۵. باڝێل بېطېر تارۺێداڬۈ ڄێنطې. 216. БацIил гIамал гьечIеб тIинчIчI букIунареб. ۲۱۶. باڝێل عامال هېڃېب طێنڄ بۇگۇنارېب. 217. БацIил кьер хисула, ххассият цо букIуна. ۲۱۷. باڝێل ڨېر ځێسۇلا، خاصێيات ښۈ بۇگۇنا. 218. БацIил кIал гъуни ракьа гъадиццаги букъулеб. ۲۱۸. باڝێل گال غۇنێ راڨ غادێڛاڬێ بۇقۇلېب. 219. БацIил кIал цIцIоройги, цIцIогьорассул бохх бекаги. ۲۱۹. باڝێل گال ڞۈرۈيڬێ، ڞۈهۈراصۇل بۈخ بېكاڬێ. 220. БацIил макруялдассаги царал хIилаялдассаги цIунаги. ۲۲۰. باڝێل ماكرۇيالداصاڬێ ښارال حێلايالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 221. БацIилгун гьудуллъиги гьабуге, гьойдулгун махссараги гьабуге. ۲۲۱. باڝێلڬۇن هۇدۇلڸێڬێ هابۇڬې، هۈيدۇلڬۇن ماځصاراڬێ هابۇڬې. 222. БацIицца бацI чIваларебила, гIадан гIадамассда гурхIуларевила. ۲۲۲. باڝێڛا باڝ ڃوالارېبێلا، عادان عاداماصدا ڬۇرحۇلارېوێلا. 223. БацIицца гурони цIцIе чIваларо, цIцIецца гурони бурутI гьабуларо. ۲۲۳. باڝێڛا ڬۇرۈنێ ڞې ڃوالارۈ، ڞېڛا ڬۇرۈنێ بۇرۇط هابۇلارۈ. 224. БацIицца гьабураб гьвецца кваналеб. ۲۲۴. باڝێڛا هابۇراب هوېڛا كوانالېب. 225. БацIун хIамил чу лIугьинаро, чурун болъон бацIцIалъиларо. ۲۲۵. باڝۇن حامێل چۇ ڶۇهێنارۈ، چۇرۇن بۈڷۈن باڞاڸێلارۈ. 226. БацIун хIамил чу лIугьунаро, вуххун гIабдал цIцIодорлъуларо. ۲۲۶. باڝۇن حامێل چۇ ڶۇهۇنارۈ، وۇخۇن عابدال ڞۈدۈرڸۇلارۈ. 227. БацIцIадаб иццул лълъимги тун ганщал жанир регараб хIорил лълъим гьекъолареб. ۲۲۷. باڞاداب ئێڛۇل ڷێمڬێ تۇن ڬانۺال جانێر رېڬاراب حۈرێل ڷێم هېقۈلارېب. 228. БацIцIадаб меседил багьа холаро, ракI бацIцIадаб хIалтIул къимат холаро. ۲۲۸. باڞاداب مېسېدێل باها ځۈلارۈ، راگ باڞاداب حالطۇل قێمات ځۈلارۈ. 229. БацIцIадаб меседалълъ гIор бахунареб, гIамал гьечIей ясалълъ росу толареб. ۲۲۹. باڞاداب مېسېداڷ عۈر باځۇنارېب، عامال هېڃېي ياساڷ رۈسۇ تۈلارېب. 230. Бачани хIежалде хIамаги уна, хIежалде ан щинав хIажи кколаро. ۲۳۰. باچانێ حېجالدې حاماڬێ ئۇنا، حېجالدې ان ۺێناو حاجێ ڭۈلارۈ. 231. Бачалълъ чудук гIадин. ۲۳۱. باچاڷ چۇدۇك عادێن. 232. Бачидаго лъалебила оц лIугьунеб жо. ۲۳۲. باچێداڬۈ ڸالېبێلا ئۈښ ڶۇهۇنېب جۈ. 233. Бачидасса гIадалаб жо гьечIеб, гIорцIмадасса капураб жо гьечIеб. ۲۳۳. باچێداصا عادالاب جۈ هېڃېب، عۈرڝماداصا كافۇراب جۈ هېڃېب. 234. Бачил жаваб – гIакдацца. ۲۳۴. باچێل جاواب - عاكداڛا. 235. Бачида босараб гIамал гIакдада толареб. ۲۳۵. باچێدا بۈساراب عامال عاكدادا تۈلارېب. 236. БачитIа бечелъиги гьабе, оцотIа оцлъиги гьабе. ۲۳۶. باچێطا بېچېڸـێڬێ هابې، ئۈښۈطا ئۈښڸـێڬێ هابې. 237. БачIанила дард – давуданила дир лал, бакканила багIарбакъ – бокъанила дир лал. ۲۳۷. باڃانێلا دارد - داوۇنێلا دێر لال، باڭانێلا باعارباق - بۈقانێلا دێر لال. 238. БачIиналълъул хIисаб хаслихъе гьабе, ххутIаралълъул хIисаб ихдал гьабе. ۲۳۸. باڃێناڷۇل حێساب ځاسلێڅې هابې، خۇطاراڷۇل حێساب ئێځدال هابې. 239. БачIинеб-бачIинареб лъалареб гIурус, бачIинчIого букIунареб хасел. ۲۳۹. باڃێنېب - باڃێنارېب ڸالارېب عۇرۇس، باڃێنڃۈڬۈ بۇگۇنارېب خاسېل. Кици бижун буго Шамилил къуват дагьлъизе лIугьараб, магIарухъе гIурус гIагарлъараб заманалда. ГIурусаз щущахъ биххизабизе магIишатго щай гьабилебан, хасалие хIадурлъи гьабиялде ракIго баларого, рукIун руго росабазул гIадамал. Гьеб меххалълъ цо гIакъилав херав чиясс абун руго, букIинебищ-букIинаребищали лъалареб жоялда бан, букIинчIого чара гьечIеб жо гьабичIого тоге абураб магIнаялда кицилъун тIиритIарал гьадал рагIаби. كێښێ بێجۇن بۇڬۈ شامێلێل قۇوات داهڸێزې ڶۇهاراب، ماعارۇڅې عۇرۇس عاڬارڸاراب زامانالدا. عۇرۇساز ۺۇۺاڅ بێخێزابێزې ماعێشاتڬۈ ۺاي هابێلېبان، خاسالێيې حادۇرڸێ هابێيالدې راگڬۈ بالارۈڬۈ، رۇگۇن رۇڬۈ رۈسابازۇل عادامال. هېب مېخاڷ ښۈ عاقێلاو ځېراو چێياص ابۇن رۇڬۈ، بۇگێنېبێۺ- بۇگۇنارېبێۺالێ ڸالارېب جۈيالدا بان، بۇگێنڃۈڬۈ چارا هېڃېب جۈ هابێڃۈڬۈ تۈڬې ابۇراب ماعنايالدا كێښێڸۇن طێرێطارال هادال راعابێ. 240. БачIинилан къо бачIунареб, ккелилан чияде кколарел. ۲۴۰. باڃێنێلان قۈ باڃۇنارېب، ڭېلێلان چێيادې ڭۈلارېل. 241. БачIинищан гьикъун унти бачIунаребила, бегьилищан гьикъун хвел бачIунаребила. ۲۴۱. باڃێنێۺان هێقۇن ئۇنتێ باڃۇنارېبێلا، بېهێلێۺان هێقۇن ځوېل باڃۇنارېبێلا. 242. БачIунаго лълъар кквечIони, лълъутун унаго, рачIчI кквезе щолареб. ۲۴۲. باڃۇناڬۈ ڷار ڭوېڃۈنێ، ڷۇتۇن ئۇناڬۈ راڄ ڭوېزې ۺۈلارېب. 243. БачIунилан накIкI инчIого букIунареб. ۲۴۳. باڃۇنێلان ناڴ ئێنڃۈڬۈ بۇگۇنارېب. 244. БачIун чIчIараб гьой лълъикIаб, бачIун чIчIараб кето лълъикIаб. ۲۴۴. باڃۇن ڄاراب هۈي ڷێگاب، باڃۇن ڄاراب كېتۈ ڷێگاب. 245. БачIунеб – гIагарда, унеб – рикIкIада. ۲۴۵. باڃۇنېب - عاڬاردا، ئۇنېب - رێڴادا. 246. БачIунебги борце, унебги борце. ۲۴۶. باڃۇنېبڬێ بۈرښې، ئۇنېبڬێ بۈرښې. 247. БачIунелълъул (кколелълъул) пикру гьабулев бахIарчи вахъунарев. ۲۴۷. باڃۇنېڷۇل (ڭۈلېڷۇل) فێكرۇ هابۇلېو باحارچێ واڅۇنارېو. 248. БачIухъе бо букIунареб, кьерххахъе зоб букIунареб. ۲۴۸. باڃۇڅې بۈ بۇگۇنارېب، ڨېرخاڅې زۈب بۇگۇنارېب. 249. Бащадаб гIамал-ххассият – щулияб рокьи. ۲۴۹. باۺاداب عامال- خاصێيات - ۺۇلێياب رۈڨێ. 250. Бащадаб ххинкIги бекизе кколеб мадугьалассе. ۲۵۰. باۺاداب خێنگڬێ بېكێزې ڭۈلېب مادۇهالاصې. 251. Бащдаб бугIа бичун, дандежо босе. ۲۵۱. باۺداب بۇعا بێچۇن داندې جۈ بۈسې. 252. Бащдаб гьабун тараб хIалтIи – гьабизего гьабичIеб хIалтIи. ۲۵۲. باۺداب هابۇن تاراب حالطێ - هابێزېڬۈ هابێڃېب حالطێ. 253. Бегараб бацI бакъараб, бахъараб бацI гIорцIцIараб. ۲۵۳. بېڬاراب باڝ باقاراب، باڅاراب باڝ عۈرڞاراب. 254. Бегараб кьабурав, бал'араб чIварав (Бегараб буххизеги хварав чIвазеги кIолев “бахIарчи”). ۲۵۴. بېڬاراب ڨابۇراو، بالئاراب ڃواراو (بېڬاراب بۇخێزېڬێ ځواراو ڃوازېڬێ گۈلېو "باحارچێ". 255. Бегараб маххуда кьаву чIвалеб. ۲۵۵. بېڬاراب ماخۇدا ڨاوۇ ڃوالېب. 256. Бегун унеб гьакида Аллагьасс щиб гьабилеб. ۲۵۶. بېڬۇن ئۇنېب هاكێدا الاهاص ۺێب هابێلېب. 257. Бегун хвараб гъалбацIалдасса бахъун хвараб гьой лълъикIаб. ۲۵۷. بېڬۇن ځواراب غالباڝالداصا باڅۇن ځواراب هۈي ڷێگاب. 258. Бегун чIчIараб бакъун хвараб, бахъун чIчIараб гIорцIцIун хвараб. ۲۵۸. بېڬۇن ڄاراب باقۇن ځواراب، باڅۇن ڄاراب عۈرڞۇن ځواراب. 259. Бегьулебани, гьобол, гьеб ражи нижеццаги ххвилаан. ۲۵۹. بېهۇلېبانێ، هۈبۈل، هېب راجێ نێجېڛاڬێ خوێلائان. Кици буго къарумай гIадан махссараде ккураб. Гьоболасс ххинкIазда данде ражи гIемер ххулеб букIун буго. БитIахъего ражи ххугеян абизеги кIвечIого, гьелълъ гьадинаб ссверел гьабун буго. Гьаб кици тIамула бегьулареб жо гьабурав ялъуни гьабизе къассдалда вугев чияссе. كێښێ بۇڬۈ قارۇماي عادان ماځصارۈدې ڭۇراب. هۈبۈلاص خێنگازدا داندې راجێ عېمېر خۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ. بێطاڅېڬۈ راجێ خۇڬېيان ابێزېڬێ گوېڃۈڬۈ، هېڷ هادێناب صوېرېل هابۇن بۇڬۈ. هاب كێښێ طامۇلا بېهۇلارېب جۈ هابۇراو ياڸۇنێ هابێزې قاصدالدا وۇڬېو چێياصې. 260. БегIераб рагIи носодассаги рекIараб букIунебила. ۲۶۰. بېعېراب راعێ نۈسۈداصاڬێ رېگاراب بۇگۇنېبێلا. 261. Бежилеб-бежилареб лъалареб Тамарил гурга, ссвараб рохъдолI тIамураб, ссвартIун вакъун вугев дун. ۲۶۱. بېجێلېب - بېجێلارېب ڸالارېب تامارێل ڬۇرڬا، صواراب رۈڅدۈڶ طامۇراب صوارطۇن وۇڬېو دۇن. 262. БежичIеб чед кунелълъул Бигищ гIадин, гъурудалълъул ххинкIал кунелълъул Таймасхан гIадин. ۲۶۲. بېجێڃېب چېد كۇنېڷۇل بێڬێۺ عادێن، غۇرۇداڷۇل خێنگال كۇنېڷۇل تايماسځان عادێن. 263. Бежун ияхI кварав, бухIун нич кварав. ۲۶۳. بېجۇن ئێياح كواراو، بۇحۇن نێچ كواراو. 264. Бежун яхI кварассул керен бухIаги. ۲۶۴. بېجۇن ياح كواراصۇل كېرېن بۇحاڬێ. 265. Бежунги белъунгийищила бацIицца гьан кваналеб? ۲۶۵. بېجۇنڬێ بېڸۇنڬێيێۺێلا باڝێڛا هان كوانالېب. 266. Бекани бохх я ххалалъулеб, я къокълъулеб. ۲۶۶. بېكانێ بۈخ يا خالاڸۇلېب، يا قۈقڸۇلېب. 267. Беканиги кьоларев чияссулгун хоно чIваге. ۲۶۷. بېكانێڬێ ڨۈلارېو چێياصۇلڬۇن ځۈنۈ ڃواڬې. 268. Бекараб мугъалда михир бачунге, къураб оцалде цIцIайи бахъуге. ۲۶۸. بېكاراب مۇغالدا مێځێر باچۇنڬې، قۇراب ئۈښالدې ڞايێ باڅۇڬې. 269. Бекараб ххвалчадасса ххутIараб лъелго лълъикI. ۲۶۹. بېكاراب خوالچاداصا خۇطاراب ڸېلڬۈ ڷێگ. Гьаб буго чияцца чIван хварав чияссул хIакъалълъулI. Бидул хIакъалдасса хварассул гIагарлъи тIасса лIугьаян гьарулеб меххалълъ, маслигIатчагIаз гьезда ццебе лъолеб букIун буго гьаб суал. هاب بۇڬۈ چێياڛا ڃوان ځواراو چێياصۇل حاقاڷۇڶ. بێدۇل حاقالداصا ځواراصۇل عاڬارڸێ طاصا ڶۇهايان هارۇلېب مېخاڷ، ماسلێحاتچاعاز هېزدا ڛېبې ڸۈلېب بۇگۇن بۇڬۈ هاب سۇئال. 270. Бекаралълъухъ бекулеб жо буго чед, цIуралълъухъ цIолеб жо буго парччи. ۲۷۰. بېكاراڷۇڅ بېكۇلېب جۈ بۇڬۈ چېد، ڝۇراڷۇڅ ڝۈلېب جۈ بۇڬۈ فارڿێ. 271. Бекарасс кварххи кье, кварасс гIакIа кье. ۲۷۱. بېكاراص كوارخێ ڨې، كواراص عاگا ڨې. 272. Бекарассда гурони боххдул унти лъалареб, бихьарассда гурони гIосол хIара лъалареб. ۲۷۲. بېكاراصدا ڬۇرۈنێ بۈخدۇل ئۇنتێ ڸالارېب، بێڮاراصدا ڬۇرۈنێ عۈسۈل حارا ڸالارېب. 273. Бекун зоб кьейиланги лIугьунелила лъимал. ۲۷۳. بېكۇن زۈب ڨېيێلانڬێ ڶۇهۇنېلێلا ڸێمال. Вас гIодун вуго жиндихъе нус кьеян. Эбелалълъги кьун буго. Лъимал бекун зоб кьеянги лIугьине бегьулин, амма нилIецца лъималазухъе гьезие бокьан щинаб жо кьезе кколарилан гIакъилай мадугьалалълъ малълъигун, эбелалълъ васассухъа нус нахъе босун буго. Цинги вас: “Бекун зоб кье! Бекун зоб кье!” – ян гIодизе лIугьун вуго. واس عۈدۇن وۇڬۈ جێندێڅې نۇس ڨېيان. ئېبېلاڷـڬێ ڨۇن بۇڬۈ. ڸێمال بېكۇن زۈب ڨېيانڬێ ڶۇهێنې بېهۇلێن، اما نێڶېڛا ڸێمالازۇڅې هېزێيې بۈڨان ۺێناب جۈ ڨېزې ڭۈلارێلان عاقێلاي مادۇهالاڷ ماڷێڬۇن، ئېبېلاڷ واساصۇڅا نۇس ناڅې بۈسۇن بۇڬۈ. ښێنڬێ واس: "بېكۇن زۈب ڨې! بېكۇن زۈب ڨې!" - يان عۈدێزې ڶۇهۇن وۇڬۈ. 274. Бекьараб гурони, бижулареб. ۲۷۴. بېڨاراب ڬۇرۈنێ، بێجۇلارېب. 275. Бекьараб гурони хурисса бачIунареб. ۲۷۵. بېڨاراب ڬۇرۈنێ ځۇرێصا باڃۇنارېب. 276. Бекьан щинаб хурги бачIунареб, гьаран щинай ясги кьоларей. ۲۷۶. بېڨان ۺێناب ځۇرڬێ باڃۇنارېب، هاران ۺێناي ياسڬێ ڨۈلارېي. 277. Бекьизе хур гурев, гIунтIизе оц гурев. ۲۷۷. بېڨێزې ځۇر ڬۇرېو، عۇنطێزې ئۈښ ڬۇرېو. 278. БекьичIесс хур лъилъуларо. ۲۷۸. بېڨێڃېص ځۇر ڸێڸۇلارۈ. 279. БекIкIулеб ганчIихъги ралагьуге, бичIулеб цIцIулахъги ралагьуге. ۲۷۹. بېڴۇلېب ڬانڃێڅڬێ رالاهۇڬې، بێڃۇلېب ڞۇلاڅڬێ رالاهۇڬې. 280. Белъараб бежунги кванаге, бежараб белъунги кванаге. ۲۸۰. بېڸاراب بېجۇنڬێ كواناڬې، بېجاراب بېڸۇنڬێ كواناڬې. ГIиял бетIергьанасс жиндирго вехь вегIерун вуго: «Воре, дуцца белъараб бежунги кванаге, бежараб белъунги кванаге», – ян. Цо жого гьечIого гIиял бетIергьанасс дида гьадин абиларилан, вехьасс хIал бихьун буго. Белъараб бежунги бежараб белъунги квараб меххалълъ, гьанал тIагIам цIакъ тIокIаб батун буго. Цинги вехьасс, гьаб гьадин хвана, доб додин тIагIанаян, гIиял ох инабун буго. عێيال بېطېرهاناص جێندێرڬۈ وېڮ وېعېرۇن وۇڬۈ: "وۈرې، دۇڛا بېڸاراب بېجۇنڬێ كواناڬې، بېجاراب بېڸۇنڬێ كواناڬې"، - يان. ښۈ جۈڬۈ هېڃۈڬۈ عێيال بېطېرهاناص دێدا هادێن ابێلارێلان، وېڮاص حال بێڮۇن بۇڬۈ. بېڸاراب بېجۇنڬێ بېجاراب بېڸۇنڬێ كواراب مېخاڷ، هانال طاعام ڝاق طۈگاب باتۇن بۇڬۈ. ښێنڬێ وېڮاص، هاب هادێن ځوانا، دۈب دۈدێن طاعانايان، عێيال ئۈځ ئێنابۇن بۇڬۈ. 281. Бер бакъарав, чехь бакъарав, чияр хIарччда сахаватав. ۲۸۱. بېر باقاراو، چېڮ باقاراو، چێيار حارڿدا ساځاواتاو. 282. Бер баххилаб ххер гуро, ххер керчаб мегIер гуро. ۲۸۲. بېر باخێلاب خېر ڬۇرۈ، خېر كېرچاب مېعېر ڬۇرۈ. 283. Бер бахъарассдасса нич бахъарав сурарав. ۲۸۳. بېر باڅاراصداصا نێچ باڅاراو سۇراراو. 284. Бер бугессда йихьаги, ракI лълъикIассда ятаги (бахьи бугесс ячаги). ۲۸۴. بېر بۇڬېصدا يێڮاڬێ، راگ ڷێگاصدا ياتاڬێ (باڮێ بۇڬېص ياچاڬێ). 285. Бер къанщарассда бакъул нур бихьулареб, черхх унтарассда кванил тIагIам лъалареб. ۲۸۵. بېر قانۺاراصدا باقۇل نۇر بێڮۇلارېب، چېرخ ئۇنتاراصدا كوانێل طاعام ڸالارېب. 286. Бер гIункIрукьалълъ бацIцIе. ۲۸۶. بېر عۇنگرۇڨاڷ باڞې. Бер унтарав чияссе тохтирасс гIакълу кьун буго, воре, гьеб гIункIрукьалълъ гурони бацIцIунгеян. Гьев нахъеги тохтирассухъе вачIун вуго, гIункIрукь бералде гIунтIуларилан. Тохтирасс абун буго: «ЦIакъ лълъикI рагIула. ГIунтIулареб батани, бацIцIинчIого те». بېر ئۇنتاراو چێياصې تۈځتێراص عافلۇ ڨۇن بۇڬۈ، وۈرې، هېب عۇنگرۇڨاڷ ڬۇرۈنێ باڞۇنڬېيان. هېو ناڅېڬێ تۈځتێراصۇڅې واڃۇن وۇڬۈ عۇنگرۇڨ بېرالدې عۇنطۇلارێلان. تۈختێراص ابۇن بۇڬۈ: "ڝاق ڷێگ راعۇلا. عۇنطۇلارېب باتانێ، باڞێنڃۈڬۈ تې". 287. Бер къанщизегIан заманалълъ яхI гьабе, мунго бахIарчи вахъине. ۲۸۷. بېر قانۺێزېعان زاماناڷ ياح هابې، مۇنڬۈ باحارچێ واڅێنې. 288. Бер хъантIуге, боцIцIудасса чIухIуге. ۲۸۸. بېر څانطۇڬې، بۈڞۇداصا ڃۇجۇڬې. 289. Бер щваралълъубе хIетI щвезабулев. ۲۸۹. بېر ۺواراڷۇبې حېط ۺوېزابۇلېو. 290. Бераз берцинлъи балагьулебила, ракIалълъ гIакълу балагьулебила. ۲۹۰. بېراز بېرښێنڸێ بالاهۇلېبێلا، راگاڷ عاقلۇ بالاهۇلېبێلا. 291. Беразе макьу ххирияб, рокьуе ссвади ххирияб. ۲۹۱. بېرازې ماڨۇ خێرێياب، رۈڨۇيې صوادێ خێرێياب. 292. Берал ругила рекIел матIаби. ۲۹۲. بېرال رۇڬێلا رېگېل ماطابێ. 293. Берал рукIаго канлъи щибали пикру гьабулареб. ۲۹۳. بېرال رۇگاڬۈ كانڸێ ۺێبالێ فێكرۇ هابۇلارېب. 294. Берал чIахIад, канлъи гьечI. ۲۹۴. بېرال ڃاحاد، كانڸێ هېڃ. 295. Бералда бихьараб – битIараб, гIиналда рагIараб – гьересси. ۲۹۵. بېرالدا - بێطاراب، عێنالدا راعاراب - هېرېصێ. Росдае дибирлъи гьабизе иххтияр кьеялълъул имтихIаналда цо гIалимчияссда гьикъун буго: - БитIаралдаги гьерессиялдаги гьоркьоб кигIанассеб манзил букIунеб? - Ункъго килищ букIуна, – ян абун буго гIалимчиясс, бералдаги гIиналдаги гьоркьоб кверги чIван. - Кин? - Кин гурого, гьаб ункъго килщил манзилалда ццебеххун бугеб бералда бихьараб жо битIараб букIунелълъул, нахъеххун бугеб гIиналда рагIараб жо гьересси букIунелълъул. Мажлисалълъ хIукму гьабун буго гIакъилаб жавабалълъе гIоло гьев росдал дибирлъун тезе. رۈسدايې دێبێرڸێ هابێزې ئێختێيار ڨېياڷۇل ئێمتێحانالدا ښۈ عالێمچێياصدا هێقۇن بۇڬۈ: - بێطارالداڬێ هېرېصێيالداڬێ هۈرڨۈب گێعاناصېب مانزێل بۇگۇنېب؟ - ئۇنقڬۈ كێلێۺ بۇگۇنا، - يان ابۇن بۇڬۈ عالێمچێياص، بېرالداڬێ عێنالداڬێ هۈرڨۈب كوېرڬێ ڃوان. - كێن؟ - كێن ڬۇرۈڬۈ، هاب ئۇنقڬۈ كێلۺێل مانزێلالدا ڛېبېخۇن بۇڬېب بېرالدا بێڮاراب جۈ بێطاراب بۇگۇنېڷۇل، ناڅېخۇن بۇڬېب عێنالدا راعاراب جۈ هېرېصێ بۇگۇنېڷۇل. ماجلێساڷ حۇكمۇ هابۇن بۇڬۈ عاقێلاب جاواباڷې عۈلۈ هېو رۈسدال دێبێرڸۇن تېزې. 296. Бералда бихьараб гIадаб даран букIунареб. ۲۹۶. بېرالدا بێڮاراب عاداب داران بۇگۇنارېب. 297. Бералда бихьулареб ракIалда бихьулебила. ۲۹۷. بېرالدا بێڮۇلارېب راگالدا بێڮۇلېبێلا. 298. Бералда бихьулеб гурони боцIцIи букIунаребани, мискинчи вакъуцца хвелаан. ۲۹۸. بېرالدا بێڮۇلېب ڬۇرۈنێ بۈڞێ بۇگۇنارېبانێ، مێسكێنچێ واقۇڛا ځوېلائان. 299. Бералда гуребила бихьулеб, ракIалдайила. ۲۹۹. بېرالدا ڬۇرېبێلا بێڮۇلېب، راگالدايێلا. 300. Берални берцинал ругоан тIом хъазхъил гьечIебани. ۳۰۰. بېرالنێ بېرښێنال رۇڬۈئان طۈم څازڅێل هېڃېبانێ. 301. Берацца бицунеб рекIелI бугеб жо. ۳۰۱. بېراڛا بێښۇنېب رېگېڶ بۇڬېب جۈ. 302. Бералълъул гIадаб унтиги гьечIеб, налъулгIан кIудияб ургъелги гьечIеб. ۳۰۲. بېراڷۇل عاداب ئۇنتێڬێ هېڃېب، ناڸۇلعان گۇدێياب ئۇرغېلڬێ هېڃېب. 303. Бергьараб гIорцIцIичIого, къуралълъе бутIа щолареб. ۳۰۳. بېرهاراب عۈرڞێڃۈڬۈ، قۇراڷې بۇطا ۺۈلارېب. 304. Бергьараб цIцIуяб жоялдассаги цIунаги, бугьараб мегIералдассаги цIунаги. ۳۰۴. بېرهاراب ڞۇياب جۈيالداصا ڝۇناڬێ، بۇهاراب مېعېرالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 305. Бергьарав – къавутIа, къурав – гIияда. ۳۰۵. بېرهاراو - قاوۇطا، قۇراو - عێيادا. 306. Бергьарав – тIад, тIамурав – гъоркь. ۳۰۶. بېرهاراو - طاد، طامۇراو - غۈرڨ. 307. Бергьаравги къуравги къаденахъе лъала. ۳۰۷. بېرهاراوڬێ قۇراوڬێ قادېناڅې ڸالا. 308. Бергьарай чIчIужу – чIчIинтIараб балагь. ۳۰۸. بېرهاراي ڄۇجۇ - ڄێنطاراب بالاه. 309. Бергьарай чIчIужуялдассаги цIунаги, чIчIун букIунеб хIамаялдассаги цIунаги. ۳۰۹. بېرهاراي ڄۇجۇيالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڄۇن بۇگۇنېب حامايالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 310. Бергьаралълъе – кIиго бутIа, кIарччамалълъе – лъабго бутIа. ۳۱۰. بېرهاراڷې - گێڬۈ بۇطا، گارڿاماڷې - ڸابڬۈ بۇطا. 311. Бергьарасс гьабуларебги, къурасс хIехьоларебги жо гьечIеб. ۳۱۱. بېرهاراص هابۇلارېبڬێ، قۇراص حېڮۈلارېبڬێ جۈ هېڃېب. 312. Бергьарассда гъоркьаги вахъунарев, къурассда тIассаги вахъунарев. ۳۱۲. بېرهاراصدا غۈرڨاڬێ واڅۇنارېو، قۇراصدا طاصاڬێ واڅۇنارېو. 313. Бергьарассдасса къалев, къурассде тIаделъулев. ۳۱۳. بېرهاراصداصا قالېو، قۇراصدې طادۇڸۇلېو. 314. Бергьарассде – къулун, къурассде – рортун. ۳۱۴. بېراراصدې - قۇلۇن، قۇراصدې - طادېڸۇلېو. 315. Бергьарассул – къо, къурассул – сордо. ۳۱ ۵. بېرهاراصۇل - قۈ، قۇراصۇل - سۈردۈ. 316. Бергьарассул ярагъ магIида букIаго, къурассул ярагъ чвархъулеб. ۳۱۶. بېرهاراصۇل ياراغ ماعێدا بۇگاڬۈ، قۇراصۇل ياراغ چوارڅۇلېب. 317. Бергьун чIчIоларев къун чIчIолев. ۳۱۷. بېرهۇن ڄۈلارېو قۇن ڄۈلېو. 318. Бергьунгеги гIищкъу къадар хъвачIезул, къун унгеги рокьи рукъ цолъаразул. ۳۱۸. بېرهۇنڬېڬێ عێشقۇ قادار څواڃېزۇل، قۇن ئۇنڬېڬێ رۈڨێ رۇق ݭۈڸازارۇل. 319. Бергьунгеги, къогеги, къаццандулел чIчIогеги! (тушманзабазде). ۳۱۹. بېرهۇنڬېڬێ، قۈڬېڬێ، قاڛاندۇلېل ڄۈڬېڬێ! (تۇشمانزابازې). 320. Бергьунессул къуваталдасса къолессул хIила бергьунеб. ۳۲۰. بېرهۇنېصۇل قۇواتالداصا قۈلېصۇل حێلا بېرهۇنېب. 321. БергIанассеб гьан кьуни, бахъизе бер кьелилан абулебила гIанкIуялълъ. ۳۲۱. بېرعاناصېب هان ڨۇنێ، باڅێزې بېر ڨېلێلان ابۇلېبێلا عانگۇياڷ. 322. Берзуе гIолареб черхх бугони щиб, чидай рокьи кьолеб ракI гьечIелдасса. ۳۲۲. بېرزۇيې عۈلارېب چېرخ ۺێب، چێداي رۈڨێ ڨۈلېب راگ هېڃېلداصا. 323. Бертаде гурони чед бекизе ккогеги, бокьун гурони тIутI лъезе ккогеги. ۳۲۳. بېرتادې ڬۇرۈنێ چېد بېكێزې ڭۈڬېڬێ، بۈڨۇن ڬۇرۈنێ طۇط ڸېزې ڭۈڬېڬێ. 324. Бертаде гурони чедги бекичIей, чурпаде гурони цIцIанги хIуличIей. ۳۲۴. بېرتادې ڬۇرۈنێ چېدڬێ بېكێڃېي، چۇرفادې ڬۇرۈنێ ڞانڬێ حۇلێڃېي. 325. Берталълъе аниги, хIамие хIалтIийила. ۳۲۵. بېرتاڷې انێڬێ، حامێيې حالطێيێلا. 326. Берталълъеги кванан а, гIурухъеги гьекъон а. ۳۲۶. بېرتاڷېڬێ كوانان ا، عۇرۇڅېڬێ هېقۈن ا. 327. Бертин гьабулелълъул – тула Тамари, мегъел гьабулелълъул – гIагарай чIчIужу. ۳۲۷. بېرتێن هابۇلېڷۇل - تۇلا تامارێ، مېغېل هابۇلېڷۇل - عاڬاراي ڄۇجۇ. 328. Бертин гьабуни – нусго гIайиб, гьабичIони – цо гIайиб. ۳۲۸. بېرتێن هابۇنێ - نۇسڬۈ عايێب، هابێڃۈنێ - ښۈ عايێب. 329. Бертин гьабурассе баркалаги гьечIеб, гьабичIого тарассе нагIанаги гьечIеб. ۳۲۹. بېرتێن هابۇراصې باركالاڬێ هېڃېب، هابێڃۈڬۈ تاراصې ناعاناڬێ هېڃېب. 330. Берцин бихьи гIадаб берцинлъи гьечIеб. ۳۳۰. بېرښێن بێڮێ عاداب بېرښێنڸێ هېڃېب. 331. Берцинаб бихъиялдасса сурукъаб букъи лълъикIаб. ۳۳۱. بېرښێناب بێڅێيالداصا سۇرۇقاب بۇقێ ڷێگاب. 332. Берцинаб гьерессиялдасса сурукъаб битIарабго лълъикIила. ۳۳۲. بېرښێناب هېرېصێيالداصا سۇرۇقاب بێطارابڬۈ ڷێگێلا. 333. Берцинаб жо гуребила берцинаб, берцин бихьарабила. ۳۳۳. بېرښێناب جۈ ڬۇرېبێلا بېرښێناب، بېرښێن بێڮارابێلا. Гьаб кици гIунтIизабула гIакъилав, гьелдаго цадахъ бахIарчияв нухлулассде. Къапила унеб букIанила лълъим гьечIеб авлахъалдассан. Гьеб авлахъалълъул цого-цо бугеб иццул бетIерги ккун букIанила гьенив, борххатаб сиги бан, чIчIарав цо нухал къотIулев чиясс – хъачагъасс. Гьессул гIадат букIанила лълъадал рахълъен цIезе вачIарав нухлулассда цо щиб бугониги гьикъулеб, лъани, гьессие лълъимги кьолеб, лъачIони, гьевги чIван, давла босулеб. ГIагарлъухъ рещтIараб къапилаялда гьоркьосса цо бахIарчи анила гьалмагъзабазе лълъим босун вачIине къотIиялда. Вакканила сивул гордухъан хъачагъ. Цо цIакъ берцинай, цо цIакъ сурукъай – кIиго гIаданги цоги гордухъан яккизаюн, гьесс гIолохъанчияссе къотIи гьабунила, гьикъараб жоялълъе жаваб кьезе кIвани, лълъим кьезе, кIвечIони, чIвазе. - Гьай кIияйго гIаданалълъул кинай берцинай? – абун гьикъанила хъачагъасс. - Дуда берцин йихьарай берцинай йиго, - ян жаваб кьунила нухлуласс. - ТIад квер чIван, ругIун цIе, гьудул, дурго рахълъаби. БитIараб буго, – ян ахIанила хъачагъасс. هاب كێښێ عۇنطێزابۇلا عاقێلاو، هېلداڬۈ ښاداڅ باحارچێياو نۇځلۇلاصدې. قافێلا ئۇنېب بۇگانێلا ڷێم هېڃېب اولاڅالداصان. هېب اولاڅاڷۇل ښۈڬۈ- ښۈ بۇڬېب ئێڛۇل بېطېرڬێ ڭۇن بۇگانێلا هېنێو، بۈرخاتاب سێڬێ بان، ڄاراو ښۈ نۇځال قۈطۇلېو چێياص - څاچاغاص. هېصۇل عادات بۇگانێلا ڷادال راڅڸېن ڝېزې واڃاراو نۇځلۇلاصدا ښۈ ۺێب بۇڬۈنێڬێ هێقۇلېب، ڸانێ، هېصێيې ڷێمڬێ ڨۈلېب، ڸاڃۈنێ، هېوڬێ ڃوان، داولا بۈسۇلېب. عاڬارڸۇڅ رېۺطاراب قافێلايالدا هۈرڨۈصا ښۈ باحارچێ انێلا هالماغزابازې ڷێم بۈسۇن واڃێنې قۈطێيالدا. واڭانێلا سێوۇل ڬۈردۇڅان څاچاغ. ښۈ ڝاق بېرښێناي، ښۈ ڝاق سۇرۇقاي - گێڬۈ عادانڬێ ښۈڬێ ڬۈردۇڅان ياڭێزايۇن، هېص عۈلۈڅانچێياصې قۈطێ هابۇنێلا، هێقاراب جۈياڷې جاواب ڨېزې گوانێ، ڷێم ڨېزې، گوېڃۈنێ، ڃوازې. - هاي گێيايڬۈ عاداناڷۇل كێناي بېرښێناي؟ - ابۇن هێقانێلا څاچاغاص. - دۇدا بېرښێن يێڮاراي بېرښێناي يێڬۈ، - يان جاواب ڨۇنێلا نۇځلۇلاص. - طاد كوېر ڃوان، رۇعۇن ڝې، هۇدۇل، دۇرڬۈ راڅڸابێ. بێطاراب بۇڬۈ، - يان احانێلا څاچاغاص. 334. Берцинаб кIалалълъе – кIиго бутIа. ۳۳۴. بېر ښێناب گالاڷې - گێڬۈ بۇطا. 335. Берцинаб мацIцIалълъила чIчIужугIадан гъоркье реххулей. ۳۳۵. بېرښێناب ماڞاڷێلا ڄۇجۇعادان غۈرڨې رېخۇلېي. 336. Берцинаб рагIи – рекIелIе бугеб нух. ۳۳۶. بېرښێناب راعێ - رېگېڶې بۇڬېب نۇځ. 337. Берцинаб рагIуцца мегIерги лълъухъур гьабулеб. ۳۳۷. بېرښێناب راعۇڛا مېعېرڬێ ڷۇڅۇر هابۇلېب. 338. Берцинаб рагIуцца маххул каву рагьулеб. ۳۳۸. بېرښێناب راعۇڛا ماخۇل كاوۇ راهۇلېب. 339. Берцинаб рагIуцца ХIоццомегIер бегулебила. ۳۳۹. بېرښێناب راعۇڛا حۈڛۈمېعېر بېڬۇلېبێلا. 340. Берцинаб тIогьол гIумру къокъабила. ۳۴۰. بېرښێناب طۈهۈل عۇمرۇ قۈقابێلا. 341. Берцинай – беразе, цIцIодорай – рекIее. ۳۴۱. بېرښێناي - بېرازې، ڞۈدۈراي - رېگېـيې. 342. Берцинай гIаданалда гIемерав чи кIалъала. ۳۴۲. بېرښێناي عادانالدا عېمېراو چێ گاڸالا. 343. Берцинай къачIалалде, къолое хур лъилъарай, къунщбиххалат щвелалде, гьарщун кIущтIа баччарай. ۳۴۳. بېرښێناي قاڃالالدې، قۈلۈيې ځۇر ڸێڸاراي، قۇنۺبال خالات ۺوېلالدې، هارۺۇن گۇشطا باڿاراي. 344. Берцинай чIчIужу мадугьалассул лълъикIайила. ۳۴۴. بېرښێناي ڄۇجۇ مادۇهالاصۇل ڷێگايێلا. 345. Берцинай яс йикIунарей цониги гIайиб гьечIей. ۳۴۵. بېرښێناي ياس يێگۇنارېي ښۈنێڬێ عايێب هېڃېي. 346. Берцинай яс – нухда бугеб гьалихур. ۳۴۶. بېرښێناي ياس - نۇځدا بۇڬېب هالێځۇر. 347. Берцинай яс, хIамитIенкел гIадатIа бан йигониги, йихьула. ۳۴۷. بېرښێناي ياس، حامێطېنكېل عاداطا بان يێڬۈنێڬێ، يێڮۇلا. 348. Берцинай ясалълъул гьумералдасса кIудияв чияссул гIакълу лълъикIабила. ۳۴۸. بېرښێناي ياساڷۇل هۇمېرالداصا گۇدێياو چێياصۇل عاقلۇ ڷێگابێلا. 349. Берцинайги лълъикIайги лълъиегоги йокьула, сурукъайги йокьула рокьул дангъва бугони. ۳۴۹. بېرښێنايڬێ ڷێگايڬێ ڷێيېڬۈڬێ يۈڨۇلا، سۇرۇقايڬێ يۈڨۇلا رۈڨۇل دانغوا بۇڬۈنێ. 350. Берцинайги лълъикIайги лълъиегоги йокьула, сурукъайги квешайги рокьи ккарасс ячуна. ۳۵۰. بېرښێنايڬێ ڷێگايڬێ ڷێيېڬۈڬێ يۈڨۇلا، سۇرۇقايڬێ كوېشايڬێ رۈڨێ ڭاراص ياچۇنا. 351. Берцинайни йигоанила гогьай гьечIеяни, бахIарчини вугоанила гIантав гьечIевани. ۳۵۱. بېرښێناينێ يێڬۈئانێلا ڬۈهاي هېڃېيانێ، باحارچێنێ وۇڬۈئانێلا عانتاو هېڃېوانێ. 352. Берцинал ясазде чан гьабулаго, чарухъалги холел, мунги херлъулев. ۳۵۲. بېرښێنال ياسازدې چان هابۇلاڬۈ، چارۇڅالڬێ ځۈلېل، مۇنڬێ ځېرڸۇلېو. 353. Берциналги ссурула ссанагIалъи гьечIони, ссураралги рокьула рокьул дангъва бугони. ۳۵۳. بېرښێنالڬێ صۇرۇلا صاناعاڸێ هېڃۈنێ، صۇرارالڬێ رۈڨۇلا رۈڨۇل دانغوا بۇڬۈنێ. 354. Берциналълъа хъамурай, хъахIазулълъа йищарай бищун квешай ятарай. ۳۵۴. بېرښێناڷا څامۇراي، څاحازۇڷا يێۺاراي بێۺۇن كوېشاي ياتاراي. 355. Берциналълъухъ ххал гьабе, лълъикIалълъухъ рокьи гьабе. ۳۵۵. بېرښێناڷۇڅ خال هابې، ڷێگاڷۇڅ رۈڨێ هابې. 356. Берцинассде – кIкIуй, кIкIуяссде – цIа. ۳۵۶. بېرښێناصدې - ڴۇي، ڴۇياصدې - ڝا. 357. Берцинго чодасса вортизегIан, сурукъго вукIаниги, гьелда тIадго лълъикIила. ۳۵۷. بېرښێنڬۈ چۈداصا وۈرتێزېعان، سۇرۇڨڬۈ وۇگانێڬێ، هېلدا طادڬۈ ڷێگێلا. 358. Берцинго цIеххезе лъалессе жаваб камулареб. ۳۵۸. بېرښێنڬۈ ڝېخېزې ڸالېصې جاواب كامۇلارېب. 359. Берцинлъи балагьуге, лълъикIлъи балагье. ۳۵۹. بېرښێنڸێ بالاهۇڬې، ڷێگڸێ بالاهې. 360. Берцинлъи бахъуларо, бахьинлъи баркуларо. ۳۶۰. بېرښێنڸێ باڅۇلارۈ، باڮێنڸێ باركۇلارۈ. 361. Берцинлъи лълъикIаб цIцIекIлъи гъорлI гьечIеб, гIадатлъи лълъикIаб чIухIи гъорлI гьечIеб. ۳۶۱. بېرښێنڸێ ڷێگاب ڞېگڸێ غۈرڶ هېڃېب، عاداتڸێ ڷێگاب ڃۇحێ غۈرڶ هېڃېب. 362. Берцинлъиялдасса чIухIуге, гIакълуялдасса чIухIа. ۳۶۲. بېرښێنڸێيالداصا ڃۇحۇڬې، عاقلۇيالداصا ڃۇحا. 363. Берцинлъиялълъ цIцIар тIибитIарай, цIцIодорлъиялълъ росу баххилай. ۳۶۳. بېرښێنڸێياڷ ڞار طێبێطاراي، ڞۈدۈرڸێياڷ رۈسۇ باخێلاي. 364. Бессдал лъимал ццере ккелел ратани, дир яс къадар гьечIейлъун йижун ятагиян абурабила эбелалълъ. بېصدال ڸێمال ڛېرې ڭېلېل راتانێ، دێر ياس قادار هېڃېيڸۇن يێجۇن ياتاڬێيان ابۇرابێلا ئېبېلاڷ. 365. Бессдал эбелалълъе алжанги бессдал лъималазе гьабураб лълъикIлъиялълъухъила, жужахIги гьезие гьабураб квешлъиялълъухъила. ۳۶۵. بېصدال ئېبېلاڷې الجانڬێ بېصدال ڸێمالازې هابۇراب ڷێگڸێياڷۇڅێلا، جۇجاحڬێ هېزێيې هابۇراب كوېشڸێياڷۇڅێلا. 366. БетIер батIияссул гIакълу батIияб, щекъер батIияссул гьаракь батIияб. ۳۶۶. بېطېر باطێياصۇل عاقلۇ باطێياب، ۺېقېر باطێياصۇل هاراڨ باطێياب. 367. БетIер бекарабго бухье, ругъун рецIцI ккелалде бухье. ۳۶۷. بېطېر بېكارابڬۈ بۇڮې، رۇغۇن رېڞ ڭېلالدې بۇڮې. 368. БетIер бекилалде къай, рукъи багьилалде бай. ۳۶۸. بېطېر بېكێلالدې قاي، رۇقێ باهێلالدې باي. 369. БетIер бичун чед босуге. ۳۶۹. بېطېر بێچۇن چېد بۈسۇڬې. 370. БетIер бичун чед босулеб хIалалде ккезеги чIчIогейила, чол жалилан ккун хIамил рачIчIги ккогейила. ۳۷۰. بېطېر بێچۇن بۈسۇلېب حالالدې ڭېزېڬێ ڄۈڬېيێلا، چۈل جالێلان ڭۇن حامێل راڄڬێ ڭۈڬېيێلا. 371. БетIер бокьани, гьа, хIатIал! ۳۷۱. بېطېر بۈڨانێ، ها، حاطال. 372. БетIер бугев чияссул тIагъур гьечIеб дуниял, тIагъур бугев чияссул бетIер гьечΙеб дуниял. ۳۷۲. بېطېر بۇڬېو چێياصۇل طاغۇر هېڃېب دۇنێيال، طاغۇر بۇڬېو چێياصۇل بېطېر هېڃېب دۇنێيال. 373. БетIер бугони тIагъур камулареб, тIажу бугони рухьен камулареб. ۳۷۳. بېطېر بۇڬۈنێ طاغۇر كامۇلارېب، طاجۇ بۇڬۈنێ رۇڮېن كامۇلارېب. 374. БетIер гьечIеб бо биххулеб, бетIергьанлъи гьечIеб боцIцIи щущалеб. ۳۷۴. بېطېر هېڃېب بۈ بێخۇلېب، بېطېرهانچێ هېڃېب بۈڞێ ۺۇۺالېب. 375. БетIер гьечIеб бодуе рагъда талихI кьолареб. ۳۷۵. بېطېر هېڃېب بۈدۇيې راغدا تالێح ڨۈلارېب. 376. БетIер гьечIессул гьури-муч кIудияб, жаниб месехо гьечIеб цIулакьодул гъвар-гъвар кIудияб. ۳۷۶. بېطېر هېڃېصۇل هۇرێ- مۇچ گۇدێياب، جانێب مېسېځۈ هېڃېب غوار- غوار گۇدێياب. 377. БетIер гьогьомун хьихье, хIатIал хинлъун хьихье. ۳۷۷. بېطېر هۈهۈمۇن ڮێڮې، حاطال ځێنڸۇن ڮێڮې. 378. БетIер жагъалав гьудул – кьалбал жагъалаб гъветI. ۳۷۸. بېطېر جاغالاو هۇدۇل - ڨالبال جاغالاب غوېط. 379. БетIер къотIаниги как бачIого чIчIоларев, кверал къотIаниги бикъичIого чIчIоларев. ۳۷۹. بېطېر قۈطانێڬێ كاك باڃۈڬۈ ڄۈلارېو، كوېرال قۈطانێڬێ بێقێڃۈڬۈ ڄۈلارېو. 380. БетIер къотIаниги къуркьичIев. ۳۸۰. بېطېر قۈطانێڬێ قۇرڨێڃېو. 381. БетIер радалисса батулелълъуб лъейила. ۳۸۱. بېطېر رادالێصا باتۇلېڷۇب ڸېيێلا. 382. БетIер рикIкIун – чи, чи рикIкIун – ххассият. ۳۸۲. بېطېر رێڴۇن - چێ، چێ رێڴۇن - خاصێيات. 383. БетIер росс ватани, габур лълъади йиго. ۳۸۳. بېطېر رۈص واتانێ، ڬابۇر ڷادێ يێڬۈ. 384. БетIер тIадагьаб бугони, мугъ щулияб къваригIуна. ۳۸۴. بېطېر طاداهاب بۇڬۈنێ، مۇغ ۺۇلێياب قوارێعۇنا. 385. БетIер хIалтIичIони, хIатIал ссвакала (БотIрода гIакълу гьечIони, хIатIазда къо бихьула). ۳۸۵. بېطېر حالطێڃۈنێ، حاطال صواكالا (بۈطرۈدا عاقلۇ هېڃۈنێ، حاطازدا قۈ بێڮۇلا). 386. БетIер тIогърокь букIуна, габур цIцIвакизабе. ۳۸۶. بېطېر طۈغرۈڨ بۇگۇنا، ڬابۇر ڞواكێزابې. 387. БетIер хIалакъассул гьури гьарзаяб. ۳۸۷. بېطېر حالاقاصۇل هۇرێ هارزاياب. 388. БетIер хинлъизе тIагъур лъурав, тIагIел-гIучI бахчизе шарбал ретIарав. ۳۸۸. بېطېر ځێنڸێزې طاغۇر ڸۇراو، طاعېل- عۇڃ باځچێزې شاربال رېطاراو. 389. БетIер хIалтIуларев хIакимлъун тоге. ۳۸۹. بېطېر حالطۇلارېو حاكێمڸۇن تۈڬې. 390. БетIер цIакъав вукIиналълъул пайда щиб, бо цIакъаб гьечIони. ۳۹۰. بېطېر ڝاقاو وۇگێناڷۇل فايدا ۺێب، بۈ ڝاقاب هېڃۈنێ. 391. БетIер цIцIодорлъани, ретIел цIилъула. ۳۹۱. بېطېر ڞۈدۈرڸانێ، رېطېل ڝێڸۇلا. 392. БетIер цIунулеб меххалълъ, черххги кIочене бегьулареб. ۳۹۲. بېطېر ڝۇنۇلېب مېخاڷ، چېرخڬێ گۈچېنې بېهۇلارېب. 393. БетIер хIалтIизабе чIчIужу ячиналде. ۳۹۳. بېطېر حالطێزابې ڄۇجۇ ياچێنالدې. 394. БетIералда лъезе тажалдасса гъоркь лъезе бакI лълъикIаб (бечедалдасса мискинай ячун лълъикIан абураб магIна). ۳۸۴. بېطېرالدا ڸېزې تاجالداصا غۈرڨ ڸېزې باگ ڷێگاب (بېچېدالداصا مێسكێناي ياچۇن ڷێگان ابۇراب ماعنا). 395. БетIералдассан тIокIкIинчIеб лълъим аххадассан тIокIкIунареб. ۳۹۵. بېطېرالداصان طۈڴێنڃېب ڷێم اخاداصان طۈڴۇنارېب. 396. БетIералълъ бикъичIони, хIатIацца бикъулареб; рукъ тIад рекъечIони, лъималаз бикъулареб. ۳۹۶. بېطېراڷ بێقێڃۈنێ، حاطاڛا بێقۇلارېب؛ رۇق طاد رېقېڃۈنێ، ڸێمالاز بێقۇلارېب. 397. БетIералълъ къурщихоно бикъани, хIатIаз хъазихоно бикъулеб. ۳۹۷. بېطېراڷ قۇرۺێځۈنۈ بێقانێ، حاطاز څازێځۈنۈ بێقۇلېب. 398. БетIералълъ малълъараб гьабилалде, рекIедаги гьикъейила. ۳۹۸. بېطېراڷ ماڷاراب هابێلالدې، رېگېداڬێ هێقېيێلا. 399. БетIералълъе рахIат течIони, хIатIал ссвакала, черххалълъе рахIат течIони, унти гIемерлъула. ۳۹۹. بېطېراڷې راحات تېڃۈنێ، حاطال صواكال، چېرخاڷې راحات تېڃۈنێ، ئۇنتێ عېمېرڸۇلا. 400. БетIералълъул гIакълу – багIараб месед (БетIералълъул гIакълу – чирахъалълъул нур). ۴۰۰. بېطېراڷۇل عاقلۇ - باعاراب مېسېد (بېطېراڷۇل عاقلۇ - چێراڅاڷۇل نۇر). 401. БетIергьабазул гIин гIинкъаб. ۴۰۱. بېطېرهابازۇل عێن عێنقاب. 402. БетIергьанассде хIал ккечIони, хIалтIул хIассил кколареб. ۴۰۲. بېطېرهاناصدې حال ڭېڃۈنێ، حالطۇل حاصێل ڭۈلارېب. 403. БетIергьанассул ракI – хIалтIуда, хIалтIухъанассул ракI –богорокъоб. ۴۰۳. بېطېرهاناصۇل راگ - حالطۇدا، حالطۇڅاناصۇل راگ - بۈڬۈرۈقۈب. 404. БетIергьанчи асскIов вугони, катицца гьойги къезабулеб. ۴۰۴. بېطېرهانچێ اصگۈو وۇڬۈنێ، كاتێڛا هۈيڬێ قېزابۇلېب. 405. БетIергьанчи анцIцIцIул ургъула, чияр чи цоцIцIул ургъула. ۴۰۵. بېطېرهانچێ انڝڞۇل ئۇرغۇلا، چێيار چێ ښۈڞۇل ئۇرغۇلا. 406. БетIергьанчи хвадан чодеги абуге, чияцца чIван вачIадан васассдеги абуге. ۴۰۶. بېطېرهانچێ ځوادان چۈدېڬێ ابۇڬې، چێياڛا ڃوان واڃادان واساصدېڬێ ابۇڬې. 407. БетIергьанчи хвадилан гIакдае чуриги кьун, чIаго ххутIадилан оцое накку баге. ۴۰۷. بېطېرهانچێ ځوادێلان عاكدايې چۇرێڬێ ڨۇن، ڃاڬۈ خۇطادێلان ئۈښۈيې ناڭۇ باڬې. 408. БетIергьанчи хIалтIани черхх чIвалеб, чияцца гьабуни рукъ чIвалеб. ۴۰۸. بېطېرهانچێ حالطانێ چېرخ ڃوالېب، چێياڛا هابۇنێ رۇق ڃوالېب. 409. БетIергьанчиясс бухьаралълъуб чIвагийила хIама бацIицца. ۴۰۹. بېطېرهانچێياص بۇڮاراڷۇب ڃواڬێيێلا حاما باڝێڛا. Кици хIалтIизабула бетIергьанчиясс жиндиего бокьухъе гьабураб жоялда тIад кIалъаге, ай кколареб ишалда гьоркьоре лIугьунгеян абураб магIнаялда. كێښێ حالطێزابۇلا بېطېرهانچێياص جێندێيېڬۈ بۈڨۇڅې هابۇراب جۈيالدا طاد گاڸاڬې، اي ڭۈلارېب ئێشالدا هۈرڨۈرې ڶۇهۇنڬېيان ابۇراب ماعنايالدا. 410. БетIергьанчиясс рахь хахани, бече букIунаро. ۴۱۰. بېطېرهانچێياص راڮ ځاځانێ، بېچې بۇگۇنارۈ. 411. БетIергьанчияссда асскIоб гьойдасса кетоги бергьунеб. ۴۱۱. بېطېرهانچێياصدا اصگۈب هۈيداصا كېتۈڬێ بېرهۇنېب. 412. БетIергьанчияссда тIад речIчIулеб гьой гIадав, чури-ххинкI кьуралде багъулеб гIака гIадав. ۴۱۲. بېطېرهانچێياصدا طاد رېڄۇلېب هۈي عاداو، چۇرێ- خێنگ ڨۇرالدې باغۇلېب عاكا عاداو. 413. БетIергьанчияссе бокьараб бакIалда бухьараб хIама чIванилан бацIида гIайиб букIунаро. ۴۱۳. بېطېرهانچێياصې بۈڨاراب باگالدا بۇڮاراب حاما ڃوانێلان باڝێدا عايێب بۇگۇنارۈ. 414. БетIергьанчияссе – хIалтIул ургъел, хIалтIухъанассе – кванил ургъел. ۴۱۴. بېطېرهانچێياصې - حالطۇل ئۇرغېل، حالطۇڅاناصې - كوانێل ئۇرغېل. 415. БетIергьанчияссул бер тIад гьечIеб хIама бацIицца чIвалеб. ۴۱۵. بېطېرهانچێياصۇل بېر طاد هېڃېب حاما باڝێڛا ڃوالېب. 416. БетIергьанчияссул боцIцIи берда ццебе лълъикIилан, Мала Нассрудиницца ссакъисс магIарзул къалазда чIварабила. ۴۱۶. بېطېرهانچێياصۇل بۈڞێ بېردا ڛېبې ڷێگێلان، مالا ناصرۇدێنێڛا صاقێص ماعارزۇل قالازدا ڃوارابێلا. 417. БетIергьанчияссул гIадиллъи рагьда бугеб катиццаги бицуна. ۴۱۷. بېطېرهانچێياصۇل عادێلڸێ راهدا بۇڬېب كاتێڛاڬێ بێښۇنا. 418. БетIергьанчияссул квер щваралълъубе чияр бер щолареб. ۴۱۸. بېطېرهانچێياصۇل كوېر ۺواراڷۇبې چێيار بېر ۺۈلارېب. 419. БетIергьанчияссул чехь унтичIони, чияр мугъ унтулареб. ۴۱۹. بېطېرهانچێياصۇل چېڮ ئۇنتێڃۈنێ، چێيار مۇغ ئۇنتۇلارېب. 420. БетIерисса рехханиги катил мугъ тункулареб, тIасса гъоркье биччаниги мискинчияссул гьорчо гирулареб. ۴۲۰. بېطېرێصا رېخانێڬێ كاتێل مۇغ تۇنكۇلارېب، طاصا غۈرڨې بێڿانێڬێ مێسكێنچێياصۇل هۈرچۈ ڬێرۇلارېب. 421. Беххун катицца бер бахъарабила. ۴۲۱. بېخۇن كاتێڛا بېر باڅارابێلا. Реххун цIакъго реэдун хьихьарал лъималаз адаб тараб, гьел данде рараб меххалълъ, лъимал гогьдаризариялдасса ракI бухIарал умумуз ва гьезул хIакъалълъулI бицунел цогидаз абула гьал рагIаби. رېخۇن ڝاقڬۈ رېئېدۇن ڮێڮارال ڸێمالاز اداب تاراب، هېل داندې راراب مېخاڷ، ڸێمال ڬۈهدارێزارێيالدلصا راگ بۇحارال ئۇمۇمۇز وا هېزۇل حاقاڷۇڶ بێښۇنېل ښۈڬێداز ابۇلا هال راعابێ. 422. Беццаб даран гьабуге, гьекъечIого меххтуге. بېڛاب داران هابۇڬې، هېقېڃۈڬۈ مېختۇڬې. 423. Беццав нечоларев, гIинкъав хIинкъуларев. ۴۲۳. بېڛاو نېچۈلارېو، عێنقاو حێنقۇلارېو. 424. Беццав чиясс нух малълъун нухда витIун ккеларо. ۴۲۴. بېڛاو چێياص نۇځ ماڷۇن نۇځدا وێطۇن ڭېلارۈ. 425. Беццав чияссда нич букIунареб, гьарчида бер букIунареб. ۴۲۵. بېڛاو چێياصدا نێچ بۇگۇنارېب، هارچێدا بېر بۇگۇنارېب. 426. Беццараб кIалалълъ какизе ккогеги. ۴۲۶. بېڛاراب گالاڷ كاكێزې ڭۈڬېڬێ. 427. Беццасс бихьулеб ххвел гьабулеб, рекъасс витIараб ххвел гьабулеб. ۴۲۷. بېڛاص بێڮۇلېب خوېل هابۇلېب، رېقاص وێطاراب خوېل هابۇلېب. 428. Беццассда кьер лъаларо, живго лъаларессда чи лъаларо. ۴۲۸. بېڛاصدا ڨېر ڸالارۈ، جێوڬۈ ڸالارېصدا چێ ڸالارۈ. 429. Беццассдаги бихьулеб, гIинкъассдаги рагIулеб. ۴۲۹. بېڛاصداڬێ بێڮۇلېب، عێنقاصداڬێ راعۇلېب. 430. Беццассдаги рекIелIангIаги канлъи бихьулебила. ۴۳۰. بېڛاصداڬێ رېگېڶانعانڬێ كانڸێ بێڮۇلېبێلا. 431. БецIцIаб сордо – бацIил сордо, гьорол сордо – цIцIогьорассул сордо. ۴۳۱. بېڞاب سۈردۈ - باڝێل سۈردۈ، هۈرۈل سۈردۈ - ڞۈهۈراصۇل سۈردۈ. 432. «БецIцIаб чIухIиялда тIад чIахI бижаги, ЧIолорхъо бала гьелълъ гьагав чияссда, Чорххол гьаваялда гьобо тираги, Толаро гьелълъ гIадан гIакълу-лъаялда». ۴۳۲. بېڞاب ڃۇحێيالدا طاد ڃاح بێجاڬێ، ڃۈلۈرڅۈ بالا هېڷ هاڬاو چێياصدا، چۈرخۈل هاوايالدا هۈبۈ تێراڬێ، تۈلارۈ هېڷ عادان عاقلۇ- ڸايالدا. 433. БецIидалила налъи кIочонеб, бикьидалила ургъел бигьалъулеб. ۴۳۳. بېڝێدالێلا ناڸێ گۈچۈنېب، بێڨێدالێلا ئۇرغېل بێهاڸۇلېب. 434. Бацизе кIолареб кIалтIуги рагьуге, кIалалълъ бичизе кIолареб гарацIцIги баге. ۴ ۳۴. باښێزې گۈلارېب گالطۇڬێ راهۇڬې، گالاڷ بێچێزې گۈلارېب ڬاراڞڬێ باڬې. 435. БецIцIулаго тIатIи кварай, тIинкIулаго мохмох кварай. ۴۳۵. بېڞۇلاڬۈ طاطێ كواراي، طێنگۇلاڬۈ مۈخمۈخ كواراي. 436. Бече гьабидал, гьеб чуризе оц хъурав. ۴۳۶. بېچې هابێدال، هېب چۇرێزې ئۈښ څۇراو. 437. Бечедаб росу кIкIуялдассанги лъалебила. ۴۳۷. بېچېداب رۈسۇ ڴۇيالداصانڬێ ڸالېبێلا. 438. Бечедав – боцIцIул ургъалида, мискинав – кванил ургъалида. ۴۳۸. بېچېداو - بۈڞۇل ئۇرغالێدا، مێسكێناو - كوانێل ئۇرغالێدا. 439. Бечедав вугилан къайгимассда божун лъимал ххутIугеги. ۴۳۹. بېچېداو وۇڬێلان قايڬێماصدا بۈجۇن ڸێمال خۇطۇڬېڬێ. 440. Бечедав чи чохьоцца чIвала, мискинчи гьечIолъиялълъ чIвала. ۴۴۰. بېچېداو چێ چۈڮۈڛا ڃوالا، مێسكێنچێ هېڃۈڸێياڷ ڃوالا. 441. Бечедав чияссе гьабураб лълъикIлъи – ганчIида бахараб нах. ۴۴۱. بېچېداو چێياصې هابۇراب ڷێگڸێ - ڬانڃێدا باځاراب ناځ. 442. Бечедав чияссул бетIер унтани, Бухьине жо босун росу бортула. МискинчIчIужуялълъул лъимер унтани, Унтараб лъалалде хванин рагIула. ۴۴۲. بېچېداو چێياصۇل بېطېر ئۇنتانێ، بۇڮێنې جۈ بۈسۇن رۈسۇ بۈرتۇلا. مێسكێنڄۇجۇياڷۇل ڸێمېر ئۇنتانێ، ئۇنتاراب ڸالالدې ځوانێن راعۇلا. 443. Бечедав чияссул мегIер-гIалахалдасса, мискинчияссул ракI гIатIидабила. ۴۴۳. بېچېداو چێياصۇل مېعېر- عالاځالداصا، مێسكێنچێياصۇل راگ عاطێدابێلا. 444. Бечедав чияссул хIама хваниги зигара базе рортулелила. ۴۴۴. بېچېداو چێياصۇل حاما ځوانێڬێ زێڬارا بازې رۈرتۇلېلێلا. 445. Бечедав чияссул чехь гIорцIцIаниги, бер гIорцIцIулареб. ۴۴۵. بېچېداو چێياصۇل چېڮ عۈرڞانێڬێ، بېر عۈرڞۇلارېب. 446. Бечедавилан чиги тIасса вищуге, боцIцIи гIемерав гIабдалги къол нухалълъ довегIан те. ۴۴۶. بېچېداوێلان چێڬێ طاصا وێۺۇڬې، بۈڞێ عېمېراو عابدالڬێ قۈل نۇځاڷ دۈوېعان تې. 447. Бечедавни вугоан – рекъав вуго, витIаравни вугоан – мискинав вуго. ۴۴۷. بېچېداونێ وۇڬۈئان - رېقاو وۇڬۈ، وێطاراونێ وۇڬۈئان - مێسكێناو وۇڬۈ. 448. Бечедай йигилан къоролайги ячунге, къун мухьиде кьолеб бугилан ябучуги босуге. ۴۴۸. بېچېداي يێڬێلان قۈرۈلايڬێ ياچۇنڬې، قۇن مۇڮێدې ڨۈلېب بۇڬێلان يابۇچۇڬێ بۈسۇڬې. 449. Бечедай ячани, хъарцинлъулевила. ۴۴۹. بېچېداي ياچانێ، څارښێنڸۇلېوێلا. 450. Бечедасс гьабураб – гьоцIцIо, мискинасс гьабураб – агIа. ۴۵۰. بېچېداص هابۇراب - هۈڞۈ، مێسكێنچێياص هابۇراب - اعا. 451. Бечедассул рокъоб къойил бертин. ۴۵۱. بېچېداصۇل رۈقۈب قۈيێل بېرتێن. 452. Бечедассул талихI къиналдасса, мискинассул талихIго лълъикIила. ۴۵۲. بېچېداصۇل تالێح قێنالداصا، مێسكێناصۇل تالێحڬۈ ڷێگێلا. 453. Бечедассул хIамаги чIухIун хьвадулебила. ۴۵۳. بېچېداصۇل حاماڬێ ڃۇحۇن ڮوادۇلېبێلا. 454. Бечелъи бугила бахIарчияссул хIатикь букIунеб жо. ۴۵۴. بېچېڸێ بۇڬێلا باحارچێياصۇل حاطێڨ بۇگۇنېب جۈ. 455. Бечелъи гIемерлъиялълъ гIакълу гьечIев воххула, балагьал тIад тIиритIун цо къоялълъ къварилъула. ۴۵۵. بېچېڸێ عېمېرڸێياڷ عاقلۇ هېڃېو وۈخۇلا، بالاهال طاد طێرێطۇن ښۈ قۈياڷ قوارێڸۇلا. 456. Бечелъи хола, махщел ххутIула. ۴۵۶. بېچېڸێ ځۈلا، ماخۺېل خۇطۇلا. 457. Бечелъи цIаялълъ бухIула, лълъецца гъанкъула; яхI-намусги бихьинчилъиги насслабазе бидулI ххутIула. ۴۵۷. بېچېڸێ ڝاياڷ بۇحۇلا، ڷېڛا غانقۇلا؛ ياح - نامۇسڬێ بێڮێنچێڸێڬێ ناصلابازې بێدۇڶ خۇطۇلا. 458. Бечелъидал чухъа ретIарав, ресукълъидал нацIцIал кварав. ۴۵۸. بېچېڸێدال چۇڅا رېطاراو، رېسۇقڸێدال ناڞال كواراو. 459. Бечелъизе бокьани, бугIаги бекье, гIалаги хьихье. ۴۵۹. بېچېڸێزې بۈڨانێ بۇعاڬێ بېڨې، عالاڬێ ڮێڮې. 460. Бечелъиялдасса сахлъиго лълъикI. ۴۶۰. بېچېڸێيالداصا ساځڸێڬۈ ڷێگ. 461. Бечелъиялълъ гуребила рукъ берцин гьабулеб, рацIцIа-ракиялълъги ракIа-раххариялълъгийила. ۴۶۱. بېچېڸێياڷ ڬۇرېبێلا رۇق بېرښێن هابۇلېب، راڞا - راكێياڷـڬێ راگا - راخارێياڷـڬێيێلا 462. Бечелъиялълъ хисун ххассият лъола, Ханлъи гIагарлъидал гIамал хисула. ۴۶۲. بېچېڸێياڷ ځێسۇن خاصێيات ڸۈلا، ځانڸێ عاڬارڸێدال عامال ځێسۇلا. 463. Бечеххараб гIака гIадинги вукIунге, тIинчIчI риххараб гагу гIадинги вукIунге. ۴۶۳. بېچېخاراب عاكا عادێنڬێ وۇگۇنڬې، طێنڄ رێخاراب ڬـاڬـۇ عادێنڬێ وۇگۇنڬې. 464. Бечелъиялълъ гIумру кьола, язихълъиялълъ гIажал кьола. ۴۶۴. بېچېڸێياڷ عۇمرۇ ڨۈلا، يازێڅڸێياڷ عاجال ڨۈلا. 465. Бечелъиялълъул кьучIчI – махщелги сахлъиги. ۴۶۵. بېچېڸێياڷۇل ڨۇڄ - ماځۺېلڬێ ساځڸێڬێ. 466. Бечелъиялълъ чIухIарай, чороклъиялълъ цIцIар арай. ۴۶۶. بېچېڸێياڷ ڃۇحاراي، چۈرۈكڸێياڷ ڞار اراي. 467. БеччичIеб реччеялълъул чед ххеххго холеб. ۴۶۷. بېڿێڃېب رېڿېياڷۇل چېد خېخڬۈ ځۈلېب. 468. БечIараб тIегь цIилъизеги бегьулеб, ссвараб ракI борххизеги бегьулеб. ۴۶۸. بېڃاراب طېه ڝێڸێزېڬێ بېهۇلېب، صواراب راگ بۈرخێزېڬێ بېهۇلېب. 469. БечIчIараб рахь гIадай, лълъадал полоп гIадай. ۴۶۹. بېڄاراب راڮ عاداي، ڷادال فۈلۈف عاداي. 470. “Бе-э-э! Дунги хъве, дир бурутIги нахъе те!” – ян ахIулебила цIцIецца бурутI хъолеб меххалълъ. ۴۷۰. "بـــــې، دۇنڬێ څوې، دێر بۇرۇطڬێ ناڅې تې" - يان احۇلېبێلا ڞېڛا بۇرۇط څۈلېب مېخاڷ. 471. Би гьекъон гурони къечIчI буссунарев. ۴۷۱. بې هېقۈن ڬۇرۈنێ قېڄ بۇصۇنارېب. 472. Бидуе хъукьлъи гьечIеб (Бидуе херлъи гьечIеб, хIание басралъи гьечIеб). ۴۷۲. بېدۇيې څۇڨڸێ هېڃېب (بێدۇيې ځېرڸێ هېڃېب، حانێيې باسراڸێ هېڃېب). 473. Бидул чIорто – чIчIегIераб жо. ۴۷۳. بێدۇل ڃۈرتۈ - ڄېعېراب جۈ. 474. Бидулассул гьой кьарияб, гьардухъанассул къвачIа кIудияб. ۴۷۴. بېدۇلاصۇل هۈي ڨارێياب، هاردۇڅاناصۇل قواڃا گۇدێياب. 475. Бидулассул туманкI кидаго цIураб, дандеяссул гула дагьабги ххеххаб. ۴۷۵. بېدۇلاصۇل تۇمانگ كێداڬۈ ڝۇراب، داندېياصۇل ڬۇلا داهابڬێ خېخاب. 476. БидулI ччуччун чед кунев. ۴۷۶. بېدۇڶ ڿۇڿۇن چېد كۇنېو. 477. БикьанагIан гIемерлъулеб жойила гIакълуги лъайги. ۴۷۷. بێڨاناعان عېمېرڸۇلېب جۈيێلا عاقلۇڬێ ڸايڬێ. 478. Бикъани вакъула, вакъани бикъула. ۴۷۸. بێقانێ واقۇلا، واقانێ بێقۇلا. 479. Бикъараб гурони боцIцIиги щвечIев, хъамараб гурони ххазина гьечIев. ۴۷۹. بێقاراب ڬۇرۈنێ بۈڞێڬێ ۺوېڃېو، څاماراب ڬۇرۈنێ خازێنا هېڃېو 480. Бикъарав вакъула, вагъарав къола. ۴۸۰. بێقاراو واقۇلا، واغاراو قۈلا. 481. Бикъарассе цо хIакъ, бетIергьанчияссе нусго хIакъ. ۴۸۱. بێقاراصې ښۈ جاق، بېطېرهانچێياصې نۇسڬۈ حاق. БетIергьанчи нусго бакIалде щаклъула, цо-цоязулгун дагIба-къецц ккола, мунагьго гьечIезе гIакъуба кьола, аххирги нечезе ккола. بېطېرهانچێ نۇسڬۈ باگالدې ۺاكڸۇلا، ښۈ - ښۈيازۇلڬۇن داعبا - قېڛ ڭۈلا، مۇناهڬۈ هېڃېزې عاقۇبا ڨۈلا، اخێرڬێ نېچېزې ڭۈلا. 482. Бикъизе бокьулев цIцIогьоран абизе бокьуларев. ۴۸۲. بێقێزې بۈڨۇلېو ڞۈهۈران ابێزې بۈڨۇلارېو. 483. Бикъила – вакъила, гьавудила – гIорцIцIила. ۴۸۳. بێقێلا - واقێلا، هاوۇدێلا - عۈرڞێلا. 484. Бикъиялълъ гьекъеялде рачуна, гьекъеялълъ балагьалде рачуна. ۴۸۴. بێقێياڷ هېقېيالدې راچۇنا، هېقېياڷ بالاهالدې راچۇنا. 485. Бикъуге – хIинкъуге, гьересси бицунге – нечоге. ۴۸۵. بێقۇڬې - حێنقۇڬې، هېرېصێ بێښۇنڬې - نېچۈڬې. 486. Бикъула – вакъула, вакъула – бикъула. ۴۸۶. بێقۇلا - واقۇلا، واقۇلا - بێقۇلا. 487. Бикъун бер гIорцIцIичIев, кванан чехь гIорцIцIичIев. ۴۸۷. بێقۇن بېر عۈرڞێڃېو، كوانان چېڮ عۈرڞێڃېو. 488. Бикъун щвараб боцIцIиялда баркат лъоларебила (цIцIогьол боцIцIиялда баркат лъоларебила). ۴۸۸. بێقۇن ۺواراب بۈڞێيالدا باركات ڸۈلارېبێلا (ڞۈهۈل بۈڞێيالدا باركات ڸۈلارېبێلا). 489. Билараб гIарацIцI батулеб, гIадада араб заман батулареб. ۴۸۹. بێلاراب ڬاراڞ باتۇلېب، عادادا اراب زامان باتۇلارېب. 490. Билараб жо хIатIицца балагьуге, ботIроцца балагье. ۴۹۰. بێلاراب جۈ حاطێڛا بالاهۇڬې، بۈطرۈڛا بالاهې. 491. Билараб зар питначияссул гъванщида нахъа батарабила. ۴۹۱. بێلاراب زار فێتناچێياصۇل غوانۺێدا ناڅا باتارابێلا. 492. Билизе чIчIетI гурев, чIвазе нацIцI гурев. ۴۹۲. بێلێزې ڄېط ڬۇرېو، ڃوازې ناڞ ڬۇرېو. 493. Билълъидалго бохха, цер! (Метерисса бохха, цер!). ۴۹۳. بێڷێدالڬۈ بۈخا ښېر (مېتېرێصا بۈخا ښېر). ЦаратIинчIчI ун букIун буго тира-ссверизе. Гьелда гIодоб батун буго тIатIиги бахараб цо нус. Гьеб берцин бихьараб царатIинчIчIалълъ нус кIкIун биччан тун буго. ЦIакъ боххун рокъобеги бачIун, жинда батараб носол хIакъалълъулI эбелалълъеги бицун буго. - Кибхха гьеб бугеб? - Квана дицца. - Билълъидалго бохха, цер! – ан абун буго эбелалълъ. Нахъиссеб къоялълъ царатIинчIчI чохьол унтиги бахъун хун буго. ښاراطێڄ ئۇن بۇگۇن بۇڬۈ تێرا - صوېرێزې. هېلدا عۈدۈب باتۇن بۇڬۈ طاطێڬێ باځاراب ښۈ نۇس. هېب بېرښێن بێڮاراب ښاراطێنڄاڷ نۇس ڴۇن بێڿان تۇن بۇڬۈ. ڝاق بۈخۇن رۈقۈبېڬێ باڃۇن، جێندا باتاراب نۈسۈل حاقاڷۇڶ ئېبېلاڷېڬێ بێښۇن بۇڬۈ. - كێبخا هېب بۇڬېب؟ - كوانا دێڛا. بێڷێدالڬۈ بۈخا ښېر! - ان ابۇن بۇڬۈ ئېبېلاڷ. ناڅێصېب قۈياڷ ښاراطێنڄ چۈڮۈل ئۇنتێڬێ باڅۇن ځۇن بۇڬۈ. 494. Бисмиллагь бахъичIого кваналев, как бачIого кIал кколев. ۴۹۴. بێسمێلاه باڅێڃۈڬۈ كوانالېو، كاك باڃۈڬۈ گال ڭۈلېو. 495. “Бисмиллагь” бахъунилан дагьаб квен гIемерлъиларо. ۴۹۵. "بێسمێلاه" باڅۇنێلان داهاب كوېن عېمېرڸێلارۈ. Дагьабго квенги ццебе лъун, гьоболасс гIандиссессда абун буго: - Бисмиллагь бахъе, гьобол, кванда баракат лъезе. Нахъиссеб соналълъ “бисмиллагь бахъани, кванда баракат лъолев гьобол” ГIандиве вачIун вуго. ХIерчч цIураб квенги гьоболассда ццебе лъун, гIандиссесс абун буго: - ХIамил рачIчI! ХIамил рачIчI! – анги абун, кванай, гьобол. Баракатали кванда жибго лъелебин. داهابڬۈ كوېنڬێ ڛېبې ڸۇن، هۈبۈلاص عاندێصېصدا ابۇن بۇڬۈ: - بێسمێلاه باڅې، هۈبۈل، كواندا باراكات ڸېزې. ناڅێصېب سۈناڷ "بێسمێلاه باڅانێ، كواندا باراكات ڸۈلېو هۈبۈل" عاندێوې واڃۇن وۇڬۈ. حېرڿ ڝۇراب كوېنڬێ هۈبۈلاصدا ڛېبې ڸۇن، عاندێصېص ابۇن بۇڬۈ: - حامێل راڄ! حامێل راڄ! - انڬێ ابۇن، كواناي، هۈبۈل. باراكاتالێ كواندا جێبڬۈ ڸېلېبێن. 496. Бисмиллагь – кIудиясс, кIалдиб – гьитIинасс. ۴۹۶. بێسمێلاه - گۇدێياص، گالدێب - هێطێناص. 497. БитIараб бице мунго чиякьа къунгутIизе. Гьересси бицунге дурго гьумер багIарлъунгутIизе. ۴۹۷. بێطاراب بێښې مۇنڬۈ چێياڨا قۇنڬۇطێزې. هېرېصێ بێښۇنڬې دۇرڬۈ هۇمېر باعارڸۇنڬۇطێزې. 498. БитIараб бицинги къотIи тIубайгийила бахIарчияссул ххассият. ۴۹۸. بێطاراب بێښێنڬێ قۈطێ طۇبايڬێيێلا باحارچێياصۇل خاصێيات. 499. БитIараб бицине ккола, бицараб кквезе ккола. ۴۹۹. بێطاراب بێښێنې ڭۈلا، بێښاراب ڭوېزې ڭۈلا. 500. БитIараб бицунелълъул – мацIцI бабадулев, гьересси бицунелълъул – чваххун бачIунев. ۵۰۰. بێطاراب بێښۇنېڷۇل - ماڞ بابادۇلېو، هېرېصێ بێښۇنېڷۇل - چواخۇن باڃۇنېو. 501. БитIараб буго ханассе бокьараб жо, гьересси буго гьессул рекIелI рекъечIеб жо. ۵۰۱. بێطاراب بۇڬۈ ځاناصې بۈڨاراب جۈ، هېرېصێ بۇڬۈ هېصۇل رېگېڶ رېقېڃېب جۈ. 502. БитIараб гьумералълъ чаран биунеб, аваданаб ракIалълъ кьуру биххулеб. ۵۰۲. بێطاراب هۇمېراڷ چاران بێئۇنېب، اواداناب راگاڷ ڨۇرۇ بێخۇلېب. 503. БитIараб гIурумухъ букIунаребила, сукIи гьечIеб сухъмахъ гьечIебила. ۵۰۳. بێطاراب عۇرۇمۇڅ بۇگۇنارېبێلا، سۇگێ هېڃېب سۇڅماڅ هېڃېبێلا 504. БитIараб лъазе бокьани беразухъ ралагьейила. ۵۰۴. بێطاراب ڸازې بۈڨانێ بېرازۇڅ رالاهېيێلا. 505. БитIараб лъазе бокьани, гьитIиназда цIеххейила (битIараб бицине бокьани – гьитIиназда, гьересси бицине бокьани – кIудиязда). ۵۰۵. بێطاراب ڸازې بۈڨانێ، هێطێنازدا ڝېخېيێلا (بێطاراب بێښێنې بۈڨانێ - هێطێنازدا، هېرېصێ بێښێنې بۈڨانێ - گۇدێيازدا). 506. БитIараб натIицца борцунеб, гьетIараб тIилицца борцунеб. ۵۰۶. بێطاراب ناطێڛا بۈرښۇنېب، هېطاراب طێلێڛا بۈرښۇنېب. 507. БитIараб рагIуе мегIерги къулулеб. ۵۰۷. بێطاراب راعۇيې مېعېرڬێ قۇلۇلېب. 508. БитIараб тIад кколеб, тIекъаб гъоркь кколеб (БитIараб – тIад, тIекъаб – гъоркь). ۵۰۸. بێطاراب طاد ڭۈلېب، طېقاب غۈرڨ ڭۈلېب (بێطاراب - طاد، طېقاب - غۈرڨ). 509. БитIараб ццебе уна, тIекъаб нахъа ххутIула. ۵۰۹. بێطاراب ڛېبې ئۇنا، طېقاب ناڅا خۇطۇلا. 510. БитIарабги тIекъабги гьурмахъ ралагьунги лъалебила. ۵۱۰. بێطارابڬێ طېقابڬێ هۇرماڅ رالاهۇنڬێ ڸالېبێلا. 511. БитIаралда божуларел, гьерессиялда божулел. ۵۱۱. بێطارالدا بۈجۇلارېل، هېرېصێيالدا بۈجۇلېل. 512. БитIаралдаги гьерессиялдаги гьоркьоб бералдаги гIиналдаги гьоркьоб гIанаб гурони манзил гьечIебила. ۵۱۲. بێطارالداڬێ هېرېصێيالداڬێ هۈرڨۈب بېرالداڬێ عێنالداڬێ هۈرڨۈب عاناب ڬۇرۈنێ مانزێل هېڃېبێلا. 513. БитIаралдаги тIекъалдаги гьоркьоб натIила. ۵۱۳. بێطارالداڬێ طېقالداڬێ هۈرڨۈب ناطێلا. 514. БитIаралълъе гуребила гьа къваригIунеб, гьерессиялълъейила. ۵۱۴. بێطاراڷې ڬۇرېبێلا ها قوارێعۇنېب، هېرېصێياڷېيێلا. 515. БитIаралълъе сухъмахъги гIатIидаб, тIекъалълъе шагьраги къваридаб. ۵۱۵. بێطاراڷې سۇڅماڅڬێ عاطێداب، طېقاڷې شاهراڬێ قوارێداب. 516. БитIизабизе бегьулареб гъалатI букIунареб, гьетIизабизе кIолареб чаран букIунареб. ۵۱۶. بێطێزابێزې بېهۇلارېب غالاط بۇگۇنارېب، هېطێزابێزې گۈلارېب چاران بۇگۇنارېب. 517. БитIизабизеялдасса аралълъе нагIана кьезе бигьаябила. ۵۱۷. بێطێزابێزېيالداصا اراڷې ناعانا ڨېزې بێهايابێلا. 518. БитIккейги талихIги – цого жо. ۵۱۸. بێطڭېيڬێ تالێحڬێ - ݭۈڬۈ جۈ. 519. БитIун ккани – «гьа-гьа-гьа», мекъсса ккани – «огьогьой». ۵۱۹. بێطۇن ڭانێ - "هاهاها"، مېقصا ڭانێ - "ئۈهۈهۈي". 520. БитIун ккани – рокьи, мекъсса ккани – кьал (БитIун ккараб – рокьи, мекъсса ккараб – кьал.) ۵۲۰. بێطۇن ڭانێ - رۈڨێ، مېقصا ڭانێ - ڨال (بێطۇن ڭاراب - رۈڨێ، مېقصا ڭاراب - ڨال). 521. БитIун унев тарулев. ۵۲۱. بێطۇن ئۇنېو تارۇلېو. 522. БитIун хьвадарабани, гьадин битIизабизе ккелароанилан абурабила царацца борхьида. ۵۲۲. بێطۇن ڮوادارابانێ، هادێن بێطێزابێزې ڭېلارۈئانێلان ابۇرابێلا ښاراڛا بۈرڮێدا. 523. БитIун чIчIезеян гьвел рачIчI бухьунге: бичараб меххалълъ нахъеги гурула. ۵۲۳. بێطۇن ڄېزېيان هوېل راڄ بۇڮۇنڬې: بێچاراب مېخاڷ ناڅېڬێ ڬۇرۇلا. 524. Биххараб цIцIумалда тIад буцIцIараб гъеду чIчIолеб. ۵۲۴. بێخاراب ڞۇمالدا طاد بۇڞاراب غېدۇ ڄۈلېب. 525. Биххун унеб букIараб къед реххун араб кьекIкIелалълъ ккурабила. ۵۲۵. بێخۇن ئۇنېب بۇگاراب قېد رېخۇن اراب ڨېڴېلاڷ ڭۇرابێلا. 526. Бихъаралълъуб чIар бугIарай, чIалххаралълъуб ххер бугIарай. ۵۲۶. بێڅاراڷۇب ڃار بۇعاراي، ڃالخاراڷۇب خېر بۇعاراي. 527. Бихъарасс букъе къохьол зоб, тIурасс бацIцIе квасул кун. ۵۲۷. بێڅاراص بۇقې قۈڮۈل زۈب، طۇراص باڞې كواسۇل كۇن. 528. Бихьа-бихьараб бицине гуребила рохьобе хIама унеб. ۵۲۸. بێڮا - بێڮاراب بێښێنې ڬۇرېبێلا رۈڮۈبې حاما ئۇنېب. 529. Бихьанищ – бихьичIо, рагIанищ – рагIичIо. ۵۲۹. بێڮانێۺ - بێڮێڃۈ، راعانێۺ - راعێڃۈ. 530. Бихьанищ – божа, рагIанищ – ургъе. ۵۳۰. بێڮانێۺ - بۈجا، راعانێۺ - ئۇرغې. 531. Бихьараб гурони бицунге, битIараб гурелде мугъ чIваге. ۵۳۱. بێڮاراب ڬۇرۈنێ بێښۇنڬې، بێطاراب ڬۇرېلدې مۇغ ڃواڬې. 532. Бихьараб хIехьезейила бихьинчияссе яхI кьун бугеб. ۵۳۲. بێڮاراب حېڮـېزېيێلا بێڮێنچێياصې ياح ڨۇن بۇڬېب. 533. Бихьаралълъуб бихьараб те, батаралълъуб батараб те. ۵۳۳. بێڮاراڷۇب بێڮاراب تې، باتاراڷۇب باتاراب تې. Цо нухлулав кканила гудрацца ккураб залимаб борхьида тIаде. Гьессда борохь гьардон буго, жиб хвассар гьабуни, жинцца дуе кIудияб лълъикIлъи гьабилилан. Гьелълъул рагIабазда божарав нухлуласс гудур ричIун буго. ГьебсагIатго борхьицца гьессда гьикъун буго: жинцца дур ракIищила кваналеб, тIулищила? Нухлулав вихханила, лълъикIлъиялда данде квешлъийищин гьабизе кколебан гьикъанила. - Ухха! – ян абунила борхьицца. – ЛълъикIлъи гьабурассе квешлъи гьаби буго гIадамил лъимадул ххассият. Нужееги гьедин гьабизе ккола. Гурилан нухлулав чIчIанила, уйилан борохь чIчIанила. Аххирги хIукму кканила бищун ццебе батараб лъабго рухIчIаголъиялда гьикъизе. Батанила тIоццебе хIама. Гьеб борхьил рахъалда чIчIанила. Гьабураб лълъикIлъиялда данде лълъикIлъияли кисса гурин гIадамаз гьабулеб, гьойда ццебе реххун гурони, херлъизегIан жидее хIалтIараб хIамил гьанцин кунарилан абунила гьелълъ. Рилълъанила дагьалги. Батанила гьой. Гьебги борхьил рахъалда чIчIанила. ХерлъизегIан жидер азбар-къоноги гIи-боцIцIиги цIунулеб жиб тIарамагъада бачун кьурсса гъоркье реххулилан абунила гьелълъги. Дагьалги рилълъанила. Батанила цер. Гьелълъ абунила: - Дида рекIехъе хIукму къотIизе лъаларо. Гьединлъидал нужеда гьоркьоб ккараб жо бетIералдассан бихьизабе. Рилълъанила гьал тIад руссун. Борохь ккезабунила гудракье. Нухлуласс бихьизабунила живго тIаде ккараб куц. - Бихьаралълъуб бихьараб те, батаралълъуб батараб те, – янги абун, царацца нух босанила. ښۈ نۇځلۇلاو ڭانێلا ڬۇدراڛا ڭۇراب زالێماب بۈرڮێدا طادې. هېصدا بۈرۈڮ هاردۈن بۇڬۈ، جێب ځواصار هابۇنێ، جێنڛا دۇيې گۇدێياب ڷێگڸێ هابێلێلان. هېڷۇل راعابازدا بۈجاراو نۇځلۇلاص ڬۇدۇر رێڃۇن بۇڬۈ. هېبساعاتڬۈ بۈرڮێڛا هېصدا هێقۇن بۇڬۈ: - جێنڛا دۇر راگێۺێلا كوانالېب، طۇلێۺێلا؟ نۇځلۇلاو وێخانێلا، ڷێگڸێيالدې داندې كوېشڸێيێۺێن هابێزې ڭۈلېبان هێقانێلا. - ئۇخا، - يان ابۇنێلان بۈرڮێڛا. - ڷێگڸێ هابۇراصې كوېشڸێ هابێ بۇڬۈ عادامێل ڸێمادۇل خاصێيات. نۇجېيېڬێ هېدێن هابێزې ڭۈلا. ڬۇرێلان نۇځلۇلاو ڄانێلا، ئۇيێلان بۈرۈڮ ڄانێلا. اخێرڬێ حۇكمۇ ڭانێلا بێۺۇن ڛېبې باتاراب ڸابڬۈ رۇحڃاڬۈڸێيالدا هێقێزې. باتانێلا طۈڛېبې حاما. هېب بۈرڮێل راڅالدا ڄانێلا. هابۇراب ڷێگڸێيالدې داندې ڷێگڸێيالێ كێصا ڬۇرێن عاداماز هابۇلېب، هۈيدا ڛېبې رېخۇن ڬۇرۈنێ، ځېرڸێزېعان جێدېيې حالطاراب حامێل هانښێن كۇنارێلان ابۇنێلا هېڷ. رێڷانێلا داهالڬێ. باتانێلا هۈي. هېبڬێ بۈرڮێل راڅالدا ڄانێلا. ځېرڸێزېعان جێدېر ازبار- قۈنۈڬێ عێ- بۈڞێڬێ ڝۇنۇلېب جێب طاراماغادا باچۇن ڨۇرصا غۈرڨې رېخۇلێلان ابۇنێلا هېڷـڬێ. داهالڬۈ رێڷانێلا. باتانێلا ښېر. هېڷ ابۇنێلا: - دېدا رېگېڅې حۇكمۇ قۈطێزې ڸالارۈ. هېدێنڸێدال نۇجېدا هۈرڨۈب ڭاراب جۈ بېطېرالداصان بێڮێزابې. رێڷانێلا هال طاد رۇصۇن. بۈرۈڮ ڭېزابۇنێلا ڬۇدراڨې. نۇځلۇلاص بێڮێزابۇنێلا جێوڬۈ طادې ڭاراو كۇښ. - بێڮاراڷۇب بێڮاراب تې، باتاراڷۇب باتاراب تې، - يانڬێ ابۇن، ښاراڛا نۇځ بۈسانێلا. 534. Бихьарассда гIадин рагIарассда лъалареб. ۵۳۴. بێڮاراصدا عادێن راعاراصدا ڸالارېب. 535. Бихьарассда гIемер лъала, цIцIаларассда цIцIикIкIун лъала. ۵۳۵. بێڮاراصدا عېمېر ڸالا، ڞالاراصدا ڞێڴۇن ڸالا. 536. Бихьарассда дуниял лъала, цIцIаларассда гIелму лъала. ۵۳۶. بێڮاراصدا دۇنێيال ڸالا، ڞالاراصدا عېلمۇ ڸالا. 537. Бихьарассда рагIарасс бицунареб. ۵۳۷. بێڮاراصدا راعاراص بێښۇنارېب. 538. Бихьарассе гуребила чан букIунеб, чIварассейила. ۵۳۸. بێڮاراصې ڬۇرېبێلا چان بۇگۇنېب، ڃواراصېيێلا. 539. Бихьарассул рагIи рагIарасс гьересси гьабуге. ۵۳۹. بێڮاراصۇل راعێ راعاراص هېرېصێ هابۇڬې. 540. Бихьизе квешаб букIа абе, батизе лълъикIаб бугони. ۵۴۰. بێڮێزې كوېشاب بۇگا ابې، باتێزې ڷێگاب بۇڬۈنێ. 541. Бихьизе лага гурей, балагьизе куц гурей. ۵۴۱. بێڮێز ې لاڬا ڬۇرې، بالاهێزې كۇښ ڬۇرېي. 542. Бихьизейилан чияхъе ярагъги кьогейила, цIунизейилан дибирассухъе гIарацги кьогейила. ۵۴۲. بێڮێزېيێلان چێياڅې ياراغڬێ ڨۈڬېيێلا، ڝۇنێزېيێلان دێبێراصۇڅې عاراښڬێ ڨۈڬېيێلا. 543. Бихьиларилан цIцIогьги гьабуге, рагIиларилан рагIиги бицунге. ۵۴۳. بێڮێلارێلان ڞۈهڬێ هابۇڬې، راعێلارێلان راعێڬێ بێښۇنڬې. 544. Бихьинав тIарцIцIассдасаги цIунаги, цIцIуяй керчалдассаги цIунаги. (Бихьинал керчал лълъикIал, руччаби тIарцIцIал лълъикIал). ۵۴۴. بێڮێناو طارڞاصداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڞۇياي كېرچالداصاڬێ ڝۇناڬێ. (بێڮێنال كېرچال ڷێگال، رۇڿابێ طارڞال ڷێگال). 545. Бихьинал – ЦIцIороре, цIцIуял – ЛъаргIире, цIцIохIамил рачIчIги ккун дир росс – рохьове. ۵۴۵. بێڮێنال - ڞۈرۈرې، ڞۇيال - ڸارعێرې، ڞۈحامێل راڄڬێ ڭۇن دێر رۈص - رۈڮۈوې. 546. Бихьинассе цIцIе гурев, цIцIуяссе дегIен гурев. ۵۴۶. بێڮێناصې ڞې ڬۇرېو، ڞۇياصې دېعېن ڬۇرېو. 547. БихьинмахIай чIчIужугIаданалдассаги цIунаги, цIцIумахIав бихьинчияссдассаги цIунаги. ۵۴۷. بێڮێنماحاي ڄۇجۇعادانالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ڞۇماحاو بێڮێنچێياصداصاڬێ ڝۇناڬێ. 548. Бихьинчи ватани, бихьинчи гIадин вукIа, ватичIони, чIинчIу чIвай. ۵۴۸. بێڮێنچێ واتانێ، بێڮێنچێ عادێن وۇگا، واتێڃۈنێ، ڃێنڃۇ ڃواي. 549. Бихьинчи вокьулев кьурун михъ ккурав, Кьурдухъан вокьулев, ссвери гIатIидав. ۵۴۹. بێڮێنچێ وۈڨۇلېو ڨۇرۇن مێڅ ڭۇراو، ڨۇردۇڅان وۈڨۇلېو، صوېرێ عاطێداو. 550. Бихьинчи ворцунеб роцен – чIчIужугIаданалдеххун бугеб бербалагьийила. ۵۵۰. بێڮێنچێ وۈرښۇنېب رۈښېن - ڄۇجۇعادانالدېخۇن بۇڬېب بېربالاهێيێلا. 551. Бихьинчи хьулхьудуларев. ۵۵۱. بێڮێنچێ ڮۇلڮۇدۇلارېو. 552. Бихьинчийилан кьалда холарев, чIчIужугIаданилан къинлъукье холарев. ۵۵۲. بێڮێنچێيێلان ڨالدا ځۈلارېو، ڄۇجۇعادانێلان قێنڸۇڨې ځۈلارېو. 553. Бихьинчилъи къо ккедалила лъалеб. ۵۵۳. بێڮێنچێڸێ قۈ ڭېدالێلا ڸالېب 554. Бихьинчилъиялълъеги жиндирго бакI букIунеб. ۵۵۴. بێڮێنچێڸێياڷېڬێ جێندێرڬۈ باگ بۇگۇنېب. 555. Бихьинчиян абун кьалдаги хвечIев, чIчIужугIадан абун рокъовги хвечIев. ۵۵۵. بێڮێنچێيان ابۇن ڨالداڬێ ځوېڃېو، ڄۇجۇعادان ابۇن رۈقۈوڬێ ځوېڃېو. 556. Бихьинчиясс бихьинчилъи я хIамалъун кьололареб, я чулъун рекIунареб. ۵۵۶. بێڮێنچێياص بێڮێنچێڸێ يا حاماڸۇن ڨۈلۈلارېب، يا چۇڸۇن رېگۇنارېب. 557. Бихьинчиясс кванда цIцIар чIвалареб. ۵۵۷. بێڮێنچێياص كواندا ڞار ڃوالارېب. 558. Бихьинчияссе балъ – чIчIужу ячин, чIчIужуялълъе балъ – лъимер гьаби. ۵۵۸. بێڮێنچێياصې باڸ - ڄۇجۇ ياچێن، ڄۇجۇياڷې باڸ - ڸێمېر هابێ. 559. Бихьинчияссул гIакълуялдасса къоролалълъул сихIру бергьунеб. ۵۵۹. بێڮێنچێياصۇل عاقلۇيالداصا قۈرۈلاڷۇل سێحرۇ بېرهۇنېب. 560. Бихьинчияссул къисмат жиндихъгойила букIунеб. ۵۶۰. بێڮێنچێياصۇل قێسمات جێندێڅڬۈيێلا بۇگۇنېب. 561. Бихьинчияссул рагIи жиндаго барабила. ۵۶۱. بێڮێنچێياصۇل راعێ جێنداڬۈ بارابێلا. 562. Бихьинчияссул чехь рачлида гъокь букIине кколеб. ۵۶۲. بێڮێنچێياصۇل چېڮ راچلێدا غۈڨ بۇگێنې ڭۈلېب. 563. Бихьинчияссул ярагъ – хханжарила, хIалихьатил ярагъ – туманкIила. ۵۶۳. بێڮێنچێياصۇل ياراغ - خانجارێلا، حالێڮاتێل ياراغ - تۇمانگێلا. 564. Бихьинчияссул яхI гурони, жужахIалълъул цIецца бухIулареб жо гьечIебила. ۵۶۴. بێڮێنچێياصۇل ياح ڬۇرۈنێ، جۇجاحاڷۇل ڝېڛا بۇحۇلارېب جۈ هېڃېبێلا. 565. БихьичIессда бихьаги, рагIичIессда рагIаги. ۵۶۵. بێڮێڃېصدا بێڮاڬێ، راعێڃېصدا راعاڬێ. 566. БихьичIессда бихьаги, рохьдомухъалълъ билълъаги. ۵۶۶. بێڮێڃېصدا بێڮاڬێ، رۈڮدۈمۇڅاڷ بێڷاڬێ. 567. БихьичIессда къо бихьани, къадги чирахъ бакулеб. ۵۶۷. بێڮێڃېصدا قۈ بێڮاڬێ، قادڬێ چێراڅ باكۇلېب. 568. БихьичIого лъаларебила. ۵۶۸. بێڮێڃۈڬۈ ڸالارېبێلا. 569. БихьичIого чIамуге, чIамичIого къулчIуге. ۵۶۹. بێڮێڃۈڬۈ ڃامۇڬې، ڃامێڃۈڬۈ قۇلڃۇڬې. 570. Бихьугегиян ккараб бихьугеги, бачIунгегиян ккараб бачIунгеги. ۵۷۰. بێڮۇڬېڬێيان ڭاراب بێڮۇڬېڬێ، باڃۇنڬېڬێيان ڭاراب باڃۇنڬېڬێ. 571. Бихьулареб шайтIаналдасса хIинкъуге, бихьулеб шайтIаналдасса хIинкъа. ۵۷۱. بێڮۇلارېب شايطانالداصا حێنقۇڬې، بێڮۇلېب شايطانالداصا حێنقا. 572. Бихьулеб гьечIони борххалъуде ваха, бичIчIулеб гьечIони лъалессда гьикъе. ۵۷۲. بێڮۇلېب هېڃۈنێ بۈرخاڸۇدې واځا، بێڄۇلېب هېڃۈنێ ڸالېصدا هێقې. 573. Бихьун-бихьун гурищила жо лъалебан абулебила цараццаги. ۵۷۳. بێڮۇن - بێڮۇن ڬۇرێۺێلا جۈ ڸالېبان ابۇلېبێلا ښاراڛاڬێ. 574. Бихьун-бихьунин жо лъалеб, хIалтIуда тIадин гьунар бижулеб. ۵۷۴. بێڮۇن - بێڮۇنێن جۈ ڸالېب، حالطۇدا طادێن هۇنار بێجۇلېب. 575. Бихьун дуниял лъала, цIцIалун гIелму лъала. ۵۷۵. بێڮۇن دۇنێيال ڸالا، ڞالۇن عېلمۇ ڸالا. 576. Бихьун лъаралда жо релълъунаро. ۵۷۶. بێڮۇن ڸارالدا جۈ رېڷۇنارۈ. 577. Бихьун цIцIодорлъулел, батун бечелъулел. بێڮۇن ڞۈدۈرڸۇلېل، باتۇن بېچېڸۇلېل. 578. БихьунгутIи гурони, хIехьонгутIи гьечIебила. ۵۷۸. بێڮۇنڬۇطێ ڬۇرۈنێ، حېڮۈنڬۇطێ هېڃېبێلا. 579. Бица-бицаралда божулев чи – гьорол къоялълъ хIелкил рачIчI гIадав чи. ۵۷۹. بێښا - بێښارالدا بۈجۇلېو چێ - هۈرۈل قۈياڷ حېلكێل راڄ عاداو چێ. 580. БицанагIан рагIи, бухъанагIан ракь. ۵۸۰. بێښاناعان راعێ، بۇڅاناعان راڨ. 581. Бицараб унтуларев, абураб бичIчIуларев. ۵۸۱. بێښاراب ئۇنتۇلارېو، ابۇراب بێڄۇلارېو. 582. Бицарассе – цо баркала, вуцIцIун чIчIарассе – кIиго баркала. ۵۸۲. بێښاراصې - ښۈ باركالا، وۇڞۇن ڄاراصې - گێڬۈ باركالا. 583. Бицен кьарияб, кьей хIалакъаб. ۵۸۳. بێښېن ڨارێياب، ڨېي حالاقاب. 584. Бицен нилъее бугила, бижи азие бугила. ۵۸۴. بێښېن نێڶېيې بۇڬێلا، بێجێ ازێيې بۇڬێلا. 585. Бициндал тIекъав лъала, вилълъиндал рекъав лъала. ۵۸۵. بێښێندال طېقاو ڸالا، وێڷێندال رېقاو ڸالا. 586. Бицине гIедегIуге, гIенеккизе ругьунлъе. ۵۸۶. بێښێنې عېدېعۇڬې، عېنېڭێزې رۇهۇنڸې. 587. Бицине лъаларев мун гуро, мун лъаларев дун гуро. ۵۸۷. بێښێنې ڸالارېو مۇن ڬۇرۈ، مۇن ڸالارېو دۇن ڬۇرۈ. 588. Бицине лъачIони къадиги хваги, къотIизе лъачIони дибирги хваги. ۵۸۸. بێښێنې ڸاڃۈنێ قادێڬێ ځواڬێ، قۈطێزې ڸاڃۈنێ دێبێرڬێ ځواڬێ. 589. БицинегIан рагIи – дур кверщаликь, бицун ххадуб – мун рагIул кверщаликь. ۵۸۹. بێښێنېعان راعێ - دۇر كوېرۺالێڨ، بێښۇن خادۇب - مۇن راعۇل كوېلۺالێڨ. 590. Бицун рагIи хварав гьудулассдасса гьардезе вачIарав гьардохъанго лълъикI. ۵۹۰. بێښێن راعێ ځواراو هۇدۇلاصداصا هاردېزې واڃاراو هاردۈڅانڬۈ ڷێگ. 591. Бицунареб гьикъуге, гьикъулареб бицунге. ۵۹۱. بێښۇنارېب هێقۇڬې، هێقۇلارېب بێښۇنڬې. 592. Бицунеб мацIцI бихьун гуревила чи вокьизе кколев, гIамал-ххассият бихьунила. ۵۹۲. بێښۇنېب ماڞ بێڮۇن ڬۇرېوێلا چێ وۈڨێزې ڭۈلېو، عامال - خاصێيات بێڮۇنێلا. 593. Бицунеб рагIудассан гуревила чи лъалев, гьабулеб хIалтIудассанила. ۵۹۳. بێښۇنېب راعۇداصان ڬۇرېوێلا چێ ڸالېو، هابۇلېب حالطۇداصانێلا. 594. Бицунеб рагIудасса гIакълу ццебе ккезабе (гIакълу - ццебе, ццин - нахъе). ۵۹۴. بێښۇنېب راعۇداصا عاقلۇ ڛېبې ڭېزابې (عاقلۇ - ڛېبې، ڛێن - ناڅې). 595. Бицунелълъухъ гурелила, гьабулелълъухъила ралагьизе кколел. ۵۹۵. بێښۇنېڷۇڅ ڬۇرېلێلا، هابۇلېڷۇڅێلا رالاهێزې ڭۈلېل. 596. Бичана – гьоркьоб ана, нахъе лъуна – батана. ۵۹۶. بێچانا - هۈرڨۈب انا، ناڅې ڸۇنا - باتانا. 597. Бичараб чиярлъула. ۵۹۷. بێچاراب چێيارڸۇلا. 598. Бичараб жо – бортараб жо, босараб жо – батараб жо. ۵۹۸. بێچاراب جۈ - بۈرتاراب جۈ، بۈساراب جۈ - باتاراب جۈ. 599. Бичасс биччан батани. ۵۹۹. بێچاص بێڿان باتانێ. Щибниги гьабилалде, гьабулеб данде билълъине хьулалда, магIарулаз абула гьал рагIаби. Хасел чIчIун сордоялълъ, цIеда хьагги лъун, бакьги тIамун, ххинкIал гьарулей йикIун йиго лълъади. Вакъун рокъове щварав, цIураб гьанал берцинаб махIалълъ хьуликъвачIа балъаргъарав россасс хьагинисса ххинкIал рахъулей чIчIужуялда абун буго: «Огь, баркаман, цIураб гьанал махI! Кваналахха къасси чехь бихъизегIан!» Лълъадуцца абун буго: «Бичасс биччан батаниянгIаги абехха, бетIерчIахъад!» Россасс жаваб кьун буго: «Валлагь, бичасс биччаниги кваналахха дицца дирго гъассда гьанги ххинкIалги, биччачIониги кванала!» Лълъадуцца квен ццебе лъолаго, кIутIун буго нуцIцIида. Жанире лIугьун рачIун руго милициялълъул хIалтIухъаби. Лъазабун буго лъалхъичIого жидеда цадахъ вилълъине хIадурлъи гьабеян. Рукъалълъул бетIергьанассе гьарун буго: нужги гIодор чIчIайила, дагьабниги жо кIалдиб лъезе жиндиеги рес кьейилан. Милицабаз, рекIеда ватизе течIого, кверазда маххалги ран, гьев ццеве къотIун вуго… Анкьго сонги туснахъалда бан, рокъове тIад вуссарав гьесс радакь нуцIцIида кIутIун буго: - Мун щив? – ан гьикъун буго хIинкъун тIаде яхъарай лълъадуцца. - Бичасс биччани, дун МухIамад вуго, бичасс биччани, анкьабго сонги туснахъалда бан, рокъове вачIунев вуго, - ян жаваб кьун буго россасс. ۺێبنێڬێ هابێلالدې، هابۇلېب داندې بێڷێنې ڮۇلالدا، ماعارۇلاز ابۇلا هال راعابێ. خاسېل ڄۇن سۈردۈياڷ، ڝېدا ڮاڬڬێ ڸۇن، باڨڬێ طامۇن، خێنگال هارۇلېي يێگۇن يێڬۈ ڷادێ. واقۇن رۈقۈوې ۺواراو، ڝۇراب هانال بېرښێناب ماحاڷ ڮۇلێقواڃا باڸارغاراو رۈصاص ڮاڬێنێصا خێنگال راڅۇلېي ڄۇجۇيالدا ابۇن بۇڬۈ: "ئۈه باركامان، ڝۇراب هانال ماح. كوانالاخا قاصێ چېڮ بێڅێزېعان." ڷادۇڛا ابۇن بۇڬۈ: "والاه، بێچاص باتانێيانعاڬێ ابېخا، بېطېرڃاڅاد." رۈصاص جاواب ڨۇن بۇڬۈ: "والاه، بێچاص بێڿانێڬێ كوانالاخا دێڛا دێرڬۈ غاصدا هانڬێ خێنگالڬێ، بێڿاڃۈنێڬێ كوانالا." ڷادۇڛا كوېن ڛېبې ڸۈلاڬۈ، گۇطۇن بۇڬۈ نۇڞێدا. جانێرې ڶۇهۇن راڃۇن رۇڬۈ مێلێښاياڷۇل حالطۇڅابێ. ڸازابۇن بۇڬۈ ڸالڅێڃۈڬۈ جێدېدا ښاداڅ وێڷێنې حادۇرڸێ هابېيان. رۇقاڷۇل بېطېرهاناص هارۇن بۇڬۈ، نۇجڬێ عۈدۈر ڄايێلا، داهابنێڬێ جۈ گالدێب ڸېزې جێندێيېڬێ رېس ڨېيێلان. مێلێښاباز رېگېدا واتێزې تېڃۈڬۈ، كوېرازدا ماخالڬێ ران، هېو ڛېوې قۈطۇن وۇڬۈ. انڨڬۈ سۈنڬێ تۇسناڅالدا بان رۈقۈوې طاد وۇصاراو هېص راداڨ نۇڞێدا گۇطۇن بۇڬۈ: - مۇن ۺێو؟ - ان هێقۇن بۇڬۈ حێنقۇن طادې ياڅاراي ڷادۇڛا. - بێچاص بێڿانێ، دۇن مۇحاماد وۇڬۈ، بێچاص بێڿانێ، انڨابڬۈ سۈنڬێ تۇسناڅالدا بان، رۈقۈوې واڃۇنېو وۇڬۈ، - يان جاواب ڨۇن بۇڬۈ رۈصاص. 600. Бичасс кьурассул кьер батIияб букIунеб. ۶۰۰. بێچاص ڨۇراصۇل ڨېر باطێياب بۇگۇنېب. 601. Бичейилан абураб бичун лълъикIаб, босейилан абураб босун лълъикIаб. ۶۰۱. بێچېيێلان ابۇراب بێچۇن ڷێگاب، بۈسېيێلان ابۇراب بۈسۇن ڷێگاب. 602. Бичизе ккедал хур квешаб, йиччазе къваригIараб меххалълъ чIчIужу квешай. ۶۰۲. بێچێزې ڭېدال ځۇر كوېشاب، يێڿازې قوارێعاراب مېخاڷ ڄۇجۇ كوېشاي. 603. Бичулеб жоялда тIад ратIал гьанал чIвани, томен тIокIаб щолеб. ۶۰۳. بێچۇلېب جۈيالدا طاد راطال هانال ڃوانێ، تۈمېن طۈگاب ۺۈلېب. 604. Бичулеб жоялълъе босулев чи камуларев. ۶۰۴. بێچۇلېب جۈياڷې بۈسۇلېو چێ كامۇلارېو. 605. Бичун гIагарлъи чияцца босулареб. ۶۰۵. بێچۇن عاڬارڸێ چێياڛا بۈسۇلارېب. 606. Бичун нух босуге, боцIцIи кьун кьал босуге. ۶۰۶. بێچۇن نۇځ بۈسۇڬې، بۈڞێ ڨۇن ڨال بۈسۇڬې. 607. Биччани, къандалъойила гIадамассул чехь, къани, бадакойила. ۶۰۷. بێڿانێ، قانداڸۈيێلا عاداماصۇل چېڮ، قانێ، باداكۈيێلا. 608. Биччаралълъе бакъ камулареб, бакъваралълъе цIцIад камулареб. ۶۰۸. بێڿاراڷې باق كامۇلارېب، باقواراڷې ڞاد كامۇلارېب. 609. БичIчIи – гIовуд, гIакълу – санад. ۶۰۹. بێڄێ - عۈوۇد، عاقلۇ - ساناد. 610. БичIчIукъав чияссда жо бичIчIизабизегIан, ГIакаро мегIер борлIизе бигьаяб. ۶۱۰. بێڄۇقاو چێياصدا جۈ بێڄێزابێزېعان، عاكارۈ مېعېر بۈرڶێزې بێهاياب. 611. БичIчIуларессе лълъикIлъи гьабуларебила. ۶۱۱. بێڄۇلارېصې ڷێگڸێ هابۇلارېبێلا. 612. БичIчIулев чияссда цоцIцIул абуниги бичIчIулеб, цоцIцIул абун бичIчIуларессда нусцIцIул абуниги бичIчIулареб. ۶۱۲. بێڄۇلېو چێياصدا ښۈڞۇل ابۇنێڬێ بێڄۇلېب، ښۈڞۇل ابۇن بێڄۇلارېصدا نۇسڞۇل ابۇنێڬێ بێڄۇلارېب. 613. Бица-бицаралда ххадув вилълъунге, цIцIара-цIцIаралълъуве унге. ۶۱۳. بێښا- بێښارالدا خادۇو وێڷۇنڬې، ڞارا- ڞاراڷۇوې ئۇنڬې. 614. БицанагIан – рагIи, бухъанагIан – ракь (бицун рагIи лIугIулареб, бухъун ракь лIугIулареб). ۶۱۴. بێښاناعان - راعێ، بۇڅاناعان - راڨ (بێښۇن راعێ ڶۇعۇلارېب، بۇڅۇن راڨ ڶۇعۇلارېب). 615. Бицани бабалабги, бицани дадалабги. ۶۱۵. بێښانێ بابالابڬێ، بێښانێ دادالابڬێ. 616. Бицанщинаб рагIиги батулареб, хIамагIанаб бацIги букIунареб. ۶۱۶. بێښانۺێناب راعێڬێ باتۇلارېب، حاماعاناب باڝڬێ بۇگۇنارېب. 617. Бицараб ургьибе биччачIев, абуралде гIин тIамичIев. ۶۱۷. بێښاراب ئۇرهێبې بێڿاڃېو، ابۇرالدې عێن طامێڃېو. 618. Биццатаб рагъалдасса тIеренаб рекъел лълъикIаб. ۶۱۸. بێڛاتاب راغالداصا طېرېناب رېقېل ڷێگاب. 619. Бицен гIемералдасса гIемер жо лъай лълъикI. ۶۱۹. بێښېن عېمېرالداصا عېمېر جۈ ڸاي ڷێگ. 620. Бициндал тIекъав лъала, вилълъиндал рекъав лъала. ۶۲۰. بێښێندال طېقاو ڸالا، وێڷێندال رېقاو ڸالا. 621. Бицине бегьулареб жо гьабичIого те. ۶۲۱. بێښێنې بېهۇلارېب جۈ هابێڃۈڬۈ تې. 622. Бицине бигьа буго – Ибрагьимие захIмат буго. ۶۲۲. بێښێنې بێها بۇڬۈ - ئێبراهێمێيې زاحمات بۇڬۈ. 623. Бицине бигьаяб, гьабизе захIматаб. ۶۲۳. بێښێنې بێهاياب، هابێزې زاحماتاب. 624. Бицине вортуге, гьабизе ворта. ۶۲۴. بێښێنې وۈرتۇڬې، هابێزې وۈرتا. 625. Бицине гьунар гурев, гьабизе махщел гурев. ۶۲۵. بێښێنې هۇنار ڬۇرېو، هابێزې ماخۺېل ڬۇرېو. 626. Бицине нечараб гьабуге, гьикъизе намусаб ургъуге. ۶۲۶. بێښێنې نېچاراب هابۇڬې، هێقێزې نامۇساب ئۇرغۇڬې. 627. Бицине нечоларев, гьабизеги нечоларев. ۶۲۷. بێښێنې نېچۈلارېو، هابێزېڬێ نېچۈلارېو. 628. Бицинеги лъазе ккола. ۶۲۸. بێښێنېڬێ ڸازې ڭۈلا. 629. Бицинеги лъай, чIчIезеги лъай. ۶۲۹. بێښێنېڬێ ڸاي، ڄېزېڬێ ڸاي. 630. БицинегIан рагIи – дур кверщаликь, бицун ххадуб – мун рагIул кверщаликь. ۶۳۰. بێښێنېعان راعێ - دۇر كوېرۺالێڨ، بێښۇن خادۇب - مۇن راعۇل كوېرۺالێڨ. 631. Бицинессеб тарав, тезессеб бицарав. ۶۳۱. بێښێنېصېب تاراو، تېزېصېب بێښاراو. 632. БицинчIого гIолареб гьерессиги букIунеб, гьабичIого гIолареб хIилаги букIунеб (Оцол багьаябги гьересси букIунеб). ۶۳۲. بێښێنڃۈڬۈ عۈلارېب هېرېصێڬێ بۇگۇنېب، هابێڃۈڬۈ عۈلارېب حێلاڬێ بۇگۇنېب (ئۈښۈل باهايابڬێ هېرېصێ بۇگۇنېب). 633. Бицун араб рагIи – реххун араб чIор. ۶۳۳. بێښۇن اراب راعێ - رېخۇن اراب ڃۈر. 634. Бицун бахъунареб чIамучIаб ххабар – чIаран бахъунареб рачIчI ххалатаб хур. ۶۳۴. بێښۇن باڅۇنارېب ڃامۇڃاب خابار - ڃاران باڅۇنارېب راڄ خالاتاب ځۇر. 635. Бицун божичIев, бихьун божаги. ۶۳۵. بێښۇن بۈجێڃېو، بێڮۇن بۈجاڬێ. 636. Бицун кантIуларев, бихьун кантIулев. ۶۳۶. بێښۇن كانطۇلارېو، بێڮۇن كانطۇلېو. 637. Бицун рагIи хварав гьудулассдасса гьардезе хьвадулев хьиндалавго лълъикI. ۶۳۷. بێښۇن راعێ ځواراو هۇدۇلاصداصا هاردېزې ڮوادۇلېو ڮێندالاوڬۈ ڷێگ. 638. Бицун тараб жо гьороцца унеб, хъван тараб жо нахъе ххутIулеб. ۶۳۸. بێښۇن تاراب جۈ هۈرۈڛا ئۇنېب، څوان تاراب جۈ ناڅې خۇطۇلېب. 639. Бицунареб гьикъуге, гьикъулареб бицунге. ۶۳۹. بێښۇنارېب هێقۇڬې، هێقۇلارېب بێښۇنڬې. 640. Бицунге ххабар, тIаде чи вачIингун къотIизе толеб. ۶۴۰. بێښۇنڬې خابار، طادې چێ واڃێنڬۇن قۈطێزې تۈلېب. 641. Бицунеб меххалълъ – гьоцIцIо, гьекъолеб меххалълъ – загьру. ۶۴۱. بێښۇنېب مېخاڷ - هۈڞۈ، هېقۈلېب مېخاڷ - زاهرۇ. 642. Бицунев – гIабдал, гIин тIамулев – цIцIодор. ۶۴۲. بێښۇنېو - عابدال، عێن طامۇلېو - ڞۈهۈر. 643. Бицунев гIадалав вугониги, гIин тIамулев цIцIодорав вукIине ккола. ۶۴۳. بێښۇنېو عادالاو وۇڬۈنێڬێ، عێن طامۇلېو ڞۈدۈراو وۇگێنې ڭۈلا. 644. Бицунел гIемерлъун, гIамал гьабулел дагьлъугеги. ۶۴۴. بێښۇن ېل عېمېرڸۇن، عامال هابۇلېل داهڸۇڬېڬێ. 645. Бицухъе букIунеб гъаримаб рагIи – гъуралълъуб букIунеб бахьинаб кьегIер. ۶۴۵. بێښۇڅې بۇگۇنېب غارێماب راعێ - غۇراڷۇب بۇگۇنېب باڮێناب ڨېعېر. 646. Бищалълъ рекъечIого, хъирщалълъе ккана. ۶۴۶. بێۺاڷ رېقېڃۈڬۈ، څێرۺاڷې ڭانا. 647. Бищун берцинаб жоялда байилан кьураб цIцIумур хIамицца жиндирго кIартида барабила. ۶۴۷. بێۺۇن بېرښێناب جۈيالدا بايێلان ڨۇراب ڞۇمۇر حامێڛا جێندێرڬۈ گارتێدا بارابێلا. 648. Бищун вокьуларессда ракьандасса гIус бихьейила. ۶۴۸. بێۺۇن وۈڨۇلارېصدا راڨانداصا عۇس بێڮېيێلا. 649. Бищун гьуинабги – мацIцI, бищун кьогIабги – мацIцI. ۶۴۹. بێۺۇن هۇئێنابڬێ - ماڞ، بێۺۇن ڨۈعابڬێ - ماڞ. Цогидал ххалкъаздаго гIадин, гьаб бицен аваразда гьоркьобги тIибитIараб буго. “ГьоцIцIо бессулебги – кIал, берссен лагIулебги – кIал” гIадал абулел куцалги руго. Ханасс вазирассда тIад къарабила жиндие бищунго гьуинабги бищунго кьогIабги квен босун вачIаян. КIиябго нухалда вазирасс босун бачIарабила цого бежараб мацIцI. - Гьабго щиб, гьуинабги цого жо, кьогIабги цого жо? – ян ханасс гьикъараб меххалълъ, гIакъилав вазирасс гьадаб жаваб кьурабила. ښۈڬێدال خالقازداڬۈ عادێن، هاب بێښېن اوارازدا هۈرڨۈبڬێ طێبێطاراب بۇڬۈ. "هۈڞۈ بېصۇلېبڬێ - گال، بېرصېن لاعۇلېبڬێ - گال" عادال ابۇلېل كۇښالڬێ رۇڬۈ. ځاناص وازێراصدا طاد قارابێلا جێندێيې بێۺۇنڬۈ هۇئێنابڬێ، بێۺۇن ڨۈعابڬێ كوېن بۈسۇن واڃايان. گێيابڬۈ نۇځالدا وازێراص بۈسۇن باڃارابێلا سۈڬۈ بېجاراب ماڞ. - هاب ۺێب، هۇئێنابڬێ ښۈڬۈ جۈ، ڨۈعابڬێ ښۈڬۈ جۈ؟ - يان ځاناص هێقاراب مېخاڷ، عاقێلاو وازێراص هاداب جاواب ڨۇرابێلا. 650. Бищун гIадамазе гIодовегIанав чи – гIагараб ххалкъалълъе ххилиплъарав чи. ۶۵۰. بێۺۇن عادامازې عۈدۈوېعاناو چێ - عاڬاراب خالقاڷې خێلێفڸاراو چێ. 651. – Бищун дуда риххараб жо щиб? – ШайтIан. – Ххадуб дуда риххараб жо щиб? – Россасс малълъараб гьабуларей чIчIужу. ۶۵۱. - بێۺۇن دۇدا رێخاراب جۈ ۺێب؟ - شايطان. - خادۇب دۇدا رێخاراب جۈ ۺێب؟ - رۈصاص ماڷاراب هابۇلارېي ڄۇجۇ. 652. Бищун квачараб къоялълъила хIама къинлъулеб. ۶۵۲. بێۺۇن كواچاراب قۈياڷێلا حاما قێنڸۇلېب. 653. Бищун квешаб мехх – росслъи чIчIужуялълъ гьабизе лIугьараб мехх. ۶۵۳. بێۺۇن كوېشاب مېخ - رۈصڸێ ڄۇجۇياڷ هابێزې ڶۇهاراب مېخ. 654. Бищун квешав тушман – ццеве вукIарав гьудул. ۶۵۴. بێۺۇن كوېشاو تۇشمان - ڛېوې وۇگاراو هۇدۇل. 655. Бищун къваригIунеб жо ками ккараб меххалълъила лъалеб (къваригIараб меххалълъ хIажатаб батуларебила). ۶۵۵. بێۺۇن قوارێعۇنېب جۈ كامێ ڭاراب مېخاڷێلا ڸالېب (فوارێعاراب مېخاڷ حاجاتاب باتۇلارېبێلا). 656. Бищун кIудияб бергьенлъи – жиндаго тIад босараб бергьенлъийила. ۶۵۶. بێۺۇن گۇدێياب بېرهېنڸێ - جێنداڬۈ طاد بۈساراب بېرهېنڸێيێلا. 657. Бищун кIудияб бечелъи – сахлъийила, бищун кIудияб роххел – рокьийила, бищун кIудияб тIалихI – лъималаздасса роххун ххутIийила. ۶۵۷. بێۺۇن گۇدێياب بېچېڸێ - ساځڸێيێلا، بێۺۇن گۇدێياب رۈخېل - رۈڨێيێلا، بێۺۇن گۇدێياب تالێح - ڸێمالازداصا رۈخۇن خۇطێيێلا. 658. Бищун кIудияб гъалатI – хьулкъотIийила. ۶۵۸. بێۺۇن گۇدێياب غالاط - ڮۇلقۈطێيێلا. 659. Бищун кIудияб гIакъиллъи гIадатлъиялълъул тIиндайила букIунеб. ۶۵۹. بێۺۇن گۇدێياب عاقێلڸێ عاداتڸێياڷۇل طێندايێلا بۇگۇنېب. 660. Бищун кIудияб мунагь – эбел-инссул адаб гьабунгутIи. ۶۶۰. بێۺۇن گۇدێياب مۇناه - ئېبېل- ئێنصۇل اداب هابۇنڬۇطێ. 661. Бищун кIудияб талихI гьечIолъи – духъ гIенеккуларел лъимал лIугьин. ۶۶۱. بێۺۇن گۇدێياب تالێح هېڃۈڸێ - دۇڅ عېنېڭۇلارېل ڸێمال ڶۇهێن. 662. Бищун лебалаб ярагъ – къо ккедал кодоб бугеб ярагъ. ۶۶۲. بێۺۇن لېبالاب ياراغ - قۈ ڭېدال كۈدۈب بۇڬېب ياراغ. 663. Бищун лълъикIаб калам – кваназе рачIаян аби. ۶۶۳. بێۺۇن ڷێگاب كالام - كوانازې راڃايان ابێ. 664. «Бищун лълъикIав багьадур» – кьалде ккечIев Майиндур. ۶۶۴. "بێۺۇن ڷێگاو باهادۇر" - ڨالدې ڭېڃېو مايێندۇر. 665. – Бищун лълъикIав щивила? – Дие лълъикIлъи гьабурав. ۶۶۵. - بێۺۇن ڷێگاو ۺێوێلا؟ - دێيې ڷێگڸێ هابۇراو. 666. Бищун лълъикIалълъа хъирщарай, хъахIазулIа йищарай – бищун квешай ятарай. ۶۶۶. بێۺۇن ڷێگاڷا څێرۺاراي، څاحازۇڶا يێۺاراي - بێۺۇن كوېشاي ياتاراي. 667. Бищун ххадув ккарассе – хераб гIакдал тIеренчехь. ۶۶۷. بێۺۇن خادۇو ڭاراصې - ځېراب عاكدال طېرېنچېڮ. 668. Бищун ххалатаб жо – мацIцI, бищун чIухIараб жо – хIелеко. ۶۶۸. بێۺۇن خالاتاب جۈ - ماڞ، بێۺۇن ڃۇحاراب جۈ - حېلېكۈ. 669. Бищун ххатIа гIемерав чи – бищун калам гIемерав чи. ۶۶۹. بێۺۇن خاطا عېمېراو چێ - بێۺۇن كالام عېمېراو چێ. 670. Бищун ххирияб ххазина – яхI-намусила. ۶۷۰. بێۺۇن خێرێياب خازێنا - ياح - نامۇسێلا. 671. Бищун хIикматал хIаял гIумруялълъулги къисматалълъулгийила рукIунел. ۶۷۱. بێۺۇن حێكماتال حايال عۇمرۇياڷۇلڬێ قێسماتاڷۇلڬێيێلا. 672. Бищунго баркала гьечIеб хIалтIи – гьоркьохъанлъийила. ۶۷۲. بێۺۇنڬۈ باركالا هېڃېب حالطێ - هۈرڨۈڅانڸێيێلا. 673. Бищунго бахIарчияв чи – ханассда ццевеги битIараб бицун кIалъазе кIварав чи. ۶۷۳. بێۺۇنڬۈ باحارچێياو چێ - خاناصدا ڛېوېڬێ بێطاراب بێښۇن گاڸازې گواراو چێ. 674. – Бищунго бечедав чи щив кколев? – Сахлъи бугев чи. – Гьессдассаги бечедав чи щив кколев? – Кверда махшел бугев чи. ۶۷۴. - بێۺۇنڬۈ بېچېداو چێ ۺێو ڭۈلېو؟ - ساځڸێ بۇڬېو چێ. - هېصداصاڬێ بېچېداو چێ ۺێو ڭۈلېو؟ - كوېردا ماخۺېل بۇڬېو. 675. Бищунго бигьаяб хIалтIийила хIама квегъиги кIвекьмахх чарххида кквейги. ۶۷۵. بێۺۇنڬۈ بێهاياب حالطێيێلا حاما كوېغێڬێ، گوېڨماخ چارخێدا ڭوېيڬێ 676. Бищунго бухIизабулеб цIцIал жамагIаталълъулила. ۶۷۶. بێۺۇنڬۈ بۇحێزابۇلېب ڞال جاماعاتاڷۇلێلا. 677. Бищунго гьуинаб жо – макьу, бищунго кьогIаб жо – бокьулареб жо. ۶۷۷. بێۺۇنڬۈ هۇئێناب جۈ - ماڨۇ، بێۺۇنڬۈ ڨۈعاب جۈ - بۈڨۇلارېب جۈ. 678. Бищунго гьуинаб хIухьел – лъимадул хIухьел, бищунго берцинаб калам – лъимадул калам. ۶۷۸. بێۺۇنڬۈ هۇئێناب حۇڮېل - ڸێمادۇل حێڮېل، بێۺۇنڬۈ بېرښێناب كالام - ڸێمادۇل كالام. 679. Бищунго гIакъилав чи – бищунго гIадатав чи. ۶۷۹. بێۺۇنڬۈ عاقێلاو چێ - بێۺۇنڬۈ عاداتاو چێ. 680. Бищунго гIакъилавги – гIадан, бищунго гIадалавги – гIадан. ۶۸۰. بێۺۇنڬۈ عاقێلاوڬێ - عادان، بێۺۇنڬۈ عادالاوڬێ - عادان. 681. Бищунго гIемер хIетIе тункулеб гамачI – жагьиллъийила. ۶۸۱. بێۺۇنڬۈ عېمېر حېطې تۇنكۇلېب ڬاماڃ - جاهێلڸێيێلا. 682. Бищунго квешав гьудул – бечелъидал мун цIунулев, мискинлъидал мун реххун толев чи. ۶۸۲. بێۺۇنڬۈ كوېشاو هۇدۇل - بېچېڸێدال مۇن ڝۇنۇلېو، مێسكێنڸێدال مۇن رېخۇن تۈلېو چێ. 683. Бищунго квешав чи – хварав чи какулев чи. ۶۸۳. بێۺۇنڬۈ كوېشاو چێ - ځواراو چێ كاكۇلېو چێ. 684. Бищунго кутакав чи – жиндирго ццин къвинабизе кIолев чи. ۶۸۴. بێۺۇنڬۈ كۇتاكاو چێ - جێندێرڬۈ ڛێن قوێنابێزې گۈلېو چێ. 685. Бищунго къабихIаб жо – живго жинццаго вецци, бищунго къадараб жо – жиндиего бокьулареб жо чияе гьаби. ۶۸۵. بێۺۇنڬۈ قابێحاب جۈ - جێوڬۈ جێنڛاڬۈ وېڛێ، بێۺۇنڬۈ قاداراب جۈ - جێندێيېڬۈ بۈڨۇلارېب جۈ چێيايې هابێ. 686. Бищунго кьарияб жо – рии, бищунго бечедаб жо – хасалихълъи. ۶۸۶. بێۺۇنڬۈ ڨارێياب جۈ - رێئێ، بێۺۇنڬۈ بېچېداب جۈ - خاسالێڅڸێ 687. Бищунго лълъикIав чи – балъголъи цIунулев чи. ۶۸۷. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - باڸڬۈڸێ ڝۇنۇلېو چێ. 688. Бищунго лълъикIав чи – битIаралда битIарабилан, тIекъалда тIекъабилан абизе кIолев чи. ۶۸۸. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - بێطارالدا بێطارابێلان، طېقالدا طېقابێلان ابێزې گۈلېو چێ. 689. Бищунго лълъикIав чи – хъизан-рукъ разияв чи. ۶۸۹. بێۺۇنڬۈ ڷێگاو چێ - څێزان- رۇق رازێياو چێ. 690. Бищунго лълъикIал ахихъаби – ракги лълъимги. ۶۹۰. بێۺۇنڬۈ ڷێگال اځێڅابێ - راكڬێ ڷێمڬێ. 691. Бищунго рахIатаб мехх бугилан абурабила царацца, дида бахIриги бихьулареб, бахIриялда дунги бихьулареб мехх. ۶۹۱. بێۺۇنڬۈ راحاتاب مېخ بۇڬێلان ابۇرابێلا ښاراڛا، دێدا باحرێڬێ بێڮۇلارېب، باحرێيالدا دۇنڬێ بێڮۇلارېب مېخ. 692. Бищунго рахIатаб мехх – гIадамазулI лълъикI вугеб мехх. ۵۹۲. بێۺۇنڬۈ راحاتاب مېخ - عادامازۇڶ ڷێگ وۇڬېب مېخ. 693. Бищунго рикIкIадаб сапаралълъ унев чи – ункъабго бокIон битIарав гьудул валагьизе унев чи. ۶۹۳. بێۺۇنڬۈ رێڴاداب سافاراڷ ئۇنېو چێ - ئۇنقابڬۈ بۈگۈن بێطاراو هۇدۇل والاهێزې ئۇنېو چێ. 694. Бищунго рукъалълъул хIал чIчIужуялда лъала, бищунго чIчIужуялълъул хIал россассда лъала. ۶۹۴. بێۺۇنڬۈ رۇقاڷۇل حال ڄۇجۇيالدا ڸالا، بێۺۇنڬۈ ڄۇجۇياڷۇل حال رۈصاصدا ڸالا. 695. Бищунго талихI бугев чи – гIакълу бугев чи, бищунго талихI къарав чи – ахIмакъав чи. ۶۹۵. بێۺۇنڬۈ تالێح بۇڬېو چێ - عاقلۇ بۇڬېو چێ، بێۺۇنڬۈ تالێح قاراو چێ - احماقاو چێ. 696. Бищунго тIагIамаб квен – цадахъ квараб квен. ۶۹۶. بێۺۇنڬۈ طاعاماب كوېن - ښاداڅ كواراب كوېن. 697. Бищунго ххалатаб жо мацIцIила, бищунго ххеххаб жо ракIила. ۶۹۷. بێۺۇنڬۈ خالاتاب جۈ ماڞێلا، بێۺۇنڬۈ خېخاب جۈ راگێلا. 698. Бищунго хIалалаб квен – гьоболгун цадахъ квараб квен, бищунго хIалалаб хIалтIи – хIила гьечIеб даран. ۶۹۸. بێۺۇنڬۈ حالالاب كوېن - هۈبۈلڬۇن ښاداڅ كواراب كوېن، بێۺۇنڬۈ حالالاب حالطێ - حێلا هېڃېب داران. 699. Бищун хIалихьатаб хIайван хIамайила, бищун къадараб пихъ куракила, бищун къадарав чи ваццассул йикIарай чIчIужу ячарав чийила. ۶۹۹. بێۺۇن حالێڮاتاب حايوان حامايێلا، بێۺۇن قاداراب فێڅ كۇراكێلا، بێۺۇن قاداراو چێ واڛاصۇل يێگاراي ڄۇجۇ ياچاراو چێيێلا. НекIо ханзабазул гIадат букIун буго щиб-щибниги рахъалълъ цоцазул хIалал рихьулеб. Цо нухалълъ ххунздерил ханасс хьиндалазул ханассде битIун буго гьадинаб ругьел: “Дуцца дие битIе дур вилаяталда бугеб бищун къадараб хIайваналдаги лъун, бищун къадарав чиги ххадув тIамун, бищун къадараб пихъ”. Хьиндалазул ханасс витIун вачIун вуго куракул чIагьалги хIамида лъун, хварав ваццассул йикIарай чIчIужу ячарав чи. نېگۈ خانزابازۇل عادات بۇگۇن بۇڬۈ ۺێب- ۺێبنێڬێ راڅاڷ ښۈښازۇل حالال رێڮۇلېب. ښۈ نۇځاڷ خۇنزدېرێل خاناص ڮێندالازۇل خاناصدې بێطۇن بۇڬۈ هادێناب رۇهېل: "دۇڛا دێيې بێطې دۇر وێلاياتالدا بۇڬېب بێۺۇن قاداراب حايوانالداڬێ ڸۇن، بێۺۇن قاداراو چێڬێ خادۇو طامۇن، بێۺۇن قاداراب فێڅ". ڮێندالازۇل خاناص وێطۇن واڃۇن وۇڬۈ كۇراكۇل ڃاهالڬێ حامێدا ڸۇن، ځواراو واڛاصۇل يێگاراي ڄۇجۇ ياچاراو چێ. 700. Бищунго цIакъавилан тарав вас къадарав лIугьаравила, къадаравилан тарав лълъикIав лIугьаравила. ۷۰۰. بێۺۇنڬ ۈ ڝاقاوێلان تاراو واس قاداراو ڶۇهاراوێلا، قاداراوێلان تاراو ڷێگاو ڶۇهاراوێلا. 701. Бищунго чияссе захIматаб жо – живго жиндаго вичIчIизеги жиндир балъголъи чиядасса бахчизеги. ۷۰۱. بێۺۇنڬۈ چێياصې زاحماتاب جۈ - جێوڬۈ جێنداڬۈ وێڄێزېڬێ جێندێر باڸڬۈڸێ چێياداصا باځچێزېڬێ. 702. Бищунго чIухIараб жоги – хIелеко, бищунго яхI бугеб жоги – хIелеко. ۷۰۲. بێۺۇنڬۈ ڃۇحاراب جۈڬێ - حېلېكۈ، بێۺۇنڬۈ ياح بۇڬېب جۈڬێ - حېلېكۈ. 703. Бо балагьун кванарав, бо балагьун вилълъулев. ۷۰۳. بۈ بالاهۇن كواناراو، بۈ بالاهۇن وێڷۇلېو. 704. Бобихх. ۷۰۴. بۈبێخ 705. Богол рагI – ризаб жо. ۷۰۵. بۈڬۈل راع - رێزاب جۈ. 706. Богун вагъарав ххеххго къола, гIемер вагъулев дагьавги ххеххго къола. ۷۰۶. بۈڬۇن واغاراو خېخڬۈ قۈلا، عېمېر واغۇلېو داهاوڬێ خېخڬۈ قۈلا. 707. БогIое вагьарав, гIатIае ворлIарав. ۷۰۷. بۈعۈيې واغاراو، عاطايې وۈرڶاراو. 708. БогIол агIа гьабурай, гIатIал мама гьабурай. ۷۰۸. بۈعۈل اعا هابۇراي، عاطال ماما هابۇراي. 709. БогIол мугьгIан цояссе вокьани, гьалил мугьгIан цогияссеги вокьулев. ۷۰۹. بۈعۈل مۇهعان ښۈياصې وۈڨانێ، هالێل مۇهعان ښۈڬێياصېڬێ وۈڨۇلېو. 710. БогIол цIураб царгъидеги багеги цIцIер. ۷۱۰. بۈعۈل ڝۇراب ښارغێدېڬێ باڬېڬێ ڞېر. 711. БогIол рокьи букIунеб, кьовул божи букIунеб. ۷۱۱. بۈعۈل رۈڨێ بۇگۇنېب، ڨۈوۇل بۈجێ بۇگۇنېب. 712. БогIоллъиялълъул парччахI – ролI, яваналълъул парччахI – рахь. ۷۱۲. بۈعۈلڸێياڷۇل فارڿاح - رۈڶ، ياواناڷۇل فارڿاح - راڮ. 713. БогIоцца меххтарав вигьунарев, чIагIдацца меххтарав вигьунев. ۷۱۳. بۈعۈڛا مېختاراو وێـهۇنارېو، ڃاعداڛا مېختاراو وێـهۇنېو. 714. Боде бачIинчIеб россдаде бачIунгеги, россдаде бачIинчIеб рукъалде бачIунгеги. ۷۱۴. بۈدې باڃێنڃېب رۈصدادې باڃۇنڬېڬێ، رۈصدادې باڃێنڃېب رۇقالدې باڃۇنڬېڬێ. 715. Бодул ургъел – Шамхалассе, дадил ургъел – гIоркь ккурассе. ۷۱۵. بۈدۇل ئۇرغېل - شامخالاصې، دادێل ئۇرغېل - عۈرڨ ڭۇراصې. 716. БодулI гIабдал камуларев. ۷۱۶. بۈدۇڶ عابدال كامۇلارېو. 717. – Божа, божа, къоролай, дурго къвачIаги ххинин. – Божиларо, гьабигьан, хIурул цIураб магжида. ۷۱۷. - بۈجا، بۈجا، قۈرۈلاي، دۇرڬۈ قواڃاڬێ خێنێن. - بۈجێلارۈ، هابێهان، حۇرۇل ڝۇراب ماڬجێدا. 718. Божаравги хваги, щакдараравги хваги. ۷۱۸. بۈجاراوڬێ ځواڬێ، ۺاكداراراوڬێ ځواڬێ. 719. Божи бугеб магIардайила хIамил гIундул ххутIарал. ۷۱۹. بۈجێ بۇڬېب ماعاردايێلا حامێل عۇندۇل خۇطارال. 720. Божи гьечIеб рекъелалдасса хьул къотIараб кьал лълъикIаб. ۷۲۰. بۈجێ هېڃېب رېقېلالداصا ڮۇل قۈطاراب ڨال ڷێگاب. 721. Божилъиги гьудуллъиги – къураб бергьинегIан букIунеб жо. ۷۲۱. بۈجێڸێڬێ هۇدۇلڸێڬێ - قۇراب بېرهێنېعان بۇگۇنېب جۈ. 722. Божуда рекIкI гьабуге, батулареб бицунге. ۷۲۲. بۈجۇدا رېڴ هابۇڬې، باتۇلارېب بێښۇنڬې. 723. Божуда рекIкI гьабуге, гьерссиде реччеб тIоге. ۷۲۳. بۈجۇدا رېڴ هابۇڬې، هېرصێدې رېڿېب طۈڬې. 724. Боз босизе рес гьечIеб меххалълъ дарай босизе лIугьунге. ۷۲۴. بۈز بۈسێزې رېس هېڃېب مېخاڷ داراي بۈسێزې ڶۇهۇنڬې. 725. Бозида дарайдул рукъиги баге, дараялда бозил рукъиги баге. ۷۲۵. بۈزێدا دارايدۇل رۇقێڬێ باڬې، دارايالدا بۈزێل رۇقێڬێ باڬې. 726. Бокьа-бокьараб гьабунила хIамил гIундул ххалалъарал. ۷۲۶. بۈڨا- بۈڨاراب هابۇنێلا حامێل عۇندۇل خالاڸارال. 727. Бокьа-бокьарассе бокьараб щваги, диего йокьарай диеги щваги! ۷۲۷. بۈڨا- بۈڨاراصې بۈڨاراب ۺواڬێ، دێيېڬۈ يۈڨاراي دێيېڬێ ۺواڬێ. 728. Бокьалълъул мокъида гIанкIу къвакъвадун, хIелкицца гIегIеди жибго теларо. ۷۲۸. بۈڨاڷۇل مۈقێدا عانگۇ قواقوادۇن، حېلكێڛا عېعېدێ جێبڬۈ تېلارۈ. 729. Бокьани – гIагарлъе, гIечIони – рикIкIалъе. ۷۲۹. بۈڨانێ - عاڬارڸې، عېڃۈنێ - رێڴاڸې. 730. Бокьани квенги тезе кIолеб, бокьанщинаб гьабулеб бугони, щибго тезе кIолареб. ۷۳۰. بۈڨانێ كوېنڬێ تېزې گۈلېب، بۈڨانۺێناب هابۇلېب بۇڬۈنێ، ۺێبڬۈ تېزې گۈلارېب. 731. Бокьани лъаларебги кIоларебги жо букIунареб. ۷۳۱. بۈڨانێ ڸالارېبڬێ گۈلارېبڬێ جۈ بۇگۇنارېب. 732. Бокьани ццебе къотIун билълъинабила дуниял, бокьани ххадуб цIцIан бачIинабила. ۷۳۲. بۈڨانێ ڛېبې قۈطۇن بێڷێنابێلا دۇنێيال، بۈڨانێ خادۇب ڞان باڃێنابێلا. 733. Бокьани цIиркъги вугила дун, бокьани гIанкIкIги вугила. ۷۳۳. بۈڨانێ ڝێرقڬێ وۇڬێلا دۇن، بۈڨانێ عانڴــڬێ وۇڬێلا. 734. Бокьанщинаб лълъиейила щвараб, мурадалде щун щивила хварав. ۷۳۴. بۈڨانۺێناب ڷێيېيێلا ۺواراب، مۇرادالدې ۺۇن ۺێوێلا ځواراو. 735. Бокьараб гурони рагIуларебила. ۷۳۵. بۈڨاراب ڬۇرۈنێ راعۇلارېبێلا. 736. Бокьараб кьуру биххизе кIолебила рагIуда. ۷۳۶. بۈڨاراب ڨۇرۇ بێخێزې گۈلېبێلا راعۇدا. 737. Бокьараб щвечIони, щваралда ракI рази гьабе. ۷۳۷. بۈڨاراب ۺوېڃۈنێ، ۺوارالدا راگ رازێ هابې. 738. Бокьараб щинаб гьабуни, бокьулареб щинаб тIаде бачIунеб. ۷۳۸. بۈڨاراب ۺێناب هابۇنێ، بۈڨۇلارېب ۺێناب طادې باڃۇنېب. 739. Бокьарасс гьетIун бице, бокьарасс битIун бице, амма битIараб бице. ۷۳۹. بۈڨاراص هېطۇن بێښې، بۈڨاراص بێطۇن بێښې، اما بێطاراب بێښې. 740. Бокьизеяли гIемер жо бокьила, амма гIорхъиги лъазе ккола. ۷۴۰. بۈڨێزېيالێ عېمېر جۈ بۈڨێلا، اما عۈرڅێڬێ ڸازې ڭۈلا. 741. Бокьоб гIачIар гIадинан гIергIедулев вукIунев, ГIиялълъ цIцIелжо кинигин ээдулев вукIунев. ۷۴۱. بۈڨۈب عاڃار عادێنان عېرعېدۇلېو وۇگۇنېو، عێياڷ ڞېلجۈ كێنێڬێن ئېئېدۇلېو وۇگۇنېو. 742. Бокьобе гъечIеб гIи къватIибе бачIунареб. ۷۴۲. بۈڨۈبې غېڃېب عێ قواطێبې باڃۇنارېب. 743. Бокьосса къватIиве вачIун къориниве лIугьунге. ۷۴۳. بۈڨۈصا قواطێبې واڃۇن قۈرێنێوې ڶۇهۇنڬې. 744. Бокьулареб жоялълъе инсан гIинкъавги вукIуневила, беццавги вукIуневила. ۷۴۴. بۈڨۇلارېب جۈياڷې ئێنسان عێنقاوڬێ وۇگۇنېوێلا، بېڛاوڬێ وۇگۇنېوێلا. 745. Бокьуларого гьабулеб хIалтIи гIазабила, бокьун гьабулеб хIалтIи роххелила. ۷۴۵. بۈڨۇلارۈڬۈ هابۇلېب حالطێ عازابێلا، بۈڨۇن هابۇلېب حالطێ رۈخېلێلا. Нухлулассда хIалтIулел гIадамал рихьанила. Гьез кверзул гьаказ гьецIцIо баччулеб бугоанила. Цоясс къулизеги къулун расги бокьуларого цIцIалеб букIанила гьоко. КIиабилессул куц букIанила борхьазул цIураб гьоко цIцIалев чияссул гIадин. Лъабабилев цIакъ гъираялда хIалтIулев вукIанила, гьесс кечIгицин ахIулеб букIанила. Нухлуласс гьезда гьикъанила: - Нужецца щиб гьабулеб бугеб? - Дуда бихьуларогойищ бугеб? Гьоко цIцIалеб буго! – ян абунила ццидаххунаго цоясс. - Чадие гIоло хIалтIулев вуго, – ян абунила кIиабилесс. - КIалгIа балев вуго! КIалгIа! – ян абунила разиго лъабабилесс. نۇځلۇلاصدا حالطۇلېل عادامال رێڮانێلا. هېز كوېرزۇل هاكاز هېڞۈ باڿۇلېب بۇڬۈئانێلا. ښۈياص قۇلێزېڬێ قۇلۇن راسڬێ بۈڨۇلارۈڬۈ ڞالېب بۇگانێلا هۈكۈ. گێئابێلېصۇل كۇښ بۇگانێلا بۈرڮازۇل ڝۇراب هۈكۈ ڞالېو چێياصۇل عادێن. ڸابئابێلېو ڝاق غێرايالدا حالطۇلېو وۇگانێلا، هېص كېڃڬێښێن احۇلېب بۇگانێلا. نۇځلۇلاص هېزدا هێقانێلا: - نۇجېڛا ۺێب هابۇلېب بۇڬېب؟ - دۇدا بێڮۇلارۈڬۈيێۺ بۇڬېب؟ هۈكۈ ڞالېب بۇڬۈ. - يان ابۇنێلا ڛێداخۇناڬۈ ښۈياص. - چادێيې عۈلۈ حالطۇلېو وۇڬۈ، - يان ابۇنێلا گێئابێلېص. - گالعا بالېو وۇڬۈ، - يان ابۇنێلا رازێڬۈ ڸابئابێلېص. 746. Бокьулеб бакIалде нух къокъаб. ۷۴۶. بۈڨۇلېب باگالدې نۇځ قۈقاب. 747. Бокьулеб жоялълъе чагъана бокьараб хъвала, бокьулареб жоялълъе багьана бокьараб батула. ۷۴۷. بۈڨۇلېب جۈياڷې چاغانا بۈڨاراب څوالا، بۈڨۇلارېب جۈياڷې باهانا بۈڨاراب باتۇلا. 748. Бокьулеб жоялълъул гIунгутIи тIокIлъилъун бихьулебила; бокьулареб жоялълъул тIокIлъи гIунгутIилъун бихьулебила. ۷۴۸. بۈڨۇلېب جۈياڷۇل عۇنڬۇطێ طۈگڸێڸۇن بێڮۇلېبێلا، بۈڨۇلارېب جۈياڷۇل طۈگڸێ عۇنڬۇطێڸۇن بێڮۇلېبێلا. 749. Бокьун босани бакIаб гьирги тIутIлъулеб, бокьун гьечIони тIутIабги бакIлъулеб. ۷۴۹. بۈڨۇن بۈسانێ باگاب هێرڬێ طۇطڸۇلېب، بۈڨۇن هېڃۈنێ طۇطابڬێ باگڸۇلېب. 750. Бокьун босараб кьал бугин, кьурун хIехье, тамахав. ۷۵۰. بۈڨۇن بۈساراب ڨال بۇڬێن، ڨۇرۇن حېڮې، تاماځاو. 751. Бокьун гурони кьезе ккогеги, кьураб гурони квине ккогеги. ۷۵۱. بۈڨۇن ڬۇرۈنێ ڨېزې ڭۈڬېڬێ، ڨۇراب ڬۇرۈنێ كوێنې ڭۈڬېڬێ. 752. Бокьун гьабуни гьабизе кIолареб жо букIунареб. ۷۵۲. بۈڨۇن هابۇنێ هابێزې گۈلارېب جۈ بۇگۇنارېب. 753. Бокьун кваналарессда кванаян хIалги гьабуге, бокьун хIалтIуларев хIалтIизеги вачунге. ۷۵۳. بۈڨۇن كوانالارېصدا كوانايان حالڬێ هابۇڬې، بۈڨۇن حالطۇلارېو حالطێزېڬێ واچۇنڬې. 754. Бокьун квараб кваницца зарал гьабулареб. ۷۵۴. بۈڨۇن كواراب كوانێڛا زارال هابۇلارېب. 755. Бокьун кодобе босараб ишалълъул устар вахъунев. ۷۵۵. بۈڨۇن كۈدۈبې بۈساراب ئێشاڷۇل ئۇستار واڅۇنېو. 756. Бокьунищила хIамида хIучч бахъулеб. ۷۵۶. بۈڨۇنێۺێلا حامێدا حۇڿ باڅۇلېب. 757. БокIнида лъурав вугониги росс вукIун лълъикI, бусада лъурай йигониги лълъади йикIун лълъикI. ۷۵۷. بۈگنێدا ڸۇراو وۇڬۈنێڬێ رۈص وۇگۇن ڷێگ، بۇسادا ڸۇراي يێڬۈنێڬێ ڷادێ يێگۇن ڷێگ. 758. Бол бетIерассе мутIигIлъичIони, бодуе талихI кьолареб. ۷۵۸. بۈل بېطېراصې مۇطێعڸێڃۈنێ، بۈدۇيې تالێح ڨۈلارېب. 759. Бол ххабар бицарав бод вухIаги. ۷۵۹. بۈل خابار بێښاراو بۈد وۇحاڬێ. 760. БолI гIабдал камуларев. ۷۶۰. بۈڶ عابدال كامۇلارېو. 761. БолI хвайила, болI вахъайила. ۷۶۱. بۈڶ ځوايێلا، بۈڶ واڅايێلا. 762. Болъонида божун бокь хIорго ххутIарабила. ۷۶۲. بۈڸۈنێدا بۈجۇن بۈڨ حۈرڬۈ خۇطارابێلا. 763. Болъонида релълъа абе, гьудул гьудул вуго; Камалил Баширидасса берцинав вукIагIаги, тушман тушман вуго. ۷۶۳. بۈڸۈنێدا رېڷا ابې، هۇدۇل هۇدۇل وۇڬۈ، كامالێل باشێرێداصا بېرښێناو وۇگاعاڬێ، تۇشمان تۇشمان وۇڬۈ. 764. Болъонидаги кIодоян абейила. ۷۶۴. بۈڸۈنێداڬێ گۈدۈيان ابېيێلا. 765. Болъоние хIарщ камулареб. ۷۶۵. بۈڸۈنێيې حارۺ كامۇلارېب. 766. Болъонилгун гьудуллъи ккурав гьебгун цадахъ хIарщулI гевегахъдизеги кколевила. ۷۶۶. بۈڸۈنێلڬۇن هۇدۇلڸێ ڭۇراو ښاداڅ حارۺۇڶ ڬېوېڬاڅدێزېڬێ ڭۈلېوێلا. 767. Болъоницца хур кванан, хIамил гIундул чухIун (Боцца квараб гьалихур диде бецIизе ккараб). ۷۶۷. بۈڸۈنێڛا ځۇر كوانان، حامێل عۇندۇل چۇحۇن (بۈڛا كواراب هالێځۇر دێدې بېڝێزې ڭاراب). 768. Боржине ккани – варани, хIалтIизе ккани – хIинчIчI. ۷۶۸. بۈرجێنې ڭانێ - وارانێ، حالطێزې ڭانێ - حێنڄ. ВаранихIинчIчIалда абурабила боржайилан. Гьеб чIчIарабила жиб варани бугилан. Гьедин батани, хIалтIеян абурабила гьелда. Гьанже жиб хIинчIчI бугилан чIчIарабила гьеб. Гьаб кици реххула, щиб багьана батунги, хIалтIичIого чIчIезе гIамал гьабулев чияссде. وارانێحێنڄالدا ابۇرابێلا بۈرجايێلان. هېب ڄارابێلا جێب وارانێ بۇڬێلان. هېدێن باتانێ، حالطېيان ابۇرابێلا هېلدا. هانجې جێب حێنڄ بۇڬێلان ڄارابێلا هېب. هاب كێښێ رېخۇلا، ۺێب باهانا باتۇنڬێ، حالطێڃۈڬۈ ڄېزې عامال هابۇلېو چێياصدې. 769. Борта! – ян гьойда абун, гьа! – ян гIанкIкIида абун. ۷۶۹. بۈرتا - يان هۈيدا ابۇن، ها! - يان عانڴێدا ابۇن. 770. БортичIеб – гъотIода, гъараб – чIарбида. ۷۷۰. بۈرتێڃېب - غۈطۈدا، غاراب - ڃاربێدا. 771. Бортун унеб генуда гебегун унеб гIеч белъараб. ۷۷۱. بۈرتۇن ئۇنېب ڬېنۇدا ڬېبېڬۇن ئۇنېب عېچ بېڸاراب. 772. Борххалъуде вахун гIакIа ахIе, борххалъуде вахун мунго вихьизавуге. ۷۷۲. بۈرخاڸۇدې واځۇن عاگا احې، بۈرخاڸۇدې واځۇن مۇنڬۈ وێڮێزاوۇڬې. 773. Борххатаб магIарда гьури кколаро, берцинай ясалда гъвел камуларо. ۷۷۳. بۈرخاتاب ماعاردې هۇرێ ڭۈلارۈ، بېرښێناي ياسالدا غوېل كامۇلارۈ. 774. Борххатаб мегIер рикIкIадассанго бихьула, бахIарчияссул цIцIар кибего рагIула. ۷۷۴. بۈرخاتاب مېعېر رێڴاداصانڬۈ بێڮۇلا، باحارچێياصۇل ڞار كێبېڬۈ راعۇلا. 775. БорххатIа биччараб гьобо гIадинги вукIунге, тIехI бухараб гъвала гIадинги вукIунге. ۷۷۵. بۈرخاطا بێڿاراب هۈبۈ عادێنڬێ وۇگۇنڬې، طېح بۇځاراب غوالا عادێنڬێ وۇگۇنڬې. 776. БорххатIа биччараб гьобо гIадин. ۷۷۶. بۈرخاطا بێڿاراب هۈبۈ عادێن. 777. Борхьидасса рорчIула, мацIцIидасса рорчIуларо. ۷۷۷. بۈرڮێداصا رۈرڃۇلا، ماڞێداصا رۈرڃۇلارۈ. 778. БорхьикартIинибе квер бегьуге. ۷۷۸. بۈرڮێگارطێنێبې كوېر بېهۇڬې. 779. Борхьил аздагьо гьабуге, гьалил михир гьабуге. ۷۷۹. بۈرڮێل ازداهۈ هابۇڬې، هالێل مێځێر هابۇڬې. 780. Борхьил бетIер аздагьо лIугьиналде чIчIинтIе. ۷۸۰. بۈرڮێل بېطېر ازداهۈ ڶۇهێنالدې ڄێنطې. 781. Борхьил ххечалдасса мацIцIихъанассул мацIцI квешаб. ۷۸۱. بۈرڮێل خېچالداصا ماڞێڅاناصۇل ماڞ كوېشاب. 782. Борхьилаб ххенон, ххарилаб бицун ۷۸۲. بۈرڮێلاب خېنۈن، خارێلاب بێښۇن. 783. Борхьихъего щурщудулевила мацIцIихъан, царахъего гаргадулевила мацIцIихъан. ۷۸۳. بۈرڮێڅېڬۈ ۺۇرۺۇدۇلېوێلا ماڞێڅان، ښاراڅېڬۈ ڬارڬادۇلېوێلا ماڞێڅان. 784. Борхьицца борхьида хIанчIулареб. ۷۸۴. بۈرڮێڛا بۈرڮێدا حانڃۇلارېب. 785. Босана – бергьана, бичана – къуна. ۷۸۵. بۈسانا - بېرهانا، بێچانا - قۇنا. 786. Босарав бечелъулев, бичарав мискинлъулев. ۷۸۶. بۈساراو بېچېڸۇلېو، بێچاراو مێسكێنڸۇلېو. 787. Босаралълъуб – босараб, батаралълъуб – батараб. ۷۸۷. بۈساراڷۇب - بۈساراب، باتاراڷۇب - باتاراب. 788. Босизе ккараб тарай, тезе ккараб босарай. ۷۸۸. بۈسێزې ڭاراب تاراي، تېزې ڭاراب بۈساراي. 789. Босизе чIухIуларел, щвезабизе чIухIулел. ۷۸۹. بۈسێزې ڃۇحۇلارېل، ۺوېزابێزې ڃۇحۇلېل. 790. Босизеги босе, кьезеги кIочон тоге. ۷۹۰. بۈسێزېڬێ بۈسې، ڨېزېڬێ گۈچۈن تۈڬې. 791. Босизеги лъай, кьезеги лъай. ۷۹۱. بۈسێزېڬێ ڸاي، ڨېزېڬێ ڸاي. 792. Босуларессда малълъуге, бичIчIуларессда бицунге. ۷۹۲. بۈسۇلارېصدا ماڷۇڬې، بێڄۇلارېصدا بێښۇنڬې. 793. Боснов вегун хвараб хвелги хвелищила. ۷۹۳. بۈسنۈو وېڬۇن ځواراب ځوېلڬێ ځوېلێۺێلا. 794. Боснор ккаразул хIурмат дагьаз гьабула. ۷۹۴. بۈسنۈر ڭارازۇل حۇرمات داهاز هابۇلا. 795. Босуларессда малълъуге, батуларелълъуб бахчуге. ۷۹۵. بۈسۇلارېصدا ماڷۇڬې، باتۇلارېڷۇب باځچۇڬې. 796. БотIил чIор гIадин унеб жоги – рагIийила, чIорил ххеч гIадин къалеб жоги – рагIийила. ۷۹۶. بۈطێل ڃۈر عادێن ئۇنېب جۈڬێ - راعێيێلا، ڃۈرێل خېچ عادێن قالېب جۈڬێ - راعێيێلا. 797. БотIрода лъезе тажалдасса гъоркь лъезе бакIго лълъикIила. ۷۹۷. بۈطرۈدا ڸېزې تاجالداصا غۈرڨ ڸېزې باگڬۈ ڷێگێلا. 798. БотIрода хъурайсин лъунилан гIабдал цIцIодорлъиларо. ۷۹۸. بۈطرۈدا څۇرايسێن ڸۇنێلان عابدال ڞۈدۈرڸێلارۈ. 799. БотIрода нацIцI кIотинегIан гьекъарав. ۷۹۹. بۈطرۈدا ناڞ گۈتێنېعان هېقاراو. 800. БотIроцца вихьизавун бажаруларесс тIогъроцца вихьизавизе жигар бахъулебила. ۸۰۰. بۈطرۈڛا وێڮێزاوۇن باجارۇلارېص طۈغرۈڛا وێڮێزاوێزې جێڬار باڅۇلېبێلا. 801. Бохх бекараб цIцIеялтIе рицIцIигъветI бегарабила. ۸۰۱. بۈخ بېكاراب ڞېيالطې رێڞێغوېط بېڬارابێلا. 802. Бохх тIамилилан чIчIужу, бохх гурони тIамиларилан росс. ۸۰۲. بۈخ طامێلێلان ڄۇجۇ، بۈخ ڬۇرۈنێ طامێلارێلان رۈص. 803. Боххдул хIадур рукIаго, чIчIел босунгутIи – чол гIайиб; чорххол иххтияр жиндихъго букIаго, къадру хвезе тей – чияссул гIайиб. ۸۰۳. بۈخدۇل حادۇر رۇگاڬۈ، ڄېل بۈسۇنڬۇطێ - چۈل عايێب؛ چۈرخۈل ئێختێيار جێندێڅڬۈ بۇگاڬۈ، قادرۇ ځوېزې تېي - چێياصۇل عايێب. 804. Бохъ ралагьун, чохъ ралагьунила рагъизе кколел. ۸۰۴. بۈڅ رالاهۇن، چۈڅ رالاهۇنێلا راغێزې ڭۈلېل. 805. БоцIцIи балагье – херлъилалде, лъай балагье – хвезегIан. ۸۰۵. بۈڞێ بالاهې - ځېرڸێلالدې، ڸاي بالاهې - ځوېزېعان. 806. БоцIцIи балагьуге, гьудул валагье. ۸۰۶. بۈڞێ بالاهۇڬې، هۇدۇل والاهې. 807. БоцIцIи балагьулаго, мунго вилизе вукIунге. ۸۰۷. بۈڞێ بالاهۇلاڬۈ، مۇنڬۈ وێلێزې وۇگۇنڬې. 808. БоцIцIи бахIарчияссул хIатIикь букIунеб жойила. ۸۰۸. بۈڞێ باحارچێياصۇل حاطێڨ بۇگۇنېب جۈيێلا. 809. БоцIцIи боцIцIуцца гьабулеб, гIарац гIарцуцца гьабулеб. ۸۰۹. بۈڞێ بۈڞۇڛا هابۇلېب، عاراښ عارښۇڛا هابۇلېب. 810. БоцIцIи бугев чийилан чи гурессе яс кьоге. ۸۱۰. بۈڞێ بۇڬېو چێيێلان چێ ڬۇرېصې ياس ڨۈڬې. 811. БоцIцIи гьабуни – яхIгьечI, гьабичIого тани – хIалихьат. ۸۱۱. بۈڞێ هابۇنێ - ياحهېڃ، هابێڃۈڬۈ تانێ - حالێڮات. 812. БоцIцIи гьечIеб хуралдассаги цIунаги, хур гьечIеб боцIцIиялдассаги цIунаги. ۸۱۲. بۈڞێ هېڃېب ځۇرالداصاڬێ ڝۇناڬێ، ځۇر هېڃېب بۈڞێيالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 813. БоцIцIи гIемерав гурев бечедав, гIамал лълъикIавин бечедав. ۸۱۳. بۈڞێ عېمېراو ڬۇرېو بېچېداو، عامال ڷێگاوێن بېچېداو. 814. БоцIцIи гIун хварав чи лIугьинчIевила. ۸۱۴. بۈڞێ عۇن ځواراو چێ ڶۇهێنڃېوێلا. 815. БоцIцIи киссаян абурав – гIассияв, рикъзи киссаян абурав – капурав. ۸۱۵. بۈڞێ كێصايان ابۇراو - عاصێياو، رێقزێ كێصايان ابۇراو - كافۇراو 816. БоцIцIи къваригIунеб лъабго къоялълъ: гIураб къоялълъги, гьобол вачIараб къоялълъги, хвараб къоялълъги. ۸۱۶. بۈڞێ قوارێعۇنېب ڸابڬۈ قۈياڷ: عۇراب قۈياڷـڬێ، هۈبۈل واڃاراب قۈياڷـڬێ، ځواراب قۈياڷـڬێ. 817. БоцIцIи кьун, боцIцIи босе. ۸۱۷. بۈڞێ ڨۇن، بۈڞێ بۈسې. 818. БоцIцIи кьун кьал босуге, кьурулI газа кьабуге. ۸۱۸. بۈڞێ ڨۇن ڨال بۈسۇڬې، ڨۇرۇڶ ڬازا ڨابۇڬې. 819. БоцIцIи-рикъзи чияе кьеги, чорххое сахлъи дие кьеги. ۸۱۹. بۈڞێ- رێقزێ چێيايې ڨېڬێ، چۈرخۈيې ساځڸێ دێيې ڨېڬێ. 820. БоцIцIи риххарав сахаватги вукIунарев, рухI риххарав багьадурги вукIунарев. ۸۲۰. بۈڞێ رێخاراو ساځاواتڬێ وۇگۇنارېو، رۇح رێخاراو باهادۇرڬێ وۇگۇنارېو. 821. БоцIцIи ххирияссе живго учузав. ۸۲۱. بۈڞێ خێرێياصې جێوڬۈ ئۇچۇزاو. 822. БоцIцIи хIалалаб кьеги. ۸۲۲. بۈڞێ حالالاب ڨېڬێ. 823. БоцIцIи цIцIикIкIаралдасса яс гIакълу цIцIикIкIарай лълъикIай. ۸۲۳. بۈڞێ ڞێڴارالداصا ياس عاقلۇ ڞێڴاراي ڷێگاي. 824. БоцIцIолIго вегарав рогьалилI вахъунев. ۸۲۴. بۈڞۈڶـڬۈ وېڬاراو رۈهالێڶ واڅۇنېو. 825. БоцIцIуда гьоркьове ккечIого чи лъаларев. ۸۲۵. بۈڞۇدا هۈرڨۈوې ڭېڃۈڬۈ چێ ڸالارېو. 826. БоцIцIуда къвал баларо, къаркъалаялда гурони. ۸۲۶. بۈڞۇدا قوال بالارۈ قارقالايالدا ڬۇرۈنێ. 827. БоцIцIудалъун гуккизеги вукIунге, кIолареб гьир черххалдаги баччизабуге. ۸۲۷. بۈڞۇداڸۇن ڬۇڭێزېڬێ وۇگۇنڬې، گۈلارېب هێر چېرخالداڬێ باڿێزابۇڬې. 828. БоцIцIудасса чIухIуге, чияр гьумер бухIуге. ۸۲۸. بۈڞۇداصا ڃۇحۇڬې، چێيار هۇمېر بۇحۇڬې. 829. БоцIцIуе гьабулеб лагълъиялдассанила гIадамазулI гIузраби рижулел. ۸۲۹. بۈڞۇيې هابۇلېب لاغڸێيالداصانێلا عادامازۇڶ عۇزرابێ رێجۇلېل. 830. БоцIцIуе гIей гьечIеб, хьулалълъе рагIа-ракьан гьечIеб. ۸۳۰. بۈڞۇيې عېي هېڃېب، ڮۇلاڷې راعا- راڨان هېڃېب. 831. БоцIцIул бечелъи чияе кьеги, чорххолI витIи дие кьеги. ۸۳۱. بۈڞۇل بېچېڸێ چێيايې ڨېڬێ، چۈرخۈڶ وێطێ دێيې ڨېڬێ. 832. БоцIцIул квешлъи – хIалакълъи, хIамил квешлъи – гIин дали. ۸۳۲. بۈڞۇل كوېشڸێ - حالاقڸێ، حامێل كوېشڸێ - عێن دالێ. 833. БоцIцIул хьон – рагIийила, гIакдал рахь – руссунила. ۸۳۳. بۈڞۇل ڮۈن - راعێيێلا، عاكدال راڮ - رۇصۇنێلا. 834. БоцIцIул хIисаб цIцIаге, хIара босе. ۸۳۴. بۈڞۇل حێساب ڞاڬې، حارا بۈسې. 835. БоцIцIухъ гIумру бичарав, чадихъ намус бичарав. ۸۳۵. بۈڞۇڅ عۇمرۇ بێچاراو، چادێڅ نامۇس بێچاراو. 836. БоцIцIуцца бер бахъулареб. ۸۳۶. بۈڞۇڛا بېر باڅۇلارېب. 837. БоцIцIуцца веццаруге, гIакълуялълъ веццаре. ۸۳۷. بۈڞۇڛا وېڛارۇڬې، عاقلۇياڷ وېڛارې. 838. БоцIцIуцца меххтарав вигьунаревила, гьакълицца меххтарав вигьуневила. ۸۳۸. بۈڞۇڛا مېختاراو وێهۇنارېوێلا، هاقلێڛا مېختاراو وێهۇنېوێلا. 839. Бубае чехь биччарав, чияр чурпа ххирияв. ۸۳۹. بۈبايې چېڮ بێڿاراو، چێيار چۇرفا خێرێياو. 840. Бугеб гурони, гьечIеб кьолареб. ۸۴۰. بۈڬېب ڬۇرۈنێ، هېڃېب ڨۈلارېب. 841. Бугеб гурони кьезе кколареб, кьураб гурони квине кколареб. ۸۴۱. بۈڬېب ڬۇرۈنێ ڨېزې ڭۈلارېب، ڨۇراب ڬۇرۈنێ كوێنې ڭۈلارېب. 842. Бугеб гурони ххулжиниб лъоларебила. ۸۴۲. بۈڬېب ڬۇرۈنێ خۇلجێنێب ڸۈلارېبێلا. 843. Бугеб гьечIолъарай, гьечIеб буголъарай. ۸۴۳. بۈڬېب هېڃۈڸاراي، هېڃېب بۇڬۈڸاراي. 844. Бугеб кьвагьараб кьалда лълъикIаб, бугеб кьураб гьоболассе лълъикIаб. ۸۴۴. بۈڬېب ڨواهاراب ڨالدا ڷێگاب، بۇڬېب ڨۇراب هۈبۈلاصې ڷێگاب. 845. Бугеб кьечIони дунги хваги, кьураб квинчIони мунги хваги. ۸۴۵. بۈڬېب ڨېڃۈنێ دۇنڬێ ځواڬێ، كوێنڃۈنێ مۇنڬێ ځواڬێ. 846. Бугеб меххалълъ – гьайт, гьечIеб меххалълъ – вай. ۸۴۶. بۈڬېب مېخاڷ - هايت، هېڃېب مېخاڷ - واي. 847. Бугеб меххалълъ – гьойхъего, гьечIеб меххалълъ – бацIихъего. ۸۴۷. بۈڬېب مېخاڷ - هۈيڅېڬۈ، هېڃېب مېخاڷ - باڝێڅېڬۈ. 848. Бугеб тIехх – гьечIеб нах. ۸۴۸. بۈڬېب طېخ - هېڃېب ناځ. 849. Бугелда баракат лъеги. ۸۴۹. بۈڬېلدا باراكات ڸېڬێ. 850. Бугелда гIей гьабе. ۸۵۰. بۈڬېلدا عېي هابې. 851. Бугелда разияв – бечедав, чияде хьулав – мискинав. ۸۵۱. بۈڬېالد رازێياو - بېچېداو، چێيادې ڮۇلاو - مێسكێناو. 852. Бугелда ракI рази гьабе, гьечIелде хьулхьудуге. ۸۵۲. بۈڬېلدا راگ رازێ هابې، هېڃېلدې ڮۇلڮۇدۇڬې. 853. Бугелда ракI рази гьабе, гьоболассда рекъон хьваде. ۸۵۳. بۈڬېلدا راگ رازێ هابې، هۈبۈلاصدا رېقۈن ڮوادې. 854. Бугелълъул къимат гьабуларел ххадур гIодизе кколелила. ۸۵۴. بۈڬېڷۇل قێمات هابۇلارېل خادۇر عۈدێزې ڭۈلېلێلا. 855. Бугесс боцIцIи, гьечIесс налъийила лъималазе ирсалълъе толеб жо. ۸۵۵. بۈڬېص بۈڞێ، هېڃېص ناڸێيێلا ڸێمالازې ئێرساڷې تۈلېب جۈ. 856. Бугессда бугеб абунила Мала Нассрудин гIадамазда риххарав. ۸۵۶. بۈڬېصدا بۇڬېب ابۇنێلا مالا ناصرۇدێن عادامازدا رێخاراو. 857. Буго тIимугъ хIулараб, босиларо дур рагIи. ۸۵۷. بۇڬۈ طێمۇغ حۇلاراب، بۈسێلارۈ دۇر راعێ. 858. Буголъани кьола, кьаралъани тIинкIула. ۸۵۸. بۇڬۈڸانێ ڨۈلا، ڨاراڸانێ طێنگۇلا. 859. Буголъи баккарулеб, гьечIолъи бахчарулеб. ۸۵۹. بۇڬۈڸێ باڭارۇلېب، هېڃۈڸێ باځچارۇلېب. 860. Буголъиялълъул гохI – яхIалълъул захIмат, гьечIолъиялълъул кIкIал – кIкIвахIалълъул рахIат. ۸۶۰. بۇڬۈڸێياڷۇل ڬۈح - ياحاڷۇل زاحمات، هېڃۈڸێياڷۇل ڭال - ڴواحاڷۇل راحات. 861. Бугони – гьойхъего, гьечIони – бацIихъего. ۸۶۱. بۇڬۈنێ - هۈيڅېڬۈ، هېڃۈنێ - باڝێڅېڬۈ. 862. Бугони щарги чIвала, щванани чиги чIвала. ۸۶۲. بۇڬۈنێ ۺارڬێ ڃوالا، ۺوانێڬێ چێڬێ ڃوالا. 863. Бугъа кIанцIизе кватIани гIака кIанцIулебила. ۸۶۴. بۇغا گانڝێزې كواطانێ عاكا گانڝۇلېبێلا. 864. Бугъагун багъун гъвала гъвалдаде бахинаро, лъаргIибе ун цIиркъ ва оц цIцIар босун буссинаро. ۸۶۴. بۇغاڬۇن باغۇن غوالا غوالدادې باځێنارۈ، ڸارعێبې ئۇن ڝێرق وا ئۈښ ڞار بۈسۇن بۇصێنارۈ. 865. Бугъагун бан гъвала билълъунаро, оцгун бан гIака рекъоларо. ۸۶۵. بۇغاڬۇن بان غوالا بێڷۇنارۈ، ئۈښڬۇن بان عاكا رېقۈلارۈ. 866. Бугъие бугъа камулареб, чияссе чи камуларев. ۸۶۶. بۇغێيې بۇغا كامۇلارېب، چێياصې چێ كامۇلارېو. Авар гIурул рагIалда, бецIцIал гъарцIцIалълъ къайиги чIван, гъарачилъи гьабулев вукIаравила Квешав Къади. Гьесс нухлулазде ахIулеб букIун буго: “Воре, Квешав Къади вачIунев вуго! ГIодоб лъе кодоб бугеб къайи-къоно!” ХIинкъарал нухлулал, гIодоб къайиги лъун, унел рукIун руго. Цо нухалълъ гьелго рагIабаздалъун гьасс хIинкъи кьун буго цо нухлулассе. - Дудаги рагIун ватила Квешав Хъвата! Гьев Квешав Къадил лълъикIав Къади гьавила дицца! Бихьинчи ватани, вачIа ццеве! – ян ахIанила нухлуласс. ХIинкъанила хъачагъ гьедигIан бахIарчияв нухлулассукьа. ВахъинчIила гьев гъарцIцIалълъа къватIиве. - Бугъие бугъа камулареблъи бичIчIун батила дуда! – ян гьессдеги ахIун, нухлулав жиндирго нухда анила. اوار عۇرۇل راعالدا، بېڞال غارڞاڷ قايێڬێ ڃوان، غاراچێڸێ هابۇلېو وۇگاراوێلا كوېشاو قادێ. هېص نۇځلۇلازدې احۇلېب بۇگۇن بۇڬۈ: "وۈرې، كوېشاو قادێ واڃۇنېو وۇڬۈ. عۈدۈب ڸې كۈدۈب بۇڬېب قايێ- قۈنۈ." حێنقارال نۇځلۇلال، عۈدۈب قايێڬێ ڸۇن، ئۇنېل رۇگۇن رۇڬۈ. ښۈ نۇځاڷ هېلڬۈ راعابازداڸۇن هاص حێنقێ ڨۇن بۇڬۈ ښۈ نۇځلۇلاصې. - دۇداڬێ راعۇن واتێلا كوېشاو څواتا. هېو كوېشاو قادێل ڷێگاو قادێ هاوێلا دێڛا. بێڮێنچێ واتانێ، واڃا ڛېوې، - يان احانێلا نۇځلۇلاص. حێنقانێلا څاچاغ هېدێعان باحارچێياو نۇځلۇلاصۇڨا. واڅێنڃێلا هېو غارڞاڷا قواطێوې. - بۇغێيې بۇغا كامۇلارېبڸێ بێڄۇن باتێلا دۇدا، - يان هېصدېڬێ احۇن، نۇځلۇلاو جێندێرڬۈ نۇځدا انێلا. 867. Бугъил лълъаралдасса цIуне, чол малалдасса цIуне, квешав чияссул кинабго рахъалдасса цIуне. ۸۶۷. بۇغێل ڷارالداصا ڝۇنې، چۈل مالالداصا ڝۇنې، كوېشاو چێياصۇل كێنابڬۈ راڅالداصا ڝۇنې. 868. Бугъил ракI лъураб тIехI бараб бече. ۸۶۸. بۇغێل راگ ڸۇراب طېح باراب بېچې. 869. Бугъицца абурабила гIонкIкIол бадиб бугеб щинаб тIатIийилан. ۸۶۹. بۇغێڛا ابۇرابێلا عۈنڴۈل بادێب بۇڬېب ۺێناب طاطێيێلان. 870. Бугьараб мегIералдассаги цIунаги, чIчIужугIаданалълъул бахIарчилъиялдассаги цIунаги. ۸۷۰. بۇهاراب مېعېرالداصا ڝۇناڬێ، ڄۇجۇعاداناڷۇل باحارچێڸێيالداصاڬێ ڝۇناڬێ. 871. Бугьтан лъей гIайиб батани, бугьтан лъеледухъ хьвадиги гIайиб буго. ۸۷۱. بۇهتان ڸېي عايێب باتانێ، بۇهتان ڸېلېدۇڅ ڮوادێڬێ عايێب بۇڬۈ. 872. Бугьтан ритIухълъулареб, гьересси тIатинчIого ххутIулареб. ۸۷۲. بۇهتان رێطۇڅڸۇلارېب، هېرېصێ طاتێنڃۈڬۈ خۇطۇلارېب. 873. БугIа бекьана, неха бижана! ۸۷۳. بۇعا بېڨانا، نېځا بێجانا. 874. БугIа бугони, гьобо камиларо, вас вугони, чIчIужу камиларо. ۸۷۴. بۇعا بۇڬۈنێ، هۈبۈ كامێلارۈ، واس وۇڬۈنێ، ڄۇجۇ كامێلارۈ. 875. БугIа хвараб хур бижугеги, чIахъен хварав вас лIугьунгеги (бугIа хвараб чагIа лIугьунгеги, чIахъен хварав вас лIугьунгеги). ۸۷۵. بۇعا ځواراب ځۇر بێجۇڬېڬێ، ڃاڅېن ځواراو واس ڶۇهۇنڬېڬێ (بۇعا ځواراب چاعا ڶۇهۇنڬېڬێ، ڃاڅېن ځواراو واس ڶۇهۇنڬېڬێ). 876. БугIа хIурулI бекье, ролI хIарщулI бекье. ۸۷۶. بۇعا حۇرۇڶ بېڨې، رۈڶ حارۺۇڶ بېڨې. 877. Будунзаби, дибирзаби – дунялалълъул сихIирзаби. ۸۷۷. بۇدۇنزابێ، دێبێرزابێ - دۇنيالاڷۇل سێحێرزابێ. 878. Букараралълъубе квер ххеххаб, ракI щваралълъубе хIетI ххеххаб. ۸۷۸. بۇكاراراڷۇبې كوېر خېخاب، راگ ۺواراڷۇبې حېط خېخاب. 879. – Букъарав щив? – ЛIутIарав хвад! ۸۷۹. - بۇقاراو ۺێو؟ - ڶۇتاراو ځواد. 880. Букъизе гIедегIана – гIагал къокъаб лIугьана. ۸۸۰. بۇقێزې عېدېعانا - عاڬال قۈقاب ڶۇهانا. 881. БукIана – ана, хвана – лIугIана. ۸۸۱. بۇگانا - انا، ځوانا - ڶۇعانا. 882. БукIаниги кIваричIоанила хасел, их бачIарабго нахъе ине лъалебани. ۸۸۲. بۇگانێڬێ گوارێڃۈئانێلا خاسېل، ئێځ باڃارابڬۈ ناڅې ئێنې ڸالېبانێ. 883. БукIараб квеш, ккараб лълъикI. ۸۸۳. بۇگاراب كوېش، ڭاراب ڷێگ. 884. БукIараб лълъикI, ккараб квеш! ۸۸۴. بۇگاراب ڷێگ، ڭاراب كوېش. 885. БукIаралдасса бугеб лълъикIаб. ۸۸۵. بۇگارالداصا بۇڬېب ڷێگاب. 886. БукIаралълъул бицун, веццаруге, жакъа бугелълъул бице. ۸۸۶. بۇگاراڷۇل بێښۇن، وېڛارۇڬې، جاقا بۇڬېڷۇل بێښې. 887. БукIинарилан ккарабги букIине бегьулеб, бачIинарилан ккарабги бачIине бегьулеб. ۸۸۷. بۇگێنارێلان ڭارابڬێ بۇگێنې بېهۇلېب، باڃێنارێلان ڭارابڬێ باڃێنې بېهۇلېب. 888. Буртинадул гIощтIоцца гIурул хоно бекулареб. ۸۸۸. بۇرتێنادۇل عۈۺطۈڛا عۇرۇل ځۈنۈ بېكۇلارېب. 889. Буртинадул ххвалчацца рохьоб гъветI къотIиларо, накIкIил цIулал квартIицца гIурул хоно бекиларо. ۸۸۹. بۇرتێنادۇل خواچاڛا رۈڮۈب غوېط قۈطێلارۈ، ناڴێل ڝۇلال كوارطێڛا عۇرۇل ځۈنۈ بېكێلارۈ. 890. БурулI чIагIаги чIвавулI квасги квешав россассда бихьуларебила. ۸۹۰. بۇرۇڶ ڃاعاڬێ ڃواوۇڶ كواسڬێ كوېشاو رۈصاصدا بێڮۇلارېبێلا. 891. Бусада гIодобе биччараб хIетIе сабаблъунги кколебила росс-лълъадиялда гьоркьоб дагIба. ۸۹۱. بۇسادا عۈدۈبې بێڿاراب حېطې سابابڸۇنڬێ ڭۈلېبێلا رۈص- ڷادێيالدا هۈرڨۈب داعبا. 892. БусалI гуребила макьу къотIулеб. ۸۹۲. بۇساڶ ڬۇرېبێلا ماڨۇ قۈطۇلېب. 893. Бусен цIилъани, ракI цIилъулеб. ۸۹۳. بۇسېن ڝێڸانێ، راگ ڝێڸۇلېب. 894. Буссурбабаз кваназе капуразеги бижагийила. ۸۹۴. بۇصۇرباباز كوانازې كافۇرازېڬێ بێجاڬێيێلا. Гьаб буссурбанлъи-капурлъиялълъул бицунеб кици гуро. Буссурбабиги капурзабиги Аллагьасс хьихьулелълъул. Буссурбабазул хур хвани, капурзабазул тIокIлъарабгIаги щвелилан. هاب بۇصۇربانڸێ- كافۇرڸێياڷۇل بێښۇنېب كێښێ ڬۇرۈ. بۇصۇربابێڬێ كافۇرزابێڬێ الاهاص ڮێڮۇلېڷۇل. بۇصۇربابازۇل ځۇر ځوانێ، كافۇرزابازۇل طۈگڸارابعاڬێ ۺوېلێلان. 895. Буссурбанассе кумек гурев, капурассе зарал гурев. ۸۹۵. بۇصۇرباناصې كۇمېك ڬۇرېو، كافۇراصې زارال ڬۇرېو. 896. Буссурбанлъун как гурев, капуравлъун хъанч гурев. ۸۹۶. بۇصۇربانڸۇن كاك ڬۇرېو، كافۇراوڸۇن څانچ ڬۇرېو. 897. Буххун махх гуреб, биххун хханжар гуреб. ۸۹۷. بۇخۇن ماخ ڬۇرېب، بێخۇن خانجار ڬۇرېب. 898. Буххун маххуе гурев, бацIун ххонжрое гурев. ۸۹۸. بۇخۇن ماخۇيې ڬۇرېو، باڝۇن خۈنجرۈيې ڬۇرېو. 899. Буххун хIамил чу лIугьунареб, чурун болъон бацIцIалъулареб. ۸۹۹. بۇخۇن حامێل چۇ ڶۇهۇنارېب، چۇرۇن بۈڸۈن باڞاڸۇلارېب. 900. Бухъулаго квараб къвали – корохъго тIагIараб мугь. ۹۰۰. بۇڅۇلاڬۈ كواراب قوالێ - كۈرۈڅڬۈ طاعاراب مۇه. 901. Бухьаралълъуссайила рухьен тIолеб. ۹۰۱. بۇڮاراڷۇصايـێلا رۇڮـېن طۈلېب. 902. Бухьун багъизабулеб гьой гIадин. ۹۰۲. بۇڮۇن باغێزابۇلېب هۈي عادێن. 903. Бухьун гамущ чIчIолареб, галан лъун гIор чIчIолареб. ۹۰۳. بۇڮۇن ڬامۇۺ ڄۈلارېب، ڬالان ڸۇن عۈر ڄۈلارېب. 904. Бухьун хIамил рачIчI чIчIолареб. ۹۰۴. بۇڮۇن حامێل راڄ ڄۈلارېب. 905. БухIараб бакълъиги бакъвараб хьонлъиги (росс-лълъадуде). ۹۰۵. بۇحاراب باقڸێڬێ بافواراب ڮۈنڸێڬێ (رۈص- ڷادۇدې). 906. БухIараб кьечIони, бокьараб щолареб. ۹۰۶. بۇحاراب ڨېڃۈنێ، بۈڨاراب ۺۈلارېب. 907. БухIараб цIцIорозабулебги – кIал, цIцIорораб хинлъизабулебги – кIал. ۹۰۷. بۇحاراب ڞۈرۈزابۇلېبڬێ - گال، ڞۈرۈراب ځێنڸێزابۇلېبڬێ - گال. 908. БухIаралълъуссайила къехь тIолеб. ۹۰۸. بۇحاراڷۇصايـێلا قېڮ طۈلېب. 909. БухIаяб кIиго рагIи, кIалдиссан боржун араб, кIинусго месед кьунги нахъе босизе кIолареб. ۹۰۹. بۇحاياب گێڬۈ راعێ، گالدێصان بۈرجۇن اراب، گێنۇسڬۈ مېسېد ڨۇنڬێ ناڅې بۈسێزې گۈلارېب. 910. БухIилаго кванаге, квандеги пударуге. ۹۱۰. بۇحێلاڬۈ كواناڬې، كواندېڬێ فۇدارۇڬې. 911. БухIизе кули гурев, кваназе мархьу гурев. ۹۱۱. بۇحێزې كۇلێ ڬۇرېو، كوانازې مارڮۇ ڬۇرېو. 912. БухIун гIадат билълъараб цIул, къотIун гIадат билълъараб нус. ۹۱۲. بۇحۇن عادات بێڷاراب ڝۇل، قۈطۇن عادات بێڷاراب نۇس. 913. БухIун лълъецца гIатI буцарай, гIетIун лълъелIе ххинкIал рарай. ۹۱۳. بۇحۇن ڷېڛا عاط بۇښاراي، عېطۇن ڷېڶې خێنگال راراي. 914. Буцун кьураб гIечIого, кIалдибги лъелищ? ۹۱۴. بۇښۇن ڨۇراب عېڃۈڬۈ، گالدێبڬێ ڸېلێۺ؟ 915. БуцIцIа кIал! БуцIцIа кIал! БуцIцIинчIони, борта, зар! ۹۱۵. بۇڞا گال، بۇڞا گال، بۇڞێنڃۈنێ، بۈرتا زار. 916. БуцIцIун чIчIараб кIалалълъе – кIиго бутIа. ۹۱۶. بۇڞۇن ڄاراب گالاڷې - گێڬۈ بۇطا.

"А" хIарпалдасса байбихьулел магIарул кицаби ва абиял ا حارفالداصا بايبێڮۇلېل ماعارۇل كێښابێ وا ابێيال 1. Абизе бегьулебани, мунгияли добго жо бугоан. Цо магIарулассул букIун буго цIцIаназул кIудияб рехъен. Къурбаналълъе хъвезе бачун буго цо лълъикIаб дегIен. Дибирасс гарбида нус бахъараб дагIницца хъирхъидун, чIучIадун борчIизе гIамал гьабураб меххалълъ, ццин бахъарав бетIергьанчиясс «чIчIахха, болъонилан», абун буго. – Дуцца болъонилан цIцIарги лъун, гьанже гьаб къурбаналълъе бегьуларо! – ян гьумер букIкIинабун буго дибирасс. БегьичIони, цоги бачинилан ун вуго магIарулав. Ккун буго гьесс дагьабги лълъикIаб дегIен. Гьебги, доб цоябго гIадин, кодосса борчIизе, гIассиял гьаркьал гьаризе лIугьингун, бетIергьанчиясс дагIнил гIинзунире щурун руго гьадал рагIаби. ۱. ابێزې بېهۇلېبانێ، مۇنڬێيالێ دۈبڬۈ جۈ بۇڬۈئان. ښۈ ماعارۇلاص ۇل بۇگۇن بۇڬۈ ڞانازۇل گۇدێياب رېڅېن. قۇرباناڷې څوېزې باچۇن بۇڬۈ ښۈ ڷێگاب دېعېن. دێـبێراص ڬاربێدا نۇس باڅاراب داعنێڛا څێرڅێدۇن، ڃۇڃادۇن بۈرڃێزې عامال هابۇراب مېخاڷ، ڛێن باڅاراو بېطېرهانچێياص "ڄاخا، بۈڸۈنێلان" ابۇن بۇڬۈ. - دۇڛا بۈڸۈنێلان ڞارڬێ ڸۇن، هانجې هاب قۇرباناڷې بېهۇلارۈ! - يان هۇمېر بۇڴێنابۇن بۇڬۈ دێـبێراص. بېهێڃۈنێ، ښۈڬێ باچێنێلان ئۇن وۇڬۈ ماعارۇلاو. ڭۇن بۇڬۈ هېص داهابڬێ ڷێگاب دېعېن. هېبڬێ، دۈب ښۈيابڬۈ عادێن، كۈدۈصا بۈرڃێزې، عاصێيال هارڨال هارێزې ڶۇهێنڬۇن، بېطېرهانچێياص داعنێل عێنزۇنێرې ۺۇرۇن رۇڬۈ هادال راعابێ. 2. Абизе дуда тIадаб буго, тIубай-тIубангутIи ханассул иш буго. ۲. ابێزې دۇدا طاداب بۇڬۈ، طۇباي- طۇبانڬۇطێ ځاناصۇل ئێش بۇڬۈ. 3. АбизегIан рагIи дур лагъ, абун ххадуб мун гьелълъул лагъ. ۳. ابێزېعان راعێ دۇر لاغ، ابۇن خادۇب مۇن هېڷۇل لاغ. 4. АбичIого тараб рагIи – ххазина. ۴. ابێڃۈڬۈ تاراب راعێ - خازێنا. 5. Абундачал гIемер, ячундачал дагь, ячунев чи гьечIей Чала Бариян. ۵. ابۇنداچال عېمېر، ياچۇنداچال داه، ياچۇنېو چێ هېڃېي چالا بارێيان. 6. Абундачалда ххадуй лIугьарай хабалI ракьа турарай цо гIаданалълъул хабаде ккарайила. ۶. ابۇنداچالدا خادۇي ڶۇهاراي ځاباڶ راڨا تۇراراي ښۈ عاداماڷۇل ځابادې ڭارايـێلا 7. Абунщинай ясги щоларей, кьунщинаб рагIиги батулареб. ۷. ابۇنۺێناي ياسڬێ ۺۈلارېـي، ڨۇنۺێناب راعێڬێ باتۇلارېب. 8. Абураб берцинлъаги, бицараб гьуинлъаги. ۸. ابۇراب بېرښێنڸاڬێ، بێښاراب هۇئێنڸاڬێ. 9. Абураб бичIчIуларев, бицараб босуларев. ۹. ابۇراب بێڄۇلارېو، بێښاراب بۈسۇلارېو. 10. Абураб – гIарац, абичIого тараб – месед. ۱۰. ابۇراب - عاراښ، ابێڃۈڬۈ تاراب - مېسېد. 11. Абураб нахъ буссунареб, хъвараб бацIцIунареб. ۱۱. ابۇراب ناڅ بۇصۇنارېب، څواراب باڞۇنارېب. 12. Абураб рагIи – реххараб чIор. ۱۲. ابۇراب راعێ - رېخاراب ڃۈر. 13. Абураб берцинай, бицараб гьуинай. ۱۳. ابۇراب بېرښێناي، بۇښاراب هۇئێناي. 14. Абурабги гьабурабги берцин бихьаги. ۱۴. ابۇرابڬێ هابۇرابڬێ بېرښێن بێڮاڬێ. 15. Абурай яс – чияр яс. ۱۵. ابۇراي ياس - چێيار ياس. 16. Абурайго ячана, ячарайго йиччана. ۱۶. ابۇرايڬۈ ياچانا، ياچارايڬۈ يـێڿانا. 17. Абурассе гурейила йикIуней, ячарассейила (ячани – дур, ани – чияр). ۱۷. ابۇراصې ڬۇرېيێلا يێگۇنېي، ياچاراصېيێلا (ياچانێ - دۇر، انێ - چێيار). 18. АбухIанипацца хIама биччачIони, ХIанукацца оц биччалареб. ۱۸. ابۇحانافێڛا حاما بێڿاڃۈنێ، حانۇكاڛا ئۈښ بێڿالارېب. 19. Аваданлъи гьечIеб гIумру – чIагого жужахI. ۱۹. اوادانڸێ هېڃېب عۇمرۇ - ڃاڬۈڬۈ جۇجاح. 20. Аваданлъиялълъ гIумру ххалат гьабулеб, ццидацца къокъ гьабулеб. ۲۰. اوادانڸێياڷ عۇمرۇ خالات هابۇلېب، ڛێداڛا قۈق هابۇاېب. 21. Авал бигъаниги, аххир роцIине бегьулеб. ۲۱. اوال بێغانێڬێ، اخێر رۈڝێنې بېهۇلېب. 22. Авал гьечIеб аххирги букIунареб, аххир гьечIеб авалги букIунареб. ۲۲. اوال هېڃېب اخێرڬێ بۇگۇنارېب، اخێر هېڃېب اوالڬێ بۇگۇنارېب. 23. Аварагассул сунатги лъабцIцIулила. ۲۳. اواراڬاصۇل سۇناتڬێ ڸابڞۇلێلا. 24. Аварагассул хIадисги – хIал бугессухъан. ۲۴. اواراڬاصۇل حادێسڬێ - حال بۇڬېصۇڅان. 25. Аварагассул цIцIани гендерил парссахъа тIаде унел рукIун ратиларо. Вехьасс цIцIани ццере ралагьизарун руго, живго гьоболлъухъ рещтIун вуго. Гьоболасс вехьассе цIцIибил кьун буго. ГIедегIарав вехьасс цIцIибил гъанчун бачунеб букIун буго. Бицен буго, Аварагасс цIцIолбол хьоп гъоркьа тIаде кунаанила (нагагь тIаде чи вачIани, тIассияб рахъ гьессие кьезелъун), кIалдибги кIи-кIи кIолкIона лъолаанила. Аварагасс гIадин цIцIибил кунарев вехьассда хIал къарав гьоболасс абун буго – «Аварагасс цIцIибил гьедин кунеб букIун гьечIохха, гьудул!» – ан. Вехьасс жаваб кьун буго – «Аварагассул цIцIани гендерил парсахъа тIаде унел рукIун ратиларо», – ян. ۲۵. اواراڬاصۇل ڞانێ ڬېندېرێل فارصاڅا طادې ئۇنېل رۇگۇن راتێلارۈ. وېڮاص ڞانێ ڛېرې رالاهێزارۇن رۇڬۈ، جێوڬۈ هۈبۈلڸۇڅ رېۺطۇن وۇڬۈ. هۈبۈلاص وېڮاصې ڞێبێل ڨۇن بۇڬۈ. عېدېعاراو وېڮاص ڞێبێل غانچۇن باچۇنېب بۇگۇن بۇڬۈ. بێښېن بۇڬۈ، اواراڬاص ڞۈلبۈل ڮۈف غۈرڨا طادې كۇنائانێلا (ناڬاه طادې چێ واڃانێ، طاصێياب راڅ هېصێيې ڨېزېڸۇن)، گالدێبڬێ گێ- گێ گۈلگۈنا ڸۈلائانێلا. اواراڬاص عادێن ڞێبێل كۇنارېو وېڮاصدا حال قاراو هۈبۈلاص ابۇن بۇڬۈ - "اواراڬاص ڞێبێل هېدێن كۇنېب بۇگۇن هېڃۈخا، هۇدۇل!" - ان. وېڮاص جاواب ڨۇن بۇڬۈ - "اواراڬاصۇل ڞانێ ڬېندېرێل فارصاڅا طادې ئۇنېل رۇگۇن راتێلارۈ"، - يان. 26. Авлахъалда гIи тIагIани, тIехIаб гъвалицца бетIерлъи гьабулеб. ۲۶. اولاڅالدا عێ طاعانێ، طېحاب غوالێڛا بېطېرڸێ هابۇلېب. 27. Гьакил ракI гIадинай, лалтIамалълъул цIцIалкIу гIадинай. ۲۷. هاكێل راگ عادێناي، لالطاماڷۇل ڞالگۇ عادێناي. 28. Агъаз гьечIев чияссул угъдул кьватI-кьватIун унел. ۲۸. اغاز هېڃېو چێياصۇل ئۇغدۇل ڨواط- ڨواطۇن ئۇنېل. 29. Агъаз гьечIесс черхх чIвалеб, чехь квешасс рукъ чIвалеб. ۲۹. اغاز هېڃېص چېرخ ڃوالېب، چېڮ كوېشاص رۇق ڃوالېب. 30. Агьлулъун гьечIев чи бетIерлъунги тоге, гьунар гьечIеб чу рекIун, чабхъадги унге. ۳۰. اهلۇڸۇن هېڃېو چێ بېطېرڸۇنڬێ تۈڬې، هۇنار هېڃېب چۇ رېگۇن، چابڅادڬێ ئۇنڬې. 31. АгIаги махIаги гьечIого дахIа бижулареб (ракги лълъимги гьечIого тIегь бижулареб). ۳۱. اعاڬێ ماحاڬێ هېڃۈڬۈ داحا بێجۇلارېب (راكڬێ ڷێمڬێ هېڃۈڬۈ طېه بێجۇلارېب). 32. Адаб буголъи – тарбия буголъи. ۳۲. اداب بۇڬۈڸێ - تاربێيا بۇڬۈڸێ. 33. Адаб гьечIессул адабги ккоге, жаниб лъоларессда рагIиги бицунге. ۳۳. اداب هېڃېصۇل ادابڬێ ڭۈڬې، جانێب ڸۈلارېصدا راعێڬێ بێښۇنڬې 34. Адаб, гьумер бихьун гуребила, чи вихьунила гьабизе кколеб. ۳۴. اداب، هۇمېر بێڮۇن ڬۇرېبێلا، چێ وێڮۇنێلا هابێزې ڭۈلېب. 35. Адабазул эбел – калам дагьлъийила, хьулазул эбел – ссабруйила. ۳۵. ادابازۇل ئېبېل - كالام داهڸێيێلا، ڮۇلازۇل ئېبېل - صابرۇيـێلا. 36. Адинго дуниялги букIинареб батила, ХIубикьго Назаровги вукIинарев ватила. Назаров вукIун вуго Гъуниб мухъалда вукIарав хъачIав бетIер. ХъачIаб низам тIасса ине хIасратал гIадамазда гьоркьор гьал рагIаби кицилъун тIиритIун ун руго. ۳۶. ادێنڬۈ دۇنێيالڬێ بۇگێنارېب باتێلا، حۇبێڨڬۈ نازاراوڬێ وۇگێنارېو واتێلا نازاراو وۇگۇن وۇڬۈ غۇنێب مۇڅالدا وۇگاراو څاڃاو بېطېر. څاڃاب نێزام طاصا ئێنې حاسراتال عادامازدا هۈرڨۈر هال راعابێ كێښێڸۇن طێرێطۇن ئۇن رۇڬۈ. 37. АдухIилалълъе бокьун хIамил сариси буго, ХIадисилалълъе бокьун болъонил гъвалдар буго. ۳۷. ادۇحێلاڷې بۈڨۇن حامێل سارێسێ بۇڬۈ، حادێسێلاڷې بۈڨۇن بۈڸۈنێل غوالدار. 38. Азарго лъимер бугониги, цоябги хвезе бокьулареб, цохIо бугеб лъимер хвараб меххалълъ гIадин, бакьулIа мугъги бекулареб. ۳۸. ازارڬۈ ڸێمېر بۇڬۈنێڬێ، ښۈيابڬێ ځوېزې بۈڨۇلارېب، ښۈحۈ بۇڬېب ڸێمېر ځواراب مېخاڷ عادێن، باڨۇڶا مۇغڬێ بېكۇلارېب. 39. Азарго галул нух цо галудассан байбихьулеб. ۳۹. ازارڬۈ ڬالۇل نۇځ ښۈ ڬالۇداصان بايبێڮۇلېب. 40. Азарго оц бугев цо релълъмаххалде ккаравила. ۴۰. ازارڬۈ ئۈښ بۇڬېو ښۈ رېڷماخالدې ڭاراوێلا. 41. Азаргоясс гьабураб цоясс биххулеб. ۴۱. ازارڬۈياص هابۇراب ښۈياص بێخۇلېب. 42. Азаргоясс хур бекьун батани, азаралда цоабилессе гьеб бекьизе азарго нухалълъ бигьалъулебила. Азаргоясс кечI хъван батани, азаралда цоабилессе гьеб хъвазе азарго нухалълъ захIмалъулебила. ۴۲. ازارڬۈياص ځۇر بېڨۇن باتانێ، ازارالدا ښۈئابێلېصې هېب بېڨێزې ازارڬۈ نۇځاڷ بێهاڸۇلېبێلا. ازارڬۈياص كېڃ څوان باتانێ، ازارالدا ښۈئابێلېصې هېب څوازې ازارڬۈ نۇځاڷ زاحماڸۇلېبێلا. 43. Азарида гьоркьоб цо нухалълъниги гIакъилги мекъи кколевила. ۴۳. ازارێدا هۈرڨۈب ښۈ نۇځاڷنێڬێ عاقێلڬێ مېقێ ڭۈلېوێلا. 44. АзарцIцIул гьоцIцIоян абуниги, кIал гьуинлъулареб. ۴۴. ازارڞۇل هۈڞۈيان ابۇنێڬێ، گال هۇئێنڸۇلارېب. 45. Аздагьо къинлъани аздагьо гьабула, болъон къинлъани болъон гьабула. ۴۵. ازداهۈ قێنڸانێ ازداهۈ هابۇلا، بۈڸۈن قێنڸانێ بۈڸۈن هابۇلا. 46. Азу – Базулълъуй, Базу – чиялълъуй. ۴۶. ازۇ - بازۇڷۇي، بازۇ - چێياڷۇي. 47. Айгъир босулелълъул лъалессда гьикъе, чIчIужу ячунелълъул ракIалда гьикъе. ۴۷. ايغێر بۈسۇلېڷۇل ڸالېصدا هێقې، ڄۇجۇ ياچۇنېڷۇل راگالدې هێقې. 48. Айгъир гIалаялълъ гьабулеб, багьадур рагъалълъ гьавулев. ۴۸. ايغێر عالاياڷ هابۇلېب، باهادۇر راغاڷ هاوۇلېو. 49. Алазан рагIалда бицараб Ициг гохIихъ батараб. ۴۹. الازان راعالدا بێښاراب ئێښێڬ ڬۈحێڅ باتاراب. 50. Алжан-жужахIалълъул бицун щай дуе, Бисмиллагь бахъизе жеги лъаларев. ۵۰. الجان- جۇجاحاڷۇل بێښۇن ۺاي دۇيې، بسم الله باڅێزې جېڬێ ڸالارېو. 51. Алжан къварилъун къватIире рачIарал хIурулгIинзаби, зодор гIемерлъун гIодоре рачIарал малаикзаби. ۵۱. الجان قوارێڸۇن قواطێرې راڃارال حۇرۇلعێنزابێ، زۈدۈر عېمېرڸۇن عۈدۈرې راڃارال مالائێكزابێ. 52. Алжан кьун, жужахI босарав. ۵۲. الجان ڨۇن جۇجاح بۈساراو. 53. Алжан тIадалда ццереги кколелила бессдал лъимал, жужахI тIадалда ццереги кколелила. Кициялълъул магIна буго, бессдал эбелалълъе алжан бессдал лъималазе гьабураб хъулухъалълъе гIоло щвезе бугилан, жужахIалълъуеги гьей бессдал лъималазе гьабураб квешлъиялълъе гIоло реххизе йигилан абураб. ۵۳. الجان طادالدا ڛېرېڬێ ڭۈلېلێلا بېصدال ڸێمال، جۇجاح طادالدا ڛېرېڬێ ڭۈلېلێلا. كێښێياڷۇل ماعنا بۇڬۈ، بېصدال ئېبېلاڷې الجان بېصدال ڸێمالازې هابۇراب څۇلۇڅاڷې عۈلۈ ۺوېزې بۇڬێلان، جۇجاحاڷۇيـېڬێ هېي بېصدال ڸێمالازې هابۇراب كوېشڸێياڷې عۈلۈ رېخێزې يێڬێلان ابۇراب. 54. Алжан улбузул хIатIазда гъоркьила букIунеб. ۵۴. الجان ئۇلبۇزۇل حاطازدا غۈرڨێلا بۇگۇنېب. 55. Алжан щвечIони, жужахIгIаги хIакъабила. ۵۵. الجان ۺوېڃۈنێ جۇجاحڬێ حاقابێلا. 56. Алжаналде хьул лъуни, ссиратI букIинги кIочон тоге. ۵۶. الجانالدې ڮۇل ڸۇنێ صێراط گۈچۈن تۈڬې. 57. Алжанги хIеккараб гьологи – кIиябго цадахъ букIунареб. ۵۷. الجانڬێ حېڭاراب هۈلۈڬێ - گێيابڬۈ ښاداڅ بۇگۇنارېب. 58. Алжаналда данделъизе хъван батаги. ۵۸. الجانالدا داندېڸێزې څوان باتاڬێ. 59. Алжаналълъе кIул какила, какие кIул ракI бацIцIалъийила. ۵۹. الجاناڷې گۇل كاكێلا، كاكێيې گۇل راگ باڞاڸێيێلا. 60. Алжаналълъубе билълъунарого цIцIанила хIамил гIундул ххалалъарал, нахъе билълъунарого цIцIанила рачIчI къокълъараб. ۶۰. الجاناڷۇبې بێڷۇنارۈڬۈ ڞانێلا حامێل عۇندۇل خالاڸارال، ناڅې بێڷۇنارۈڬۈ ڞانێلا راڄ قۈقڸاراب. 61. Алжаналълъув таниги, къадарав чиясс къадараб гIамал толареб. ۶۱. الجاناڷۇو تانێڬێ، قاداراو چێياص قاداراب عامال تۈلارېب. 62. Алжаналълъувги цадахъ вукIине вокьиларев. ۶۲. الجاناڷۇوڬێ ښاداڅ وۇگێنې وۈڨێلارېو. 63. Алжаналълъул гьури – лъимадул хIухьел. ۶۳. الجاناڷۇل هۇرێ - ڸێمادۇل حۇڮېل. 64. Алжаналълъул нуцIцIида «Ссабру», – ян хъван гьечIила, хъван бугила «сс-а-б-р-у», – ян ххалат гьабун. ۶۴. الجاناڷۇل نۇڞێدا صابرۇ - يان څوان هېڃێلا، څوان بۇڬێلا صـــــابـــــرۇ - يان خالات هابۇن. 65. Алжаналълъурги – цадахъ, жужахIалълъурги – цадахъ. الجاناڷۇرڬێ ښاداڅ، جۇجاحاڷۇرڬێ ښاداڅ. 66. «Алипалълъ» «би» ккун, «биялълъ» «ти» ккун. Гьадин абула, гьасс дов ккун, досс цогияв ккун, жидее ххайир балагьулел, тIекъаб рахъ бергьинабун, «баба-дада» гьабулел цо тайпа гIадамазул бугеб меххалълъ. ۶۶. الێفاڷ بێ ڭۇن، بێياڷ تێ ڭۇن. هادێن ابۇلا، هاص دۈو ڭۇن، دۈص ښۈڬێياو ڭۇن، جێدېيې خايێر بالاهۇلېل، طېقاب راڅ بېرهێنابۇن، بابا- دادا هابۇلېل ښۈ تايفا عادامازۇل بۇڬېب مېخاڷ. 67. Алипалълъ таниги, тиялълъ йосила, Тела магIарулав, щвела лъарагIав. ۶۷. الێفاڷ تانێڬێ، تێياڷ يۈسێلا، تېلا ماعارۇلاو، ۺوېلا ڸاراعاو. 68. Аллагь вокьулессе гIадамалги рокьулел. ۶۸. الله وۈڨۇلېصې عادامالڬێ رۈڨۇلېل. 69. Аллагь – дихъан, илбис – духъан. ۶۹. الله دێڅان، ئێلبێس دۇڅان. 70. Аллагь ккурав Аллагьассги ккола. ۷۰. الله ڭۇراو اللهاصڬێ ڭۈلا. 71. Аллагь кIалалълъухъ гуревила гIенеккулев, ракIалълъухъила. ۷۱. الله گالاڷۇڅ ڬۇرېوێلا عېنېڭۇلېو، راگاڷۇڅێلا. 72. Аллагь кIочараб бечелъиги кьогегийила, чи гурхIараб хъарцинлъиги бихьугегийила. (Мун кIочон тезегIан гIемерги кьогейила, Аллагь, дие боцIцIи, гIадамал дида гурхIизегIан дагьабги кьогейила). ۷۲. الله گۈچاراب بېچېڸێڬێ ڨۈڬېڬێيێلا، چێ ڬۇرحاراب څارښێنڸێڬێ بێڮۇڬېڬێيێلا. (مۇن گۈچۈن تېزېعان عېمېرڬێ ڨۈڬېيێلا، الله، دێيې بۈڞێ، عادامال دێدا ڬۇرحێزېعان داهابڬێ ڨۈڬېيێلا). 73. Аллагь разияб гIамал гурей, гIадамал разияб пиша гурей. ۷۳. الله رازێياب عامال ڬۇرېي، عادامال رازێياب فێشا ڬۇرېي. 74. Аллагь разияб гIамал кьеги. ۷۴. الله رازێياب عامال ڨېڬێ. 75. Аллагь рехссоларессдаги хварав чияссдаги гьоркьоб батIалъи гьечIебила. ۷۵. الله رېځصۈلارېصداڬێ ځواراو چێياصداڬێ هۈرڨۈب باطاڸێ هېڃېبێلا. 76. Аллагь рехссолеб – кIал, хIарамаб боцIцIи цIеххолеб – ракI. ۷۶. الله رېځصۈلېب - گال، حاراماب بۈڞێ ڝېخۈلېب - راگ. 77. Аллагьасс бегIерараб жо зазила, гIадамасс бегIерараб жо гIучIила. ۷۷. اللهاص بېعېراراب جۈ زازێلا، عاداماص بېرېراراب جۈ عۇڃێلا. 78. Аллагьасс витIун ккезавеги. ۷۸. اللهاص وێطۇن ڭېزاوېڬێ. 79. Аллагьасс жинди-жиндие хъвараб гурони, чияссда бихьулареб. ۷۹. اللهاص جێندێ- جێندێيې څواراب ڬۇرۈنێ، چێياصدا بێڮۇلارېب. 80. Аллагьас хъвай цо жо бугила, вехьассги хIисаб гьабизе ккелаанила. Лъебел кIкIалахъан вачIунев вукIарав вехьассул гIи тIун бачIараб гIансиялълъ гъурун буго. Кинабго лIугьа-бахъин Аллагьассдаги базабун, гIадамаз гIиял бетIергьанассда зигара балеб букIун буго. Гьессги данде гьадал рагIаби абун руго. ۸۰. اللاهاص څواي ښۈ جۈ بۇڬێلا، وېڮاصڬێ حێساب هابێزې ڭېلائانێلا. ڸېبېل ڭالاڅان واڃۇنېو وۇگاراو وېڮاصۇل عێ طۇن باڃاراب عانسێياڷ غۇرۇن بۇڬۈ. كێنابڬۈ ڶۇها- باڅێن اللهاصداڬێ بازابۇن، عاداماز عێيال بېطېرهاناصدا زێڬارا بالېب بۇگۇن بۇڬۈ. هېصڬێ داندې هادال راعابێ ابۇن رۇڬۈ. 81. Аллагьасс хъван батани, нилI цIцIаказул тукада данделъилилан абурабила царацца бацIида. ۸۱. اللهاص څوان باتانێ، نێڶ ڞاكازۇل تۇكادا داندېڸێلێلان ابۇرابێلا ښاراڛا باڝێدا. Цо чанахъанасс гудур гъун букIанила. Гудрада гьесс мохмохил кесекги бухьун букIанила. Гьелда тIаде цер кканила, амма гьелда хъвачIила. Царацца ххиял гьабунила - щибин лъалеб, цоги батIияб хIайванги тIад чIчIун, гудур чвархъизе бегьилин, гьеб меххалълъ мохмохил кесекги жиндие щвезе бегьилилан. Цо заманаялдассан баккун бачIанила бацI. БачIинахъего гьеб мохмохида ххурхханила. Чвархъараб гудрацца бацIги ккунила, добегIан боржун мохмохги анила. КигIан къеркьаниги, бацIида гудракьа бохх борчIизабизе кIвечIила. ЛълъикI асскIобегIанги бачIун, нахъе цIцIодорлъизе бихьараб батагиян, царацца бацIида зигара банила. ГIиссин ккун мохмохги кванан, царацца бацIилгун къо-мехх лълъикI гьабулеб букIанила. БацIицца гьаранила дагьабги меххалълъ гара-чIварун жинда асскIоб чIчIайилан. БацIил гьариги къабул гьабун, дунял рукIкIинегIан цер гьебгун ххабар-кIалалда букIанила. Аххирги, «квешав чи лъаларо, чараб гьой лъаларо!» – ян пикруги гьабун, цер нахъе унеб букIанила. БацIицца гьелда гьикъанила киринхха ххадурги нилI данделъилел. – Гьеб дуде гIадаб къо дидеги бачIани, – ян абунила царацца, – Аллагьасс хъван батани, нилI цIцIаказул тукада данделъила! ښۈ چاناڅاناص ڬۇدۇر غۇن بۇگانێلا. كۇدرادا هېص مۈخمۈخێل كېسېكڬێ بۇڮۇن بۇگانێلا. هېلدا طادي ښېر ڭانێلا، اما هېلدا څواڃێلا. ښاراڛا خێيال هابۇنێلا - ۺێبێن ڸالېب، ښۈڬێ باطێياب حايوان ڄۇن، ڬۇدۇر چوارڅێزې بېهێلێن، هېب مېخاڷ مۈخمۈخێل كېسېكڬێ جێندێيې ۺوېزې بېهێلێلان. ښۈ زامانايالداصان باڭۇن باڃانێلا باڝ. باڃێناڅېڬۈ هېب مۈخمۈخێدا خۇرخانێلا. چوارڅاراب كۇدراڛا باڝڬێ ڭۇنێلا، دۈبېعان بۈرجۇن مۈخمۈخڬێ انێلان. كێعان قېرڨانێڬێ، باڝێدا كۇدراڨا بۈخ بۈرڃێزابێزې گوېڃێلا. ڷێگ اصگۈبېعانڬێ باڃۇن، ناڅې ڞۈدۈرڸێزې بێڮاراب باتاڬێيان، ښاراڛا باڝێدا زێڬارا بانێلا. عێصێن ڭۇن مۈخمۈخڬێ كوانان، ښاراڛا باڝێلڬۇن قۈ- مېخ ڷێگ هابۇلېب بۇگانێلا. باڝێڛا هارانێلا داهابڬێ مېخاڷ ڬارا- ڃوارۇن جێندا اصگۈب ڄايێلان. باڝێل هارێڬێ قابۇل هابۇن، دۇنيال رۇڴێنېعان ښېر هېبڬۇن خابار- گالالدا بۇگانێلا. اخێرڬێ، "كوېشاو چێ ڸالارۈ، چاراب هۈي ڸالارۈ" - يان فێكرۇڬێ هابۇن، ښېر ناڅې ئۇنېب بۇگانێلا. باڝێڛا هېلدا هێقانێلا كێرێنخا خادۇرڬێ نێڶ داندېڸێلېل. هېب دۇدې عاداب قۈڬێ دێدې باڃانێ، - يان ابۇنێلا ښاراڛا، - اللهاص څوان باتانێ، نێڶ ڞاكازۇل تۇكادا داندېڸێلا. 82. Аллагьасс хъварабила Хъандулалда бихьулеб. ۸۲. اللهاص څوار ابێلا څاندۇلالدا بێڮۇلېب. 83. Аллагьасс цIунаги тIинчIай къоролалълъул нуслъун ккеялдасса. ۸۳. اللهاص ڝۇناڬێ طێنڃاي قۈرۈلاڷۇل نۇسڸۇن ڭېيالداصا. 84. Аллагьасс цIунаги чIчIинкIилассдасса. ۸۴. اللهاص ڝۇناڬێ ڄێنگێلاصداصا. 85. Аллагьасс цIунаги цIадабе квер бегьизе. ۸۵. اللهاص ڝۇناڬێ ڝادابې كوېر بېهێزې. 86. Аллагьасс цIунагийила рукъалълъул цIцIогьорассдасса. ۸۶. اللهاص ڝۇناڬێيێلا رۇقاڷۇل ڞۈهۈراصداصا. 87. Аллагьассали нилI цIакъ гIакъилал рижун ругоанила, гIакъилго рукIине лъангутIи Аллагьассул гIайиб гурила. ۸۷. اللهاصالێ نێڶ ڝاق عاقێلال رێجۇن رۇڬۈئانێلا، عاقێلڬۈ رۇگێنې ڸانڬۇطێ اللهاصۇل عايێب ڬۇرێلا. 88. Аллагьасс цIунагийила къоролалълъул сихIирлъиялдасса (къоролай ххадуй гъолареб сихIру букIунаребила). ۸۸. اللهاص ڝۇناڬێيێلا قۈرۈلاڷۇل سێحێرڸێيالداصا (قۈرۈلاي خادۇي غۈلارېب سێحرۇ بۇگۇنارېبێلا. 89. Аллагьассги боцIцIи бугессе кьолебила. ۸۹. اللهاص بۈڞێ بۇڬېصې ڨۈلېبێلا. 90. Аллагьассда ццере киналго ращадал, гIадамазда ццере киналго батIиял. ۹۰. اللهاصدا ڛېرې كێنالڬۈ راۺادال، عادامازدا ڛېرې كێنالڬۈ باطێيال. 91. Аллагьассде таваккал тIаме хIамаги бухьун. ۹۱. اللهاصدې تاواڭال طامې حاماڬێ بۇڮۇن. 92. Аллагьассе рецц, росдал гIурхъи бахинчIого, гIумру ана. ۹۲. اللهاصې رېڛ، رۈسدال عۇرڅێ باځێنڃۈڬۈ عۇمرۇ انا. 93. Аллагьассул хIукму гьечIого гъотIодасса тIамахги бортулареб. ۹۳. اللهاصۇل حۇكمۇ هېڃۈڬۈ غۈطۈداصا طاماځڬێ بۈرتۇلارېب. 94. Алмасицца чахъу гIадин. ۹۴. الماسێڛا چاڅۇ عادێن. 95. Алълъул добе гIедегIи, дир доба гьечIеб къваригIел. Рагъул заманалълъ дваргъго-дваргъан цIакъ гIедегIун рагъалде унеб маххбуссалда вукIарав цIакъ кIал бегIерав Хьинисса ХIажихIумицца абун руго гьал рагIаби. Жакъа кицилъун лIугьарал гьел рагIаби хIалтIизарула, гъира гьечIого, бокьуларого кирениги ритIун унел гIадамаз. ۹۵. اڷۇل دۈبې عېدېعێ، دێر دۈبا هېڃېب قوارێعېل. راغۇل زاماناڷ دوارغڬۈ- دوارغان ڝاق عېدېعۇن راغالدې ئۇنېب ماخبۇصالدا وۇگاراو ڝاق گال بېعېراو ڮێنێصا حاجێحۇمێڛا ابۇن رۇڬۈ هال راعابێ. جاقا كێݭێڸۇن ڶۇهارال هېل راعابێ حالطێزارۇلا غێرا هېڃۈڬۈ، بۈڨۇلارۈڬۈ كێرېنێڬێ رێطۇن ئۇنېل عاداماز. 96. Ана «буссач», буссана «хьвархьвач». ۹۶. انا "بۇصاچ"، بۇصانا "ڮوارڮواچ". 97. Анадесен бачун ячарай лълъади, мочол ххинкIал тIагIун, йиччазе ккарай. ۹۷. انادېسېن باچۇن ياچاراي ڷادێ، مۈچۈل خێنگال طاعۇن يێڿازې ڭاراي. 98. Анжиралъад къинаро ЧIчIегIергIор дагьлъунилан. ۹۸. انجێراڸاد قێنارۈ ڄېعېرعۈر داهڸۇنێلان. 99. «Аниб берцинаб – доба сурукъаб те, доба берцинаб – аниб сурукъаб ккве», – ян малълъарабила эбелалълъ россассе уней ясалда. ۹۹. "انێب بېرښێناب - دۈبا سۇرۇقاب تې، دۈبا بېرښێناب - انێب سۇرۇقاب ڭوې"، يان ماڷارابێلا ئېبېلاڷ رۈصاصې ئۇنېي ياسالدا. 100. Аниб гьабичIеб доба батулареб. ۱۰۰. انێب هابێڃېب دۈبا باتۇلارېب. 101. Анив дегIен, дова цIцIе. ۱۰۱. انێو دېعېن، دۈبا ڞې. 102. Анив кIодо гьавурав доваги кIодо гьавула. ۱۰۲. انێو گۈدۈ هاوۇراو دۈواڬێ گۈدۈ هاوۇلا. 103. Анив яман, дова яхши вукIунарев. ۱۰۳. انێو يامان، دۈوا ياځشێ وۇگۇنارېو. 104. Аниссан бохх бегьичIони, боххссан ратIа бегьулареб (РатIа тIамуледухъ вачIунге, бохх тIамуледухъ вачIа). ۱۰۴. انێصان بۈخ بېهێڃۈنێ، بۈخصان راطا بېهۇلارېب (راطا طامۇلېدۇڅ واڃۇنڬې، بۈخ طامۇلېدۇڅ واڃا). 105. Анищ камураб жо букIунареб. ۱۰۵. انێۺ كامۇراب جۈ بۇگۇنارېب. 106. Анищаз хур бекьарав. ۱۰۶. انێۺاز ځۇر بېڨاراو. 107. Анищаз хур бекьулареб. ۱۰۷. انێۺاز ځۇر بېڨۇلارېب. 108. Анищазул хур бекьана – воххичIо, ххиялазул сиял рана – сурана. ۱۰۸. انێۺازۇل ځۇر بېڨانا - وۈخێڃۈ، خێيالازۇل سێيال رانا - سۇرانا 109. Анищазул хур бекьана – бижичIо, ххиялазул чу рекIана – билълъинчIо. ۱۰۹. انێۺازۇل ځۇر بېڨانا - بێجێڃۈ، خێيالازۇل چۇ رېگانا - بێڷێنڃۈ. 110. Анищазул хур бекьани, хIамикIучIал рачIунел (рижулел). ۱۱۰. انێۺازۇل ځۇر بېڨانێ، حامێگۇڃال راڃۇنېل (رێجۇلېل). 111. Анищазул хур бекьун, мискин бечелъуларев. ۱۱۱. انێۺازۇل ځۇر بېڨۇن، مێسكێن بېچېڸۇلارېو. 112. Анищазул чода рекIани, мурадалде щоларев (Анищазул чу кьолони, чIчIалде щоларев). ۱۱۲. انێۺازۇل چۈدا رېگانێ، مۇرادالدې ۺۈلارېو (انێۺازۇل چۇ ڨۈلۈنێ، ڄالدې ۺۈلارېو). 113. Анищал – чияссул, хIукму – Аллагьассул. ۱۱۳. انێۺال - چێياصۇل، حۇكمۇ - اللهاصۇل. 114. Анищалде щун, щивго хвечIевила. ۱۱۴. انێۺالدې ۺۇن ۺێوڬۈ ځوېڃېوێلا. 115. Анищалълъе лIугIел гьечIеб, рокьуе аххир гьечIеб. ۱۱۵. انێۺاڷې ڶۇعېل هېڃېب، رۈڨۇيې اخێر هېڃېب. 116. Анкь араб лъалалде лъагIел унеб, лъагIел араб лъалалде гIумру унеб. ۱۱۶. انڨ اراب ڸالالدې ڸاعېل ئۇنېب، ڸاعېل اراب ڸالالدې عۇمرۇ ئۇنېب. 117. Анкьго вас вугев инссудасса бечедав чи гьечIевила. ۱۱۷. انڨڬۈ واس وۇڬېو ئێنصۇداصا بېچېداو چێ هېڃېوێلا. 118. Анкьго вас вугев инссуццаги абурабила жиндир цониги вас гьечIилан. ۱۱۸. انڨڬۈ واس وۇڬېو ئێنصۇڛا ابۇرابێلا جێندێر ښۈنێڬێ واس هېڃێلان. 119. Анкьго вехь тараб гIи бацIицца чIварабила. ۱۱۹. انڨڬۈ وېڮ تاراب عێ باڝێڛا ڃوارابێلا. 120. Анкьго нухалълъ гурони могьолIе реххичIеб ракьа гIуруцца босун анилан абурабила инххоссесс. ۱۲۰. انڨڬۈ نۇځاڷ ڬۇرۈنێ مۈهۈڶې رېخێڃېب راڨا عۇرۇڛا بۈسۇن انێلان ابۇرابێلا ئێنخۈصېص. 121. Анкьил рокьи, микьилI рагъ дида лъалеб жо гуро, ۱۲۱. انڨێل رۈڨێ، مێڨێڶ راغ دێدا ڸالېب جۈ ڬۇرۈ. Цо хIал гьечIеб гьудуллъи даимлъулеб мулк гуро. ښۈ حال هېڃېب هۇدۇلڸێ دائێمڸۇلېب مۇلك ڬۇرۈ. 122. Анкьиде буцIцIана, моцIцIиде биххана. ۱۲۲. انڨێدې بۇڞانا، مۈڞێدې بێخانا. 123. Анкьицца виччарав цо къоялълъ вакъвалев. ۱۲۳. انڨێڛا وێڿاراو ښۈ قۈياڷ واقوالېو. 124. Анкьицца гIалалъуналдасса цо къоялълъ бартилъунго лълъикIила. ۱۲۴. انڨ ێڛا عالاڸۇنالداصا ښۈ قۈياڷ بارتێڸۇنڬۈ ڷێگێلا. 125. Анкьицца кьижулев, моцIцIицца вегулев. ۱۲۵. انڨێڛا ڨێجۇلېو، مۈڞێڛا وېڬۇلېو. 126. Анссадерил – гени, гендерил – цIцIибил, буцIулдерил – гьоцIцIо, гьоцIцIдерил – ясал. ۱۲۶. انصلدېرێل - ڬېنێ، ڬېندېرێل ڞێبێل، بۇڝۇلدېرێل هۈڞۈ، هۈڞدېرێل - ياسال. 127. АнцIго ругониги, къолое гурел, къого ругониги, ссахIие гурел. ۱۲۷. انڝڬۈ رۇڬۈنێڬێ، قۈلۈيې ڬۇرېل، قۈڬۈ رۇڬۈنێڬێ، صاحێيې ڬۇرېل. 128. АнцIго чияссдагIан гIакълу гьечIев чи анцIил бетIерлъун толарев, росдадагIан гIакълу гьечIев чи росдал бетIерлъун толарев. ۱۲۸. انڝڬۈ چێياصداعان عاقلۇ هېڃېو چێ انڝێل بېطېرڸۇن تۈلارېو، رۈسداداعان عاقلۇ هېڃېو چێ رۈسدال بېطېرڸۇن تۈلارېو. 129. АнцIгоги гIемер гуребила, цоги дагьаб гуребила. ۱۲۹. انڝڬۈڬێ عېمېر ڬۇرېبێلا، ښۈڬێ داهاب ڬۇرېبێلا. 130. АнцIилI рехссоларел, нусилI ратуларел. ۱۳۰. انڝێڶ رېځصۈلارېل، نۇسێڶ راتۇلارېل. 131. АнцIилIе восичIев, нусилI рикIкIинчIев. ۱۳۱. انڝێڶې وۈسێڃېو، نۇسێڶ رێڴێنڃېو. 132. АнцIцIцIул борце, цин къотIе. ۱۳۲. انڝڞۇل بۈرښې، ښێن قۈطې. 133. АнцIцIцIул борце, цин къотIеян абулебила щайтIаналълъги. ۱۳۳. انڝڞۇل بۈرښې، ښێن قۈطېيان ابۇلېبێلا شايطاناڷـڬێ. 134. Анщинахъе нух лълъие битIулеб, бекьанщинахъе хур лълъие бачIунеб? ۱۳۴. انۺێناڅې نۇځ ڷێيې بێطۇلېب، بېڨانۺێناڅې ځۇر ڷێيې باڃۇنېب؟ 135. Апарагассул рукъ – росу рагIалда, хоб – хабзалазул рагIалда. ۱۳۵. افاراڬاصۇل رۇق - رۈسۇ راعالدا، ځۈب - ځابزالازۇل راعالدا. 136. Апараглъиялда ханлъун вукIинегIан, нилIерго бакIалда лагълъун вукIинго лълъикI. ۱۳۶. افاراڬڸێيالدا ځانڸۇن وۇگێنېعان، نێڶېرڬۈ باگالدا لاغڸۇن وۇگێنڬۈ ڷێگ. 137. Араб авал боххарай, ячIараб авал гIодарай. ۱۳۷. اراب اوال بۈخاراي، ياڃاراب اوال عۈداراي. 138. Араб батаниги, тараб щолареб. ۱۳۸. اراب باتانێڬێ، تاراب ۺۈلارېب. 139. Араб батуларебила, тараб щоларебила. ۱۳۹. اراب باتۇلارېبێلا، تاراب ۺۈلارېبێلا. 140. Араб жо нахъ буссунареб. ۱۴۰. اراب جۈ ناڅ بۇصۇنارېب. 141. Араб къо буссунареб, къокъав ххалалъуларев. ۱۴۱. اراب قۈ بۇصۇنارېب، قۈقاو خالاڸۇلارېو. 142. Араб кIоченчIессда бачIунебги лъазе бегьулеб. ۱۴۲. اراب گۈچېنڃېصدا باڃۇنېبڬێ ڸازې بېهۇلېب. 143. Араб те, щвараб ккве. ۱۴۳، اراب تې، ۺواراب ڭوې. 144. Араб-хвараб хвезе те, хинаб-цIияб тIаде цIцIай. ۱۴۴. اراب - ځواراب تې، ځێناب - ڝێياب طادې ڞاي. 145. Араб-хваралълъе битIизабиялдасса нагIана кьезе бигьаябила. ۱۴۵. اراب - ځواراڷې بێطێزابێيالداصا ناعانا ڨېزې بێهايابێلا. 146. Арав вачIунгеги, лIутарав ворчIугеги. ۱۴۶. اراو واڃۇنڬېڬێ، ڶۇتاراو وۈرڃۇڬېڬێ. 147. Арав дун Гьолокье, гьекъараб дицца, бахараб гIадалълъе, гIадаллъарав дун. ۱۴۷. اراو دۇن هۈلۈڨې، هېقاراب دێڛا، باځاراب عاداڷې، عادالڸاراو دۇن. 148. Аралда нилIецца туманкI речIчIани, бачIунесселълъ нилIеда гIарада речIчIулеб. ۱۴۸. ارالدا نێڶېڛا تۇمانگ رېڄانێ، باڃۇنېصېڷ نێڶېدا عارادا رېڄۇلېب. 149. Аралда ххадуб ракIги хогейила, гIакълуялълъ къабул гьабулареб жоялдаги божугейила. Цо чияссухъе гьитIинаб, цIакъ берцинаб хIинчIчI кквезе щун букIарабила. Гьеб гьардарабила, жинцца дуда кIиго кIудияб гIакълуги малълъилин, жиб биччан тейилан. Валлагьин, малъгIанассеб гьалдасса жиндие кIиго кIудияб гIакълуго лълъикIилан ракIалдеги ккун, биччан танила гьесс хIинчIчI. ГъотIол гIаркьалидаги рещтIун, гьелълъ абунила, гIабдалила, щайила жиб биччан тараб? Жиндир мукъуралда жаниб гIанкIудал хоногIанассеб жавгьар бугила. ЦIакъ рекIекълъун лIугьанила гьев чи. Гьеб меххалълъ хIинчIчIалълъ абунила, араб жоялда ххадуб ракI хогейилан. Гьедин батани, жиндие кIиабилеб гIакълуги кьеян абурабила чиясс. ХоногIанассеб гьечIеб жиндир мукъуралда жаниб гIанкIудал хоногIанассеб жавгьар гьинадаян гьикъанила хIанчIчIицца. Валлагь, гьинарилан абунила чиясс. Гьелейинха дуе кIиабилеб гIакълу. ГIакълуялълъ къабул гьабулареб жоялда божугеянги абун, хIинчIчI боржун анила. ۱۴۹. ارالدا خادۇب راگڬێ ځۈڬېيێلا، عاقلۇياڷ قابۇل هابۇلارېب جۈيالداڬێ بۈجۇڬېيێلا. ښۈ چێياصۇڅې هێطێناب، ڝاق بېرښێناب حێنڄ ڭوېزې ۺۇن بۇگارابێلا. هېب هاردارابێلا، جێنڛا دۇدا گێڬۈ عاقلۇڬێ ماڷێلێن، جێب بێڿان تېيێلان. والاهێن، ماڸعاناصېب هالداصا جێندێيې گێڬۈ عاقلۇڬۈ ڷێگێلان راگالدېڬێ ڭۇن، بێڿان تانێلا هېص حێنڄ. غۈطۈل عارڨالێداڬێ رېۺطۇن، هېڷ ابۇنێلا، عابدالێلا، ۺايێلا جێب بێڿان تاراب؟ جێندێر مۇقۇرالدا جانێب عانگۇدال ځۈنۈعاناصېب جاوهار بۇڬێلا. ڝاق رېگېقڸۇن ڶۇهانێلا هېو چێ. هېب مېخاڷ حێنڄاڷ ابۇنێلا، اراب جۈيالدا خادۇب راگ ځۈڬېيێلان. هېدێن باتانێ جێندێيې گێئابێلېب عاقلۇڬێ ڨېيان ابۇرابێلا چێياص. ځۈنۈعاناصېب هېڃېب جێندێر مۇقۇرالدا جانێب عانگۇدال ځۈنۈعاناصېب جاوهار هێنادايان هێقانێلا حانڄێڛا. والاه، هێنارێلان ابۇنێلا چێياص. هېلېيێنخا دۇيې گێئابێلېب عاقلۇ. عاقلۇياڷ قابۇل هابۇلارېب جۈيالدا بۈجۇڬېينڬێ ابۇن، حێنڄ بۈرجۇن انێلا. 150. Аралда ххадув гIандулев вехь, таралда ххадуб хьандулеб бацI. Гьадин абула, тоххлъун кодосса борчIун араб жоялда ххадув ххачадулев вугев бетIергьанчияссдассан дагьабги жо къваригIун гъовго чи вачIараб меххалълъ. ۱۵۰. ارالدا خادۇو عاندۇلېو وېڮ، تارالدا خادۇب ڮاندۈلېب باڝ. هادێن ابۇلا، تۈخڸۇن كۈدۈصا بۈرڃۇن اراب جۈيالدا خادۇو خاچادۇلېو وۇڬېو بېطېرهانچێياصداصان داهابڬێ جۈ قوارێعۇن غۈوڬۈ چێ واڃاراب مېخاڷ. 151. Аралда ххадув гIандулев – бетIергьан, босичIого ххутIаралда рекIекълъун – цIцIогьор. ۱۵۱. ارالدا خادۇو عاندۇلېو - بېطېرهان، بۈسێڃۈڬۈ خۇطارالدا رېگېقڸۇن - ڞۈهۈر. 152. Аралълъул бицунге, бугелълъул бице, рукIаразул бицунге, ругезул бице. Жакъа жал цогидаздасса тIокIал гьечIел, дагьал нахъагицин ххутIарал цо-цо гIадамал рукIуна, жидерго асс-къоялълъул бицун, пулел-кьабулел, умумузул бечелъиялълъул бицун, рецц-бакъ къваригIарал. Цо-цоял рукIуна, жидецца ццереккун гьарурал гьумер хъахIал хIалтIабиги гIочIода чIван, чIухIдарулел. Гьединал гIадамазда кициялълъ малълъулеб буго – «Аралълъул бицунге, бугелълъул бице», «Соналълъул бицунге, жакъаялълъул бице» ва «Магъахъ балагьун, кьурде цер», – ан. ۱۵۲. اراڷۇل بێښۇنڬې، بۇڬېڷۇل بێښې، رۇگارازۇل بێښۇنڬې، رۇڬېزۇل بێښې. جاقا جال ښۈڬێدازداصا طۈگال هېڃېل، داهال ناڅاڬێښێن خۇطارال ښۈ- ښۈ عادامال رۇگۇنا، جێدېرڬۈ اص- قۈياڷۇل بێښۇن، فۇلېل - ڨابۇلېل، ئۇمۇمۇزۇل بېچېڸێياڷۇل بێښۇن، رېڛ- باق قوارێعارال. ښۈ- ښۈيال رۇگۇنا، جێدېڛا ڛېرېڭۇن هارۇرال هۇمېر څاحال حالطابێڬێ عۈڃۈدا ڃوان، ڃۇحدارۇلېل. هېدێنال عادامازدا كێښێياڷ ماڷۇلېب بۇڬۈ - "اراڷۇل بێښۇنڬې، بۇڬېڷۇل بێښې"، "سۈناڷۇل بێښۇنڬې، جاقاياڷۇل بێښې" وا "ماغاڅ بالاهۇن، ڨۇردې ښېر"، - ان. 153. Арасс таниги, тарасс кколеб. ۱۵۳. اراص تانێڬێ، تاراص ڭۈلېب. 154. Арзали гIумруги – цо, хонотай таниги – цо. ۱۵۴. ارزالێ عۇمرۇڬێ - ښۈ، ځۈنۈتاي - ښۈ. 155. Арпа-чай бахунелълъул МухIумагIали гIадин. ۱۵۵. ارفاچاي باځۇنېڷۇل مۇحۇماعالێ. Гьаб кициялълъ МухIумагIалида данде ккола хIинкъиялълъ яги жиндирго вихха-ххочараб ххассияталълъ ццебе батараб жо бихьичIев чи. I885-I887 – соназда букIараб Хъарсалълъул рагъде унеб меххалълъ, магIарулаз Арпачай гIор эркенго бахун букIун буго. БитI ккечIого тIурун рачIунеб меххалълъ, МухIумагIалида гьеб гIор жидеццаго бахарабищалиго лъан гьечIо. ХIинкъи гьечIеб бакIалде щвейгун, МухIумагIалицца гьалмагъзабазда абун буго - «Доб Арпачай нахъеялълъул батичIо гури!» – ян. هاب كێښێياڷ مۇحۇماعالێدا داندې ڭۈلا حێنقێياڷ ياڬێ جێندێرڬۈ وێخا-خۈچاراب خاصێياتاڷ ڛېبې باتاراب جۈ بێڮێڃېو چێ. ۱۸۸۵ - ۱۸۸۷ سۈنازدا بۇگاراب څارساڷۇل راغدې ئۇنېب مېخاڷ، ماعارۇلاز ارفاچاي عۈر ئېركېنڬۈ باځۇن بۇگۇن بۇڬۈ. بێط ڭېڃۈڬۈ طۇرۇن راڃۇنېب مېخاڷ، مۇحۇماعالێدا هېب عۈر جێدېڛاڬۈ باځارابێۺالێڬۈ ڸان هېڃۈ. حێنقێ هېڃېب باگالدې ۺوېيڬۇن، مۇحۇماعالێڛا هالماغزابازدا ابۇن بۇڬۈ - "دۈب ارفاچاي ناڅېياڷۇل باتێڃۈ ڬۇرێ!" - يان. 156. АсскIоб бугеб чилаялдасса рикIкIада бугеб чит берцинаб. ۱۵۶. اصگۈب بۇڬېب چێلايالداصا رێڴادا بۇڬېب چێت بېرښێناب. 157. АсскIор хIаллъаразе хIурмат дагьаб. ۱۵۷. اصگۈر حالڸاراز حۇرمات داهاب. 158. АтIолассул бурутI гIумруялълъго бурутIлъун ххутIарабила. ۱۵۸. اطۈلاصۇل بۇرۇط عۇمرۇياڷڬۈ بۇرۇطڸۇن خۇطارابێلا. 159. Ах кваниги цого хIакъ, кIолкIона кваниги цого хIакъ. ۱۵۹. اځ كوانێڬێ ښۈڬۈ حاق، گۈلگۈنا كوانێڬێ ښۈڬۈ حاق. 160. Ах сайигъат гьабурав инссуе васасс цIцIолбол кIолкIона кьечIебила. ۱۶۰. اځ سايـێغات هابۇراو ئێنصۇيې واساص ڞۈلبۈل گۈلگۈنا ڨېڃېبێلا. 161. Ах щун ханзаби тIагIаги, хур щун нуцаби лIугIаги. ۱۶۱. اځ ۺۇن ځانزابێ طاعاڬێ، ځۇر ۺۇن نۇښابێ ڶۇعاڬێ. 162. Ахикье гIемер а, гьудулассухъе дагьав а. ۱۶۲. اځێڨې عېمېر ا، هۇدۇلاصۇڅې داهاو ا. 163. Аххир гьечIеб майдан букIунареб. ۱۶۳. اخێر هېڃېب مايدان بۇگۇنارېب. 164. Аххир гьечIеб ххабар бицунев, ххайир гьечIеб рагIи бицунев. ۱۶۴. اخێر هېڃېب خابار بێښۇنېو، خايێر هېڃېب راعێ بێښۇنېو. 165. Аххир гьечIеб хIалтIи – рачIчI гьечIеб хIама. ۱۶۵. اخێر هېڃېب حالطێ - راڄ هېڃېب حاما. 166. Аххир-къадги лълъим рахънибе ккола. ۱۶۶. اخێر- قادڬێ ڷێم راڅنێبې ڭۈلا. 167. Аххир лълъикIаб ккаги. ۱۶۷. اخێر ڷێگاب ڭـاڬێ. 168. Аххираталде щун щив вуссарав. ۱۶۸. اخێراتالدې ۺۇن ۺێو وۇصاراو. 169. Ахтайилан мунги чIчIани, тахтайилан дунги чIчIани, росдал нухал лълъица къачIалел? ۱۶۹. اځتايـێلان مۇنڬێ ڄانێ، تاځتايـێلان دۇنڬێ ڄانێ، رۈسدال نۇځال ڷـێڛا قاڃالېل؟ 170. Ахъбердилав гIадав бахIарчиги вахъинчIевила, гьессулгIан рекIараб ххвалченги букIинчIебила. ۱۷۰. اڅبېردێلاو عاداو باحارچێڬێ واڅێنڃېوێلا، هېصۇلعان رېگاراب خوالچېن بۇگێنڃېبێلا. 171. АхIани, гьоболлъухъ тушманги вачIуна, гьудул ахIичIониги вачIине ккола. ۱۷۱. احانێ، هۈبۈلڸۇڅ تۇشمانڬێ واڃۇنا، هۇدۇل احێڃۈنێڬێ واڃێنې ڭۈلا. 172. АхIанщинаб бакIалдеги ине кколарев, вачIаян абуралълъуве вачIинеги кколарев. ۱۷۲. احانۺێناب باگالدېڬێ ئێنې ڭۈلارېو، واڃايان ابۇراڷۇوې واڃێنې ڭۈلارېو. 173. АхIараб бакIалде инчIони, я барщунилан кколеб, я хIинкъунилан кколеб. ۱۷۳. احاراب باگالدې ئێنڃۈنێ، يا بارۺۇنێلان ڭۈلېب، يا حێنقۇنێلان ڭۈلېب. 174. АхIарассдасса вачIарав бигьаявила, гIаданги вачIинчIони, цIакъго бигьаябила. ۱۷۴. احاراصداصا واڃاراو بێهاياوێلا، عادانڬێ واڃێنڃۈنێ، ڝاقڬۈ بێهايابێلا. 175. АхIи басра гьабуге, гьудул къварид гьавуге. ۱۷۵. احێ باسرا هابۇڬې، هۇدۇل قوارێد هاوۇڬې. 176. АхIизе нилIеда тIадаб, вачIунгутIизе гьоболассда тIадаб (АхIи – нилIер иш, вачIин-вачIунгутIи – гьоболассул иш). ۱۷۶. احێزې نێڶېدا طاداب، واڃۇنڬۇطێزې هۈبۈلاصدا طاداب. (احێ - نێڶېر ئێش، واڃێن- واڃۇنڬۇطێ - هۈبۈلاصۇل ئێش). 177. АхIи-хIур гIемераб бечелъиялдасса буцIцIун чIчIараб мискинлъиго лълъикIаб. ۱۷۷. احێ- حۇر عېمېراب بېچېڸێيالداصا بۇڞۇن ڄاراب مێسكێنڸێڬۈ ڷێگاب. 178. АхIи-хIур гIемералълъуб хIассил лълъикIаб кколаро. ۱۷۸. احێ- حۇر عېمېراڷۇب حاصێل ڷێگاب ڭۈلارۈ. 179. АхIичIеб бакIалде гьоболлъухъги унге, дуда малълъичIеб хIалтIиги гьабуге. ۱۷۹. احێڃېب باگالدې هۈبۈلڸۇڅڬێ ئۇنڬې، دۇدا ماڷێڃېب حالطێڬێ هابۇڬې. 180. АхIичIого бачIараб гьойдуе ракьа чухIичIого реххулеб. ۱۸۰. احێڃۈڬۈ باڃاراب هۈيدۇيې راڨا چۇحێڃۈڬۈ. 181. АхIичIого вачIарассе бухIичIого кьолебила. ۱۸۱. احێڃۈڬۈ واڃاراصې بۇحێڃۈڬۈ ڨۈلېبێلا. 182. АхIичIого вачIунев хъамичIого унарев. ۱۸۲. احێڃۈڬۈ واڃۇنېو څامێڃۈڬۈ ئۇنارېو. 183. АхIичIого вачIунев, чIамичIого кваналев. ۱۸۳. احێڃۈڬۈ واڃێنېو، ڃامێڃۈڬۈ كوانالېو. 184. АхIичIого чияр хIарччдеги унге, бухIилаго квенги кванаге. ۱۸۴. احێڃۈڬۈ چێيار حارڿدېڬێ ئۇنڬې، بۇحێلاڬۈ كوېنڬێ كواناڬې. 185. АхIмакъ анищаз бечелъулев. ۱۸۵. احماق انێۺاز بېچېڸۇلېو. 186. АхIмакъассда гIакълу бугIичIони бичIчIулареб. ۱۸۶. احماقاصدا عاقلۇ بۇعێڃۈنێ بێڄۇلارېب. 187. АхIулеб рагIани, кечI лъалеб, бицунеб рагIани, маргьу лъалеб. ۱۸۷. احۇلېب راعانێ، كېڃ ڸالېب، بێښۇنېب راعانێ، مارهۇ ڸالېب. 188. АхIун биччаге, вахчун кванаге. ۱۸۸. احۇن بێڿاڬې، واځچۇن كواناڬې. 189. АхIун вачун бачавехь тахбакIида толарев. ۱۸۹. احۇن واچۇن باچاوېڮ تاځباگێدا تۈلارېو. 190. АхIун хIанчIчIалълъ гурев, гъун гъудулI гурев. ۱۹۰. احۇن حانڄاڷ ڬۇرېو، غۇن غۇدۇڶ ڬۇرېو. 191. АхIун – цIцIанде, цIункIун – лъеде. ۱۹۱. احۇن - ڞاندې، ڝۇنگۇن - ڸـېدې.